Hoe ver reikt de invloed
van de Centrumpartij?
C
m
ZATERDAG 19 MAART 1983
Extra
Het is een half jaar geleden dat veel Nederlanders geschokt en geëmotioneerd op
het Haagse Binnenhof de racist Hans Janmaat zijn intrede zagen doen als
kamerlid. Veel wordt hij niet geciteerd maar soms haalt hij de publiciteit, zoals
met zijn tirade tegen naturalisatie van buitenlanders. Als hij als enige tegen
stemt, zoals die keer dat hij zich tegen speciale voorzieningen voor
gehandicapten verklaarde, dan haalt men de schouders op in de gedachte dat
die ene stem toch niets uithaalt.
Toch. Als er nu verkiezingen zouden worden gehouden dan krijgt Janmaat
volgens de laatste opiniepeiling versterking van een tweede CP-kamerlid.
Janmaat zelf staat overigens niet meer in het centrum van de belangstelling. De
laatste maanden trekt zijn fractiemedewerker drs. Alfred Vierling alle aandacht
naar zich toe door zich veelvuldig te bewegen in milieubewegingen en
Amsterdamse minderheidsgroepen.
Hoe ver strekt de invloed van de Centrumpartij nu? Welke activiteiten ontplooit
ze en waar haalt de partij haar aanhang? Een reportage van Roelie Meijer, Hans
Geleijnse en José Smits.
Het
CP-Kamerlid
Janmaat (links)
met enkele van
zijn aanhangers
bij hotel
Krasnapolsky,
nadat daar
pogingen waren
ondernomen om
een vergadering
van de
m
„We hebben in Amsterdam
nog niet zoveel van de
grond gekregen", zegt drs.
Alfred Vierling spijtig.
Volgens de fractiemede
werker van Janmaat heeft
de Partij van de Arbeid
opgeroepen om vergade
ringen van de Centrum
partij te verstoren. „Zo
wordt het ons door vrese
lijke acties van allerlei ac
tivisten onmogelijk ge
maakt bij elkaar te ko
men. Onze activisten
staan nog op het nacht
pitje tot nu toe. Het voor
deel is dat we nauwkeurig
kunnen voorbereiden wat
we gaan doen als we ver
kozen zijn in het gemeen
tebestuur van Amster
dam".
Een zetel in de gemeenteraad is
voor de Centrumpartij min
der denkbeeldig dan de
meeste Amsterdammers wil
len geloven. In Den Haag was
het al bijna gebeurd en ook in
Rotterdam, Utrecht en Arn
hem is de aanhang groot ge
bleken. De aanhang van alle
racistische partijen in Neder
land is tussen 1977 en 1981 in
de grote steden met 40 pro
cent gegroeid.
Verhinderd
Vergaderingen en bijeenkom
sten van de CP zijn tot nu toe
met succes verhinderd. Vaak
was dat op het nippertje, om
dat zalen niet gehuurd wor
den onder de naam Centrum
partij maar onder verhullen
de namen van andere organi
saties, soms verwant aan de
CP, soms niet.
In Utrecht grepen eind decem
ber de fractievoorzitters in de
gemeenteraad in toen de CP
een zaal gehuurd had in het
Jaarbeurscomplek onder de
naam „Stichting Weten
schappelijk Bureau prof. dr.
G. van der Leeuw". Die stich
ting (over de achtergrond
daarvan later meer) bleek het
wetenschappelijk bureau van
de CP.
Na de ingreep van de Utrechtse
gemeenteraad spoedde het
gezelschap zich per bus naar
Amsterdam waar CP-lid
Bronk een zaal in Krasna
polsky had gehuurd. Die zaal
kreeg hij omdat hij zich pre
senteerde als bestuurslid van
de Ecologische Beweging.
Die Ecologische Beweging is
een van de groepen (net als
de Groene Partij) die Vierling
probeerde te gebruiken voor
CP-doeleinden.
Het Amsterdamse Anti-Fascis-
me Comité probeerde te ver
hinderen dat die bijeenkomst
kon doorgaan. Vierling stelt
met iets van trots in zijn stem
dat dat niet lukte. „Ik heb
daar uitgenodigd de heer
Bruyn van het Wetenschap
pelijk Bureau prof. Van der
Leeuw en de heer Giesen, op
richter van de Groene Partij.
Het hele programma is ge
woon afgewerkt. Alleen heb
ik tussentijds de vergadering
formeel ontbonden en dat te
gen de politie gezegd. Ik le
ver mijn mensen niet uit aan
die wilden die buiten staan te
wachten! Op het Centraal
Station heeft de groep voor
het vertrek nog een tijd staan
zingen".
Straatterreur
De CP hoopt binnen afzienbare
tijd onder eigen naam bijeen
te kunnen komen. Vierlin-
g:„Ik denk dat we binnen
kort wel gelegenheid krijgen
om te vergaderen. Ik weet dat
de politie ook bereid is ons in
de toekomst te beschermen.
Dat maak ik op uit wat burge
meester Polak zei over onze
officiële status".
