ZATERDAG 10 SEPTEMBER 1983
11 September 1973: met een
bloedige coup maakt de
Chileense legertop een einde
aan het „experiment" van
president Salvador Allende.
Met steun van de
Amerikaanse
inlichtingendiensten wordt
de droom van deze marxist
om zeep geholpen: een Chili
dat op democratische wijze
het socialisme in de armen
sluit en de machteloze massa
van economische en politieke
uitbuiting bevrijdt. Allendes
droom lijkt in West-Europa
meer enthousiasme op te
roepen dan in Chili zelf.
Gevoed door de economische
malaise (mede veroorzaakt
door de grote multinationale
ondernemingen) groeien de
tegenstellingen tussen de
verschillende
bevolkingsgroepen. Het leger
weet dat klimaat van
ontevredenheid uitstekend te
benutten voor het verwerven
van een schijnbaar
onaantastbare machtspositie.
11 September 1983, tien jaar
later: Chili verkeert opnieuw
in een economische chaos. De
militaire junta verliest aan
macht, het verzet neemt toe,
terreur is niet voldoende meer
om protesterende Chilenen
van de straat te houden. Haalt
„sterke man" generaal
Augusto Pinochet 1984? Onze
Latijnsamerikaanse
correspondent Rob Sprenkels
ging naar Chili om de balans
op te maken van tien jaar
militaire dictatuur.
Een gigantische economi
sche crisis. Algemene on
tevredenheid onder het
volk. Discussies binnen
het leger en de regering.
Demonstraties. Charges
van carabinero's. Water
kanonnen. Arrestaties.
Barricades van brandende
autobanden. Traangas.
Rubberkogels. Echte ko
gels. Gewonden. Doden.
Chili begint na tien jaar
Pinochet steeds meer ge
lijkenissen te vertonen
met het Chili van 1973.
Evenals onder de gekozen
president Salvador Allen
de reikt de chaos naar
steeds nieuwe hoogtepun
ten.
Maar er zijn natuurlijk ook de nodi
ge verschillen. Dit keer geen di
recte bemoeienissen van multi
nationale ondernemingen als
ITT of van de Amerikaanse spio
nagedienst CIA. En dit keer wel
een hele scherpe, niets of nie
mand ontziende intimidatie van
bovenaf, waardoor de algemene
ontevredenheid van het volk
zich wellicht iets minder zicht
baar toont dan in 1973. Maar be
halve de autoritaire terreur zijn
er nog meer fundamentele ver
schillen. Op de sociale ladder be
zien is de ontevredenheid dit
keer namelijk veel sterker bij de
armen (een groep die de afgelo
penjaren aanzienlijk is gegroeid)
dan bij de welgestelden, zoals in
1973 het geval was.
Niet te eten
Jaime woont in een van de arme
buitenwijken van de Chileense
hoofdstad Santiago. Hij bekent
in de eerste jaren van Pinochet
een soort van verklikker te zijn
geweest. „Maar dat deed ik om
dat ze mijn hele familie bedreig
den", zegt hij nu. In zijn wijk is
hij nu nog altijd een soort kleine
kapitalist. Hoewel hij zijn aanne-
mersbedrijfje sinds een jaar of
twee kwijt is, beschikt hij toch
nog over een naar ,;arme Chi
leense begrippen" behoorlijk ka
pitaaltje. Hij handelt op de zwar
te markt in buitenlandse valuta
in een van de drukke winkelstra
ten van het centrum van Santia
go.
Desalniettemin kan Jaime er lang
over uitweiden hoe slecht het is
in zijn wijk. „Eigenlijk heeft nie
mand meer werk. Ik ken meer
dan tien mensen die al sinds de
staatsgreep van 1973 werkloos
zijn. We zijn kapot. We hebben
niet meer te eten. Er moet iets
veranderen. Pinochet moet weg.
En om dat te bereiken heb ik de
laatste twee protestdagen, in juli
en augustus, zelf op de barrica
des gestaan".
Ook een Nederlandse missionaris,
die sinds 1974 in Chili verblijft,
rept over de wanhoop in de arme
wijken waar hij werkzaam is. „Er
is daar gewoon niets te doen.
Volgens mij is meer dan drie
kwart van de bewoners van de
sloppenwijken van Santiago, en
dat zijn er miljoenen, werkloos.
En die mensen zijn door het dol
le heen". De Nederlandse missio
naris vertelt hoe hij vorige
maand zelf heeft gezien dat de
militaire oproerpolitie in een van
de arme wijken traangasgrana
ten in de huizen schoot, vooral
daar waar heftig met pannen,
soeplepels en deksels een boel
herrie werd gemaakt om op
vreedzame wijze de ontevreden
heid te uiten. Volgens de Neder
landse geestelijke is een demo
cratisch bewind hard nodig om
een burgeroorlog te kunnen
voorkomen.
