Europa en de zuivellobby
Wat er in'83
niet gebeurde
Enthousiasme niet te stuiten
Economie
Extra
Geldmarkten
Beursweek
EG-consumenten: overschot doordraaien
ZATERDAG 7 JANUARI 1984
PAGINA 23
DEN HAAG - Wie kan zich een Europa voorstellen zonder EG? De vraag is niet zo onzinnig. Enkele pessimis
ten zien het einde van de EG naderen.
Jarenlang eindigde het rituele geruzie en gebekvecht tussen Europolitici over de landbouw, de vangstquota
in de visserij en de financiële bijdragen van elke lidstaat uiteindelijk toch in een akkoord. Dwarsliggers
konden worden afgekocht.
Nu het geld op is, de EG zelf steeds meer kost, de boterberg blijft groeien en de melkplas uitdijt, nu ook de
weerzin bij burgers tegen de individuele spil- en geldzucht van sommige Europarlementariërs toeneemt,
nu is dat traditionele 'eind goed al goed' lang niet zeker meer.
Het topoverleg tussen de regeringsleiders in Athene in december is mislukt. Als gevolg daarvan worden
belangrijke beslissingen noodgedwongen uitgesteld. Er had bijvoorbeeld bezuinigd moeten worden op het
landbouwbeleid, maar maatregelen om dat uit te werken, zijn niet aanvaard. De financiële bijdrage van
elke lidstaat aan het geheel is nu onzeker.
Wat de problemen gecompliceerder maakt, was vervolgens het besluit van het Europarlement de begroting
voor 1984 met vijf miljard gulden te korten. Op die manier dwingt het parlement de EG toch te bezuinigen,
ook al kon over de manier waarop in Athene geen overeenstemming worden bereikt. De Europese Com
missie, het 'dagelijks bestuur' van de EG, besloot vervolgens voorlopig alle EG-betalingen in de landbouw
uit te stellen. Een landbouwer kan zijn overschotten wel verkopen aan de EG tegen garantieprijzen maar
hij zal nu minstens vijf tot zes maanden moeten wachten op zijn geld. In die tijd hoopt de Commissie met
meer definitieve oplossingen te komen.
Mag uit deze tekenen worden afgeleid, zoals sommigen vrezen, dat de EG op springen staat? De meest
betrokkenen, de landbouwers in Nederland en de consumentenorganisaties, zeggen eensgezind dat West-
Europa zich dat nooit kan veroorloven. Het laten voortsudderen van de landbouwproblemen is, weet men
ook al eensgezind, net zo goed fataal. De eenstemmigheid verdwijnt als naar de juiste oplossing wordt
geinformeerd.
Weet de gemiddelde Nederlandse
consument voordelen op te noe
men van de Europese Gemeen
schap? Het lijkt niet waarschijn
lijk. Dat de winkels altijd vol lig
gen met melk, kaas, eieren,
brood en boter voor redelijke en
constante prijzen is een vanzelf
sprekendheid geworden. De EG
kon nog weieens zorgen voor
goedkope kerstboter, die dit jaar
echter uitbleef, hoewel de over
schotten onverminderd groot
zijn.
De directeur van de Consumenten
Commissie in Europa heet Hil-
kes. Betaald door de Consumen
tenbond en Konsumenten Kon-
takt, behartigt Hilkes de belan
gen van de Nederlandse consu
ment in Europa. Die opdracht op
een effectieve manier uitvoeren
valt volgens hem niet mee. Ge
brek aan mankracht maakt het
gevecht tegen het logge bureau
cratische lichaam in Brussel en
Straatsburg bijna hopeloos.
Bovendien is de invloed van de
consument slechts gewaarborgd
in een vrij machteloze advies
raad aan de Europese Commissie
(dagelijks bestuur van de EG) en
een vertegenwoordiging in de
Europese versie van de Neder
landse Sociaal Economische
Raad.
De belangen van de handel en de
grote kapitalistische boerenlob-
by hebben volgens Hilkens nog
altijd de hoogste prioriteit in
Brussel. Want het is die machtige
zuivellobby, niet in het minst
vanuit Nederland, die met het
belang van de boer voor ogen, al
tijd heeft geijverd voor de afge
schermde hoge produktie -afge
schermd tegen de concurrentie
op de vrije wereldmarkt- en dus
ook heeft gezorgd voor een rede
lijk hoog prijspeil voor zuivel-
produkten die uiteindelijk aan
de consument is doorberekend.