Burgemeester Polak zei in ant
woord op vragen van ge
meenteraadsleden dat hij
niet de middelen heeft om op
te treden. Vierling wuift die
opmerking weg en zegt: „Het
door Roelie Meijer, Hans Geleijnse en José Smits
is gelukkig zo dat hij het
recht op vergadering en op
vereniging wil handhaven.
Kijk, in onze folders zijn we
recht-toe recht-aan. Het Ka
merwerk is anders omdat je
daar oplossingen moet aan
dragen, die uitvoerbaar zijn.
We mikken op de Nederlan
der. En dat is iedereen die het
Nederlands staatsburger
schap heeft".
In Rotterdam zijn de ervarin
gen met het „recht-toe recht
aan" werk van de Centrum
partij anders. Daar is volgens
het lokale antifascisme-comi-
té en wijk- en buurtorganisa
ties sprake van regelrechte
straatterreur, begonnen in de
verkiezingstijd en sindsdien
voortgezet.
De buurtwinkel in Spangen
(een wijk waar 8,6% procent
van de kiezers de CP aan
streepte) kreeg 'bezoek' van
CP-aanhangers. Affiches
werden van de muren ge
scheurd en gedreigd werd
met knokploegen uit Den
Haag. Bij plakacties tegen de
CP grepen enkele taxichauf
feurs met geweld in.
Bedreigingen
Een kleine minderheid van de
Rotterdamse chauffeurs reed
met CP-plakkaten op hun au
to. Woningen van buitenlan
ders worden regelmatig be
klad. Bedreigingen vinden
plaats. Een 70-jarige activist
(communist, oud-verzetsstrij
der) werd op de Kruiskade in
elkaar geslagen.
Als daders bij deze incidenten
worden activisten van Vi-
kingjeugd, Volksunie en CP
herkend. Veel Viking- en
Volksunieaanhangers blijken
ook aangesloten bij de jonge
renafdeling van de CP: de
Jonge Centrum Democraten.
De Rotterdamse anti-fascis
ten zeggen niet te kunnen be
wijzen dat het om een door
de CP georganiseerde straat
terreur gaat. „Het nette ge
zicht van de partij in Den
Haag zal zich altijd beroepen
op individuele leden die niet
in onze democratische partij
thuishoren".
Den Haag, de stad waar zoveel
voormannen van Volksunie
en Centrumpartij vandaan
komen, blijkt heilig bij Rot
terdam vergeleken. Pamflet
ten van de Volksunie worden
voortdurend gesignaleerd,
ook in de nieuwbouwsteden
rondom Den Haag. De politie
houdt de drukkers van deze
pamfletten (een van hen
bleek ooit in het bezit te zijn
van gestolen politieunifor-
men) in de gaten.
Maar Hans van Raamsdonk,
voorlichter bij het Regionaal
Centrum Buitenlanders en
lid van het Haagse Anti-Fas-
cime Comité, merkt tot zijn
geruststelling dat de CP-kie-
zers van destijds zich niet
massaal hebben aangemeld
als actieve leden. Ook intimi
daties tegen zijn persoon of
het Regionaal Centrum Bui
tenlanders (Van Raamsdonk
is in de verkiezingstijd met
geweld bedreigd) doen zich
niet voor.
Brochure
Overal waar de Centrumpartij
of andere extreem-rechtse
groepen zich manifesteren,
organiseren ook anti-fascis
ten zich. Comité's zijn opge
richt die proberen gegevens
Drs. Alfred Vierling, rijzende ster binnen de Centrumpartij: overal elders zijn hoofd gestoten.
te verzamelen over de nieuwe
tendens om eventueel met te-
gencampagnes te kunnen
reageren. De Anne Frank
stichting in Amsterdam fun
geert als centraal coördinatie-
en informatiepunt. Joke
Kniesmeijer van de Anne
Frankstichting houdt zich er
intensief mee bezig. Ze heeft
onlangs een brochure ge
schreven onder de titel „De
crisis en de nieuwe zonde
bok".
Kniesmeijer: „Het is niet toe
vallig dat het grootste deel
van de aanhang van de Cen
trumpartij vooral te vinden is
in de 19e-eeuwse wijken in de
grote steden van het westen,
waar men het zwaarst door
de huidige crisis wordt ge
troffen. In die wijken zijn in
de loop der jaren veel buiten
landse arbeiders met hun ge
zinnen gaan wonen. De Cen
trumpartij kiest hen als zon
debok en speelt in op de
angst en onzekerheid van
mensen die het economisch
zwaar te verduren hebben".
De Anne Frank Stichting geeft
de volgende omschrijving
van fascistische ideeën: De
ongelijkwaardigheid van de
ene mens en de ander, het
vooropstellen van het belang
van het eigen volk of het va
derland, overdreven nationa
lisme en het verwerpen of be
strijden van tegenstellingen
in het volk. Fascisten hebben
een sterke behoefte aan zon
debokken. Ze vervolgen hun
tegenstanders en dat kunnen
er vele zijn. Fascisten geven
simpele oplossingen voor in
gewikkelde problemen op
basis van het „gezonde volks
gevoel" en niet met verstan
delijke argumenten. Ze ver
heerlijken geweld, willen in
druk maken met uiterlijk ver
toon, parades of uniformen
en spelen in op onzekerheid
en angst voor de toekomst.