Absolute macht
Die mening wordt door veel Chile
nen gedeeld. Ook de Chileense
bisschoppenraad heeft reeds ver
schillende uitspraken in die rich-
ting gedaan. Niettemin blijft ge
neraal Augusto Pinochet tot nu
toe weigeren om daadwerkelijk
aan dergelijke eisen, geformu
leerd door de in feitè uiterst ge
*11 September 1973: aan de duizend dagen van Salvador Allende komt een einde. Alles wat in het openbaar aan hem herinnert wordt op straat verbrand
matigde oppositie, toe te geven.
Volgens de grondwet, die door de
Chileense regering legaal werd
verklaard na het omstreden
volksreferendum van eind 1980,
moet Pinochet tot 1990 aan de
absolute macht in Chili blijven.
Pas dan zou een gedeelte van de
macht kunnen worden overge
dragen aan een parlement dat
volgens de grondwet niet voor
1989 zal mogen worden gekozen.
Maar Pinochet, bij monde van
zijn nog verse burgerlijke minis
ter van binnenlandse zaken, Ser
gio Onofre Jarpa, heeft in feite
reeds toegezegd dat de legalise
ring van politieke partijen en de
verkiezingen van een parlement
wellicht eerder zullen plaatsvin
den. Verwacht wordt, dat de Chi
leense dictator de grondwetswij
zigingen die daarvoor nodig zijn
morgen bekend zal maken, ter
gelegenheid van wat officieel de
tiende verjaardag van de natio
nale bevrijding heet te zijn.
Maar al te veel hoeft er niet van die
hervormingen te worden ver
wacht. Minister Jarpa, een erva
ren politicus, afkomstig uit de ul
trarechtse Nationale Partij en
een van de grootste promotors
achter de coup tegen Allende, is
namelijk op publiek niveau al
een paar keer tot de orde geroe
pen. Terwijl Jarpa bijvoorbeeld
leek te suggeren dat de militai
ren reeds vroegtijdig alle publie
ke posten (zoals bijvoorbeeld de
leiding van de sinds Allende nog
altijd in handen van de staat zijn
de kopermijnen of van de ver
schillende universiteiten) weer
in burgerhanden zouden moeten
geven, stelde Pinochet een dag
later dat de militairen in geen ge
val vóór het aflopen van het
„door het volk gegeven man
daat" naar hun kazernes zullen
terugkeren. Dat Pinochet vrijwil
lig vóór 1990 de macht uit han
den zal geven, hoeft dan ook niet
te worden verwacht en hij heeft
dat recentelijk ook nog eens on
derstreept.
Beloften
De ontevredenheid in Chili is ech
ter manifest, ook al heeft het be
wind met behendig manoeuvre
ren een grootscheepse sociale
uitbarsting tot nu toe weten te
voorkomen. Eerst waren het de
kopermijnwerkers aan wie tal
van beloften werden gedaan die
nog altijd niet zijn nagekomen.
Daarna de vrachtwagenbezitters,
die ogenschijnlijk door het regi
me in de boot zijn genomen. Wel
licht door toedoen van hun eigen
leiders die Pinochet deze week
een disciplinaire formule hebben
beloofd welke in de praktijk elke
staking onmogelijk zal maken.
In 1973 speelden de eigenaren van
transportmiddelen een doorslag
gevende rol tijdens de desorgani
satie van het Chili onder Allende.
Chili is namelijk een land dat
door zijn geografische eigen
schappen voor een belangrijk
deel van het wegtransport afhan
kelijk is. De economische crisis
heeft het wagenpark de afgelo
pen jaren echter danig doen af
brokkelen. En de bond van
transporteurs heeft daardoor
duidelijk aan kracht moeten in
boeten.
Leon Fillagrin. de grote leider van
de vervoersbond uit de jaren '70,
schreeuwt daarom al sinds eind
1981 moord en brand. Pinochet
zag echter kans hem vorig jaar
als leider van de transporteurs te
doen vervangen door Adolfo
Quinteros, die zich op de keper
beschouwd een heel stuk vrien
delijker tegenover de regering
opstelt.
Maar ondanks het pact dat deze
maand door Quinteros en de re
gering is gesloten, beweren de
chauffeurs die je ernaar vraagt,
gereed te zijn voor een langduri
ge staking. Ricardo, een van hen,
vertelt dat hij drie jaar geleden
vijf vrachtwagens had. „Nu heb
ik er nog maar één en elke dag
wordt het moeilijker. Er is steeds
minder werk voor ons".
