'Bromvliegen':
wéér een
nieuwe rage?
Planeet Venus is allesbehalve lief
Natuurbeschermers vrezen effect van surfplank
Oppervlak lijkt op zinderende, bloedhete broeikas
ZATERDAG 7 JANUARI 1984 PAGINA 21
Extra
West-Duitsland, Oostenrijk en een aantal
landen in het Midden-Oosten overwegen
serieus hun legers ermee uit te rusten. In de VS
is er sprake van een ware rage, maar in
Nederland is het gebruik ervan nog aan
behoorlijk wat regels gebonden. Maar hoe dan
ook: ultralichte vliegtuigjes (ook wel ULV's
genoemd) lijken niet meer te stuiten. Tot
leedwezen van de natuurbeschermers.
(Foto Nanno Bloupot)
Buizen, staaldraad, doek en
drie wieltjes. Meer is er niet
nodig. Het oogt allemaal erg
gammel. Maar toch geeft de
knetterende motor het ultra
lichte vliegtuigje (ULV) zoveel
snelheid dat het na luttele
meters al opstijgt. Een droom
wordt werkelijkheid: een eigen
vliegtuig lijkt nu voor iedereen
binnen handbereik te liggen.
Te duur? Dat valt mee. De 'brom
vlieg', zoals de ULV ook wel
wordt genoemd, kan in prijs con
curreren met een auto uit de
middenklasse. Een eenvoudige
ULV kost rond de dertiendui
zend gulden.
Over de vraag hoe het toestel moet
worden vervoerd, hoeft de bezit
ter zich ook al geen zorgen te ma
ken. Het vliegtuig weegt iets
meer dan honderd kilo en kan
binnen een kwartier in elkaar
worden gezet. Een stevig impe
riaal op het dak van de auto of
een flinke kofferbak zijn vol
doende om de losse onderdelen
naar een vliegveld te vervoeren.
Een terrein overigens dat niet
groter hoeft te zijn dan een half
voetbalveld.
Dolenthousiaste Amerikanen ma
ken het vliegen met de 'ultra
lights' in de Verenigde Staten tot
een ware rage. De schatting is
dat er thans zo'n vijftigduizend
regelmatig het luchtruim kiezen.
Jaarlijks komen er tienduizend
bij. Regels kennen de Amerika
nen nauwelijks, een vliegbrevet
hebben ze niet nodig. Wie handig
is, prutst er zelf een in elkaar. De
veiligheid van het toestel wordt
niet gecontroleerd, daar is de pi
loot in spé zelf verantwoordelijk
voor.
Mondjesmaat
Nederland heeft inmiddels ook al
kennisgemaakt met de ultra lich
te vliegtuigjes waarin niet meer
dan alleen de bestuurder mag
plaatsnemen. Weliswaar mond
jesmaat, maar de belangstelling
voor de eenpersoons 'bromvlieg'
groeit met de dag. Op dit mo
ment zijn er in ons land nog maar
23 mensen bevoegd om een wat
uitgebreidere vlucht met de
ULV te mogen maken. Leerlin
gen moeten boven het vliegveld
blijven cirkelen.
Heel anders dan in Amerika dus.
Dat komt mede omdat de Rijks
luchtvaartdienst de ontwikke
ling nauwlettend in de gaten
houdt. Niet alleen aan de vliegers
stelt zij eisen, maar ook de toe
stellen waarmee wordt gevlogen
en de vliegvelden ontkomen niet
aan een kritische blik. Hoe je het
ook wendt of keert, de toekomst
ziet er voor de ULV hoopvol uit.
Ook al moet een vliegveld aan de
rand van Alphen aan het eind
van dit jaar dicht. Boeren klaag
den dat hun koeien door het ka
baal van de motor de sloot in ge
jaagd werden, dat ze minder
melk gaven en zelfs te vroeg hun
kalveren wierpen. Maar de mees
te last hadden ze van nieuwsgie
rige kijkers die kris-kras door de
weilanden liepen en over de boe
renerven draafden om een glimp
van de 'bromvlieg' op te vangen.
