Kerkdiensten
„Mijn ouders zijn al twintig jaar oud..."
Marinus van den Berg: „Ouder worden is afstand doen, maar ook betrokken blijven
ZATERDAG 7 JANUARI 1984
Geestelijk leven
PAGINA 13
Lang niet iedereen kan van harte zeg
gen: oud zijn is mooi. De ouderdom
kan heel wat verdriet en bitterheid
meebrengen. Gebreken melden
'zich. Vaak gaan ze gepaard met
pijn. Oud zijn betekent voor velen:
afscheid nemen, achter je laten,
aanzien, eer en invloed uit handen
geven. Toegroeien naar een andere
manier van leven, een andere waar
dering van jezelf. En dat gaat de een
beter af dan de ander.
Marinus van den Berg - zelf pas 37 -
wil dat beslist niet wegpoetsen als
hij de ervaring dat 'oud' ook goed is
ten volle laat wegen. "De oude dag
is een uitdaging. Ouder worden
hoeft niet alleen 'loslaten' en 'opzij
gaan staan' te zijn, maar kan ook
een nieuwe betrokkenheid beteke
nen".
Van den Berg heeft van 1975 tot eind
vorig jaar als pastor gewerkt in het
interconfessionele verpleeghuis
'Randerode' in Apeldoorn. Sinds 1
januari is hij als pastoraal vor
mingswerker voor de sector gezond
heidszorg verbonden aan het deke
naat Almelo en als deelwerker aan
het verpleeghuis 'Het Meulenbelt'
in deze stad.
Bij zijn afscheid van 'Randerode'
kwam er een boekje van hem uit
over ouder worden en oud zijn. Zijn
vele gesprekken en ontmoetingen
met ouderen, met kinderen van ou
deren en met mensen die door hun
beroep met ouderen te maken heb
ben, boden hem stof te over. Hij
droeg het boek op aan directrice De
borah Vitner van 'Randerode', "om
dat zij zoveel gevoel toonde voor de
menselijke kanten van het werk".
Aardverschuiving
Marinus van den Berg had een sterk
motief om zijn ervaringen op schrift
te stellen.
"Ouder worden schuiven wij het
liefst voor ons uit. Toch krijgen we
er allemnaal op een of andere ma
nier mee te maken. In 1985 zullen er
in ons land 1.720.000 mensen zijn bo
ven de 65 jaar. Volgens een recente
raming van het bureau voor de sta
tistiek 147.200:mensen ouder dan 85.
vooral vrouwen. Naast die stijging
is er een daling van het aantal jon
geren beneden de 20 te verwach
ten".
'We worden ouder in een samenle
ving die sterke veranderingen door
maakt. De economische toestand
zal de ouderen en hun voorzienin
gen niet ongemoeid laten. Meer
mensen zullen om hulp vragen,
maar de officiële hulp zal minder
worden. Ook de veranderingen in
de normen en waarden van onze sa
menleving zijn voor velen zoiets als
een aardverschuiving".
Marinus van den Berg hoopt, dat zijn
boekje - getiteld 'Kan ik het ook
aan mijn moeder laten lezen...?', uit
geverij J. N. Voorhoeve, Den Haag -
een bijdrage zal zijn om met elkaar
in gesprek te komen over ouder
worden en oud zijn. "Mij schiet een
opmerking van iemand te binnen:
als je niet kunt praten over wat je
zelf zo raakt, wat ben je dan een
zaam".
Samenstelling
van deze pagina:
S. J. de Groot
Bestaat er angst om ouder te
worden?
Marinus van den Berg: "Datje
niet meer meetelt, niet meer
als volwaardig wordt gezien,
dat je ervaring als grof vuil
aan de kant wordt gezet, dat
er wat meewarig om je wordt
gelachen, je mening onbe
langrijk is geworden, het kan
je een gevoel van eenzaam
heid geven. Het kan je beang
stigen, dat dit jou zal overko
men".
Maar moét dat dan wel?
"Ik denk, dat het je kan overko
men als het gesprek over ons
ouder worden niet echt
wordt gevoerd. Als we dat
voor ons uitschuiven, zo van
'wie dan leeft, wie dan zorgt'
Juist in het contact met oude
ren merk ik, hoe beslissingen
van vandaag, hoe de manier
waarop ik nü leef van beteke
nis zijn voor de dag van mor
gen. Je voorbereiden op het
ouder worden doe je nü al in
je levensstijl en door wat je
nü meemaakt. Het is dus niet
leeftijd-gebonden".
