Akzo
Van Vadertje Philips'
naar Dallas en Dynasty
FED-beraad beheerst handel
Economie
Extra
Rol van Ennia
in Tilburgsche
Geldmarkten
SIEMENS
V
KJ
De macht van de multinationals (slot)
ZATERDAG 16 JULI 1983
PAGINA 21
De 'multi' is niet per definitie de
slechte werkgever, die maling
heeft aan werkgelegenheid en
goede werkomstandigheden.
Philips bijvoorbeeld heeft ja
renlang de sociale verantwoor
delijkheden erkend. Het zor
gen voor werkgelegenheid en
prettige arbeidsomstandighe
den was altijd een schriftelijk
vastgelegde doelstelling van
het bedrijf, al uitte zich dat
somtijds in de minder gezellige
vorm van een zeer strenge so
ciale controle, vooral in Eind
hoven en omgeving. 'Vadertje'
Philips heeft ook littekens na
gelaten.
Maar Philips is niet langer een fa
miliebedrijf en de naaste con
current heet allang niet meer
Max Gründig. Sinds afstanden
er niet meer toe doen op de
aardbol is het begrip 'thuis
markt' aan devaluatie onderhe
vig. De concurrentie heet nu
ITr, Sony of Mitsubishi. Phi
lips hoopt nog wel, nu samen
met de vroegere mededingers
Gründig, Siemens, Telefun-
ken, Zanussi, Thomson
Brandt, de Europese markt als
'eigen' afzetgebied te behou
den. Verdere gebied sverbre
ding is evenwel noodzakelijk
om in de jaren tachtig tegen de
mondiale concurrentie te kun
nen opboksen.
De overname door Philips van
de Amerikaanse lampenfa
briek Westinghouse, de recen
te verbintenis met Warner
Bros in Polygram, de samen
werking met de gigantische
American Telephone Tele
graph Company en met het Ja
panse Sony het rijtje is
geenszins compleet - getuigen
daarvan. Omgekeerd bewegen
de Amerikaanse en Japanse
ondernemingen zich in Euro
pese richting, om nog maar te
zwijgen van de gezamenlijke
trek naar lage-lonen landen in
de Derde Wereld, die in dit ver
band al spreken van neo-kolo-
nialisme.
Waar dat toe kan leiden is duide
lijk. Tot meer winst, tot ge
schuif met en verlies van werk
gelegenheid, tot het degrade
ren van nationale en sociale be
langen. Philips boekte vorig
jaar bijna tachtig miljoen meer
winst, terwijl de afgelopen drie
jaar wereldwijd 40.000 banen
verloren gingen. En dan past
Philips in Nederland nog
enigszins op z'n tellen, ook al is
de beroemde sociale paragraaf
inmiddels (tot droefenis van
Frits Philips junior) vrijwel ge
schrapt.
Om de vroegere president-direc
teur N. Roodenburg te citeren
(Elseviers Magazine 1980):
"Het gaat in Nederland om een
verlies van 1500 arbeidsplaat
sen, waarvoor we dan nog ruim
100 miljoen gulden moeten in
vesteren om die herstructure
ring zodanig uit te voeren dat
er niet kan worden gezegd
wat men in Amerika of het
Verre Oosten zou doen - we
sluiten de fabriek en dat is het
dan".
Inderdaad, Philips heeft nog iets
teruggedaan. Na de sluiting
van Data Systems in Den Haag
(1981) nam de directie voor
zo'n vier miljoen gulden de
Britse banenschepper Job
Creation in de arm. Opdracht:
schep in twee jaar drie tot vier
honderd banen in de Haagse
regio. Maar Roodenburg zei
het al, het hoeft niet. Vanuit de
Verenigde Staten springt met
minder zorgvuldig om met de
werknemers in de dochterfa-
brieken. En daarmee zijn we
weer bij het begin van deze
verhalenserie. Bij Ford Am
sterdam, bij Hyster Nijmegen.
Bij multinationals die van bo
venaf de sluiting van een fa
briek afkondigen en die het
aan de plaatselijke directie
overlaten dit besluit te verko
pen.
