Een klus of een
cursus als straf
Leuk dat we niet allemaal hetzelfde zijn
Hartewens van mr. Slagter
wordt nu werkelijkheid
VIJFnEN JAAR SnCHnNG IDEËELE RECLAME
ZATERDAG 9 APRIL 1983
Per 1 maart mogen zes arrondissementen experimenteren met alternatieve straffen voor strafrechtelijk
minderjarigen. Jonge wetsovertreders tussen de twaalf en achttien jaar kunnen nu bij een niet al te ernstig
misdrijf de tuchtschool of een geldboete ontlopen door in hun vrije tijd karweitjes op te knappen ten
behoeve van de samenleving. Het verplicht volgen van een cursus behoort eveneens tot de mogelijkheden
die officieren van justitie en kinderrechters hebben om een minderjarige voor een vergrijp te straffen.
De proef duurt twee jaar. Daarna zal worden bekeken of de nieuwe alternatieve sancties voor jeugdigen
een plaats kunnen krijgen in het wetboek van strafrecht. Vice-president van de Amsterdamse rechtbank
mr. S. Slagter is voorzitter van de werkgroep die de voorwaarden en adviezen samenstelde voor de
alternatieve straf voor jongeren. Een hartewens van hem ging in vervulling.
door Taco Slagter
.„Wat mij altijd heeft gestoord, zijn
de beperkte mogelijkheden in
het wetboek van strafrecht. Ge
brek aan creativiteit. Als rechter
kun je eigenlijk iemand alleen
maar treffen in z'n vrijheid of de
portemonnee".
De Amsterdamse strafrechter mr. S.
Slagter (57) is hoopvol gestemd nu er
twee jaar geëxperimenteerd mag
worden met alternatieve straffen
voor jongeren. Kinderrechter en offi
cier van justitie zijn nu niet meer al
leen aangewezen op de traditionele
straffen (zoals de tuchtschool, boete
of berisping), maar kunnen nu ook in
samenspraak met elkaar de minder
jarige verdachte een werkstraf in de
vorm van dienstverlening, of het vol
gen van een cursus als straf opleg
gen.
Kritiek
Nog voordat het gesprek goed op gang
is gekomen, wil rechter Slagter zich
verweren tegen de kritiek die vrijwel
direct loskwam na de bekendmaking
van de proef. „Er is gesuggereerd als
of al het kwaad dat strafrechterlijk
mindeijarigen hebben aangericht
goed gemaakt kan worden met het
doorlopen van een EHBO-opleiding
of een cursus bromfietstechniek. Ik
heb daar de pest over in. Want dat is
niet zo. De ernst van het misdrijf be
paalt, zo de verdachte ervoor in aan
merking komt, voor welke alternatie
ve sanctie wordt gekozen. Als reactie
op een vrij ernstig geweldsmisdrijf
ligt het niet in de eerste plaats voor
de hand dat een minderjarige er met
een cursus knutselen aan een brom
fiets van afkomt".
Al sinds jaar en dag streven individuen
en instituten ernaar het strafrecht
meer menselijk te maken. Want aan
vrijheidsstraffen en hoge boetes kle
ven veel nadelen. Van strafrechters
is bekend dat zij zich weinig illusies
maken over het positieve effect van
een vrijheidsstraf. En omdat het niet
bepaald de rijken zijn die met het
strafrecht in aanraking komen - de
overgrote meerderheid bestaat uit
mensen met een gewoon of een mini
mum-inkomen - is het zinloos voor
rechters een forse boete op te leggen.
Rechter Slagter hierover: „Gevange
nisstraffen helpen in de regel niet.
Dat is juist. Maar ik ga niet zo ver dat
het nooit helpt. Je moet je afvragen:
wat is je strafdoel? Dat een gedeti
neerde er in het algemeen beter van
wordt, is inderdaad een illusie. Maar
misschien bereik je er wel mee dat je
een ander van een misdrijf afhoudt.
Bovendien ben je als rechter ver
plicht het wetboek van strafrecht als
richtsnoer te handhaven. Het mag
geen dode letter worden".
Aan het begin van zijn loopbaan, eerst
als advocaat en later als kinderrech
ter - hij was dat zeven jaar - liet het
hem niet los hoe het dan anders zou
kunnen. Studeerde ook sociale peda
gogiek en publiceert nog steeds over
familie- en jeugdrecht. Ook als voor
zitter van een meervoudige strafka
mer in een latere periode zegt Slagter
ervaren te hebben wat de ongunstige
neveneffecten zijn van gevangenis
straffen. Stukgelopen huwelijken,
verlies van banen, voor altijd ge
brandmerkt zijn als misdadiger.
