Het mysterie
van de
strafschop
leger
Hogerop? Dan niet in het
Een seizoen vol missers
Ervaring dikwijls nutteloos in burgermaatschappij
Volendam-keeper Frans Hoek: "Ik gebruik een trucje". (foto gpd)
.ZATERDAG 3 DECEMBER 1983
Wat is er met de strafschop
aan de hand? De
elfmetertrap, die in de
voetbalwereld beschouwd
wordt als de op één na
zwaarste straf - de rode
kaart is de zwaarste - is dit
seizoen in de eredivisie
niet meer wat hij geweest
is. De beste
strafschoppennemers in
Nederland staan voor
raadsels, want het aantal
missers is nog nooit zo
groot geweest. Zelfs
specialisten als Ophof,
Nelemans, Koolhof, Rep en
Ronald Koeman misten
vanaf de beruchte stip.
Heerst er momenteel een
ware penalty-vrees in de
eredivisie? Zijn de
doelmannen beter
geworden? Spelen de
scheidsrechters misschien
een dubieuze rol? Een duik
in de geheimen rond de
strafschop.
Wie de strafschop in het voet
bal aan een wetenschappelijk
onderzoek onderwerpt, komt
tot de conclusie dat hij altijd
tot een goed einde kan wor
den gebracht. In West-Duits-
land is een nauwkeurige test
gehouden, waaruit bleek dat
Wie in de samenleving hogerop
wil komen, hoeft dat niet te
proberen via een korte loop
baan in het leger. De tijd dat
de krijgsmacht een spring
plank was naar maatschap
pelijk succes, ligt achter ons.
Tegenwoordig is het eerder
een nadeel om een paar jaar
's Konings Wapenrok te heb
ben gedragen.
Marine-officieren die op hun vijf
tigste met pensioen gaan, willen
nog wel eens een leuke baan bij
het bedrijfsleven krijgen. Vooral
de wapenindustrie profiteert gre
tig van hun deskundigheid en
hun contacten. Maar kort-ver-
band-vrijwilligers staan vooral
teleurstellingen te wachten. Ook
vrouwen en leden van etnische
minderheden kunnen beter an
dere werktuigen voor hun ambi
ties zoeken.
In wervingsadvertenties is kort-
verband-vrijwilligers en tech
nisch specialisten vaak een gou
den toekomst voorgespiegeld.
Een vak leren in het leger, nog
leuk verdienen bovendien, bij
het afzwaaien een premie en
werkgevers staan te popelen om
mensen aan te nemen die heb
ben bewezen over werklust en
doorzettingsvermogen te be
schikken. De werkelijkheid is
omgekeerd. Het opstapje via de
door Henk Hielkema
de snelheid van een hard in
geschoten bal in de hoek van
het doel veel groter is dan de
reactiesnelheid van de kee
per.
Bondsoefenmeester - en ex-trainer
van onder meer FC Groningen -
Ron Groenewoud heeft de test in
Zeist herhaald met medewer
king van wreeftrapspecialist
Kees Kist. Ook hij kwam tot de
ontdekking dat de keeper geen
schijn van kans heeft. Maar het
verschil tussen theorie en prak
tijk is groot. Tijdens de test was
er niemand die Kist uit zijn con
centratie haalde, de keeper rea
geerde geen seconde te vroeg, er
werd niet met modder gegooid
en er stonden geen miljoenenbe-
langen op het spel. Kist kende in
Zeist geen faalangst en er zaten
geen duizenden joelende toe
schouwers op de tribune.