Wat Alphen betreft lijkt die over
last nu voorbij. "En daar ben ik
blij om", zucht boerin Heems
kerk uit de Ridderbuurt, die een
stuk land naast het vliegveld
heeft. "De koeien waren wel eens
angstig, maar ook wij schrokken
wel eens hoor. Die dingen kwa
men zo gevaarlijk laag over je
huis. Het nare was dat de een nog
maar net weg was of de ander
vloog al weer over. Het was mis
schien leuk om naar te kijken,
maar die herrie was hopeloos."
Buurvrouw Kammeraad voegt er
aan toe dat het gerjj van auto's
wel eens te gek werd. "De
nieuwsgierigen trapten al het
gras plat. Ze kwamen met hon
derden tegelijk. Ik heb me er niet
echt aan gestoord. Maar ik kan
Degenen die er 's morgens om
zes of zeven uur uit moeten,
zullen 's zomers door de zon
en 's winters door de sterren
hemel worden begroet (als
het tenminste niet bewolkt
is). Misschien is het die vroe
ge opstaanders opgevallen
dat er vóór de zonsopkomst,
als de hemel nog niet hele
maal licht is, een heldere ster
aan het firmament staat.
Diegenen onder ons die deze schit
terende verschijning al een tijd
lang in de gaten hebben gehou
den, zullen misschien gemerkt
hebben dat er iets vreemds mee
is: gaandeweg verandert deze
'ster' van plaats aan de hemel. De
laatste tijd kruipt hij van dag tot
dag meer en meer in de richting
van de zon.
Afgerekend
Een ster die van plaats verandert?
Nee en ja. Nee, want het is geen
ster. Ja, want hij verandert inder
daad van plaats en de laatste tijd
is die verandering duidelijk te
merken. Bovendien is het ook
geen "hij", het is een "zij". Die
heldere 'ster' is de planeet Ve
nus. De godin van de liefde, zoals
men vroeger uit haar schitteren
de glans meende te moeten op
maken.
We zullen eens bezien hoe liefelijk
de dezer dagen zo fraai zichtbare
godin van de liefde in werkelijk
heid is. Want daarmee heeft de
wetenschap de laatste tijd op
onthutsende wijze afgerekend.
Om de zon draaien, voor zover we
weten, negen planeten. In volg-
me best voorstellen dat oudere
mensen die toestellen liever niet
boven hun hoofd wilden horen.
Gelukkig is het nu afgelopen."
De vliegers hebben de moed overi
gens niet helemaal opgegeven en
willen nog één keer mét de boe
ren over het bedrijven van hun
sport aan de Ridderbuurt gaan
praten. Toch zijn ze inmiddels al
op zoek naar andere mogelijkhe
den. Die vliegvelden moeten zé
zelf zien te vinden. De Rijks
luchtvaartdienst heeft bepaald
dat er niet meer dan 24 weilan
den als ULV-vliegveld mogen
worden ingericht. Twee per pro
vincie. Zes lokaties hebben de
'bromvliegers' al gevonden.
Verzet
Het verzet tegen de komst van de
ultra lichte vliegtuigen is al op
-gang gekomen. Milieu-organisa
ties zien de bui hangen en heb
ben onder de paraplu van de
Stichting Natuur en Milieude
handen ineen geslagen. De con
clusie van een rapport dat zij on
langs uitbrachten laat niets aan
duidelijkheid te wensen over
'geen ULV's in Nederland'.
De ULV's mogen van de Rijks
luchtvaartdienst niet boven de
bebouwde kom komen. Het
vliegen zal zich daarom moeten
beperken tot die gebieden die
aan het gehoor van de mens zijn
onttrokken. Maar, zeggen de sa
menstellers van het rapport, dat
kleine beetje rust dat er in ons
land nog heerst mag niet worden
opgeofferd aan het plezier van
een kleine groep mensen.
orde vanaf de zon gerekend zijn
dat: Marcurius, Venus, onze Aar
de, Mars, Jupiter, Saturnus, Ura
nus, Neptunus en Pluto. Onze
Aarde is dus de derde en Venus
de tweede planeet in het plane
tenstelsel. Venus staat dus dich
ter bij de zon dan wij. Venus be
schrijft dan ook een kleinere
baan om de zon dan de Aarde en
haalt de Aarde op gezette tijden
De werkelijke baan die Venus be
schrijft, kunnen we niet zien om
de doodeenvoudige reden dat de
Aarde zelf ook beweegt. Denk
maar een een auto die aan de bui
tenkant van een rotonde rondjes
rijdt en steeds door een andere
auto aan de binnenkant wordt in
gehaald. En die auto's rijden dan
nog op precies hetzelfde vlak wat
bij de planeten ook al niet het ge
val is, maar het gaat even ora het
principe.