"Verslaving aan werk bijvoor
beeld kan tot gevolg hebben,
dat je andere levenswaarden
onvoldoende of helemaal niet
ontwikkelt. Arbeid adelt niet
altijd. De kans dat alles voor
het werk moet wijken is er
nog steeds. Ouder worden is'
een kans om juist die andere
waarden ruimte te geven. Dat
kan de betekenis krijgen van
een achterstand inhalen.
Maar ook wordt de pijnlijke
ontdekking gedaan, dat het
daarvoor te laat is. Je moet
dat ook weer niet te gauw
zeggen. Er kan een soort de
faitisme in zitten, in de trant
van: wij zijn er toch te oud
voor"
Dus tijdig erover praten.
"Ik denk aan een ouder echt
paar. Ze hadden weinig con
tacten. Konden er niet toe ko
men, eens naar een diensten
centrum of bejaardensoos te
gaan. De vrouw wilde nog
wel, maar haar man voelde er
niets voor, en daarom ging
ook zij maar niet. De wensen
en verlangens van man en
vrouw liepen duidelijk uit
een, en dat betekende onvrij
heid in hun relatie. Verschei
denheid was voor hen niet
verrijkend maar verarmend.
Er kon ook niet echt over ge
praat worden. De vrouw
maakte zich volledig onder
geschikt".
Dit verhaal staat niet op zich
zelf.
"Zoals niet alle alleenstaanden
en alleenwonenden eenzaam
zijn, zo zijn niet alle paren
werkelijk sómen. Soms is bij
het ouder worden het ge
sprek tussen man en vrouw
als stilstaand water. Er ge
beurt eigenlijk niets meer.
Toch kan er een intens ver
langen zijn om eens te kun
nen zeggen watje voelt. Want
ouder worden geeft nieuwe
ervaringen. Je komt anders
in het leven te staan. Je voelt
je anders. Er zijn vragen maar
ook angsten die je bezig hou
den. Als je daar dan niet over
kunt praten, terwijl je dat wél
wilt...".
Marinus van den Berg zou de
ouderen die dit lezen dit wil
len vragen: neemt u als u ou
der aan het worden bent uzelf
wel serieus; gelooft u vol
doende in uw eigen mogelijk
heden, of hebt u uzelf al afge
schreven? "Het met elkaar
praten betekent wel, dat je
echt naar elkaar luistert en
vooral eikaars gevoelens ern
stig neemt".
"Maar die vraag zou ik ook aan
mezelf kunnen stellen. Neem
ik ouderen voldoende se
rieus; geloof ik in hun per
soonlijke groei en ontwikke
ling?"
Het woord 'oud' heeft al iets ne
gatiefs. Oud worden lijkt
'erg' te zijn.
"Onder ouderen zelf groeit het
verzet tegen deze negatieve
kijk. Vooroordelen en te alge
mene uitspraken over het ou
der worden komen op de hel
ling.
En wat is oüd? Wannéér ben je
oud? Als je niet meer mee
doet in het betaalde ar
beidsproces? Je zet het heb
ben van werk dan wel erg
centraal. Of als de kinderen
het huis uitgaan? Of als je al
leen komt te staan? Soms er
vaar je dan nog méér, dat je
zelf iets moet doen om zin
aan je leven te geven".
"Iemand zei eens: mijn ouders
zijn al twintig jaar oud. Hij
bedoelde, dat ze al twintig
jaar geleden waren opgehou
den met nieuwe initiatieven.
Ze misten het vermogen om
over bepaalde dingen nog
eens van gedachten te veran
deren. Alles stond al zo'n
twintig jaar stil. Ik vraag me
te aan echt contact. Meer aan
dacht zal er moeten komen
voor het kwalitatieve bezoek-
werk. Contact leggen is zeker
niet altijd eenvoudig. Daar is
een zekere toerusting en vor
ming voor nodig".
En als er dementie optreedt?
"Je moet ouderen niet te snel
dat stempeltje opdrukken.
Als er echt sprake van is, dan
kan een dagbehandeling of
een intensieve zorg van fami
lie ertoe bijdragen, dat wo
nen thuis nog mogelijk blijft.
Wordt de belasting te groot,
dan kan de hulp van een ver
pleeghuis worden ingeroe
pen".
"Dementie wordt op zichzelf al
ervaren als een rouwproces.
De gang naar het verpleeg
huis is dan een volgende stap
in dat afscheid. Het maakt
diepe emoties los. Gelukkig
proberen steeds meer
werkers in verpleeghuizen,
familieleden te begeleiden.