De Amsterdamse sportpsycholoog
Peter Blitz is ervan overtuigd dat
de psychische gesteldheid van
de strafschoppennemer belang
rijker is dan bijvoorbeeld de
snelheid van een wreeftrap. Na
de belangrijke misser van Pierre
Vermeulen in de slotfase van de
Europacup-ontmoeting tussen
Feyenoord en Radnicki Nis zei
Blitz enkele jaren geleden, dat
Vermeulen kennelijk teveel had
gedacht aan: het belang van de
strafschop door de evenwichtige
stand, het commerciële belang
van Feyenoord, het gladde veld
dat door sneeuw bedekt was, zijn
eigen marktwaarde als interna
tionale voetballer en de gevolgen
krijgsmacht is eerder nadelig
dan een voordeel. De in het leger
opgedane ervaring is dikwijls
volkomen nutteloos in de bur
germaatschappij. Wie leuk aan
een tank kan sleutelen, hoeft nog
geen goede auto-monteur te zijn.
Maar wat belangrijker is: men is
een stuk duurder dan de talloze
andere werkloze jongeren die
naar de schaarse banen dingen.
Defensie moet KW'ers meer mo
gelijkheden bieden om tijdens
hun tijdelijke dienstverband op
leidingen te volgen waar ze in de
burgermaatschappij echt wat
hebben, adviseerde de Maat
schappelijke Raad voor de
Krijgsmacht in 1981. Van de aan
bevelingen heeft het ministerie
tot op heden echter niet veel
meer overgenomen, dan dat tij
dens de werving meer op het be
lang van studie wordt gewezen.
van een eventuele misser. „Hij
had beter aan een pond suiker
kunnen denken", aldus Blitz.
Een ander geval: het Nederlands
elftal staat in München in de fi
nale van het wereldkampioen
schap tegen West-Duitsland en
Johan Neeskens neemt in de eer
ste minuten een strafschop. Het
werd een 'streep' door het mid
den van het doel. In zijn ijver de
bal zo hard mogelijk te raken,
trapte Neeskens half in de grond.
Hij scoorde wel, omdat doelman
Sepp Maier er van uitging dat de
bal in een hoek terecht zou ko
men. Als hij was blijven staan
zou de bal tegen zijn lichaam ge
komen zijn.
Truc
In een andere situatie - tijdens de
beslissende strafschop om het
Europese landskampioenschap
tussen West-Duitsland en Tsje-
choslowakije - verkeek Maier
zich ook, maar dat had hele ande
re oorzaken. De speciale truc die
specialist Panenka toepaste
werd wereldberoemd, maar hij is
tot dusverre de enige die zoiets
aandurft. Panenka raakte de bal
aan de onderkant met een terug
draaiend effect, waardoor het
speeltuig zo weinig vaart kreeg
dat de bal over de reeds duiken
de Maier tegen het net zeilde.
Panenka is een grootheid, maar
meestal laten supersterren de
strafschoppen over aan de zoge
naamde 'mindere goden'. Johan
Cruijff hield zich vaak afzijdig
als er een strafschop genomen
moest worden en ook Willem van
Hanegem liet het karwei graag
over aan een ander. Ze waren
bang hun wereldfaam te bescha
digen door een eventuele misser.
De faam (lees: marktwaarde)
stond op het spel en aan een
strafschop is in feite weinig eer
te behalen. Het vorige seizoen
slaagde Cruijff er echter in om
via een strafschop opzien te ba
ren. Hij tikte de bal opzij in
plaats van op het doel en de toe
gesnelde Jesper Olsen schoof de
bal simpel terug, waarna Cruijff
de laatste hand aan het meester
werkje legde. Kassa: tv-stations
over de gehele wereld vertoon
den de belangwekkende beelden
en de in zijn vuistje lachende ve
dette had zichzelf weer eens pri
ma verkocht.
Nerveus
Op het moment dat Cruijff zijn ge
niale idee in de praktijk bracht,
stond zijn ploeg al ruimschoots
op voorsprong zodat er weinig ri
sico's aan kleefden. Iets anders
wordt het als er grote belangen
op het spel staan. Dan worden
zelfs de grootste specialisten ner
veus. Wat gebeurde er in Polen
in 1969 tijdens de belangrijke
WK-kv/alificatie-interland van
Nederland? Oranje verloor uit
eindelijk met 2-1, maar het zou er
veel zonniger hebben uitgezien
als Nederland een strafschop
had benut. Specialist-bij-uitstek
Henk Groot durfde het niet aan.