Bij Ford Amsterdam heeft de di
rectie steeds ontkend Slechts
de rol van boodschappepjon-
gen voor Henri Ford II te ver
tolken. Dat moest ook wel, om
dat de sluiting van de Amster
damse fabriek werd 'verkocht'
met Nederlandse verliescijfers.
Volgens directeur (sinds 1976)
Laurent van Ford Nederland
zijn het "boze tongen" die heb
ben beweerd dat hij van België
naar Nederland werd overge
plaatst om de produktie-afde-
ling in Amsterdam te sluiten.
"Larie", aldus Laurent in het
Leidsch/Alphens Dagblad
(RAI-nummer, 2 februari dit
jaar). "Pas in 1980 werd duide
lijk dat de zaak dicht moest".
Wie waren die boze tongen?
Henk Vos, om er een te noe
men, bestuurder bij de Indus-
"Waar denken de Russen aan op dit moment? Aan Marx? Aan
de revolutie? Nee, ze pakken hun computers en statistieken
en berekenen welke winst ze kunnen maken. De wereld is niet
van Andropov en Reagan. De wereld is van de dollar, de yen,
de roebel, de mark, de gulden. De wereld, dat is IBM, ITT,
AT&T, Philips".
Zeer vrij vertaald zijn dat de woorden van Ned Beatty in zijn
rol van directeur van een televisiemaatschappij in Network,
een film uit 1976 van Sidney Lumet. Woorden die niets aan
duidelijkheid te wensen over laten. Network was een paro
die, natuurlijk. Een parodie op een wereld waarin de macht
van het cijfer regeert over de zich suf consumerende mens
heid. Het kijkcijfer, het winstcijfer.
Maar de parodie heeft de maar al te bittere ondertoon van toe
komstige werkelijkheid. De werkelijkheid van Dallas, Dy
nasty en Falcon Crest, de werkelijkheid van Philips, Ford en
Hyster, die wegtrekken naar goedkopere landen. De multina
tionals deel 3 en slot. Sluipt de omgekeerde wereld - waarin
multinationals regeren, de wereld controleren, waarin naties
elkaar beconcurreren - onafwendbaar naderbij?
A
nu*
triebond FNV. Volgens hem
reikte de beslissingsbevoegd
heid van de Nederlandse direc
tie niet verder dan bedragen
van 10.000 dollar. En Vos zag
zijn woorden bevestigd in de
rechtszaal waar destijds de
sluiting werd aangevochten en
waar de Amsterdamse Ford-di
rectie zich beriep op haar ui
terst beperkte bevoegdheden.
Het ontlokte mr. Borgerhoff
Mulder, president van de Am
sterdamse rechtbank, deze uit
roep: "Maar heren, als ik u
goed begrijp, moet u voor de
aanschaf van een elektrische
schrijfmachine al toestemming
vragen aan Londen (zetel van
Ford Europa, red.)".
Het zou aardig zijn als de Ford-
directie op dit moment (Ford-
Nederland bestaat 50 jaar) nog
eens op de verwikkelingen van
twee jaar geleden zou willen te
rugkomen. De verwijten van
bewuste uitholling van Ford
Amsterdam zijn nog steeds on
weersproken. Helaas, we hoe
ven ons geen illusies te maken,
meldt zegsman Hoberg. "We
voelen er niets voor die zaak
nog eens op te rakelen. De fa
briek is verleden tijd, het so
ciaal plan loopt. Ford Neder
land is nu gewoon een ver
kooporganisatie. Punt".
Nu nog is dergelijk verdeel-,
heers- en zwijggedrag moge
lijk, eenvoudig omdat vakbon
den en regeringen met hun or
ganisatie en wetgeving sterk
achterlopen bij de ontwikke
ling naar steeds machtiger
multinationals. Internationale
wetgeving en organisatie zal
moeten voorkomen, dat een
handvol industriëlen straks de
wereld regeert zonder dat er
sprake is van democratische
controle.
