Oorlogsmisdaden tegen
Duitsers op Duitse tv
Inleveren en er toch op vooruitgaan, dat kan.
Adriaan van Dis: wel degelijk eminent
TV-rubriek
LETOPDEBRIEVENBUSVOLGENDEWEEK
Herman van
Veen over
Amerikaans
avontuur
ZATERDAG 19 MAART 1983
Radio - tv - kunst
PAGINA 5
Het liefst kijk ik onbevangen
naar een televisieprogramma,
zonder er tevoren iets over te
lezen. Andermans meningen
kunnen je eigen mening voor
de voeten lopen, op de manier
waarop een kat die zijn Whis-
kas nog niet gehad heeft het
hele huis door voor je voeten
langs drentelt. Bij het nieuwe
praatprogramma van de
VPRO, 'Hier is... Adriaan van
Dis' is het me echter niet ge
lukt 'blanco' te kijken omdat ik
tevoren in de Volkskrant de re
censie van Victor Lebesque
had gelezen. Erboven stond:
'Gastheerschap Van Dis niet zo
eminent'. En daarboven stond
weer: 'Eerste praatshow maak
te ingestudeerde indruk'.
Lebesque heeft klachten over
Van Dis' omgangsvormen: zijn
eerste gast, Hugo Claus, of
freerde hij wel een glas wijn,
zijn laatste gesprekspartner,
ambassadeur Herrenberg,
moest er zelf om vragen. Ook
snoepte Van Dis voortdurend
van de tros blauwe druiven op
tafel, maar hij verzuimde zijn
gasten wat fruit aan te bieden.
Lebesques slotconclusie is, dat
het programma al met al niet
alleen een wat gestudeerde
maar ook een ingestudeerde
indruk maakt. Kortom, toen ik
mij voor de video zette om het
programma, dat ik de avond te
voren niet had kunnen zien,
alsnog te savoureren, was ik er
al op voorbereid dat het met de
ernninentie van de eminente
gastheer Adriaan van Dis (zo
als hij door de VPRO met veel
bravoure was aangekondigd)
wel meeviel. Dus tegenviel.
Ik zat dus klaar als een Ravens-
burger schilderij, waarvan de
genummerde vakjes alleen nog
door de programma-onderde
len ingevuld hoefden te wor
den om het voorgeprogram
meerde beeld voltooid te krij
gen. Achterdochtig dus. Toen
kwam Hugo Claus in beeld, en
er ontwikkelde zich een ge
sprek tussen twee intellectue
len die allebei ad rem waren,
allebei hun gedachten voor
treffelijk konden formuleren,
en ook allebei over veel gevoel
voor humor beschikten, al was
dat bij de ene wat gemaniëreer-
door
Nico Scheepmaker
der en minder aards dan bij de
andere. Van Dis pakte Hugo
Claus' zojuist verschenen boek
'Het Verdriet van België' op,
rook er aan, en vroeg of Claus
er al aan had geroken? Dat is
niet de eerste vraag die je ver
wacht als je meesterwerk ter
sprake wordt gebracht. 'Dat is
het eerste wat een schrijver
doet', antwoordde Claus, nee,
ik bedoel: riposteerde Claus
onmiddellijk.
„Elk boek is een leugen", zei Hu-
go Claus, „er is geen reden om
aan de wereld nog een exacte
wereld toe te voegen, je kunt
beter op de droom rekenen, en
de leugen", en de nonnen door
wie hij als kind was opgevoed
noemde hij achtereenvolgens
'krijgers van God', 'ijzeren
bruiden' en 'de Waffen-SS in
reÜgieuze jurken'. „Ik ben
geinteresseerd in wat tussen
de mens en het andere leeft, en
dat noem ik gemakshalve reli
giositeit", verklaarde hij, en hy
sprak van „de jojo-beweging
tussen de alpen waar de ijle
liefde heerst en de lava van
mijn eigen smerige inborst".