Cruijff wilde niet en ook Rinus
Israël had het te kwaad met de
'Maar misschien is het een pro
bleem dat zichzelf de komende
jaren grotendeels gaat oplossen.
De sterke stijging van het aantal
KW'ers is voorbij en overge
gaan in een daling. De noodzaak
tot bezuinigingen zal die ontwik
keling nog versterken. Defensie
denkt aan een verlenging van de
dienstplicht voor bepaalde func
ties, waardoor goedkopere
krachten beschikbaar komen.
Vrouwen
Ook voor vrouwen zijn de kansen
gering om via de krijgsmacht ho
gerop te komen in de maatschap
pij. De integratie van vrouwen in
wat bij uitstek een mannenmi-
lieu is, verloopt stroef. Van ho
gerhand is volledige integratie
wel als doelstelling opgelegd,
zenuwen. Henk Wery stapte ten
slotte naar de stip. Hij wendde
zich af voor de aanloop en toen
gebeurde er volgens de destijds
aanwezige Groenewoud iets,
waardoor hij het doel miste. De
scheidsrechter verlegde de door
Wery op de stip gedeponeerde
bal. Pas op het laatste moment
zag Wery dat de bal 'verkeerd'
lag, maar het was al te laat: naast.
Kleinigheden verstoren volgens de
nemers van strafschoppen soms
de concentratie. Een onverwach-
tige beweging van de doelverde-
diger kan de schutter onzeker
maken. Volgens de regels mag
een keeper zich niet eerder met
zijn voeten bewegen voordat de
bal geraakt is. Vroeger werd een
te vroege actie wel eens door de
scheidsrechter teruggefloten,
maar volgens de hedendaagse
specialisten gebeurt dat zelden
meer. Het zou één van de oorza
ken kunnen zijn waarom er te
genwoordig zoveel ballen wor
den gemist. AZ-speler Roel-Jan
Tiktak - hij miste dit jaar al vanaf
elf meter tegen Volendam en
Ajax - heeft daarover geen enke
le twijfel: „De keepers mogen te
genwoordig alles doen. Ze bewe
gen veel te vroeg. Ze zijn halver
wege de aanloop al in beweging.
Daardoor miste ik tegen Ajax.
Hans Galjé was al in de hoek
voordat ik geschoten had. Tegen
Volendam nam ik me voor om
maar keihard in een hoek te
knallen. Maar de bal ketste tegen
de paal. Doelman Hoek lag in de
verkeerde hoek".
Specialisten
Tiktak denkt niet dat hij dit sei
zoen nog in aanmerking komt
voor een strafschop. Trainer Piet
de Vissèr heeft Loggie al aange
wezen als er weer eens een penal
ty te nemen is (tegen FC Den
Bosch leverde dat onlangs al
meteen succes op). De Alkmaar-
se club heeft eigenlijk geen spe
cialisten.
door Chiel Evers
maar in de praktijk moeten er
nog aanzienlijke hindernissen
worden genomen.
Mannelijke militairen hebben er
vaak nog veel moeite mee om
vrouwen als volwaardig krijgs
volk te accepteren. Zij zien haar
liever in een van de traditionele
rollen: verzorgster van gewon
den, troosteres van oorlogs-inva-
liden, voorwerp van seksueel
vermaak en producent van een
volgende generatie krijgshelden.
Naast mentaliteits-problemen
zijn er echter ook praktische hin
derpalen.
Van de toch al niet erg veel vrou
wen die zich aanmelden voor de
opleidingen tot beroeps-officier
en onder-officier, wordt een aan
Haar miste al eens, vervolgens dus
Tiktak en tegen FC Groningen
miste verdediger Van der Meer.