Gespreksgroepen van en
voor familieleden kunnen het
inlevingsvermogen verdie
pen".
Ouderen komen alleen te staan
als een dierbaar iemand
wie dat ook is - wegvalt.
"We doen daar vaak al te ge
makkelijk over. Wees dank
baar voor wat je nog hebt en
voor al die jaren die je hebt
gehad, zeggen we dan sus
send. Dat is goed bedoeld,
maar het gaat wel voorbij aan
de leegte die iemand voelt.
En dat maakt eenzaam. Ik
heb de indruk, dat mannen
nog minder dan vrouwen de
kans krijgen om bij hun ver
driet te zijn. Vriendschap en
warmte zijn heel belangrijk
voor een mens in verdriet. Ie
der mens rouwt op zijn eigen
Hoe zou u ten slotte 'ouder wor
den' met een paar ivoorden
kunnen typeren?
"Afstand doen. Maar ook be
trokken blijven. Toen mijn
vader afstand deed van zijn
boerderij en die overdroeg
aan mijn broer, was hij van
dag tot dag betrokken bij de
bouw van een nieuwe
veestal. Hij leefde mee met
wat de toekomst van zijn op
volger ging worden. Meestal
wist hij de juiste afstand tc
bewaren".
af: is dat soms oud worden?
Te vroeg zeggen: onze tijd is
voorbij? Wat is het dan
verfrissend om ouderen te
ontmoeten die zich niet oud
laten maken. Die blijven
meedenken".
Hoe doe je dat?
"Wel, als je ouder wordt, moet
je in zekere zin kiezen uit wat
je nog wilt en kunt. Je kunt
niet alles meer. Maar je kunt
je keuze ook te veel beper
ken." Je onderschat gauw je
eigen mogelijkheden. Het
wegvallen van verplichtin
gen biedt juist kansen. En
waarom zou je die niet benut
ten?"
"Het bij de tijd blijven is een
van die kansen. Dat zou kun
nen door het volgen van cur
sussen. Op maatschappelijk
gebied, maar - en dat kan je
van een pastor verwachten -
ook op het gebied van geloof
en kerk. Er is zoveel veran
derd in de laatste twintig jaar.
Gaan we als ouderen dan
maar langs de kant staan?
Dat is toch jammer".
"Blijf militant, heb ik een oude
re dominee eens horen zeg
gen. Dat klinkt misschien
wat strijdvaardig in onze
oren, maar het daagt wel uit.
Misschien ben je echt oüd,
als je je niet meer laat uitda
gen. Daarmee wil ik niet zeg
gen, dat je je verleden maar
moet verstoppen. Ouder wor
den is ook: terugkijken, de
balans opmaken, komen tot
innerlijke aanvaarding van je
leven zoals het was"
Maar ouderdom komt ook met
gebreken. En met verlies en
verdriet.
"Gebreken kunnen betekenen,
dat je hulp nodig hebt. Af
hankelijk worden, van wie
dan ook, dét is het wat men
sen het meest vrezen. Er is
soms een hele kloof tussen
wat de hulpverlening nodig
vindt en wat iemand er zelf
van denkt. Aan hulp gaat
vaak een periode van jezelf
redden vooraf. Er is veel in
drukwekkende hulp tussen
ouderen onderling".
"Als er gebreken komen, kan
dat verlies betekenen. Je
moet telkens weer iets losla
ten. De een kan dat gemakke
kort. Ik hoop van harte, dat
meer werkers in het zieken
huis zich druk gaan maken
om het lot van de oudere
mens, ook wanneer die niet
lekker snel weer opknapt".
Hoe lang kunnen ouderen zelf
standig wonen?
"Ongeveer negentig procent
van de ouderen woont zelf
standig. Er zijn heel wat rede
nen op te noemen om niet al
leen te blijven wonen, maar
hoe vinden ouderen dat zélf,
en worden de mogelijkheden
tot hulp wel optimaal ge
bruikt? Er is fantasie, creati
viteit en bereidheid tot meer
Marinus van den Berg heeft de
indruk, dat het ziekenhuis
niet is ingesteld op ouderen.
"De oudere mens komt in het
moderne ziekenhuis veel te
Marinus van
den Berg
...."afhankelijk
worden, ddt
vrezen ouderen
het meest"....