En op dat terrein komt maar
moeizaam wat tot stand. Het
politieke geharrewar rond de
Vredeling-richtlijn (zie vorige
week) geeft dat afdoende aan,
om maar te zwijgen van de on
macht in de Verenigde Naties
om concrete gedragsregels op
te stellen waarop (is de bedoe
ling) ontwikkelingslanden zich
kunnen beroepen.
Zijn er eenmaal afspraken, zoals
binnen de EG over subsidies
en belastingvoordelen, dan is
het al direct een probleem ze
na te komen. Zie de zaak Hys
ter: de plannen tot verplaat
sing van activiteiten van de
Nijmeegse naar de Schotse
vestiging zou vooral zijn inge
geven door forse voordelen op
het gebied van belasting en
subsidie. Het Britse hemd
door
Wim Fortuyn
blijkt nader dan de Europese
rok.
Desondanks krijgt de internatio
nale controle langzaam meer
gestalte. Op mondiaal niveau
kwamen werkgevers, werkne
mers en overheden in 1977 tot
een vergelijk binnen de Inter
nationale Arbeidsorganisatie
(LAO, beter bekend als ILO of
International Labour Organi
sation) in Genève. De ontwik
kelde code geeft regels voor
ciaal beleid van multinatio
nals. Bedoeling is "de positie
ve bijdrage te vergroten die
multinationale ondernemin
gen kunnen leveren aan de
economische en sociale voor
tuitgang en aan het verkleinen
of oplossen van de moeilijkhe
den die door hun werkzaamhe
den kunnen worden veroor
zaakt". Zo staat het althans
omschreven in een verklaring
namens Nederland, onderte
kend door Chris van Veen
(VNO), Wim Kok (FNV), Harm
van der Meulen (CNV) en Wil
Albeda (toenmalig minister so
ciale zaken).
De meest gehanteerde richtlijn is
evenwel nog steeds die uit 1976
van de 24 geïndustrialiseerde
landen, verenigd in de Organi
satie voor Economsiche sa
menwerking en Ontwikkeling
(OESO). Deze code legt multi
nationals gedragsregels op om
trent het verstrekken van in
formatie. Probleem van beide
richtlijnen: naleving is niet
meer dan een morele verplich
ting voor multinationals en re
geringen in de aangesloten lan
den. Sancties ontbreken.
In de zaak Ford Amsterdam
heeft de OESO-code niet veel
uitgehaald. Er zijn echter wel
successen mee geboekt. Zo
deed de Deense vakbeweging
in 1978 een met succes een be
roep op deze richtlijn, toen
Herz (rent-a-car) een staking
wilde breken door het inscha
kelen van Westduitsers. Pro
test bij de OESO leidde tot een
aanvulling op de code, die dit
verbiedt.
Dichter bij huis was er in 1978 de
kwestie met Batco, de British
American Tabacco Company.
Deze Amerikaanse sigaretten
en sigarengigant (Gladstone,
Benson Hedges, Mantano,
Barclay, Bellinda en Henri
Wintermans) kwanT met het
plan de oude, maar winstge
vende fabriek in Amsterdam te
verplaatsen naar Brussel. Pro
test van de ondernemingsraad,
die de zaak aankaartte bij de
Ondernemingskamer en de
OESO, leidde tot een compro
mis: de voorbewerking van de
tabak geschiedt nu in Brussel,
terwijl de produktie en de ver
pakking in Amsterdam ge
schiedt. De nieuwe fabriek
werd vorig najaar in gebruik
genomen. Zo bleef de werkge
legenheid voor 270 (van de 350)
werknemers overeind.
Wat steeds weer opvalt is, dat het
werknemers en vakbonden
zijn die eerst de multinational
aanpakken alvorens er iets ge
beurt. Het wachten is steeds
weer op initiatieven uit die
hoek. Maar ook de vakbewe
ging komt slechts langzaam
vooruit. Vakbonden hebben
nu eenmaal leden en als die
met werkloosheid bedreigt
worden, is er weinig begrip
voor het ontslag van een colle
ga in West-Duitsland of België.