Slagter: „Je hebt dat met een vonnis
niet bedoeld, maar het is wel het ge
volg. Voor jeugdige delinquenten
ligt de zaak nog ernstiger. Zij lopen
over het algemeen een nog grotere
kans niet meer uit het misdadige mi
lieu te kunnen ontsnappen. Als we
over ontspoorde jongeren spreken
dan zijn dat veelal geen kinderen
meer, maar adolescenten. Jeugdigen
in de groei van hun leven, bij wie een
gunstige wending in het gedrag nog
mogelijk is. Ik vind dan ook dat je
voor die groep alle doeltreffende
middelen moet benutten. Een alter
natieve sanctie kan zo'n adequaat
middel zijn. Wel besef ik dat je je
geen droombeelden moet maken
over jongeren die al voor vele delic
ten zijn vervolgd en veroordeeld: die
verbeter je in de regel niet meer.
Voor hen komen de alternatieve
straffen te laat. De pedagogiek leert
datje al in een vroeg stadium de juis
te reactie moet bedenken voor straf
waardig gedrag".
Modem
- Waarom kamt justitie dan zo laat met
opvoedkundig getinte straffen?
Slagter: „Ik denk omdat ons strafrecht
al zo modern is. Juist in een buldog
achtig strafsysteem roep je eerder
reacties tot hervorming op. Dat is in
Engeland gebeurd. Daar is het straf
stelsel, mede door een andere vorm
van rechtspraak, nog behoorlijk con
servatief. Maar dat heeft wel in de
hand gewerkt dat er veel eerder dan
bij ons is geëxperimenteerd met al
ternatieve straffen".
In het begin van de jaren zeventig
kreeg de Britse proef met dienstver
lening als straf bekendheid in Neder
landse vakkringen. Rechter Slagter
ging twee keer naar Engeland om bij
het experiment 'Community Service
Order' ideeën op te doen. Hij kwam
er gelouterd vandaan.
Slagter: „Wat je daar opvalt, is dat het
misdrijf vanuit een ander gezichts
punt wordt vergolden. Je hebt een
kwaad gedaan en dat moet je goed
maken met de maatschappij. Die an
dere benadering van de vergeldings
gedachte leeft ook bij de verdachten.
In gesprek met hen hoor je dat ze bly
zijn iets zinvols te kunnen doen voor
mensen bij wie ze soms heel wat leed
hebben aangericht. Het geeft hen een
gevoel van waardering. En dat is be
langrijk voor juist die jongeren die
vaak denken dat ze nutteloze indivi
duen zijn.
„Ze oogsten veel lof bij bijvoorbeeld
bejaarden, bij wie deze jonge wets
overtreders de zolder opknappen,
het riool repareren of de woonkamer
van een nieuw behangetje voorzien.
Onderzoeken wijzen uit dat door der
gelijke alternatieve straffen het aan
tal jeugdige recidivisten (degenen
die na een veroordeling opnieuw
misdrijven plegen) terugloopt. De
plaatsing van jonge wetsovertreders
in een inrichting neemt aanzienlijk
af'.
In de leidraad voor alternatieve straf
fen, zoals de werkgroep-Slagter die
formuleerde, staat dat de karweitjes
„maatschappelijk zinvol en pedago
gisch gericht moeten zijn. Een was
lijst met projecten geeft aan welke
klussen er voor in aanmerking ko
men. Zo kan een mindeijarige voor
minimaal vier uur en maximaal hon
derdvijftig uur te werk worden ge
steld in een ziekenhuis, bejaardente
huis, een club of een buurthuis. Maar
ook werkzaamheden in plantsoenen,
een recycling-fabriekje zonder winst-
doel, een dierenasiel of in de bossen
behoren tot de mogelijkheden. Bo
vendien kunnen jongeren ook ver
plicht worden werk te verrichten
voor de gedupeerde van het misdrijf.
- Een poging tot verzoening tussen da
der en slachtoffer?
Slagter: „In het geval dat wordt over
eengekomen dat de dader een kar
wei moet opknappen bij het slachtof
fer moet de gedupeerde daar wel zelf
mee akkoord gaan. Het feit dat een
dader van een vernieling zelf de door
hem aangerichte schade moet her
stellen, kan aan twee kanten gunstig
werken. De gedupeerde krijgt koste
loos zijn spulletjes weer voor elkaar
en de dader komt oog in oog te staan
met het leed dat hij heeft veroor
zaakt.
