Vrede en recht onlosmakelijk verbonden
Recht op ontwikkeling:
studeerkamerproject of
bruikbaar instrument?
Interview
Prof. De Waart: "Het gaat
er om evenwicht te vinden
Allan Boesak in Vancouver:
DINSDAG 26 JULI 1983
Varia
PAGINA 11
door
Annemiek Ruygrok
Het recht van een staat en dat van een burger kan
weieens botsen. Internationale verdragen bieden
weinig houvast om die tegenstelling van belangen
uit te wissen. Een internationale commissie van ju
risten, onder toezicht van de Verenigde Naties,
tracht een evenwicht te vinden. Het antwoord moet
liggen in een "recht op ontwikkeling". De Neder
landse hoogleraar, prof. P. de Waart, is lid van die
commissie. Waar het volgens hem om gaat is een
balans te zoeken tussen het "ieder voor zich" en
"de staat regelt het wel". Maar garanties zijn niet te
geven.
Een voorbeeld: de Amerikaan
se regering verhoogt in 1982
de defensiebegroting met 27
procent tot 226,3 miljard dol
lar. Het geld wordt onder
meer weggehaald bij sociale
zaken. Allerlei voorzieningen
voor de minder bedeelden
sneuvelen. Want, zo rede
neert Washington, het belang
van de staat gaat vóór.
Het voorbeeld laat zien hoe het
belang van een individu kan
worden ondermijnd door het
belang van de staat (collectief
belang). Maar omgekeerd
kan het ook: als burgers niet
aan hun verplichtingen vol
doen, kan het recht van een
staat worden bedreigd.
Tegenstellingen tussen indivi
du en staat vormen in het
recht nog een onontgonnen
gebied. Officieel vallen ze on
der de mensenrechten, maar
missen ze de macabere be
kendheid van martelingen,
verdwijningen en opsluitin
gen in psychiatrische klinie
ken. Internationale verdra
gen bieden onvoldoende
houvast om de strijd tussen
individu en staat te beslech
ten. Artikel 28 van de Univer
sele Verklaring van de Rech
ten van de Mens (1948, Genè-
ve) dicteert weliswaar dat
"een ieder recht heeft op het
bestaan van een zodanige
maatschappelijke en interna
tionale orde, dat rechten en
vrijheden, in deze verklaring
genoemd, ten volle kunnen
worden verwezenlijkt". Maar
rechten en plichten van sta
ten zijn hierin niet uitge
werkt.
Een commissie van juristen on
der supervisie van de Ver
enigde Naties probeert al eni
ge tijd de belangen van indi
vidu en staat met elkaar in
overeenstemming te bren
gen. Zij is bezig een "recht op
ontwikkeling" te formuleren
dat de tegenstellingen zoveel
mogelijk moet tegengaan.
Profesor De Waart, hoogleraar
volkenrecht aan de Vrije Uni
versiteit in Amsterdam en lid
van die commissie: "Wil het
individuele recht kunnen
bloeien, dan moeten de col
lectieve rechten ook goed
zijn. Rechten van ieder indi
vidu moeten gelijk zijn aan
de rechten en plichten van de
staat. En omgekeerd".
Volgens De Waart zoekt de
wicht tussen het "ieder-voor
zich" (individueel) en "de
staat regelt het wel" (collec
tief).
Een staat moet zo in elkaar zit
ten, dat ieder mens zich kan
ontplooien, in vrede kan le
ven en politieke, sociale, cul
turele en economische vrij
heid kan genieten.
Garanties
Deze formulering is nogal veel
omvattend, maar welke
garanties zijn er? Als primai
re mensenrechten, zoals het
recht op een eerlijke proces
gang, nu al in veel landen met
voeten worden getreden, hoe
zit het dan met de waarbor
gen van een "vaag' recht als
dat op ontwikkeling?
Prof. De Waart geeft toe dat het
recht op ontwikkeling geen
garanties kan geven: "Er
staat geen straf op als ertegen
wordt gezondigd. Maar wèl
kunnen tegenstellingen wor
den afgezwakt, zodat er een
beter begrip voor eikaars si
tuatie kan ontstaan. En dat
gebeurt wanneer staten ver
plichtingen tegenover elkaar
aangaan. Want als een staat
niet bij machte is een bepaald
minimum voor zijn bevol
king te garanderen, moeten
andere staten dat land bij
springen".
Het is volgens prof. De Waart
niet de bedoeling dat ontwik
kelingslanden worden be
voordeeld boven andere lan
den. Volgens het recht op
ontwikkeling moet elk land
volledige zeggenschap over
zijn eigen bestaansmiddelen
en grondstoffen hebben.