Internationale solidariteit, zo
als beleidsmatig in FNV-kring
nagestreefd, is op de werkvloer
al snel een boven de praktijk
verheven begrip.
Het sluiten van Ford Amsterdam
leverde wel acties van solidari
teit op in Keulen, waar Ford
een jaar eerder 7000 werkne
mers met 10.000 mark in de
hand naar huis had gestuurd
Maar het leverde ook overwerk
op. In Saarlouis, eveneens
West-Duitsland. De weg naai
een multinationaal antwoord is
lang.
Vorige week mocht financieel
Nederland kennis nemen van
een nieuwe en onverwachte
ontwikkeling in de affaire
rond de Tilburgsche Hypo-
heekbank. De verzekerings
maatschappij Ennia en de
Nederlandsche Bank zullen
gezamenlijk aan de inmid
dels in feite failliete hypo
theekbank een boedelkrediet
van 100 miljoen gulden verle-
Met dat geld kan in ieder geval
een deel van de schuldeisers,
die bij elkaar f 625 miljoen
gulden tegoed hebben, wor
den betaald. Zonder dat hui
zen en andere onderpanden
waarop de Tilburgsche hypo
theek had verleend eerst ge
veild moeten worden. En als
de eerste schulden zijn be
taald, kunnen de bewind
voerders rustig kopers zoe
ken voor de onderpanden,
die dan waarschijnlijk meer
op zullen brengen dan bij een
snelle gedwongen veiling.
Volgens de bewindvoerders
kan dat wel 35 miljoen sche
len.
de beleggers in pandbrieven,
die vroeger altijd zo'n aardige
belegging voor zwart geld
vormden, stortte volledig in
en mede daardoor kwamen
ook de andere hypotheek
banken in problemen. De
Westland-Utrecht, twintig
keer zo groot als de Tilburg
sche, werd toen gered dank
zij steun van het Algemeen
Burgerlijk Pensioenfonds en
Nationale Nederlanden. De
Rijkspostspaarbank kwam
de PYiesch-Groningsche te
hulp en Amev nam de kleine
Friesch-Hollandsche Hypo
theekbank over.
Het ergste leed leek geleden
maar de Tilburgsche affaire
bleef nog steeds een smet op
het blazoen van de Neder
landsche Bank, de toezicht
houder op alle (hypotheek
banken in Nederland, die
ook bij Slavenburg's al niet
van alle blaam kon worden
vrijgesproken.
Het is dus niet verwonderlijk
dat de Nederlandsche Bank
nu alsnog mee wil helpen om
de afwikkeling van de hele
door
Paul Frentrop
Een gunstige zaak dus voor ie
dereen die nog geld van de
Tilburgsche krijgt. De koers
van de nog uitstaande pand
brieven herstelde zich dan
ook enkele guldens op het
bekend worden van deze ver
late steunactie.
Het is natuurlijk aardig dat de
Nederlandsche Bank en En
nia medewerking verlenen
aan een soepele afwikkeling
van het faillissement, maar
het is wel aan de late kant.
Een jaar geleden werd duide
lijk dat de Tilburgsche ten
onder moest gaan. Er waren
zoveel kredieten verleend
aan dubieuze onroerend goed
speculanten waar nauwelijks
onderpand tegenover stond,
dat er onaanvaardbaar grote
verleizen waren ontstaan.
De Nederlandsche Bank riep
toen haastig de dertig groot
ste schuldeisers (bank en
pensioenfondsen) bijeen om
in een avonddurende verga
dering tot een oplossing te
komen. De Rabobank bleek
toen bereid de hypotheek
bank over te nemen, mits de
pensioenfondsen die grote
bedragen aan de Tilburgsche
hadden geleend een flink
deel van dat geld kwijt wil
den schelden.
Ondanks de druk van de Ne
derlandsche Bank, die niet
graag een hypotheekbank
failliet zag gaan, weigerden
de pensioenfondsen hun
hulp. Ze dachten: er zijn veel
particulieren die met zwart
geld pandbrieven van de Til
burgsche hebben gekocht.