(foto Jan Böltkerink)
samenwerking nodig tussen
wijkverpleging, huisartsen,
kerken, vrijwilligersorganisa
ties en anderen die bij oude
ren aan huis komen, om het
thuis wonen nog mogelijk te
maken. Het is jammer, dat
men eikaars mogelijkheden
nog zo weinig kent"
'Vooral meer ouderen boven
de tachtig jaar zullen in de
komende jaren thuis willen
en moeten wonen. In de te
huizen zal gebrek aan plaat
sen ontstaan. Dat betekent
meer materiële en geestelijke
hulp in de thuiswoning. Een
fruitbakje af en toe is dan niet
voldoende. Er is vaak behoef
lijker dan de ander. Maar het
hoort bij het ouder worden.
Met algemene dooddoeners
is dan niemand geholpen.
Wel met luisteren en aanvoe
len. Dat neemt het verlies
niet weg, maar kan wel hel
pen om iemand minder al
leen te laten zijn".
Ouder wordende mensen ma
ken gemiddeld meer gebruik
van voorzieningen van ge
zondheidszorg, zoals het zie
kenhuis.
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk geen
dienst;
Pieterskerk 11 oecum. dienst;
Marekerk 10 dr. Meijers, 5 ds. Smaling,
Rijnsburg;
Maranathak. (L. Morsweg) 10 mevr. ds.
v. Everdingen;
Regenboog (Merenwijk) 9.30 ds. v.
Leeuwen, 11.15 ds. v. Leeuwen en
pastoor v. Well;
Bethlehemk. (Driftstr.) 10 dr. Wiersinga,
opendeurdienst;
Bevrijdingsk. (Montgomerystr.) 10 ds.
Jansen;
Vredesk. (Burggraven!) 10 mevr. ds.
Westera-Franke (met huwelijksbeves
tiging);
Waalse kerk (Breestr.) 10.30 ds. Ribs;
gebouwtje 'Dijkhof in Stevenshof 10
kand. mevr. A. E. Bosch.
Acad. Ziekenhuis 9 rk. dienst, 10.15
mevr. Lindenburg.
Diakonessenhuis 10.30 ds. v. Roon, Kat
wijk aan Zee, zat. 10.30 rk. dienst.
Endegeest: zie Oegstgeest.
Geref. Kerk: Zuiderk. (Lammen-
schansw.) 5 nam. ds. Koolstra, zie ook
Vredeskerk;
Petrak. (Surinamestr.) 10 dr. v.d.
Zwaan;
Oude Vest 10 ds. Koolstra;
Maranathak. (L. Morsw.) zie herv. gem.;
Bevrijdingsk. (Montgomerystr.) zie
herv. gem.;
bejaardenhuis Groenhoven 10 ds. Hem-
Voor 'Stevenshof zie herv. gemeente.
Geref. K. Vrijg. (school 'Vhetschans',
Apollolaan): 10 en 5 ds. De Haan.
Chr. Geref. K. (Steenschuur): 10 ds.
Steenbergen, Rijswijk, 5 ds. Velema,
Gouda.
Geref. Gem. (N. Rijn): 10 en 4.30 ds.
Hakkenberg, Lisse.
Geref. Gem. in Ned. (Bethl.kerk
Driftstr 11.30 en 5.30.
Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.):
10.15 ds. Mostert.
Doopsgez.-Remonstr. Gem. (Lokhorstk.
Pieterskerkstr.): 10.30 ds. Koek.
Baptistengem. (O. Rijn 3): 10 ds. Bos
veld, 6.30 evang.dienst in gebouwtje
hoek L. Morsweg-Damlaan, mmv
zangkoor, thema: 'De autobaan naar
de toekomst'.
Evang. Gemeenschap (Middelstegr. 3);
10 br. Dikkes, thema: 'Laat u met God
Zendingswerk Middernachtsroep (Zoe-
terw.singel 21): 5 nam. hr. De Leeuw.
Evangeliecentrum (Zijlsingel 2): 10 hei-
ligingsdienst, met zang.
Pinkstergem. (O. Vest 13): 10 evang. H.
Haan.
Leger des Heils (Hooigr.): 10 heiligings-
samenk., 7.30 verlossingssamen
komst.
Nieuw-Apost. Kerk (H Rijnd. 24): 9.30
en 4. wo. 8
Zevendedagadventisten (Ontmoetings-
kerk Voorschoten): elke zat. 9.45 bij
belstudie, 10.45 predikdienst.
Christian Science (Steensch. 6): 10.30.
Kerk van J. Chr. v.d. Heiligen der L. Da
gen (Brahmsl.): 9.30.10.30 en 11.20.
Oud-Kath. K. (Zoeterw.singel): zat. 7.
Rooms-Kath. K.: Haagweg zat. 7, zo. 9
en 10.45;
Herensingel zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Rijndijk (Leiden-V.schoten) zat. 7, zo.