„Toch meen ik dat de alternatieve
straffen niet in de eerste plaats be
doeld zijn om het probleem van het
slachtoffer op te lossen. Je moet
doen wat haalbaar is, maar ik denk
dat de problematiek van slachtoffers
van misdrijven te verschillend is om
in alle gevallen een verzoening tot
stand te brengen".
Relatie
-Justitie krijgt het verwijt nogal eens te
horen dat voor de verdachte alles
wordt gedaan, maar dat zij het
slachtoffer in de kou laat staan. Is de
werkgroep daaraan niet te gemakke
lijk voorbij gegaan?
Slagter: „Dat er bij justitie niet aan de
slachtoffers wordt gedacht, is maar
voor de helft waar. Het ministerie
heeft een commissie benoemd die de
slachtoffersproblematiek onder
zoekt. Bovendien is er een schade
fonds voor slachtoffers van misdrij
ven. Wel is het waar dat het slachtof
fer soms te weinig aandacht krijgt.
Maar het oordelen en veroordelen is
in de rechtspleging in de eerste
plaats gericht op de dader. De gedu
peerde behoort zeker aandacht te
krijgen, maar meer in de vorm van
hulpverlening".
t ernstig geweldsmis-
(foto GPD)
„Een ander aspect is, of het leggen van
een relatie tussen dader en slachtof
fer wel zo goed valt. Dat kun je van
tevoren zo moeilijk beoordelen. Moet
je iemand in het revalidatiecentrum
tewerkstellen waar ook het slachtof
fer wordt verpleegd? De vraag is of
beide partijen dat kunnen verwer
ken. Mij lijkt het beter datje een indi
rect verband legt tussen de dader en
de gevolgen van het misdrijf. Wat
niet uitsluit dat je een dader van een
geweldsmisdrijf best op karwei kan
sturen naar een medische instelling".
- Uit de reacties op het experiment
blijkt dat het verplicht stellen van het
volgen van een cursus als straf niet zo
goed wordt begrepen. Waarin zit 'm
de straf?
Slagter: „In de dwang. Dat het moet. Ik
heb u al gezegd dat het geringschat
tend spreken over de doelstellingen
van de werkgroep me heeft geërgerd.
Iets nuttigs doen in het strafrecht,
mag dat niet? Het doel van het straf
fen is herhaling te voorkomen. Als je
dat met een cursus bereikt, je op die
manier de sociale vaardigheid en
weerbaarheid van jongeren vergroot,
dan heeft de maatschappij er op de
kortere of langere duur profijt van".
- Een element van de strafmaat is nog
altijd de vergelding van het kwaad.
Is dat bij een cursus als straf nog wel
het geval?
Slagter: „In het strafrecht kijkje zowel
naar de daad als naar de dader. Dat
betekent dat je moet individualise
ren. Als je signaleert dat een ver-
PAGINA 21
dachte in zijn leven veel tekort is ge
komen. als het duidelijk voor je is
waar bijvoorbeeld al die agressie
vandaan komt, dan behoor je als offi
cier en rechter naar een passende
straf te zoeken. In de tijd dat ik kin
derrechter was, heb ik ervaren hoe
belangrijk het is je te verdiepen in de
oorzaken van crimineel gedrag door
jongeren. Het slachtoffer heeft geen
baat bij justitiële wraak op de dader.
Je mag. en soms moet je vergelden.
Maar dat hoeft nog geen wraak te
zijn. Je kunt vergelden door de dader
zijn daad te laten goedmaken".
Zondebokken
- De roep uit de samenleving om juist
zwaardere straffen klinkt steeds lui
der. Veel mensen geloven niet in de
'zachte' aanpak.
Slagter: „Ja, ik hoor dat ook. De men
sen zoeken zondebokken in een tijd
van economische recessie. Het eerst
bij minderheidsgroepen. En daartoe
reken ik ook de jonge wetsovertre
ders. Misdadig gedrag kun je niet to
lereren. Soms moet je ernstig straf
fen. Daar kun je niet omheen, maar
veel afwijkend gedrag van mensen
heeft als oorzaak dat zij het in hun
leven, in de samenleving, slecht heb
ben getroffen. Als men rechters en
officieren verwijt dat ze 'soft' zijn,
dan heb ik de neiging om ouders te
vragen: zou u dat ook zeggen als uw
zoon bij de kinderrechter moet ko-
- Een delinquent moet zelf een voorstel
doen om voor een werkstraf of een
cursus in aanmerking te komen.
Waarom mag een officier of een rech
ter niet op dat idee komen?