Immers, in een volledig vrije
markt zouden de enorme zuivel-
overschotten van nu allang heb
ben geleid tot een forse prijs val
van bijvoorbeeld echte boter.
Natuur
Hilkens is echter de laatse die zal
pleiten voor zo'n vrije marktpoli-
tiek. "Landbouw is door de na
tuur bepaald. Er kunnen over
schotten zijn en schaarste. In tij
den van schaarste zal de prijs
enorm stijgen, zoals bijvoorbeeld
enkele jaren geleden met de
aardappels gebeurde. In tijden
van overschotten zakt de prijs
voor de boer".
Hilkens ziet het liefst een gezamen
lijk prijsbeleid, waarin de consu
ment wordt beschermd tegen de
hoge prijzen door schaarste en
de boer wordt beschermd tegen
lage prijzen door overschotten.
Voor hem staat trouwens buiten
kijf, dat zo'n beleid alleen maar
kan slagen in Europees verband.
"Maar het overleg in Europees
verband is verworden tot een
louter financiële rekensom. Het
enige wat de lidstaten bezig
houdt is: wat brengen we in en
wat halen we er voor onszelf
weer uit"
'De vraag zou veel meer moeten
zijn: ben je politiek bereid een
grote maatschappelijke markt te
vormen. Als we er niet in slagen
Europa verder voort te stuwen,
dan vrees ik dat men terugvalt
op nationalistische belangen en
dan zal protectionisme in de han
del hoogtij vieren".
Hilkens is ook wel voorstander van
het zuivelbeleid, ook al kost dat
de Gemeenschap miljarden gul
dens. Het prijzenbeleid van de
EG is gebaseerd op twee begrip
pen, de richtprijs en de interven
tieprijs. De richtprijs is een fic
tief bedrag, een schatting van de
vrije marktptijs. Op basis van die
fictieve marktprijs wordt een bo
demprijs vastgesteld, de inter
ventieprijs. Die interventieprijs
ligt steeds ongeveer acht procent
onder de geschatte marktprijs.
Wat er op korte termijn moet ge
beuren om weer een redelijk
evenwicht tussen vraag en aan
bod te krijgen, is volgens de con
sumentenorganisaties het dras
tisch omlaag brengen van de in
terventieprijzen die de boer van
de EG krijgt.
Daaraan kunnen we niet ontko
men. De prijs moet vijftien tot
twintig procent omlaag in vier
tot vijf jaar tijd". Hilkens erkent
dat dat een grote financiële klap
betekent voor de Nederlandse
veehouders. "Als wij dit zeggen
verwijt men ons asociaal te zijn.
Daar ben ik het niet mee eens.
Wij zeggen dat in zo'n proces de
kleinere boeren beschermd moe
ten worden. Het zijn altijd de
grote bedrijven geweest die het
meest hebben geprofiteerd van
EG-subsidies en prijzen. De gro
te bedrijven moeten nu ook maar
het meest inleveren.
Doordraaien
"Ik denk voor de lange termijn aan
een systeem zoals dat nu bij de
groente wordt toegepast. Bij de
veiling van de groente wordt een
heffing op alle produkten gelegd.
Als er overschotten zijn draaien
die door. De kweker krijgt een
vergoeding uit het fonds van de
veiling, betaald uit de heffingen.
De kweker zal, als hij vaak door
draait, wel op wat anders over
stappen, want de vergoeding ligt
onder zijn kostprijs". Het voor
deel van zo'n heffingssysteem is,
dat de landbouw financieel hele
maal zijn eigen boontjes dopt."
Het nadeel voor de consument kan
zijn dat de prijs voor zijn pakje
boter en liter melk dankzij die
heffing toch weer hoger uitkomt.
"De prijs", bezweert Hilkens, "is
voor de consument niet het enige
belang. Redelijke aanvoer en
goede kwaliteit zijn net zo be
langrijk. Aan die kwaliteit schort
het nu nogal eens"
door
José Smits
Wat merkt de landbouwer in Ne
derland van de EG? Veel meer
Vooral de veehouder heeft jaren
lang met grote belangstelling het
nieuws van de EG gevolgd. Van
de elk jaar vast te stellen richt- en
garantieprijzen voor zuivel hing
zijn inkomen af. Van wat de EG
zou betalen voor zijn melk hing
zijn inkomen af.