Bijna de helft van de schuld
bestaat uit pandbrieven.
Waarom zouden wij wel ver
lies lijden en die pandbrief-
houders niet? Bovendien zul
len die mensen bij een faillis
sement niet allemaal netjes
hun naam en adres bij de cu
rator op komen geven uit
angst dat de fiscus er achter
komt. En als veel pandbrief-
houders hun geld niet terug
vragen, blijft er uit de boedel
voor ons meer over om te ver
delen, zo redeneerden de
fondsen.
De reddingsoperatie mislukte
dus en de Nederlandsche
Bank leed daardoor gezichts
verlies. Het vertrouwen van
affaire te versoepelen. Het is
wel opmerkelijk dat opeens
Ennia op de proppen komt
om de helft van de benodigde
100 miljoen op tafel te leggen.
Voor Ennia is het echter een
aantrekkelijke zaak. Alle be
zittingen van de Tilburgsche
vormen het onderpand van
de lening, die daardoor stevig
is gedekt en er wordt gewoon
rente betaald uit de gelden
die de Tilburgsche nog uit
haar goed lopende hypothe
ken binnen krijgt. Maar extra
aantrekkelijk wordt het door
dat Ennia uit dank voor de
hulp straks het recht krijgt
een deel van de Tilburgsche,
waarschijnlijk een dochter
BV, over te nemen. Daarmee
kan de verzekeringsmaat
schappij dan ook zelf pand
brieven uit gaan geven en
pandbrieven zijn zeer aan
trekkelijke financieringsin
strumenten.
Want via de uitgifte van pand
brieven kan een instelling ten
alle tijde op de openbare ka
pitaalmarkt geld aantrekken.
Behalve door pandbrieven
kan dat slechts door obliga
tieleningen uit te schrijven,
maar dat mag pas wanneer
men aan de beurt is. De Ne
derlandsche Bank houdt een
keurige lijst bij wie wanneer
obligaties uit mag geven, om
te voorkomen dat de markt
wordt verstoord. Dat bete
kent dat iedereen staat te
dringen wanneer de rente
laag is, maar dan niet altijd
aan de beurt komt. Dan moet
men soms uit nood ook geld
lenen als de rente onaantrek
kelijk is.
Ennia krijgt nu de lusten maar
niet de lasten voor wat eigen
lijk neerkomt op een overna
me van de Tilburgsche. De
Nederlandsche Bank maakt
voor andere schuldeisers iets
goed van haar eerdere tekort
komingen, maar juist door
samen met Ennia in actie te
komen, maakt zij duidelijk
dat het om een eenmalige
operatie gaat. Zij blijft aange
ven dat zij wel wil helpen
wanneer een bankinstelling
die onder haar toezicht staat
in problemen komt, maar dat
zij niet aansprakelijk wenst
te zijn voor de verliezen die
dan kunnen optreden.
Meer dan ooit werd deze week
het internationale beurswezen
beheerst door de rente. Onze
kerheid over het te voeren kre-
dietbeleid in de Verenigde Sta
ten, vrees voor rentestijging en
geruchten over het opschorten
van rentebetalingen van Brazi
lië op zijn gigantische buiten
landse schulden eisten hun tol.
Wall Street, die aanvankelijk
maandag acht punten steeg,
viel dinsdag 17 punten, voor
het eerst sedert vier weken, be
neden de mijlpaal van de 1200.
Voor Amsterdam bleef er niets
anders over dan te volgen. En
na drie dag^n beurshandel had
de index van het algemeen
koersgemiddelde vier punten
verloren. De vijf internationals
moesten zelfs nog meer af
staan.
Wall Street beheerste vrijwel het
gehele internationale beurster
rein. En daar stond alles ge
spannen uit te zien naar de af
loop van het interne Fed-be-
raad, het bestuur van de geza
menlijke centrale Amerikaan
se banken. Alsmede naar wat
topman Paul Volcker te zeg
gen had aan het Congres. De
man heeft daar donderdag een
rede gehouden en tot zolang
bleef Wall Street gespannen af-
wachten in onzekerheid. Er
bleef voortdurend angst be
staan dat de Fed alsnog voor
een strakker kredietbeleid
door de knieën zou gaan en
daardoor de rente hoger zou
maken.