Zonlicht
Dat schitterende licht van Venus
komt niet van haarzelf af: het is
teruggekaatst zonlicht. Planeten
geven per definitie zelf geen
licht, in tegenstelling tot sterren
Nederland kent, als het om lawaai
gaat, strenge eisen. De ULV's
ontkomen niet aan die regels.
Desalniettemin zijn de milieu-or
ganisaties van mening, dat de
RLD veel te lief is voor de 'brom
vliegen'.
Een voorbeeld. Een toestel dat 'vol
gas' op honderd vijftig meter
die dusdanig hoge temperaturen
hebben dat ze spontaan licht uit
zenden. Sterren (ook onze zon)
zijn eigenlijk onmetelijk grote
kernreaktoren. Maar hoe komt
het toch dat het licht van Venus
zo fel wit is?
Dat vroeg men zich in de oudheid
al af. Toen bestonden er overi
gens nog geen sterrenkijkers om
die planeet wat beter te kunnen
bestuderen. Die kwamen er pas
in het begin van de 17-de eeuw.
Maar ook met die eerste telesco
pen werd de oplossing van het
raadsel niet dichterbij gebracht.
Wat men echter wèl zag was dat
Venus net zulke schijngestalten
als onze maan vertoonde (volle
Venus, halve Venus) en dat komt
simpelweg omdat ze binnen de
aardbaan om de zon draait.
Maar met het beter en (vooral) gro
ter worden van de sterrenkijkers
werd een tipje van Venus' sluier
opgelicht; de planeet Venus
wordt geheel omgeven door een
geweldig wolkendek. Dat wol
kendek is wit en kaatst dus erg
veel zonlicht de ruimte in. Van
daar dat die planeet zo helder is.
Waar nog eens bijkomt dat Ve
nus van alle grote planeten de
door Jan Westerlaken
hoogte vliegt mag, op de grond
gemeten, niet meer dan zestig
decibel aan geluid produceren.
Vergelijk een auto: die moet zich
tot 51 decibel beperken op een
afstand van 150 meter; een
vrachtwagen mag over dezelfde
afstand niet meer dan 58 decibel
aan geluid voortbrengen. Men
sen ervaren lawaaioverlast echt
hinderlijk als hinderlijk wanneer
de grens van tachtig decibel
wordt bereikt.
De natuurbeschermers brengen in
hun rapport nadrukkelijk naar
voren dat er in, om en boven
groene gebieden rust moet heer
sen. Omdat de ULV's niet boven
de bebouwde kom mogen ko
men, maar daar minstens een
halve kilometer vandaan moeten
blijven, vreest men dat vooral in
die gebieden de overlast te groot
zal worden. "Als we de natuur
willen behouden", aldus het rap
port, "moeten de ULV's ook wor
den geweerd uit grote eenheden
natuurgebied, gebieden met als
hoofdfunctie natuur, grote land
schapseenheden, (potentiële) na
tionale parken en (potentiële) na
tionale landschappen, belangrij
ke weidevogelgebieden, voor
ganzen belangrijke gebieden als
mede waardevolle beekdalen, ui
terwaarden en grote wateren met
natuurwetenschappelijke waar
den."
door Ben Apeldoorn
Aarde het dichtst kan naderen.
Dat was een belangrijk gegeven,
want het betekende dat Venus in
elk geval een heel fikse damp
kring moest hebben.
Nadeel
Aan dat wolkendek kleeft echter
een groot nadeel: zelfs met de
grootste en modernste sterren
kijkers is, vanaf de Aarde, van
het Venusoppervlak niets te
zien. Wèl meende men af en toe
strukturen in het wolkendek te
onderscheiden.