Er zat, om een begrip van Gom-
perts in 'De Schok der Herken
ning' te lenen, heel weinig 're
dundance' in dat gesprek tus
sen Hugo Claus en Adriaan
van Dis, weinig overtollig, loos
gepraat, je kon je neiging om te
lachen maar beter onderdruk
ken om de volgende zin niet te
missen, kortom: ik was al heel
tevreden over het programma,
nu de rest nog! Maar ook de ge
sprekken met de achterstevo
ren pratende schilderes Char
lotte Mutsaers en de neus- en
geurspecialist prof. Wentges
waren, hoe anders geaard ook,
amusant en zeer tevreden
stemmend, waarna als laatste
gast Henk Herrenberg, de ui
terst omstreden ambassadeur
van Suriname, als laatste gast
Adriaan van Dis' capaciteit als
gastheer-inquisiteur mocht
uittesten.
Nu moet ik een bekend literator
van een oudere lichting, die
een artikel van Adriaan van
Dis in de VPRO-gids gelezen
had en daarvan de indruk had
overgehouden dat die man
voor geen cent deugde, nage
ven dat Adriaan van Dis an
ders oogt en oort dan bijvoor
beeld Ivo Niehe en Aad van
den Heuvel, - het type prettige
buurman met charmante oog
opslag, netjes maar toch vlot
gekleed. Adriaan van Dis heeft
het voorkomen van een arro
gante, precieus, pretentieuze
corpsbal, maar ik heb altijd ge
leerd dat je iemand niet op zijn
uiterlijk voorkomen mag dis
crimineren, en bovendien weet
ik dat niemand in Nederland
zoveel gedaan, geagiteerd
heeft voor de vrijlating van de
Zuidafrikaanse dichter-schrij-
ver Breyten Breytenbach als
Adriaan van Dis. Dus MIJ ver
baasde het niet, dat hij Herren
berg beleefd maar genadeloos
op de ontleedtafel legde. Niet
dat Herrenberg er echt onder
door ging, want hij is een slim
me vogel, maar veel verder kan
je tegenover de ambassadeur
van een bevriend land toch
nauwelijks gaan. Zelfs mijn
vriend de literator moest toe
geven dat Van Dis dit gesprek
goed, clean, als een man had
afgewikkeld!
Ikzelf had tegen het einde van
het programma niets meer be
grepen van de reserve die Vic
tor Lebesque in zijn recensie-
voorafhad geventileerd, en op
eens schoten mij toen de drui
ven te binnen, die Van Dis in
zijn eentje zo onheuselijk had
opgepeuzeld. Ik had hem geen
druif zien snoepen! Dat kwam
natuurlijk doordat Lebesque
de opnamen had bijgewoond,
en niet het uiteindelijke pro
gramma had beoordeeld. Dat
is alsof je, vanuit de kapperssa
lon, een recensie schrijft over
het kapsel van de bruid met de
papillotten er nog in. Dat moet
je nooit doen, daarmee zet je de
kijkers-in-spe op het verkeerde
been. Want getrimd en ge
föhnd bleek het gastheerschap
Van Dis wel degelijk eminent!
ADVERTENTIE
Op AVRO-tv
HILVERSUM Een Amerikaans
theatercriticus noemde hem 'ver
veling van wereldklasse'. Frank
Rich van de New York Times
noemde hem 'veel te veel van
iets armzaligs' en bovendien 'een
lomperd van wereldniveau'. De
Daily News meende, dat hij 'van
zijn veelzijdigheid een vloek
maakte'. Een andere Amerikaan
se krant vond dat 'de onbuigza
me dronkemanstoon van zijn on
ophoudelijk gepreek onaange
naam aandeed'. Het betrof alle
maal die ene, Nederlandse caba
retier, die .in tal van Europese
landen successen oogst: Herman
van Veen.
Toon Hermans liet, jaren geleden,
de gordijnen op Broadway geslo
ten en Herman van Veen zei in
december vorig jaar: 'Doe ze
maar open, hier sta ik'. En hij
werd stevig aangepakt. Tenmin
ste.... Zo berichtten in eerste in
stantie de diverse Amerikaanse
correspondenten van de landelij
ke en regionale Nederlandse
dagbladen. Amerika ging niet
plat voor Van Veen. Van Veen op
z'n bek. Van Veen verlangt naar
huis. De kreten waren niet van
de lucht.