Tiktak: „Op de training schiet ik
ze er allemaal in, maar op straf
schoppen kun je niet trainen. Je
bent dan veel ontspannener en
die situatie is niet te vergelijken
met de wedstrijdsituatie".
Mogen keepers meer dan vroeger?
Jacques d'Ancona, lid van de
scheidsrechterscommissie be
taald voetbal, zegt van niet. Vol
gens hem wordt er dit seizoen
niet anders gefloten dan in voor
gaande jaren. Maar het valt hem
ook wel op dat er bij vrijwel alle
elfmetertrappen wel iets onregle
mentairs gebeurt. D'Ancona: „Er
zijn altijd wel keepers die te
vroeg bewegen. Of er wordt met
modder gegooid of er lopen spe
lers te vroeg in het strafschopge
bied. De scheidsrechter staat al
tijd schuin tussen de nemer en
de keeper in. Zijn eerste taak is
het om de nemer in de gaten te
houden. Zo is de schutter ver
plicht om zijn aanloop in een
vloeiende beweging te doen.
Verder waakt hij ervoor dat er
geen verdedigers of aanvallers te
vroeg binnenwandelen. In feite
moet de grensrechter bij de doel
lijn de keeper in de gaten hou
den".
Hoe werkt dat in de praktijk?
Scheidsrechter Bouke Draais-
ma: „Wij kunnen nooit in één
oogopslag zowel de keeper als de
speler in de gaten houden. De
grensrechters letten vaak alleen
maar op of de bal wel of niet in
het doel terecht komt. Ik denk
dat er in de beoordelingssituatie
een hiaat zit. Misschien moet de
tweede grensrechter erbij ko
men, maar dan zit je weer met
het praktische probleem dat die
man niet op zijn post is als het
spel verder gaat na een schot te
gen de paal. De regels zijn duide
lijk, maar ik maak wel een ver
schil tussen een beetje te vroeg
bewegen van de keeper en een
beetje veel te vroeg bewegen van
zienlijk geringer percentage aan
genomen dan van de mannen.
Slechts enkele meisjes worden
tot de scholen toegelaten. Het
aantal is zo klein, dat ze nauwe
lijks steun aan elkaar hebben.
Velen gooien het bijltje er voor
tijdig bij neer.
Volgens dr. J. C. van der Beek, die
bij de afdeling gedragsweten
schappen van de landmacht
werkt, zit er maar één ding op: de
toelatingseisen moeten omlaag.
Dat is de enige mogelijkheid om
meer vrouwen op de opleidingen
en dus in het leger te krijgen. Er
varingen bij de politie hebben
uitgewezen dat integratie van
vrouwen pas echt lukt als ze ten
minste 15, maar liever 35 procent
van het personeelsbestand uit
maken.
de keeper. Dit jaar heb ik trou
wens nog geen strafschop gege
ven".
Bijzonder
Doelman Frans Hoek van Volen
dam neemt onder de betrokke
nen een bijzondere plaats in. Hij
verdiept zich al jarenlang in alles
wat met doelverdedigen te ma
ken heeft. Hij schreef er zelfs een
boek over en ook houdt hij weke
lijks bij wie de strafschoppenne
mers zijn van de tegenpartijen en
hoe ze de bal nemen. Het bijzon
dere van deze goalie is, dat hij de
strafschoppen niet alleen pro
beert tegen te houden, maar dat
hij ze zelf ook neemt op het doel
van de tegenstander. In tegen
stelling tot Tiktak noemt hij het
te vroeg bewegen van de doel-
verdediger niet als voornaamste
oorzaak van de vele missers.
Hoek komt met een interessante
verklaring. Hij promoveerde met
FC Volendam van de eerste naar
de eredivisie en het viel hem di
rect al op dat in de hoogste
profklasse de informatie van de
tegenpartij veel uitvoeriger
wordt vergaard en gebruikt. De
zich steeds uitbreidende kennis
van bijvoorbeeld strafschoppen-
specialisten is volgens hem van
invloed op het hoge percentage
missers.