Maar die mogen niet worden
gebruikt als drukmiddel te
genover anderen. "De ont
wikkelingslanden mogen
hun grondstoffen niet aan
Westerse landen onthouden.
Dat is in strijd met dit recht.
Aan de andere kant mag het
Westen zijn "bronnen", zijn
technologie, niet voor zich
zelf houden, maar moet het
die kennis aan anderen, de
Derde Wereld incluis, over
dragen".
Een ander voorbeeld: toen
Westeuropese bedrijven, ge
bruikmakend van de Ameri
kaanse technologie, contrac
ten afsloten met de Sowjet-
Unie voor de aanleg van een
aardgaspijpleiding, zegde
president Reagan hun de
wacht aan. Prof. De Waart:
Deze bedrijven moesten re
kening houden met juridi
sche stappen en strafmaatre
gelen van de VS. Maar dat
zou helemaal niet mogelijk
zijn geweest als het recht op
Prof. de Waart: "Er staat geen
straf op ais tegen bet reebt op
ontwikkeling wordt gezon
digd".
(Foto: OI'D)
ontwikkeling was erkend. De
Westerse landen moeten vrij
zijn in hun keuze van een le
verancier; daarin moeten ze
niet worden gedwars
boomd".
Maar de dreigementen van
Reagan hielden rechtstreeks
verband met de politieke
spanningen tussen Polen en
de Sowjet-Unie. Ruim ander
half jaar geleden kondigde de
Poolse regering de noodtoe
stand af,de vrije vakbond So
lidariteit werd verboden. De
vrijheid van burgers werd
aan banden gelegd met het
argument dat "opruiende ele
menten" geen kans mochten
krijgen de "socialistische
heilstaat" te bedreigen. An
ders - want zoveel was wel
duidelijk - zou de Sowjet-
Unie ingrijpen, zoals inder
tijd ook in Tsjechoslowakije
en Hongarije is gebeurd.
Als het recht op ontwikkeling
wordt erkend, beschikt de
mensheid in dit soort situa
ties (dus) over een extra
maatstaf.
Prof. De Waart: "Maar het recht
op ontwikkeling geeft de ene
staat niet het recht zich te be-
met de interne zaken
een andere staat. Of
zoiets zou kunnen met het
recht op ontwikkeling in de
hand, lijkt me zeer de vraag.
Wèl kan de internationale ge
meenschap zich dan bete
uitspreken tegen schendin
gen van mensenrechten
sommige landen. De beteke
nis van het recht op ontwik
keling is dat staten zich meei
bewust worden van hun
rechten en plichten ten op
zichte van de mensenrech
ten".
Dus een economische boycot
van Zuid-Afrika mag ook
niet? Dat is tenslotte ook be-
"Zuid-Afrika is een andere
zaak. Het apartheidssysteem
daar is vrijwel algemeen vol
kenrechtelijk als verwerpe
lijk bestempeld. Een econo
mische boycot van Zuid-Afri
ka zou daarom wèl zijn ge
rechtvaardigd".
Derde Wereld
Toch lijkt het erop dat een
recht op ontwikkeling vooral
van belang is voor landen in
de Derde Wereld. Zij zijn im
mers het minst bedeeld met
De Waart erkent dat de groep
allerarmsten een zeker
zwaartepunt krijgen. "Er
moet een bepaald minimum
zijn, wil je kunnen spreken
van menselijke waardigheid.
Daarom gaat het recht op
ontwikkeling uit van een in
ternationale minimumstan
daard. Er moet genoeg te
eten zijn, medische verzor
ging en huisvesting, onder
wijs en dergelijke". Het gaat
er volgens De Waart om de
grote tegenstellingen tussen,
rijke en arme landen te ver
zachten. Het recht op ontwik
keling biedt die mogelijk
heid, juist omdat het accent
valt op de samenvloeiing van
rechten van staten en van
burgers. Want honger is een
kwaad dat zowel de staat als
de burger aangaat. Een indi
vidu, vaak een hele gemeen
schap, lijdt honger. De staat
moet ervoor zorgen dat die
honger verdwijnt, maar de
rest van de wereld heeft dan
wel de plicht di^staat te hulp
te komen.
Het recht op ontwikkeling
vraagt derhalve om een nieu
we economische orde, waarin
het verschil tussen rijke en
arme landen kleiner wordt.
De teruglopende welvaart
maakt van de nieuwe econo
mische orde echter niet meer
dan een studeerkamermodel.
De rijke landen zijn steeds
meer geneigd zich aan hun
overgebleven rijkdom vast te
klampen, maar daardoor
gaan de arme landen er nog
meer op achteruit. Het be
schermen van de eigen mark
ten viert hoogtij, zoals de
mislukte handelsconferentie
Unctad VI in Belgrado nog
eens nadrukkelijk illustreer
de.