De EG kan het zich niet langer ver
oorloven die enorme overschot
ten, die nog blijven groeien, te
betalen. Piet Blokland, veehou
der in Groot-Ammers, bestuurs
lid van het Landbouwschap en
het Produktschap voor Zuivel, al
jarenlang actief in de Christeliike
Boeren en Tuindersbond, wacht
in redelijke spanning af welke
beslissingen de komende maan
den genomen zullen worden.
Veel meer dan alleen de prijs voor
melkprodukten is van belang.
De toetreding van Spanje en Por
tugal bijvoorbeeld. Het zijn agra
rische landen die met hun pro
duktie van wijn en olijfolie heel
andere belangen hebben dan zui-
velproducerende landen. Wat zal
de EG doen met de wensen van
die zuidelijke landen om de olijf-
olieproduktie financieel te steu
nen? Gaat dat van het zuivelbud-
get af? Het valt te vrezen.
Krimpen
De gezinssituatie van Blokland
maakt duidelijk waar de proble
men zitten, als straks de EG via
lagere prijzen de landbouw zal
dwingen in te krimpen om zo de
overschotten geleidelijk weg te
werken. Consumentenorganisa
ties bijvoorbeeld vinden dat
vooral de grote, sterk geïntensi
veerde melkveehouderijen het
meest moeten inleveren omdat
zij jarenlang hebben geprofi
teerd van de investeringsubsidie
en hoge garantieprijzen. In het
geval-Blokland gaat dat al niet
meer op. Hij heeft gebruik ge
maakt van gunstige EG-regelin-
gen. Hij zou dus moeten inleve
ren maar kan dat niet. Boven
dien heeft hij zijn bedrijf overge
daan aan zijn zoon.
„Het is maar net wie je als zwakke
ren ziet. De kleine bedrijven die
dan niet zo zouden hebben ge
profiteerd in het verleden, zijn
echt niet per definitie de zwak-
sten", meent hij. „Oudere land
bouwers zonder opvolger zullen
niet zo sterk geinvesteerd heb
ben. Het zijn juist de jongeren
geweest die zich in het diepe
hebben gestort; die hebben geïn
vesteerd in een efficiënte pro
duktie. Het zou onrechtvaardig
zijn die jongeren, met zware las
ten op het bedrijf, te dwingen
meer in te leveren om zo de klei
nere bedrijven te sparen."
Kwartje
Het moet Blokland wel van het
hart dat de problemen in zijn be
drijfstak vaak worden overdre
ven. „Zuivel is vaak de blikvan
ger van het beleid. De kosten lij
ken enorm groot, miljarden gul
dens voor alle EG-landen geza-
melijk. Maar als je die kosten af
zet tegen de voordelen voor de
consument. Kijk naar de kwali
teit van produkten, kijk naar de
variatie en de keuzemogelijkhe
den en de zorg die aan de berei
ding wordt besteed. Het land
bouwbeleid kost de EG totaal 40
miljard. Als je dat omrekent dan
komt dat neer op twee kwartjes
per consument per dag. Ga maar
na wat een persoon een hele dag
aan zuivelprodukten gebruikt,
dan is twee kwartjes toch niet
veel".
Zo in het begin van het nieuwe jaar komt onvermijdelijk de aan
drang om eens op een rijtje te zetten wat het afgelopen jaar aan
belangrijke ontwikkelingen heeft laten zien en wat op grond
daarvan voor het nieuwe jaar verwacht mag worden. Maar juist
omdat dat dezer dagen zoveel gebeurt, is het misschien leuker
om eens terug te kijken naar wat er volgens iedereen in 1983 zou
gebeuren, maar niet waar is gebleken. Terugblikken op foute
voorspellingen is immers een leerzame manier om te kunnen
beoordelen hoeveel waarde er mag worden gehecht aan alle
prognoses die in deze tijd uitgesproken gaan worden.