Slagter: „Dat is in strijd met het Ver
drag van Rome. Als je als officier of
rechter het initiatief neemt, dan laad
je de verdenking op je dwangarbeid
te willen opleggen. De maximale
garantie dat je je daar niet schuldig
aan maakt, is als de verdachte of de
advocaat met het voorstel van de zelf
verkozen arbeid komt. Bovendien
zou het psychologisch opjuist zijn als
de rechterlijke macht er zich als ini
tiatiefnemer mee zou gaan be
moeien. Een delinquent moet voor
een alternatieve straf goed gemoti
veerd zijn".
- De inspanning van de advocaat ten
spijt komt'het soms voor dat een
meerderjarige verdachte het aanbod
van een alternatieve straf afslaat en
de voorkeur geeft aan een gevange
nisstraf. De kans bestaat dat sommi
ge minderjarigen er ook niet zo
warm voor lopen.
Slagter: „O, ik kan me zoiets wel voor
stellen. Want is een vrijheidsstraf
voor sommige delinquenten nu echt
wel zo onaangenaam? Je bent welis
waar je vrijheid kwijt, maar je draagt
in een inrichting veel minder verant
woordelijkheid. Je bent als het ware
op je kleuterleeftijd teruggeworpen.
Er wordt voor je gedacht en gezorgd.
Bij de alternatieve straf ligt dat dui
delijk anders. Daarbij moet je tel
kens opnieuw de stap zetten om naar
je object te gaan. In je vrije tijd kar
weitjes opknappen of verplicht stu
deren als een ander aan recreatie toe
is. Dat vereist veel zelfdiscipline. En
je loopt nog een dikke kans bij
schending van de afspraken een
klassieke straf te krijgen".
Medemens
Alternatieve straffen bieden veel voor
delen boven de klassieke sancties.
Van de minderjarige verdachten,
maar zeker ook van de advocaat,
wordt veel creativiteit en overtui
gingskracht gevraagd. Maar het mag
niet zo zijn, zo luiden de richtlijnen
van het experiment, dat elke jeugdi
ge wetsovertreder bij een vergrijp
een klusje of het volgen van een cur
sus krijgt opgedragen omdat 'het zo
goed voor hem is'. De sancties zijn
alleen van toepassing als het misdrijf
toch zou leiden tot een veroordeling.
Voor rechter Slagter is het uniek dat, in
een tijd van economische teruggang,
het ministerie van justitie toch met
iets nieuws komt op het gebied van
het jeugdstrafrecht. „Er moet al zo
veel worden prijsgegeven aan sociale
zekerheid en werkgelegenheid. Het
is een goede zaak dat humanitaire
verworvenheden er niet aan hoeven
te geloven. Het gaat om onze mede
mens en dus ook om jonge wetsover
treders".
Komende zomer op de televi
sie te verwachten: een STER-
reclame waarin kinderen van
uiteenlopende huidskleur
met elkaar praten over de
verschillen tussen hen. Een
Nederands meisje merkt op:
„Ik zie wel eens een Turks
meisje lopen met een jurk
over haar lange broek". Op
dat moment komt een fiere
mannestem door het gekra
keel heen, en zegt: „Er zijn
kinderen van vele nationali
teiten in Nederland. Leuk dat
we niet allemaal hetzelfde
zijn".
Die laatste zin is tevens de titel van
een actie tegen discriminatie die
de SIRE, de Stichting Ideële Re
clame, onlangs lanceerde. De ad
vertentiecampagne is vooral be
doeld om de jeugd begrip bij te
brengen voor haar buitenlandse
leeftijdgenoten, die officieel 'de
tweede generatie culturele min
derheden in Nederland' heten.
,Met deze actie willen we de men
sen duidelijk maken dat de klei
ne - let wel: de kleine culturele
verschillen van de buitenlanders
gemakkelijk zijn te begrijpen als
je er even over nadenkt, zelfs ei
genlijk best grappig of verras
send zijn als je ze begrijpt", zegt
campagneleidster Adrie de
Vries, werkzaam bij een Amster
dams reclamebureau.
Hond
Zo wordt in één van de vijf adver
tenties, die kranten gratis zullen
plaatsen, uitgelegd waarom Fati-
ma nooit een hond zal binnenla
ten, terwijl ze een dierenvriend
is: „Volgens de islam is een hond
een onrein dier dat je bijvoor
beeld nooit in huis zal nemen".
Om de actie de nodige diepgang
te geven, zullen scholen een bij
behorend boek met nadere uitleg
kunnen aanvragen.