De Waart: "Toch zal steeds
meer de vraag moeten wor
den gesteld in hoeverre de
rechten van de ene groep die
van een andere in gevaar
brengen. Om een voorbeeld
te noemen: in Nederland
hebben mensen van achttien
jaar en ouder het recht op
zelfstandige huisvesting. Dat
recht valt niet te betwisten,
maar het is een duur recht.
Het betekent dat Nederland
er veel geld aan kwijt is. Je
kunt je afvragen of dat niet
ten koste gaat van de moge
lijkheid om die 800 miljoen
armen te helpen".
Beter afwegen van belangen,
het maken van andere keu
zen en het verzachten van
economische tegenstellin
gen. Dat zouden de belang
rijkste effecten moeten zijn
van het recht op ontwikke
ling.
Maar in veel landen worden nu
minimale rechten vertrapt.
Mensen worden gefolterd en
gedood. Het is dus nog maar'
de vraag of het proclameren
van het recht op ontwikke
ling aan die doelstellingen zal
kunnen beantwoorden.
(Van c
verslaggever)
VANCOUVER - De grote
aandacht die de kerken te
recht besteden aan het
vredesvraagstuk mag niet
ten koste gaan van de
strijd tegen onrecht, hon
ger en racisme.
Dat zei de Zuidafrikaanse dr. Allan
Boesak op de eerste werkdag
van de assemblee van de Wereld
raad van Kerken in Vancouver.
Boesak is studentenpredikant in
Kaapstad en president van de
Wereldbond van Hervormde en
Gereformeerde Kerken.
Volgens hem dreigt het gevaar, dat
het vredesvraagstuk alle aan
dacht van de kerken opeist, en
dan ook nog beperkt tot de
Noordatlantische situatie. "Dat
moet niet gebeuren, want de
ideologieèn van militarisme en
nationale veiligheid zijn interna
tionaal van karakter en veroorza
ken overal onrecht. Maar wel in
het bijzonder in de Derde We
reld. Belangrijker is, dat juist in
de bijbel vrede en recht onlosma
kelijk met elkaar zijn verbon
den".
Boesak zei met nadruk, dat de al
gemene vergadering zich moet
uitspreken over vrede, geréchtig-
heid en bevrijding. "Het gaat de
kerk ten diepste aan, dat deze
wereld wordt bedreigd door mili
tarisme, hebzucht en racisme. De
kerken hebben op basis van hun
Dr. Allan Boesak
Vredegerechtigheid en bevrij
ding
geloof verantwoordelijkheid
voor de toekomst van de we
reld".
Gebonden
In de enorme sporthal van de uni
versiteit van Brits Columbia,
waar de assemblee vergadert, gaf
de anglikaanse aartsbisschop
Edward Scott een overzicht van
het werk van de Wereldraad na
de vorige vergadering in Nairobi.
Scott is de afgelopen acht jaar
voorzitter geweest van het 'cen
traal comité', het bestuursorgaan
van de Wereldraad.
Hij merkte op, dat de raad zich
meer gelegen laat liggen aan de
inbreng van de lid-kerken dan
andersom. Deze bedekte kritiek
gold vooral die kerken onder de
driehonderd anglikaanse, ortho
doxe en protestantse leden van
de Wereldraad die zich onvol
doende door de oecumenische
beweging laten uitdagen en lie
ver niet verder gaan dan de 'be
leefde oecumene' van na de
Tweede Wereldoorlog.
Volgens Scott zijn de kerken tot nu
toe te veel gebonden geweest aan
de cultuur waarin zij leven, of
die nu kapitalistisch is of com
munistisch. "Wat we vandaag
zien is, dat kerken proberen uit
die culturele gevangenschap los
te breken. De Wereldraad geeft
leiding aan dat proces". Scott
constateerde een duidelijke ver
betering de laatste jaren in de be
trekkingen tussen de Wereldraad
en ruim 300 lid-kerken.
Godsdiensten
Vertegenwoordigers van de grote
wereldgodsdiensten spreken
zich in een boodschap aan de as
semblee uit voor versterking van
het gesprek tussen de religies.
Dat is het resultaat van een begin
dit jaar gehouden bijeenkomst,
waaraan hindoes, boeddhisten,
moslims, sikhs (afgescheiden
hindoes), joden en christenen Uit
Afrika en India deelnamen. Deze
bijeenkomst was een initiatief
van de Wereldraad van Kerken.
De wereldgodsdiensten erkennen,
dat de godsdienst in het verleden
al te vaak is misbruikt om schei
ding te maken tussen mensen en
dat dit vandaag nóg gebeurt. "Al
le gelovige mensen zouden op de
bres moeten staan voor verzoe
ning en eenheid".