Allerlei theorieën werden ontwik
keld over hoe het er op het Ve
nusoppervlak zou kunnen uit
zien. Zo hield men tot niet zo
heel lang geleden rekening met
de mogelijkheid dat zich op Ve
nus uitgestrekte moerasachtige
wouden zouden kunnen bevin
den en trok men vergelijkingen
met de toestand waarin de Aarde
zich in het Steenkooltijdperk
(Carboon) bevond; zo'n 300 mil
joen jaar geleden toen het in gro
te gebieden op Aarde erg warm
en vochtig was. Was Venus een
planeet met leven in wording?
Omdat men in het ons bekende
De conclusie van het rapport is
vernietigend: "In ons dichtbe
volkte land zijn waarschijnlijk
geen gebieden te vinden waar
zonder bezwaar met ULV's kan
worden gevlogen. Gebieden die
nog in aanmerking komen zullen
dan zeer waarschijnlijk klein van
omvang en voor het bedrijven
van de ULV-sport weinig aan
trekkelijk zijn."
Stunten
De enkele tientallen 'bromvliegerf
waarvan thans nog in Nederland
sprake is zullen niet voor de no
dige opwinding zorgen. Maar de
milieu-organisaties voorspellen
dat er in de toekomst tussen de
5000 en 10.000 ULV's boven Ne
derland zullen rondvliegen. Met
dat aantal in het vooruitzicht vre
zen zij een overlast aan geluid die
'aanzienlijk' zal zijn.
Overlast die niet beperkt zal blij
ven tot uitsluitend vliegbewegin
gen. "Het vliegpatroon van de
ULV's wijkt sterk af van dat van
sportvliegtuigen (die naar de zin
van de natuurbeschermers ook
al voor teveel lawaai zorgen). De
ULV's dagen uit tot stuntwerk,
laagvliegen en rondjes vliegen -
eventueel groepsgewijs - waar
door de hinder zeer waarschijn
lijk nog groter zal zijn dan bij de
sportvliegtuigen."
zichtbare licht niet door de wol
ken heen kon kijken, zocht men
naar andere methoden om erach
ter te komen hoe het er op Venus
onder het wolkendek uitzag. Nog
voordat er automatisch
werkende ruimterobots in de
richting van de planeet waren ge
stuurd, wist men dank zij radar-
stralen al ongeveer hoe het op
pervlak van Venus er uitzag.
Dat "radarbeeld" onthulde gewel
dige kraters en enorme kloven
terwijl ook aanwijzingen werden
gevonden voor de aanwezigheid
van abnormaal grote vulkanen.
Door het Venuslicht nauwkeurig
te bestuderen wist men ook al
dat de bovenste wolkenlagen en
de dampkring erboven grote
hoeveelheden kooldioxide en in
mindere mate zoutzuur, water
damp en dergelijke bevatten.
Metingen
De resultaten van de metingen die
door in de Venusdampknng af
dalende en op het oppervlak te
recht gekomen planetensondes
werden gedaan, waren ronduit
onthutsend en lieten het ware ge
zicht van het met wolken ge-
Hoe denkt voorzitter L.J. Lant-
waard van de Nederlandse Ver
eniging voor Ultralichte Vlieg
tuigen over het rapport? "Alle
maal onzin. Er is in Nederland
heus wel wat ruimte voor het
vliegen met ULV's. Waar? Boven
spoorlijnen, bijvoorbeeld. Dat Is
al een storinggebied. Rijkswegen
zullen we te allen tijde mijden
om te voorkomen dat automobi
listen hun wagens in de berm
zetten en naar ons gaan staan kij
ken."
Over de geluidshinder zegt Lant-
waard: "Alleen bij het starten is
er sprake van zestig decibel aan
motorgeronk, omdat er vol gas
wordt gegeven. Zodra het toestel
in de lucht is wordt er gas terug
genomen en wordt er echt niet
meer dan vijftig decibel geluid
geproduceerd. Je kunt niet con
stant voluit vliegen. In de eerste
plaats is dan in een ommezien je
tank met brandstof leeg, en ten
tweede ga je veel te hoog als je
gas blijft geven."