De grootste miskleun op financieel gebied is in 1983 gemaakt door
al die deskundigen die voorspelden dat de koers van de dollar
zou gaan zakken. Daar was bijna iedereen van overtuigd. Nog in
augustus vond het gerenommeerde beleggingsfonds Rolinco
het nodig participanten gerust te stellen dat de 1,5 miljard dollar
die het fonds beheert tegen een koersdaling voor 100% was inge
dekt. Een dure en zinloze actie aangezien de dollar vorig jaar om
deze tijd 2,57 waard was, maar inmiddels tot tegen de 3,10 is
gestegen. De feiten hebben deskundigen wat voorzichtiger ge
maakt in hun prognoses voor dit jaar, maar toch valt opnieuw te
beluisteren dat de dollar nu echt gaat zakken. Deze voorspelling
wordt nu natuurlijk veel kansrijker, gebaseerd op het principe
dat wat omhoog gaat ook weer omlaag moet. Maar over wan
neer, hoeveel en hoelang de dollar gaat zakken, kan niemand
een zinnige uitspraak doen.
De harde dollar is niet onverdeeld ongunstig geweest voor de Eu
ropese economie al bleef daardoor de olie duur en de rente hoog.
Buiten de Europese markt zorgde de dollar voor een verbetering
van de concurrentiepositie, maar vooral de interne handel bin
nen de lidstaten van de EEG is de kracht van de dollar gunstig
geweest. Ruim de helft van de produkten die binnen de EEG
voor de export worden vervaardigd wordt immers weer binnen
Europa verkocht. Frankrijk is Duitslands grootste afzetmarkt en
vice versa; en ook Nederland verkoopt de meeste exportproduc
ten in Duitsland, Frankrijk en Italië.
Was de dollar gaan dalen dan hadden veel speculanten de dollars
in hun bezit verkocht en daarvoor in de plaats Duitse marken,
Zwitserse francs, yens of guldens gekocht. Niemand zou duiste
re valuta's als Franse frank, de Belgische frank of de lire hebben
aangeschaft.Dat zou dan hebben betekend, dat de sterke Euro
pese munten gerevalueerd hadden moeten worden ten opzichte
van hun zwakkere broeders, zoals dat voor het laatst in maart
vorig jaar is gebeurd. Toen zeiden deskundigen al dat eind 83
een nieuwe koeraanpassing plaats zou moeten vinden, maar om-
door
Paul Frentrop
dat iedereen zijn dollars vast bleef houden is dat niet gebeurd.
Geen prestigeverlies voor de Fransen dus en geen verslechte
ring van de Duitse en Nederlandse concurrentiepositie op de
belangrijke afzetmarkten.
Een gratis meevaller waarvoor Europa president Reagan dank
baar mag zijn, al zal geen enkele Europese regering die dank in
het openbaar uitspreken.
De prijs voor de meest foutieve uitspraak in de Nederlandse finan
ciële wereld gaat voor 1983 ongetwijfeld naar minister Ruding
(financiën). In mei liet hij de Tweede Kamer weten dat hij grote
moeilijkheden voorzag bij het lenen van 33,5 miljard die nodig
was om het financieringstekort te dekken. Een opmerkelijke
uitspraak voor iemand in zijn functie, omdat zo de prijs die de
overheid voor het aangetrokken geld moet betalen alleen maar
kan worden opgedreven. Dat gebeurde dan ook. In de eerste vijf
maanden van vorig jaar kon de overheid nog voor tussen de Vh
en 8% op de kapitaalmarkt terecht. In juni moest zij 9Vfe% rente
betalen. Maar voor die prijs stuikelden binnen- en buitenlandse
beleggers dan ook wel over elkaar om maar zoveel mogelijk
obligaties te kopen ,en met een recordlening van 8,5 miljard
werd in een klap een kwart van de benodigde middelen binnen
gehaald. De rest van het jaar was er zoveel ruimte over op de
kapitaalmarkt, dat de rente internationaal gezien tot een zeer
laag peil kon zakken. Traditioneel ligt de Nederlandse lange ren
te een punt boven die in Duitsland maar eind 1983 lagen de
tarieven gelijk. Banken en bedrijven profiteerden hiervan door
fors te lenen en buitenlandse regeringen en instellingen kwa
men op de Nederlandse markt guldens lenen enkele maanden
nadat de minister van financiën er in het openbaar aan had ge
twijfeld of er wel genoeg geld beschikbaar zou zijn voor de Ne
derlandse overheid alleen.