Adri de Vries vertelt dat er doelbe
wust is gekozen voor een actie te
gen discriminatie die gericht is
op lagere-scholieren en hun ou
ders. „Kinderen van die leeftijd
staan nog open voor nieuwe
ideeën. Het heeft nog zin hun an
dere meningen te laten horen. Ze
zullen op zijn minst luisteren, die
nieuwe kennis opslaan en er mis
schien nog iets mee doen ook".
Verder: „Wat we per se niet beogen
is de discriminatie proberen te
verminderen. SIRE kan niet zo
veel met een serie advertenties
voor elkaar krijgen. Wat we wèl
kunnen is zo'n onderwerp onder
de aandacht brengen van een
breed publiek, net zoals we dat
bijvoorbeeld met de campagne
tegen kindermishandeling heb
ben gedaan. De bestrijding van
vooroordelen laten we dan ver
der aan de overheid over".
Adrie de Vries is zich ervan bewust
dat racistische groeperingen als
de Centrumpartij handig mis
bruik zullen kunnen maken van
de campagne, door in te spelen
op het afwijkende dat erin over
buitenlanders wordt gemeld.
„De kans is aanwezig dat derge
lijke groepen dat opblazen tot
iets negatiefs. Daar zullen we
dan met kracht van tegenargu
menten op moeten reageren,
waarbij wij bijvoorbeeld gebruik
kunnen proberen te maken van
de redactionele kolommen in
kranten".
Tegengas
„Voor dat geven van tegengas zul
len wij ook allerlei instanties
moeten mobiliseren, zoals het
Nederlands Centrum voor Bui
tenlanders in Utrecht. Daarmee
hebben wy al samengewerkt bij
het opzetten van deze actie. Kijk,
we hebben vóór de Tweede We
reldoorlog kunnen meemaken
welke gevolgen 'wel weten maar
niet signaleren' kan hebben. We
kunnen nu eenmaal niet verge
ten dat hier 570.000 buitenlan
ders zijn tegen wie allerlei voor
oordelen bestaan".
Bij dergelijke overwegingen steekt
het motto van de actie 'Leuk dat
we in Nederland niet allemaal
hetzelfde zijn' misschien wel iel
af. Adri de Vries: „Ja, aan dat
woordje 'leuk' hebben we drie
lange vergadering gewijd. Som
migen van ons vonden dat norm
gevend. Gevaarlijk ook, bijvoor
beeld als het pal naast een nega
tief stuk over buitenlanders zou
komen te staan".
.Nadat we het thema hadden ge
test bij schoolkinderen en hun
moeders, hebben we er toch voor
gekozen. Die mensen voelden
dat 'leuk' inderdaad zo aan, het is
positief, het thema geeft ver
scheidenheid aan en toch ook
een eenheid omdat er sprake is
van 'we'. Die slagzin bleek, kort
om, goed aan te spreken bij de
jeugd".
,We hebben bijvoorbeeld niet ge
kozen voor het woordje 'goed',
omdat daar iets van bevoogding
van uitgaat, het heeft bijna iets
confessioneels, een kreet die je
van de kansel af wordt toegeroe
pen. Het werd te zwaar".
Heikel
Het begin van de campagne valt sa
men met het 15-jarig bestaan van
SIRE, waarin reclame- en media
mensen samenwerken. Het re
sultaat is gratis advertenties in
kranten, bladen en op de televi
sie.
Adri de Vries over het samenvallen
van het jubileum en de nieuwe
campagne: "SIRE heeft lang ge
aarzeld voordat ze die campagne
tegen discriminatie op haar bord
zou nemen. Het is nu eenmaal
een heikel ondrwerp. Een be
langrijke reden om dat uiteinde
lijk toch op te pakken is geweest,
dat je na 15 jaar eindelijk je nek
wel eens een stukje verder mag
uitsteken".
.Iedereen vindt onderwerpen als
kinder- en dierenmishandeling,
zoals we die hebben gehad, uit
stekend. Daar kun je je geen buil
aan vallen. Als je echter aan de
vooroordelen van mensen gaat
komen, kun je zeker kritiek ver
wachten. We zijn die uitdaging
aangegaan omdat we vinden dat
je niet alleen gemakkelijke on
derwerpen moet kiezen. Die op
stelling blijkt ook uit de inhoud
van onze campagne: we gaan
daarmee discussies zeker niet uit
de weg. Voordeel daarvan zal
zijn dat de actie zal opvallen. En
dat is nu net de bedoeling".
JOS VAN DER MEER