"Luister", zegt hij, "dan zal ik laten
horen hoeveel overlast vjftig de
cibel geeft." De voorzitter van de
NvVUV loopt naar een wastafel
in zijn werkkamer en draait de
kraan open. Draait zich om en
zegt met spottende ondertoon in
zijn stem: "Dat is alles. Die wa
terstraal veroorzaakt iets minder
lawaai dan vijftig decibel. Twee
mensen die met elkaar praten
maken meer geluid."
Rob Weenink, inspekteur bij de
Rijksvoorlichtingsdienst op
Schiphol, ligt evenmin wakker
van de klachten over de geluids
hinder. Nederland hanteert sa
men met Duitsland strenge la-
waai-eisen. "Vergelijk je het ge
luid van een ULV met een Cess
na, een van de kleinste sport
vliegtuigen dan produceert de
ULV produceert vijftig procent
minder kabaal."
Geen surfrage
De gigantische groei, die de milieu
organisaties voor ogen hebben,
deelt de Rijksluchtvaartdienst
ook al niet. "Wij geloven dat deze
vorm van vliegsport geen al te
grote omvang zal nemen. De mi
lieumensen gaan uit van de si
tuatie in Amerika. Maar dat is
een vergelijking die mank gaat.
In de Verenigde Staten kan ie
dereen instappen en omhoog
gaan. Dat gebeurt hier niet. Als
wij een rekensommetje maken
komen we tot hooguit achthon
derd toestellen over het hele
land. Ik moet er wel direct aan
toevoegen dat een groot stuk van
sluierde gezicht van de liefdesgo
din zien. Zó verschrikkelijk zijn
de omstandigheden op het Ve
nusoppervlak, dat daarvan tot nu
toe nog maar enkele foto's be
schikbaar zijn.
Om te beginnen heerst er een ver
pletterende druk; op elke vier
kante centimeter van ons. li
chaam zou ruim 90 kilogram rus
ten zodat we in minder dan geen
tijd tot een onherkenbaar iets in
elkaar zouden worden gefrom
meld. En dan de temperatuur
daar: bijna 500 gr. C! De warmte
straling van de zon kan gedeelte
lijk wel door het dichte wolken
dek heenkomen, maar wordt
daaronder onverbiddelijk vast
gehouden zodat een zinderende,
bloedhete broeikas is ontstaan.
Het viel de onderzoekers hier op
Aarde overigens mee dat er, door
dat tientallen kilometers dikke
wolkendek, toch nog voldoende
zonlicht kwam om er te kunnen
fotograferen. Behalve die ver
woestend hoge temperatuur en
de alles-vernictigende druk, von
den de afdalende ruimterobots
nog dat in de Venusdampkring
een soort mist hangt bestaande
uit druppeltjes die voor 80 pro
west-Nederland afvalt. Want in
de buurt van vliegvelden mogen
de ULV's niet komen."
Die schatting is volgens Lant-
waard zelfs nog te hoog. De toe
komstige terreinen zullen plaats
bieden aan twintig 'bromvliegen'
per veld. Kortom, het Nederland
se luchtruim biedt dan aan nog
geen vijfhonderd ULV's ruimte
voor het maken van beperkte
vluchtjes. De vrees van de mi
lieugroepen voor een soort surf
plankrage noemt ook hij onge
grond.
De veiligheid van de ULV's is daar
entegen een punt waarover het
laatste woord nog niet is gezegd.
De veiligheidseisen zijn niet al te
zwaar. Het eerste ongeluk met
dodelijke afloop heeft Nederland
al opgeschrikt. Een jonge Rotter
dammer kwam om het leven
door een stuurfout. Hij vloog ille
gaal met zjn toestel op de Maas
vlakte. Een tweede piloot raakte
in paniek en reed met zijn ULV
dwars door een muur heen. Het
leverde hem twee gebroken be
nen op.
"De apparaten zijn wel licht", zegt
Rob Weenink, "maar dat hoeft
niet te betekenen dat ze minder
sterk zijn. Er zjn veel kleine
'kraakjes' (term in de vliegerij
voor ongeluk), maar dat brengt
de sport met zich mee. Voor de
RLD is dit nog geen reden om
het vliegen met de ULV te ver
bieden."
Zweven
Kan een ULV plotseling een fatale
duikeling maken? "Ben je gek",
reageert Rob Driessen, eigenaar
van Driessens School of Skyri-
ders en erkend ULV-examinator.