Hoek: „Ik weet van alle clubs pre
cies wie de penalties neemt en
ook nog hoe ze die nemen. Daar
bij probeer ik met ze mee te den
ken. Een specialist die de laatste
maal met succes een strafschop
in de rechterhoek heeft gescho
ten, zal dezelfde methode gebrui
ken tijdens de volgende straf-'
schop. Als hij hem de laatste
maal heeft gemist, dan houd ik er
rekening mee dat hij een andere
hoek zal uitkiezen".
Hoek rangschikt zijn namen: Op-
hof en Houtman (de wreeftrap-
pers), Ronald Koeman (de treu
zelaar). Gerrie Mühren noemt hij
als de beste specialist. „Bij Müh-
De fysieke toelatingseisen voor de
militaire beroepsopleidingen zijn
nu zo hoog, dat meer dan de helft
van de vrouwelijke kandidaten
niet eens voldoet aan de laagste
eisen. In plaats van algemene
normen, zouden er per functie
fysieke voorwaarden moeten
worden bepaald. Als dat niet ge
beurt, wordt het nooit wat met
de integratie van vrouwen. „Dat
ze fysiek de mindere zijn van
mannen staat immers als een
paal boven water", aldus Van der
Beek.
Mevrouw Moens, sociologe bij de
marine, zoekt de problemen toch
meer in de mentaliteits-sfeer. Bij
de mannen ontbreekt de wil om
zich volledig in te zetten voor het
welslagen van de integratie,
meent zij. Er zou meer training
en begeleiding moeten komen.
„Als er een nieuwe radar aan
boord komt, gooien ze er ook een
trainingsprogramma tegenaan".
ren wist je nooit in welke hoek
hij zou schieten. Die man kon op
het laatste moment van hoek ver
anderen. Ongelooflijk. En altijd
geplaatst met een perfecte trap-
techniek".
Toeval?
De Volendamse goalie stond dit
seizoen al driemaal tegenover
een schutter. Van de drie straf
schoppen gingen er nul in. De
trap van Tiktak vloog tegen een
paal, Ridderhof zag zijn inzet ge
stopt en Van de Akker zag de bal
via de vuisten van Hoek ook te
gen een paal belanden. Toeval?
Hoek geheimzinnig: „Ik gebruik
een trucje. Wat dat precies is ver
klap ik niet, maar het werkt wel.
Het is bijna niet te zien, maar ik
doe iets speciaals vlak voordat
de bal wordt ingeschoten". Even
bellen dus met Tiktak, die het ze
ker gezien moet hebben. Tiktak:
„Doelman Hoek? Ja, hij doet ze
ker iets speciaals. Hij maakt veel
te vroeg een stap naar voren,
waardoor hy de hoeken ver
kleint".
Een andere doelman: Harry Schel-
lekens van FC Groningen. Wed
strijd in Alkmaar tegen AZ.
Stand 0-0. Strafschop voor AZ.
Wat deed je en dacht je toen?
Schellekens: „Eerst vroeg ik me
af wie de bal zou nemen, want er
hadden al een paar jongens van
AZ gemist. Ik zag Van der Meer
naar voren stappen. Het flitste
door mijn hoofd. Een rechtsbeni-
ge verdediger. Vaak is het zo dat
verdedigers strafschoppen met
de wreef nemen, omdat ze die
techniek ook gebruiken bij het
opruimen van de bal. Als een
rechtsbenige speler dat doet, dan
is het negen van de tien keer zo
dat de bal ook aan de rechterkant
van de keeper terecht komt. Er
was nog niets gebeurd en ik wist
eigenlijk al wel waar ik aan toe
was. Daarna was het een koud
kunstje de bal te stoppen".