9.30 en 11.30;
Steenschuur zat. 7, zo. 8.30, 10, 11.30, 6
en 7 (lof);
Boshuizerkade zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Lammenschansweg zat. 7, zo. 9.30 en li,
Haarl.straat zat. 7, zo. 9.30, 10.45 en
12.15;
H. Rijndijk (zie Zoeterwoude).
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 ds.
Goverts, jeugddienst.
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10
ds. v. Driel, 7 kand. Taselaar, Alphen.
Geref. Kerk: 10 ds. Ravensbergen, Wijn-
jewoude, 6.30 hr. Vermeer, Zevenho
ven. Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 5 ds.
Den Hartog, Veenendaal.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Adventskerk 10 ds. Bogers, 5 ds. De
Jonge; Kruiskerk 10 ds.'De Jonge;
Opst.kerk 10 prof. dr. v. Gennep, Lei
den, 6.30 dr. Haitsma, Boskoop; Nabij
10 jeugdkapel; G. Herderkerk 10 ds.
Nieuwenhuis, 6.30 ds. Moll; De Bron
9.30 ds. Oosthoek, afscheid, 10.15 ds.
Hoogendijk, 6.30 ds. Nieuwenhuis;
Ashram 10 dr. v. Vliet; Dnehoorne 7
nam.; Oudshoornse kerk 10 ds. De
Graaf, H.woude; Sionskerk (Plane-
tensingel) 9.30 ds. Ouwendijk, 6.30 ds.
Verploeg, Ermelo.
Geref. Kerk: Mar.kerk 10 ds. Janssens,
R.dam, 6.30 ds. Modderaar; Salv.kerk
10 ds. Smink, Haastrecht, 6.30 ds. Ra
vensbergen, Wijnjewoude. Zie ook
herv. gemeente.
Geref. K. Vrijg. (chr. techn. school): 9.30
en 5.
Ned. Geref. Kerk (school Willemstr.):
10.30 ds. De Lange, 4.30 ds. De Jong.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 dienst, 2.30 ds. De
Romph.
Oud-Geref. Gem. (Hooftstr. 240): 9.30 en
4.
Bapt.gem. (Molenwerfstr. 1): 10 en 6.30
ds. Koekkoek.
Bapt.gem. Noord (school Kalkovenw.
62); 10 hr. C. Vork, 6.30 ds. Bosveld,
Volle-evang.gem. ('De Ark', Pr. Hen-
drikstr. 54): 10 hr. v.d. Hoorn.
Pinkstergem. (school Batenstein 16): 10.
Leger des H. (Corn, de Vlamingstr.): 10
en 6.30.
Remonstr. Kring (Van Mandersloostr.
36): geen dienst.
Rk Kerk: Bonifaciusk. zat. 7, zo. 9.45 en
11.30;
Piusk. zat. 7. zo. 9 en 10.30;
De Bron zat. 7, zo. 9 en 11.30.
BENTHUIZEN: Heiv Gem. 9.30 kand.
Paul, Zoetermeer, 6 ds. Van Eyk,
Gouda.
Geref. Gem. zo. 9.30 en 6 en wo. 7.30 ds.
Vogelaar.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. Wieman, 6.30 hr. v. Doorn,
Oud-Beyerland;
Salv.kerk 10 ds. Richter, 6.30 ds. v.d.
Hoef;
Bethl.kerk 10 ds. v.d. Hoef, 6.30 ds.
Richter.
Geref. Kerk: 10 ds. v.d. Berg, 6.30 ds.
Welbedacht, H.woude.
Geref. K. Vrijg.: 9.30 en 4.30 ds. Mouis-
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9 en 10.30.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
ds. Vlasblom, 6.30 kand. Middelkoop,
Dordrecht;
De Stek 9.30 ds. Damsma, Rijnsburg.
Geref. Kerk: 9.30 ds. v. 't Hoff, 5 ds. Ha
gen, Westendorp.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 5 ds. Ribbers.
Geref. Gem.: 9.30 leesdienst, 3 ds. Bac.
Rk Kerk: zat. 5.30 (De Stek) en 7, zo. 9.30
en 11.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30
kand. v.d. Bos, Maarssen, 6.30 ds. v
Doorn, Alphen.
Geref. Kerk: 10 ds. Welbedacht, 5 ds.
v.d. Berg, Bodegraven.
Rk Kerk: dorp zat. 7, zo. 9.30 en 11.30;
Anker zat. 7, zo. 8.45 en 11.15;
Rijndijk zo. 10.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds. Roth-
fusz, 5 ds. Krispijn.