Verdeeldheid
Wat Pinochet de afgelopen maan
den heeft geprobeerd te doen is
verdeeldheid zaaien onder de op
positie. Ook in het geval van de
kopermijnwerkers die eind juni
bijna een algemene staking ont
ketenden. In de mijncentra zelf
werd de arbeidsonderbreking
met militair machtsvertoon ge
broken, terwijl in de hoofdstad
de voormannen van de mijnwer
kers kregen toegezegd dat hun
problemen speciale aandacht
zouden krijgen.
Maar wat Pinochet bij de mijnwer
kers niet is gelukt, in tegenstel-.
ling tot bij de chauffeurs, is de
vakbondsleiding enigszins voor
zich te winnen. Rodolfo Seguel,
de absolute leider van de mijn
werkers die ook verantwoorde
lijk was voor het op gang komen
van de nationale protesten, heeft
zich niet door de autoriteiten la
ten inpakken. Dat is dan ook de
reden waarom hij nog altijd niet
opnieuw in dienst is genomen
door het staatsbedrijf dat de be
langrijkste kopermijnen runt.
De omstandigheden van de 633
mijnwerkers die naar aanleiding
van de protesten in juni defini
tief werden ontslagen, zijn ui
terst triest. Het ontslag beteken
de voor hen dat ze met familie en
hun hele hebben en houden uit
het mijnwerkersdorp werden ge
zet. Nu zitten ze niet alleen zon
der werk, maar ook zonder huis.
Vrouwen en kinderen hebben ze
bij bekenden moeten onderbren
gen. Een mogelijkheid om elders
aan de slag te kunnen gaan is er
in feite niet.
Claudio, een van de ontslagen
kompels uit de mijn van El Sal
vador, gelooft dat de autoriteiten
daar al maanden zaten te wach
ten om hem en zijn progressief
denkende collega's eruit te kun
nen gooien. „Maar", zo beweert
hij, „ook al zijn wij nu weg, de
onvrede in de mijnen blijft voort
duren. De mensen die ons ver
vangen verdienen veel minder
dan wij deden, terwijl de rest van
onze collega's het economisch
gesproken ook steeds moeilijker
krijgt en door de gebeurtenissen
van juli met zijn neus op de waar
heid is gedrukt".
Rampspoed
Juni 1983: generaal Pinochet neemt in een voorstad van Santiago de wanorde in ogenschouw die ontstaan is
tijdens grootscheepse protestacties tegen zijn bewind. Het antwoord van de dictator daags tevoren4 doden. 20
gewonden en 1300 arrestaties. (Foto ANP»,
Tien jaar Pinochet is volgens de
ontslagen mijnwerkers uit El
Salvador eigenlijk van begin af
aan een en al rampspoed ge
weest. Hoewel sommigen van
hen de coup tegen Allende oor
spronkelijk steunden werd het
na een paar maanden al duidelijk
dat hun eigen situatie er met het
militaire bewind eerdef op
achteruit zou gaan, dat zeggen ze
tenminste nu. Claudio geeft als
voorbeeld dat er al in het begin
van 1974, nog geen halfjaar na de
coup, voor de eerste keer op het
salaris werd beknibbeld terwijl
ook iedereen plotseling twee da
gen minder vakantie kreeg.
„Tien jaar lang hebben we het
volgehouden, over ons heen la
ten lopen, angstig voor geweld
dadige represailles, maar de af
gelopen maanden hebben we de
angst overwonnen".
De ontslagen mijnwerkers, van wie
zich nu een dertigtal in de
hoofdstad Santiago bevindt in
een poging om hun her en der
verspreid geraakte collega's te
hergroeperen, eisen van de rege
ring dat ze weer in de mijnen te
werk gesteld zullen worden. Ze
zeggen daarvoor te zullen strij
den tot het einde. „Als het nodig
is tot de dood", zo vindt Claudio,
„want ik sterf liever door kogels
dan door honger". Op het ogen
blik ontkomen zij aan verdere
rampspoed omdat ze overal en
van iedereen dingen aangeboden
krijgen. Volgens henzelf komt
dat omdat een groot gedeelte van
het Chileense volk erkent dat het
op gang komen van de volks
protesten tegen de dictatuur
voor een groot gedeelte aan hen
is te danken.