Op het gebied van de economische politiek is de meest verkeerde
verwachting van 1983 aan het einde van het jaar ook door de
beleidsmakers onder ogen gezien. Wanneer de loonkosten maar
worden teruggedrongen en ook andere lasten voor het bedrijfs
leven worden verlicht dan zal de produktie wel stijgen en de
werkeloosheid dalen, was de verwachting. Maar dat is niet ge
beurd. Het vorig jaar was de loonkostenontwikkeling in Neder
land voor de ondernemers gunstiger dan waar ook ter wereld.
Daarnaast is ondernemers in het vooruitzicht gesteld dat ze dit
jaar nog eens 2 miljard extra uit de openbare middelen krijgen
(ongeveer hetzelfde bedrag dat de besnoeing van de minimum
uitkeringen oplevert).
Maar het bedrijfsleven gebruikt zijn hogere inkomsten om bank-
schulden af te lossen, afvloeiingsregelingen voor oudere werk
nemers aantrekkelijk te maken of om investeringen in het bui
tenland te doen. In Nederland leidt lastenverlichting gecombi
neerd met lagere loonkosten niet tot investeringen die meer ar
beidsplaatsen opleveren. De minister president waarschuwde
ondernemers in oktober dan ook dat zij nu aan zet waren en dat
de regering resultaten wilde zien
Minister Ruding onderstreepte die uitspraak nog eens door te zeg
gen dat ondernemers nog niet zeker kunnen zijn van de lasten
verlichting van ca. 2 miljard op jaarbasis die ook voor de ko
mende jaren in het regeerakkoord is afgesproken. Eerst moet
het bedrijfsleven maar eens laten zien dat er nieuwe arbeids
plaatsen worden geschapen. Intussen lopen de schattingen voor
het aantal werklozen in 1990 uiteen tussen de 1,5 en 2 miljoen.
Het is te hopen dat deze voorspelling ergens in de komende
jaren in het rijtje blunders uit 1984 kan worden opgenomen.
door
C. Wagenaar
Het Europese beurswezen zette
het nieuwe jaar briljant in.
Vooral Amsterdam was door
het dolle heen en het publiek
kocht ongebreideld. Vaak
werd daarbij niet meer naar de
prijzen gekeken als men het
begeerde materiaal maar te
pakken kon krijgen. En gezien
het fors oplopen van de
koersen werd nauwelijks meer
een voorkeur of selectie aan de
dag gelegd. Hierdoor steeg het
algemeen gemiddelde maan
dag bijna 4,5 punt en lokaal al
gemeen, dus zonder de inter
nationals, zelfs 5. De meeste
beursgroepen, waarvan index
cijfers bestaan, kwamen op
nieuwe toppen die in geen ja
ren zijn voorgekomen en het
algemeen beursgemiddelde
begon in 1984 op een i
historische recordstand. Ook
daarna bleef de beurs in wilde
haussesferen.
De bijzonder gunstige beurscon-
stellatie was het gevolg van
een aantal zeer positief uitval
lende factoren. De belangrijk
ste reden was echter de hoge
verwachting van de voorlopige
jaaroverzichten die vele onder
nemingen direct na nieuwjaar
meestal het licht laten zien. Die
verwachtingen werden deze
week al snel gehonoreerd door
fraaie winstberichten van Na
tionale Nederlanden en Nutri-
cia. Hoogovens meldde boven
dien in 1983 het winststadium
weer aanzienlijk dichter te zijn
genaderd en voor 1984 alle
hoop en verwachting te heb
ben uit de rode cijfers te ko
men. Het staalbedrijf in IJmui-
den loopt helaas nog niet naar
wens, maar er is vooruitgang.