Geref. Kerk: 10 ds. v.d. Wal.
Chr. Geref. Kerk: 10 leesdienst, 7 ds.
Den Hertog, Leiden.
Rk Kerk: Mart. zat. 7, zo. 9 en 11;
Jozefk. zat. 7, zo. 10 en 11.30
HOOGMADE: Herv. Gem. 10 ds. Boon-
Rk Kerk: zat. 7. zo. 10.
DE KAAG: Herv. Gem. 10 ds. Keuning,
Noordwijk, ha.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. Dorpsk. 10 ds. Schuurman, 6
ds. Boer, beiden Katwijk aan Zee;
Ontm.kerk 10 ds. Boer, 6.30 ds. Romein,
Rijnsburg, jeugddienst
Ver. ter voorbereiding van een herv.
deelgemeente 'De Rank' te Katwijk
(aula P. Groen-college): zie Katwijk
Geref. Kerk: 10 ds. v.d. Werff, Voorhout,
5 ds. Couvee, Voorburg.
Marinevliegkamp Valkenburg: 10.30 ds.
v. Melle.
Rk Kerk zat. 7. zo. 9.30 en 11.15.
KATWIJK AAN ZEE: Herv Gem. N
Kerk 10 ds. Visser, 6 ds. v. Roon;
O. Kerk 10 ds. Nicolai, Nieuwendijk, 6
ds. Vroegindewey;
Ichthusk. 10 kand. Spaans, 5 ds. De
Jong;
Pniëlk. 9.30 ds. De Jong, 6 ds. Schuur-
aula Bestevaer-mavo (Rijnsoever) 10 ds.
Driebergen;
Overduin 2.15 ds. Baas.
Ver. ter voorbereiding van een herv
deelgemeente 'De Rank' te Katwijk
(aula P. Groen-college): 10 ds. Mac-
kaay, Leiden.
Geref. Kerk: Vr.kerk 10 hr. Vercoute-
ren, Voorburg, 3 ds. v. Buuren, Delft,
Philadelphia-dienst;
Triumfatork. 10 en 5 ds. v.d. Horst.
Geref. K. Vrijg.: 10.15 en 3.30 ds. Heida.
Ned. Geref. Kerk: 8.45 ds. Den Boer,
Spakenburg, 7 ds. Janse.
Chr. Geref. Kerk: 10 en 5 ds. Slagboom.
Vrije Chr. Geref. Gem. (Unizaal): 10 en 5
ds. v.d. Belt.
Geref. Gem. (Remisestr.): 10 en 5 lees
dienst, 11 jan. 7.30 ds. Boogaard.
Geref. Gem. in Ned. (Louwestr.): 10 en 5
leesdienst.
Volle-evang.gem. ('Tripodia'): 9.45.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. 10 ds. Lapré, 7 ds. Hagen, Wes
tendorp.
Geref. Kerk: 10 ds. Hagen, Westendorp,
7 zie herv. gem.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref.
Kerk Dorpsk. 10 ds. v.d. Born, 3 ds.
Bovenberg, Leiden, met gehandicap
ten, 6.30 ds. v.d. Born;
Hoofdstr. 10 ds. Knorth;
Scheppingsk. 9 en 10.30 ds. v. Loenen.
Leythenrode 10 ds. De Leeuw.
Elis.ziekenhuis 9.30 hoogmis, 10.45 ds.
Brommet.
Bapt.gem. (wykgeb. Zijlkw 10 hr. v.d.
Zeeuw.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9, 10.30 en 12.
LEIMUIDEN: Herv. Gem 9.30 kand.
Teusink, Alphen.
Geref. Kerk: 9.30 dr. Houtman, Amstel
veen, 7 ds. Holtrop, A.dam.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 7.30, 9.30 en 11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds.
De Gelder;
Pauluskerk 10 ds. Germans, S.heim, 5
ds. De Gelder, zangdienst.
Geref. Kerk: 10 ds. v. Veen, Soest, 7 ds.
Jaspers Focks.
Geref. K. Vrijg.: 10.30 en 4.30 ds. Borg-
dorff.
Geref. Kerk (Salvaton) 9.30 ds. De
Boer, Spakenburg. 7 ds. De Groot.
Amstelveen.
Chr. Geref. Kerk: 10 en 4.30 ds. Biesma.
Geref. Gem 10 en 4 ds. Boogaard, Lei-
Rk Kerk: Agathakerk zat. 7, zo. 10 en
11.30;
Poelpolder zat. 7, zo. 9 en 11.30;
Mariakerk zat. 7, zo. 8.30, 10 en 11.45;
Engelbew. zat. 7, zo. 9.30. 11 en 5.45.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 ds.