"In een wereld van scheidingen
tussen rijk en arm, machtigen en
machtelozen en van discrimina
tie van rassen is het de taak van
de wereldreligies, op te komen
voor gerechtigheid. En dat niet
alleen voor de eigen geloofsge
meenschap maar voor alle men
sen".
Kritiek
De assemblee trekt ook tegenstan
ders naar Vancouver. Na de ope
ning werden de deelnemers ge-
tracteerd op stencils en spandoe
ken met de beschuldiging dat de
Wereldraad het marxisme in de
kaart speelt. De Amerikaan Carl
Mclntyre, die de Wereldraad al
sinds 1948 bestrijdt met een ei
gen Internationale Raad van
Christelijke Kerken, nam deel
aan een demonstratie tegen con
necties van de Wereldraad met
de Russische geheime dienst.
Een ultra-rechtse organisatie uit de
Verenigde Staten verspreidde
een opgewonden persbericht
over een dreigende Russische
overneming van de
sche beweging, die, volgens dit
bericht, louter uit 'geheime agen
ten' bestaat.
De Schotse dominee Jack Glass is
naar Vancouver gereisd speciaal
om te vertellen, dat het anti-ra-
cisme-programma van de We
reldraad moordenaars steunt. Hij
bedoelt daarmee bevrijdingsbe
wegingen in Zuidelijk Afrika.
Meer gematigde kritiek krijgt de
Wereldraad te verduren van
'Christian Solidarity Internatio
nal', een in Zwitsertland geves-
tigdse organisatie, die ijvert voor
mensen die om hun geloof wor
den vervolgd. De Wereldraad
doet te weinig voor de 'martela
ren van onze tijd', vindt CSI.
Daarom wordt op korte af
stand van de assemblee - in
Vancouver een 'tribunaal' over
geloofsvervolgingen gehouden.
Secretaris-generaal Potter sprak al
met een delegatie van Christian
Solidarity International. De or
ganisatie wil, dat de kwestie van
de godsdienstvrijheid een grote
re plaats krijgt op de agenda van
de Wereldraad.
Vier Nederlandse deelnemers zijn
op de algemene vergadering be
noemd in enkele commissies. De
gereformeerde predikant me-
.vrouw M. van der Veen-Schen-
keveld uit Rijswijk (ZH) krijgt
zitting in de benoemingscom
missie. die uit de 930 afgevaar
digden in Vancouver de 130 le
den van het 'centraal comité' (be
stuur) moet aanwijzen. De pen
ningmeester van de Raad van
Kerken in Nederland, mr. G. Ch.
Kok (Rotterdam, oud-katholiek)
komt in de financiële commissie
en drs. G. H. Terpstra (Utrecht,
gereformeerd) in de commissie
die algemene richtlijnen voor de
komende zeven jaar gaat formu
leren, terwijl dr. J. Bos (her
vormd) werd gekozen in de com
missie die verklaringen van de
algemene vergadering zal voor
bereiden.
Assisi
Ds. Ian Paisley, de militante lei
der van de Noordierse protestan
ten, kreeg een visum voor de
Verenigde Staten om te kunnen
deelnemen aan een congres van
fundamentalistische protestan
ten van 28 juli tot 9 augustus in
Greenville (Zuid-Carolina). In
december 1981 werd hem nog
een visum geweigerd.
De 'minderbroeders', de minder
strengen in de Orde der Francis
canen, hebben de Amerikaanse
en Russische president uitgeno
digd voor vredesbesprekingen in
Assisi, de geboorteplaats van de
oprichter van de orde, de heilige
Franciscus. De uitnodiging volg
de op een bijeenkomst van het ge
nerale kapittel van de minder
broeders. In de uitnodiging
wordt op Reagan en Andropov
een beroep gedaan om het voor
beeld van Franciscus te volgen,
die 'universele vrede' predikte.
Hervormde Kerk: aangenomen
de benoeming tot hulpprediker
te Kerkdriel J. Westerhof Nieuw
Amsterdam, bedankt voor
Nieuwleusen (Ov.) A. Alblas Am-
sterdam-Watergraafsmeer, voor
.Oud-Alblas M. A. van den Berg
Aalburg. Gereformeerde Ge
meenten: beroepen te Scherpen-
zeel (Geld.) R. Boogaard Leiden;
bedankt voor Katwijk aan Zee
A. F. Honkoop Rotterdam, voor
Ouddorp J. C. Weststrate 's Gra
venpolder.
Anton Pauw, leerling van het
Amsterdamse conservatorium,
verzorgt morgenmiddag van half
1 tot kwart over 1 het pauze-or
gelconcert in de Hooglandse
kerk te Leiden.
ADVERTENTIE
Een héél kilo in één pak