Daarnaast was er de algehele
beursverwachting van een wat
lagere rente dit jaar. Hoewel de
eerste nieuwe staatslening in
1984 opnieuw een couponrente
heeft ontvangen van 8,5 pro
cent. Een belangrijke positieve
factor voor de zeer vaste beurs-
stemming deze week was ook
de grote bereidheid van beleg
gers, zowel beroeps als particu
lier, om nog bestaande liquide
middelen in aandelen om te
zetten. In december was we
gens balansoverwegingen nog
al wat verkocht, maar het toen
vrijkomende geld is nu onmid
dellijk weer belegd. Hierdoor
werd op maandag een beurs-
omzet geboekt, met alleen voor
aandelen al een bedrag van 639
miljoen gulden. Fors meer dan
de hoogste dagomzet, die vorig
jaar op 25 maart werd behaald
met een bedrag van 475 mil
joen gulden. Maar donderdag
kwam het tot een historisch re
cord toen er voor niet minder
dan 1,1 miljard gulden aan ef
fecten werd verhandeld.
Wat de andere beurzen en mark
ten betreft viel Wall Street aan
vankelijk erg tegen, maar le
verde de valutamarkt een dra
matische ontwikkeling op. Na
dat de dollar tussen kerst en
nieuwjaar in Amsterdam nog
tot f3,05 was teruggevallen,
sprong de waarde deze week
op één dag vier cent omhoog
en bereikte een nieuwe record-
stand sinds meer dan tien jaar
op bijna f3,15. Dit hield nauw
verband met de onoverzichte
lijke situatie van de renteont
wikkeling in de Verenigde Sta
ten. De meningen daarover
worden zelfs in de meest des
kundige vakkringen vrijwel
dagelijks gewijzigd, Wanliieel-
te het vlak voor nieuwjaarsdag
nog dat dank zij een tragere
groei van de geldaanwas en
van de Amerikaanse economie
de rente op korte termijn wel
licht zou gaan dalen, het nieu
we jaar zette in met een onver
wacht scherpe rentestijging op
nieuw uitgegeven overheids-
papier en prompt daarop heet
te het weer dat nu de rente
voorlopig wel hoog zal blijven.
De Newyorkste Effectenbeurs
begon de eerste week van het
nieuwe jaar aarzelend. Maan
dag bleef de beurs gesloten we
gens het opmaken van de jaar
balans en dinsdag brokkelde
de Dow Jones-index zelfs zes
punten af, woensdag brak de
zon door en schoot de index bij
een grote omzet 16 punten
vooruit. Ook hier waren het de
liquide gelden die vooral van
de talrijke beleggingsorganisa
ties in aandelen werden omge
zet. Daarbij komt dat Wall
Street steeds meer in de greep
van de fusies belandt. Het be
kende olieconcern Getty Oil
zal zijn zelfstandigheid verlie
zen en ook voor de moeder van
de bekende videospelletjesfa
brikant Atari wordt een ernsti
ge bedreiging van de onafhan
kelijkheid gevreesd.
Het is de beurs overigens niet ge
lukt in 1983 de barrière van de
1300 voor de Dow Jones-index
te doorbreken. Hierop werd ei
genlijk al in september gezin
speeld, want toen kon allerwe
gen worden vernomen dat 1300
nog in '83 en 1500 in '84 als
mijlpaal genomen zou worden.
Door donderdag echter nog
eens 13 punten te stijgen met
een nieuwe historische record
omzet van 165 miljoen aande
len, waagde Wall Street een
nieuwe poging de 1300 te be
reiken.
De Amsterdamse Effectenbeurs
boekte de eerste week in het
nieuwe jaar niet alleen een aan
tal nieuwe historisch hoogtere
cords maar ook dc grootste
weekstijging aller tijden. Het
algemeen gemiddelde stond na
vier dagen handel al 13 punten
boven het slot van eind decem
ber. Winstnemingen werden
gemakkelijk opgenomen. Hier
door bleven de koersverbete-
ringen voor een aantal promi-
mente aandelen groot. Akzo,
Hoogovens en Koninklijke Pe
troleum liepen rond tien gul
den op, Unilever waarvan in
Wall Street geruchten de ronde
deden over een aandelensplit-
sing van 20 gulden in twee van
10 gulden, steeg 25 gulden en
Philips 5 gulden. Vijftien gul
den liepen Nationale Neder
landen, Nutricia, Eagon, Ma
cintosh en Ahold op. Verenig
de Glas steeg 30 gulden. Borsu-
mij 40 gulden. Alleen Furness
week af van de fraaie bedrijfs-
berichten en forse koersverbe-
teringen en een niet onaanzien
lijke winstdaling in 1983 opge
lopen, moest het aandeel met
een val van 10 gulden bekopen.