Koelewijn, Woubrugge, 6.30 hr. Stam,
jeugddienst.
Geref. Kerk: 9.30 mevr. Speelman,
A dam, 6.30 ds. v.d. Wal. H.gom.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Ge
braad, Katwijk a.d. Rijn, 6.30 ds. v.d.
Heuvel, Harmeien.
Geref. Kerk: 9.30 hr. De Bruin, 7 ds. De
Boer, Hoofddorp.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 dr.
Schram, Abcoude, 7 ds. Goverts.
Geref. Kerk: 8.30, 10.30 en 4.30 ds. Wijn
gaarden, ha.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 4.30 ds.
Drechsler, Haarlem.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 kand.
Buijs, Krimpen a.d. IJssel, 7 ds. v.d.
Velden, Woerden.
Geref. Kerk (W. Verlaat): 10 ds. Mole
naar, Breukelen, 7 dr. Fernhout, Al
phen.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9 en 10.30.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Voorstr-
.(Binnen) 10 en 7 ds. v.d. Lee, 5 ds. v
Sliedregt, Katwijk aan Zee;
Hoofdstr. (Zee) 10 ds. v. Achterberg,
Leiden; Buurtkerk 5 ds. Kuiper;
De Rank (Golfbaan) 10 ds. v. Eyk, Gou
da.
Geref. Kerk: Hoofdstr. (Zee) 10 en 5 ds.
Kuiper;
Vinken! (Binnen) 9.30 ds. Elgersma,
Stichtingskerk 11 ds. Slofstra; Sole Mio
9 hr. D. van Herwaarden. Zie ook
herv. gem.
Ned. Prot. Bond (aula O.Zeew.) 10.30 dr
Meijering, O.geest.
Rk Kerk: Zee zat. 7. zo. 9.30 en 11.
Binnen zat. 7. zo. 8, 10 en 11.30.
NOORDWIJKERHOUT Dorpsk. 10
dra. J. F. v.d. Steen, Ede.
Rk Kerk: Victork. zat. 7, zo. 9.30 en 11.
Jozefk. zat. 7, zo. 9 en 10.30;
De Zilk zat. 7, zo. 10 en 11.30
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of
Will.kerk 10 ds. Kooman;
Pauluskerk 10 ds. J. M. Hoekstra;
Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 dr.
Dirksen, 7 drs. Schwencke.
Geref. Kerk: 10 drs. P. de Bruijn, zie ook
herv. gem.
Geref. Kerk Vrijg.: 8.45 en 4.30.
Ned. Geref. Kerk (Gem.centrum): 8.45
en 4 ds. Waagmeester.
Van Wijckerslooth: 4 mevr. ds. Visch,
ha.
Endegeest: 9.30 pater Boshouwers.
Rk Kerk: Will.kerk zat. 7, zo. 9 en 10.30.
OUD-ADE: Rk Kerk zat. 7. zo. 8.30 en
10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING
Herv. Gem. 9.30 ds. Schalk.
Geref. Kerk: 9.30 en 5 ds. Jaspers Focks,
ha.
Remonstr. Gem.: 10 drs. M. Roos.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk
Mar. Pres. zat. 7, zo. 9 en 11;
Petrus-B. zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30
ds. v. Doorn, Alphen, 7 ds. v. Soest,
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 2.15.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentius-
kerk 9.30 ds. Smaling, 5 ds. v. Niel;
Bethelkerk 9.30 ds. v. Nie!
Geref. Kerk: Petrak. 9.30 en 5 ds.
Baayen;
Imm.kerk 8.45, 10.30 en 5 ds. Snel;
Mar.kerk 9.30 en 5 ds. Cziria. Avond-
Geref. Kerk Vrijg.: 10 en 5.15 ds. Grut-
Chr. Geref. Kerk: 9.30 ds. De Graaf, 's
Gravenzande, 5 ds. v. Sorge.
Evang. Christengem. (aula mavo): 10 ds.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 10.30.
RIJPWETERING: Rk Kerk zat. 7, zo. 9
en 10,30.
SASSENHEIM. Herv Gem. 9 ds. v.
Roon, Katwijk aan Zee, 10.30 hr. Hof-
fenaar, Voorhout, 7 ds. M. de Boer,
chr. geref., Veenendaal, opendeur
dienst.
Geref. Kerk: 10 ds. Baas, zie ook herv.
gem.