Maar deze week sloeg de cabare
tier, die 24 en 25 mei a.s. in de
Leidse Stadsgehoorzaal zal op
treden terug. Natuurlijk, de ne
gatieve kritieken wéren geschre
ven. Frank Rich en Clive Barnes,
gerenommeerde theatercritici in
Amerika, hadden hem zonder
pardon neergesabeld. Maar het
was slechts de halve waarheid,
ter voorbereiding van de week in
het Ambassador Theatre in New
York was Van Veen opgetreden
in Hartford, .Trenton, East
Hampton en Philadelphia. En
daar werd wel laaiend enthou
siast over hem geschreven. Oleg
Kerensl deed het. En Norma
McLain Stoop 'deed het ook
(voor WNYC-radio). En ook Ron
Cohen in 'Arts People' schreef
onder de kop 'Herman van Veen:
All of him' een positief getinte re
censie. Daarom gaf Herman van
Veen in het NOS-complex een
persconferentie, waarvan door
de AVRO (morgenavond uit te
zenden) opnamen werden ge
maakt. Om van zich af te bijten.
Om dingen recht te zetten en in
een zuiverder pespectief te plaat-
Gelijktijdig werden zijn nieuwe
single 'De bom valt nooit' en zijn
jongste elpee gepresenteerd. Op
die hoes van die elpee ('Herman
van Veen op Broadway') slaat
Van Veen wederom terug. De
In de film van Rühle werd niet al
leen gezinspeeld op de vervol
ging van de joden. „De vernieti
ging van de joden was een mas
sale misdaad tegen de mensheid
en kan niet met oorlogsmisda
den worden vergeleken", zei hij
in een vraaggesprek. Rühle zei
dat de programma's over oor
logsmisdaden van geallieerden
een kwestie van 'morele geloof
waardigheid' zijn. Hij voegde er
aan toe: "Wij zouden het niet aan
de communisten kunnen overla
ten 'Holocaust' te brengen. En
wij kunnen het niet aan rechtse
extremisten overlaten dit soort
programma's uit te zenden".
Het volharden van een Amerikaan
se historicus, dr. Alfred de
Zayas, die in 1979 een boek pu
bliceerde op grond van de ar
chieven, leidde tot een door
braak. Rühle zei dat hij voor de
film ruim twee jaar had besteed
aan het verzamelen van het ma
teriaal, waarvan een deel afkom
stig is uit archieven van de geal
lieerden. Een half jaar geleden
was hij daarmee klaar maar
Westduitse televisiekopstukken
gaven pas kort geleden toestem
ming voor uitzending in het hele
land op vrijdag en op maandag.
De Zayas, die hielp bij het maken
van het programma, zei in een
commentaar dat hij eerst scep
tisch gestemd was wat betreft de
betrouwbaarheid van de archie
ven van de Wehrmacht, die al
leen maar Nazi-propaganda zou
den kunnen zijn geweest. Maar
hij had gemerkt, dat het mate
riaal nauwkeurig en gedetail
leerd was en zelfs verwijzingen
naar berichten over Duitse oor
logsmisdaden bevatte. Hij had in
sommige gevallen de accuraat
heid kunnen controleren door
vergelijking met documenten
van geallieerden.
De twee programma's gaan afzon
derlijk over gevechten aan het
westelijke en het oostelijke front.
Elk begint met een enkele oor
logsmisdaad van de Duitsers en
behandelt daarna een reeks van
de geallieerden. Het eerste pro
gramma opent met een massa
moord door de 'Doodskoop-divi-
sie' van de elite-SS van de nazi's
op Britse soldaten die zich na
een bitter gevecht van drie dagen
bij Arras (Atrecht) in Frankrijk
in mei 1940 overgaven. Slechts
twee van de 90 overleefden het
drama en een van hen, William
O'Callahan, beschrijft in het pro
gramma wat er gebeurd is.
Een maand tevoren hadden vol
gens twee Duitse ooggetuigen
Britse torpedobootjagers in een
fjord bij het Noorse Narvik over
levenden van de gezonken Duit
se torpedobootjager Erich Giese
beschoten toen zij de kust pro
beerden te bereiken.