Hoewel Amerika duidelijk het
voortouw heeft genomen en
ook, volgens een deze week
door de OESO in Parijs uitge
geven studie, voor de rest van
de wereld als trekpaard bij het
economisch herstel zal funge
ren, zal dat herstel zich niet
overal even gunstig aftekenen.
Met name voor ons land blijft
de OESO zeer terughoudend.
In 1983 zelfs nog een groeida-
ling en in 1984 geen grotere
economische groei dan een
half procent en een werkloos
heid die tot boven de 20 pro
cent van de werkende bevol
king zal stijgen.
Een toekomstbeeld dat niet di
rect overeenkomt met dat wat
de Effectenbeurs in Amster
dam al geruime rijd zou doen
geloven. Daar werd vorige
week nog een nieuw historisch
hoogterecord gevestigd. Hier
bij dient echter wel te worden
aangetekend, dat het vooral
het buitenland is geweest dat
in Amsterdam de koersen zo
heeft opgedreven. En dit bui
tenland kocht in hoofdzaak de
topfondsen, d.w.z. aandelen in
grote concerns met vele bui
tenlandse belangen en veel ex
port, omdat juist de export het
bij ons nog altijd goed doet.
krimpt. Ook deze week gingen
de koersdalingen in Wall
Street en op het Damrak ge
paard met sterk dalènde om
zetten. Kennelijk maakt nie
mand haast zijn stuKjes aan te
bieden als het beursgetij even
tegenzit. Dit wijst op een aan
houdend zeer krachtige onder
grond die elke gelegenheid tot
beursherstel direct een flinke
steun verleent.
Zo keerde donderdag in Amster
dam al min of meer het gerij, in
de hoop dat de Fed het voorlo
pig nog niet op harde monetai
re maatregelen zal laten aanko
men. Toen dat vermoeden vrij
dag bewaarheid werd, kon de
Beurs, gesteund door een her
stel van Wall Street, veel van
het aanvankelijk verloren ter
rein terugwinnen. Maar het
wordt wel duidelijk, dat het
hausseklimaat daar niet meer
zó zonnig is als een paar maan
den geleden. Voortdurend ver
schijnen er, om in weerkundi
ge termen te spreken, storin
gen aan de einder, die vrijwel
volledig monetair van karakter
zijn.
Dit laatste verhindert in ons land
een doorzetten van de renteda
ling die zich na het grandioze
succes van de laatste staatsle
ning medio juni heeft voorge
daan. Deze week liet de obliga
tie-index eerder zelfs een da
ling zien, hetgeen wijst op een
zekere weerstand tegen lagere
rentestanden. De Nederlandse
Middenstands Bank moest dan
ook op een aangekondigde
obligatielening de aanvankelij
ke coupon met een kwart pro
cent verogen tot 9,25 procent,
terwijl de emissiekoers op 99,5
procent werd gesteld.
Zoals gebruikelijk bij een beurs-
reactie moesten de topfondsen
het gelag betalen. Bank- en
verzekeringsaandelen verloren
rond vijf gulden, waarvan na
dien echter weer een deel werd
weggewerkt. Ook de interna
tionals verloren aanvankelijk
flink terrein, dat later groten
deels werd teruggewonnen.
Een krachtige stijger was We-
reldhave, welk bedrijf een bod
van twee beleggingsorganisa
ties op de aandelen afwees en
hierdoor kon oplopen van 135
gulden tot 145 gulden. Voor de
meeste pandbrieven van de
vrijwel failliete Tilburgse Hy
potheekbank werd rond vijf
procent meer betaald tot circa
65 procent, nu Ennia bereid
blijkt bij de afwikkeling van
deze vastgelopen zaak de helJ
pende hand te bieden.