Chr. Geref. Kerk: 10 en 5 ds. Peels, Zoe-
Ned. Prot. Bond (Jul.laan 17): geen
Rk Kerk: zat 5. zo. 9.30 en 11.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 dr. Beze-
mer, Scheveningen, 6.30 ds. De Jong,
Leiden.
Geref. Kerk: 9.30 kand. Houtkoop-Fa-
ber, 6.30 ds. Buikema, Zw.dam.
Rk Kerk: Aardam zo. 9 en 12;
kerk Langeraar zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 prof.
dr. v.d. Beek, 6.30 ds. Klein Kranen
burg, Ter Aar.
Geref. Kerk: 9.30 ds. Oegema, 6.30 ds.
v.d. Horst, Katwijk.
Geref. K. Vrijg.: 9.30 leesdienst, 5 ds.
Heida.
Marinevliegkamp Valkenburg: 10.30 ds.
v. MeUe.
VOORHOUT Herv. Gem. 10 ds. C. J. de
Jong
Rk Kerk zat. 7, zo. 9.10.30 en 11.45.
VOORSCHOTEN Herv Gem Dorps
kerk 10 ds G. Bakker, Leiden, 7 ds.
De Zeeuw,
De Ontmoeting (Noordhofland) 10
mevr. ds. Visser, L.dorp,
Hulp en Heil (Schakenbosch) 10 ds.
Lentz.
Herv. evangelisatie op geref. grondslag
(aula Lucas-college, Beeth.laan): 9.30
ds. Heikoop, Vreeswijk, 7 ds. Kamp
huis, Stolwijk.
Geref. Kerk: 10 ds. De Zeeuw, zie ook
herv. gem.
Geref. K. Vryg.: 10.15 en 4.30 ds. Box-
Aulagemeenschap Noordhofland: 10.30
jeugddienst
Rk Kerk: Laur.kerk zat. 7, zo. 11.30;
M. Godskerk zat 7, zo. 10.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Bmgk.
9.30 kand. Zorge, Ouderkerk a.d. IJs
sel, 5 ds. Dekker, R.dam;
Hoeksteen 9.30 ds. Maasland, 6.30 ds. v.
Laar, Reeuwijk;
Bethelk. 9.30 hr. Visser, Gouda, 5 ds.
Goossen;
Imm.kerk 10 ds. Oosterzee, R.dam, 5 hr.
Yska, Den Haag.
Geref. Kerk: Kruisk. 10 ds. Kersten,
Scheveningen, 5 ds. Mondeel, Reeu
wijk;
Ontm.kerk 10 ds. De Moor.
Remonstr. Gem. 10 mevr. ds. Bosman,
O.geest.
Rk Kerk: Victork. zat. 7, zo. 10;
Ontm.kerk zat. 7, zo. 11.45.
WARMOND: Herv. Gem. 10 ds. Muis.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 8.30, 10 en 11.30
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10
ds. Steenstra, 4.30 ds. v. Trigt, Aalst;
Kievietk. 10 dr. v. Bruggen;
Messiask. 10 ds. v. Waasbergen,
Dorpscentrum 9.30 ds. v. Trigt
Geref. Kerk: Zijllaan 10 en 5 ds. Vis-
scher, Geldermalsen;
Zuid (Bloemcamplaan) 10 ds. Pijlman,
A.dam.
Ned. Prot Bond (Kerkdam): 10.30 ds.
Werner.
Rk Kerk: Will. zat. 7. zo. 9.30 en 11.
Jozefk. zat. 7, zo. 9.30 en 11;
G. Herderk. zat. 5, zo. 9 en 11
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 hr
Kooy, Dubbeldam, 6.30 dr. Meijers,
Leiden.
Geref. Kerk: 9.30 ds. Gesink, Noord-
wijk, 6.30 ds. Baas, S.heim.
Ned. Prot Bond (De Wyk): 7 nam. pater
v. Sasse van Ysselt.
Rk Kerk: zat 7, zo. 10.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
De Vree, Leimuiden.
Geref. Kerk: 9.30 dr. Femhout, Alphen,
7 ds. Dronkert Gouda.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds.
Rietveld.
Rk Kerk: St Jan zo. 9.30 en 11;
Chr. Dienaark zat. 7, zo. 10,
H. Rijndijk zat. 7. zo. 10 en 11.30
ZWAMMERDAM Herv Gem 10 ds
Moll, Alphen. 6.30 zie geref kerk
Geref. Kerk: 10 ds. Buikema, 6.30 ds.
Franken, Zeist, mmv 'Gemeente
zang'.