Evenals Tiktak is Schellekens
trouwens van mening dat op
strafschoppen moeilijk te trai
nen is. Vrijwel dagelijks krijgt hij
op het trainingsveld van het Oos
terpark-stadion een aantal straf
schoppen te verwerken, maar op
meer dan de reactiesnelheid kan
niet geoefend worden. Schelle
kens: „Een onwezenlijke situa
tie, omdat het nooit zal voorko
men dat een teamgenoot in de
competitie een strafschop tegen
me zal nemen".
In het Italiaanse Bari werd de Gro
ninger goalie onlangs geconfron
teerd met een strafschopvariant
die in de wat zuidelijker gelegen
landen regelmatig voorkomt. De
schutter, in dit geval Inter-speler
Altobelli, haakte in op de gretig
heid van Schellekens om zich
vroegtijdig te bewegen. De Ita
liaan vertraagde zijn aanloop
(Schellekens: „Hij stond op een
gegeven moment helemaal stil")
en wachtte rustig tot de doelman
in een hoek lag. Doelpunt.
'Kouwe kikker'
Terug naar Nederland. Naar 'kou-
we kikker' Jurrie Koolhof, die er
tegen DS'79 eentje heeft gemist,
maar die ook vier keer raak
schoot. De PSV'er zegt ook dat
doelverdedigers veel te vroeg be
wegen, maar hinder ondervindt
hij er niet van. Koolhof: „Van te
voren weet ik precies in welke
hoek ik de bal wil hebben. Met
de wreef lukt het mij ook vaak.
Ik trap niet zo in schijnbewegin
gen van de keeper. Ik bestudeer
ook geen tegenstanders. Ik neem
vier meter aanloop en dan hop
erin".
Ronald Koeman, specialist bij uit
stek, ervoer bij Ajax tegen zijn
oude club FC Groningen, dat
zelfs een bloedeigen broer je be
hoorlijk kan tegenwerken. Erwin
fluisterde eerst Schellekens in
het oor dat hij zo lang mogelijk
moest blijven staan en vervol
gens praatte hij op zijn jongere
broertje in en maakte een bewe
ging om hem de hand te schud
den. Ronald, die altijd wacht tot
de keeper een hoek uitkiest, zag
Schellekens als versteend staan,
twijfelde in welke hoek hij de bal
zou schieten, met als gevolg dat
de richtingloze schuiver voor de
doelman een gemakkelijke prooi
werd.
Op zijn beurt miste Erwin daarna
een strafschop tegen Roda JC in
Kerkrade. „Ach ja", verzuchtte
hij, „er zijn dit jaar al zoveel spe
lers die een strafschop hebben
gemist. Dat maakte mij ook een
beetje onzeker. Het blijft altijd
een gok hè".
Minderheden
Etnische minderheden komen we
in de Nederlandse krijgsmacht
weinig tegen. In tegenstelling tot
bijvoorbeeld Amerika, waar de
negers twaalf procent van de be
volking en 35 procent van het le
ger uitmaken. Maar via de
dienstplicht zullen de komende
jaren toch steeds meer kinderen
van genaturaliseerde gastarbei
ders onder de wapenen worden
geroepen.
De krygsmacht moet zich daar nu
al op voorbereiden, vindt drs.
Brentjens, docent aan de Ko
ninklijke Militaire Academie. Te
veel staart defensie zich blind op
de problemen van de dag, meent
hij. De ontwikkelingen in de sa
menleving zouden aanzienlijk
meer aandacht moeten krijgen,
ook in de militaire opleidingen.
Militairen leven naar zijn mening
te veel in het roemrijke verleden
van wapenfeiten op het slagveld
en dappere zeehelden. In de he
roïsche geschiedenis zoeken ve
len hun drijfveren voor een mili
taire loopbaan. „Maar het vader
land van nu is niet meer dat uit
het verleden. In de opleidingen
moet meer worden benadrukt
dat de pluri-culturele samenle
ving van vandaag het verdedigen
waard is".
FC Groningen-doelman Harry Schellekens heeft een strafschop van In
ter-speler Altobelli doorgelaten: "Hij stond op een gegeven moment hele
maal stil". (foto ANP)