In november 1944 brachten twee
Britse gevechtsvliegtuigen in de
Adriatische Zee het Duitse schip
Tübingen tot zinken. De overle
vende kapitein, Dietrich Hermi-
chem, zegt in de film dat het een
hospitaalschip was. Een foto
graaf toont dat er een groot rood
kruis op geschilderd was.
Er wordt ook een spectaculaire
film vertoond van de vernieti
ging door de geallieerden van de
beroemde Benedictijnerabdij
van Montecassino in Italië in
1944 omdat deze volgens de geal
lieerden als vesting werd ge
bruikt. Twee r.k. persoonlijkhe
den, Don Nicola Clemente en
Don Francesco Falconio. die het
bombardement overleefden, zeg
gen dat er in of bij het klooster
geen Duitse stellingen waren.
Tot andere gebeurtenissen die oog
getuigen in het programma be
schrijven, behoren executie van
Duitse gevangenen in Luxem
burg en Duitsland door niet geï
dentificeerde Amerikaanse offi
cieren in 1944.
Het deel over het oostelijk front
opent met de opdracht van Adolf
Hitler in juni 1941 dat alle gevan
genen Sowjetrussische officie
ren die politiek commissaris wa
ren, moesten worden doodge
schoten. Het bevat een film over
Duitse mannen, vrouwen en kin
deren die door Russische en
Poolse militairen verkracht zijn.
Ooggetuigen beschrijven hoe
Russische marinemannen ge
wonde Duitse soldaten uit zie-
kenhuisramen gooiden, zij lieten
hen in de bevroren sneeuw ster
ven. Een meisje beschreef hoe zij
aan de deur van een schuur werd
vastgebonden den door Russi
sche militairen verkracht werd.
Verder worden de grootscheepse
bombardementen door de geal
lieerden op Duitse steden, zoals
Dresden en Potsdam, als oor
logsmisdaden gemeld. Volgens
de archieven van de Wehrmacht
kwamen bij bomaanvallen
600.000 burgers om.
Tevoren zijn de kijkers gewaar
schuwd voor sommige onderde
len van de serie. "Er waren foto's
en films die zo gruwelijk waren,
dat wij deze niet konden gebrui
ken", zo werd meegedeeld.
KEULEN (ANP/DPA) - De Westduitse televi
siejournalist Werner Höfer, die sinds 30 jaar
op zondag het politieke journalistenforum
'Der Internationale Frühschoppen' presen
teert, wordt maandag 21 maart 70 jaar. Hij is
voor de Duitse tv-kijkers een begrip gewor
den en denkt nog niet aan ophouden.
Geen andere journalist in de Bondsrepubliek
kan zich er op beroemen sinds meer dan 30
jaar elke week op het beeldscherm te ver
schijnen. Het programma, waarin zes jour
nalisten uit vijf landen onder het genot van
een glas witte wijn dicussiëren trekt een bin
nen- en buitenlands publiek van ongeveer 10
miljoen kijkers.
Het televisiesucces van wat aanvanxeiijK een
radioprogramma was is niet helemaal ver
klaarbaar. Höfer was sceptisch gestemd toen
hij in de zomer van '53, anderhalf jaar nadat
het begin van het programma op de radio,
naar de televisie overstapte. Belangstelling
voor politiek alleen kan de populariteit niet
verklaren.
Ook Höfers stelregel „onderhoudend bijbren
gen" dekt niet alles. Wel is volgens hem het
bewijs geleverd dat het „altijd nog boeit,
mensen te zien spreken en denken". Daar
naast ziet volgens hem de kijker zichzelf als
de „zevende man aan de tafel".
Höfer is een in Kaiseresch aan de Moezel gebo
ren wijnkenner die zijn journalistieke loop
baan na filosofie- en geschiedenisstudie be
gon bij „Der Neue Tag" in Keulen. Na een
kort intermezzo in Berlijn keerde hij in 1946
naar de Rijn terug en kwam terecht bij de
radio.
Tussen 1961 en 1964 zat hij in het illustratiewe-
zen („Neue Illustrierte") - maar zette het
Frühschoppen voort. Hij nam vervolgens de
organisatie van het derde televisieprogram
ma van de Westdeutsche Rundfunk (WDR)
op zich. Van 1972 tot zijn vrijwillige vertrek
bij WDR in 1977, was hij het hoofd van het
eerste en derde televisieprogramma.