"Je komt niet eens beneden als
je je motor niet uitschakelt. Ik
heb het wel gepresteerd om b jna
een uur in de lucht te bl jven zon
der dat de motor draaide. Met
een ULV kun je gewoon zweven.
Hoewel dat in Nederland nauwe-
ljks tot de mogeljkheden be
hoort. Er is een westenwind voor
nodig en die waait hier niet zo
vaak. Watje natuurljk niet moet
doen is gaan vliegen als er on
weer is voorspeld of als er storm
op komst is. Dan word je door
elkaar geschud en vraag je om
moeiljkheden. Als je een duik
maakt op een paar honderd me
ter hoogte is er echt niets aan de
hand. Door de snelheid die je
dan bereikt kun je hem er zo uit
halen. Het wordt pas gevaarljk
als je zoiets een meter of tien bo
ven de grond overkomt."
Om de veiligheid te waarborgen
heeft de RLD de ULV-ers be-
hoorljk wat beperkingen opge
legd. Zo moeten ze op grote af
stand (vier kilometer) van vlieg
velden bijven; ze mogen niet ho
ger vliegen dan 300 meter en niet
lager dan 150 meter; boven
woonwjken of een mensenmas
sa mogen ze niet cirkelen; ze
moeten anderhalve kilometer
verwijderd blijven van stiltege-
bieden en als het zicht minder is
dan 1500 meter moeten ze aan de
grond blijven. Bovendien moe
ten de vliegers medisch goedge
keurd zjn. Ze mogen zelf uitma
ken bij welk weer ze de lucht in
gaan. Rob Weenink: "Een piloot
moet zjn gezonde verstand maar
gebruiken. Als h j risico's wil ne
men is dat zjn zaak, niet de onze.
H j moet wel alt jd boven weilan
den zweven zodat een eventuele
noodlanding mogebjk bljft."
Wordt de ULV hét vervoermiddel
van de toekomst? "Daar geloof
ik niet in", zegt Rob Weenink.
"Misschien als je een privéveldje
zou hebben en een stukje grond
bij je werk, dan wel. Maar waar
vind je dat in ons land? Wat ik
me wel kan voorstellen is dat de
politie en b jvoorbeeld reddings
diensten er mee gaan werken. Of
dat ze gebruikt worden voor het
besproeien van gewassen. Maar
hoofdzakel jk zullen ze toch door
recreanten worden gevlogen.
Het zjn geen dingen waar je voor
je lol zo'n v jf uur achter elkaar in
gaat zitten."
cent uit zwavelzuur bestaan. Niet
leuk voor iemand die daar in zon
dagstenue een wandeling wil
maken. In zeer korte tjd lost het
nette pak op, de eigenaar wordt
in elkaar gedrukt en 'verbrandt'.
In dit helse inferno treden regel
matig ook nog eens enorme blik-
semontladingen op; onze zware
aardse onweren zjn daarbj ver
geleken maar kinderspel. Eén
van de op het Venusoppervlak
staande robot 'hoorde' na één
zo'n bliksemstraal een gerommel
dat bjna een kwartier duurde.
Ook heeft men in de atmosfeer
sporen gevonden die wjzen op
vrj recente hevige uitbarstingen
van vulkanen op het Venusop
pervlak.
Mooi gezicht
We zien, deze planeet Venus heeft,
nu ze een deel van haar gehei
men prijsgaf, niets aantrekke
lijks om er te vertoeven. En toch
is het een mooi gezicht haar op
een heldere morgen aan het eind
van dit jaar in het oosten te zien
schitteren. Na januari 1984 wordt
ze steeds moeiljker te zien; in
het voorjaar van 1984 trekt ze, be
zien vanaf de Aarde, achter de
zon langs en een aantal weken la
ter zal ze weer zichtbaar worden.
Dan niet als ochtendster maar als
avondster.
Inderdaad, de heldere ochtendster
en de avondster zjn één en het
zelfde objekt; in glans slechts
door zon en maan overtroffen
maar in werkelijkheid een pla
neet waar dodcljke omstandig
heden heersen.
(Ben Apeldoorn Is lid ven de Leldse Werk-
Een ULV klaar voor vertrek: veel lawaai bij het opstarten.