Crisis
De huidige sfeer van algemene af
wijzing van de militaire dicta
tuur in Chili komt vooral voort
uit het economische debacle van
Pinochet. In de eerste jaren van
zijn bewind oogstte hij lofzangen
van de internationale bankiers
wereld omdat hij de cijfermatige
chaos van de laatste maanden
van Allende verrassend snel ver
hielp. Maar het roekeloos open
gooien van de grenzen voor bui
tenlandse produkten ging steeds
zwaarder op de toch al niet zo
sterke Chileense economie druk
ken. De geimporteerde artikelen
waren beter en goedkoper, de
produkten van Chileense make
lij werden daarom nog maar am
per gekocht.
In het begin gingen voornamelijk
kleine fabrieken over de kop, een
ziekteverschijnsel dat zich reeds
in 1978 begon te manifesteren.
Gerichte maatregelen om de na
tionale industrie te redden ble
ven uit. Directe gevolgen: meer
werkloosheid en steeds minder
koopkracht. En zo kwamen ook
de grotere industrieën aan de
beurt. Alleen al vorig jaar heb
ben naar schatting meer dan zes
honderd produktieve bedrijven
in Chili hun deuren gesloten.
Ondertussen probeert de regering
van generaal Pinochet vol te
houden dat de economische
rampspoed grotendeels wordt
i door de buitenlandse
pers. Maar zo staat bijvoorbeeld
het officiële werkloosheidscijfer
van nog geen 18 procent ver van
de werkelijkheid. De meer dan
500.000 mensen (zo'n 13 procent
van de beroepsbevolking) die
meedoen aan de slecht betaalde
werklozenprogramma's van de
regering, worden bij het officiële
cijfer niet als werkloos be
schouwd, hoewel ze dat in feite
toch zijn. Over het algemeen
wordt de werkloosheid in Chili
op het ogenblik tegen de 40 pro
cent geschat. En zo moeten ook
de officiële inflatiecijfers (de eer
ste acht maanden van dit jaar
18,2 procent) minstens worden
verdubbeld.
Bankroet
Chili is op het ogenblik in feite
bankroet. Het land produceert
nog net genoeg om de aflossin
gen van de volgens officiële bere
keningen 22 miljard dollar be
dragende buitenlandse schuld te
kunnen betalen. Voor alle over
heidsuitgaven moeten daarom
nieuwe leningen in het buiten
land worden aangegaan. Het eco
nomische toekomstbeeld van
Chili is wat dat betreft hopeloos,
voor wie er ook aan de macht zal
zijn. Hoewel het opvallend is dat
Pinochet nog altijd vrij eenvou
dig nieuwe kredieten van wester
se banken krijgt, dit jaar alweer
zo'n 4,5 miljard dollar.
Behalve op economisch terrein
zijn er ook op sociaal-politiek ni
veau voorlopig nog geen oplos
singen in zicht. De Democrati
sche Alliantie onder leiding van
de christen-democraat Gabriel
Valdes probeert met de regering
te onderhandelen over een ver
snelde terugkeer naar de demo
cratie, maar heeft wat dat betreft
tot nu toe alleen maar negatieve
antwoorden gehad. En onderwijl
laaien de spanningen elke dag
hoger op en beginnen steeds
meer Chilenen te vrezen voor
een burgeroorlog naar Middena-
merikaanse model. Maar ook al
mocht de Democratische Allian
tie tot een akkoord met Pinochet
kunnen komen, dan zijn de pro
blemen nog lang niet opgelost.
Het is opvallend hoeveel mensen
in Chili de huidige dialoog tus
sen de regering en christen-de
mocraten wantrouwen. Wat in
Chili als een paal boven water
staat is dat Valdes en zijn colle
ga's niet de directe vertegen
woordigers zijn van de mensen
die de straat op gaan om te pro
testeren. Het protest is uit het
volk geboren en de politici heb
ben er in feite niets mee te ma
ken, zo vinden heel veel Chile
nen. En men is bang dat de De
mocratische Alliantie slechts po
litieke macht wil en dat zij uitein
delijk de protesterende mensen
die de machtswisseling mogelijk
hebben gemaakt, zal vergeten
evenals hun verlangens inzake
het aftreden van Pinochet en
diens justitiële apparaat dat
meer dan 35.000 doden op zijn
geweten heeft.
„Het komt ten einde, de militaire
dictatuur", zo wordt er ondertus
sen in de straten van Santiago
gezongen. Sommige demon
stranten willen Pinochet al naar
Paraquay sturen, wellicht het
enige land dat hem zou willen
ontvangen indien hij zou worden
afgezet. Afgezet ja, want dat hij
vóór 1990 uit eigen beweging zal
opstappen lijkt vooralsnog
hoogst onwaarschijnlijk.
i i3/doör Rob Sprenkels
PAGINA 19
VV)