Naast zijn radio- en televisiewerk is Höfer - die
vanwege het Frühschoppen nooit wat langer
op vakantie kan - auteur van talrijke boeken.
HILVERSUM - 'Conny's Voorkeur' is de titel van het muziekprogramma dat de VA RA-televisie vanavond
uitzendt. Zangeres Conny Vandenbos treedt in dit programma op als gastvrouw van onder anderen Anita
Meyer, Rob de Nijs, Benny Neijman, VulcanoMaywood, The Mo, Henk van Ulsen, Thijs van Leer en Geme van
der Klei. Ze ontvangt in haar programma ook de zangeres Bernadette, die met het liedje 'Sing me a song' ons
land op het Eurovisie-songfestival in München zal vertegenwoordigen
(Foto GPD)
KEULEN (ANP/Reuter)—
Westduitse televisiekij
kers krijgen bijzonderhe
den te zien van een onder
werp dat in feite 38 jaar ta
boe is geweest: oorlogs
misdaden tegen de Duit
sers. De uit twee delen be
staande serie, waarvan het
eerste gisteravond werd
uitgezonden en het twee
de maandagavond op het
scherm komt, bevat film
materiaal, foto's en oogge
tuigenverslagen van oor
logsmisdaden die de geal
lieerden tijdens de Twee
de Wereldoorlog zouden
hebben bedreven.
Musical 'Marilyn* geflopt
Herman van Véen op de persconf
AVRO-televisie wordt uitgezonden.
rechterzijde van de achterkant is
een aaneenschakeling van posi
tieve Amerikaanse recenties. Bo
vendien werd Herman van Veen
in Hilversum het eerste exem
plaar overhandigd van het boek
'Een Vlucht Vooruit', dat Her
man samen schreef met GPD-
journalist (Nieuwsblad van het
Noorden) Jacques d'Ancona.
Z'n nieuwe tournee, waarbij hij, zo
als gemeld ook Leiden zal aan-
•entie, die morgenavond door de
(Foto Anefo)
doen, omvat in totaal 160 voor
stelling. Ook meldde de cabare
tier, dat hij beslist naar Amerika
terug gaat. Weer naar Broadway.
Wel zal hij dan met een op Ame
rika afgestemd theaterprogram
ma komen en niet meer een suc
cesvolle Europese tournee in het
Engels vertalen. De ervaringen
van z'n eerste Amerika-avontuur
zullen daar zeker in verwerkt
zijn.
Tot het materiaal behoren een be
schieting in het water van mari-
nemannnen wier schip tot zin
ken was gebracht, het bombar
deren van een hospitaalschip
door de Britten, de executie van
gevangenen door de Amerika
nen en een massale verkrachting
van vrouwen in Zuidwest-Duits-
land door Marokkaanse eenhe
den van het Franse leger.
De serie is het werk van Jürgen
Rühle, omstreden hoofdredac
teur van de regionale Westduitse
televisie-omroep WDR, die ver
antwoordelijk was voor het uit
zenden van "Holocaust", de se-
mi-documentaire Amerikaanse
televisieserie over de vernieti
ging van joden in Nazi-Duits-
land.
LONDEN (DPA/ANP) - De musi
cal 'Marilyn' die in Londen haar
première beleefde, heeft vernie
tigende kritieken gekregen van
de voornaamste Britse bladen.
The Times sprak van een "ver
schrikkelijke musical", terwijl
de Financial Times de omschrij
ving "jammerlijk" gebruikte en
The Daily Telegraph vond dat
"geen enkele melodie in het ge
heugen blijft hangen".
De kritiek richtte zich zowel op de
tekst als op de muziek.
De geraffineerde regie en toneel
techniek konden de voorstelling
evenmin redden als Stephanie
Lawrence, die de rol van Marilyn
zowel als 15-jarige als in de zelf
moordscène geloofwaardig ver
tolkt. Voor de actrice die al als
'Evita' roem oogstte, zou de mu
sical over Marilyn Monroe de de
finitieve doorbraak moeten wor
den.