"Fatsoen"
„Verheerlijken, geweld en ui
terlijk vertoon past wel bij de
Nederlandse Volkunie, maar
niet bij de Centrumpartij",
concludeert Joke Kniesmeij
er. „De welbespraakte docto
randussen van de Centrum
partij beroepen zich zeer op
hun „fatsoen".
„Maar het idee van de zonde
bok speelt bij de Centrum
partij een heel belangrijke
rol. De partij wil een politiek
van crisisbestrijding die ge
baseerd is op het afwentelen
van schuld op etnische min
derheden. Dat is racistische
politiek. De manier waarop
in geschriften van de Cen
trumpartij over mensen met
andere culturen en godsdien
sten geschreven wordt, is al
tijd minderwaardig en on
juist. Zonder twijfel wordt op
deze manier ingespeeld op
bestaande racistische voor
oordelen. De Centrumpartij
is een extreem-rechtse racis
tische partij".
Wat is de voorgeschiedenis van
de CP?
De Nederlandse Volksunie, die
onder aanvoering van de Ha
genaar Joop Glimmerveen,
vanaf 1971 een radicale ver
wijdering uit Nederland
voorstond van alles wat niet
blank was, heeft allerlei racis
tische splinterpartijtjes over
leefd. In maart 1978 is de
Volksunie tot verboden ver
eniging verklaard, maar er
waren nog geen wettelijke
(Foto GPD).
mogelijkheden om de Volks
unie ook te ontbinden.
Een aantal aanhangers van de
Unie heeft in 1979 de Natio
nale Centrumpartij opgericht
en onder hen bevond zich dr.
Henri Brookman, weten
schappelijk medewerker aan
de Vrije Universiteit van Am
sterdam. Na een voorlich
tingsavond in februari 1980
in De Roode Leeuw in Am
sterdam trokken jonge
toehoorders via een café naar
de Mozes en Aaronkerk aan
het Waterlooplein. Daar werd
met fietsketüngen en ijzeren
staven ingeslagen op Marok
kaanse arbeiders die in de
kerk een hongerstaking hiel
den in verband met een drei
gende uitzetting uit Neder
land.
Janmaat
De politie arresteerde drie aan
vallers en twee dagen later
vier leden van de Nationale
Centrumpartij, onder wie
Brookman. Hij zou het stuk
ijzer in zijn handen alleen
hebben gebruikt om een van
de aanvallers tegen te hou
den, maar hij begreep dat „de
zaak behoorlijk in diskrediet
was geraakt". Op 10 maart
1980 hief hij de Nationale
Centrumpartij op, een dag la
ter richtte hij op basis van
hetzelfde tien-punten-pro-
gramma de Centrumpartij
op.
Drs. Hans Janmaat, voormalig
fabrieksdirecteur en na zijn
studie politicologie leraar
maatschappijleer, sloot zich
bij de Centrumpartij aan. Hij
had eerder zijn neus gestoten
bü de KVP, D'66, de PvdA en
opnieuw de KVP en naar ei
gen zeggen DS'70, maar kon
bij de Centrumpartij onmid
dellijk eerste secretaris wor
den. Zijn invloed was zo
groot dat de grap er voor
Brookman spoedig af was.
Begin verliet Brookman de
Centrumpartij: „Omdat mijn
rol is uitgespeeld".
De Centrumpartij ontkent
steeds dat zij iets met fascis
me of racisme te maken
heeft, maar in een kort ge
ding dat de partij tegen de
CPN had aangespannen,
heeft de Amsterdamse recht
bankpresident gesteld dat
het niet onrechtmatig is de
Centrumpartij racistisch of
fascistisch te noemen. Brook
man heeft zich nooit ge
distantieerd van izijn eerder
geuite sympathieën voor fas
cistisch geörienteerde groe
peringen, zoals de Zweedse
nazi-partij. En de Centrum
partij heeft zich nooit van
Brookman gedistantieerd, al
dus de uitspraak.
Gefrustreerd
De Centrumpartij heeft door
het Kamerlidmaatschap een
gevestigde, niet te negeren
positie gekregen. Binnen dat
kader kan Alfred Vierling, de
fractiemedewerker, uitste
kend uit de voeten. Na twee
jaar werkloos te zijn geweest
kon hij bij Janmaat de betaal
de baan van fractiemedewer
ker krijgen. Elke fractie
krijgt door het Rijk geld uit
gekeerd (hoeveel hangt af
van de grootte van de fractie)
om zulke medewerkers te
kunnen betalen.
Vierling toont zich in gesprek
ken een gefrustreerd man die
zich naar de extreem-rechtse
hoek gejaagd voelt omdat hij
overal elders zijn hoofd stoot
te. Hij was jaren geleden ac
tief in de Stichting Reinwa-
ter, de actiegroep die pro
beert zoutlozingen op de Rijn
te verhinderen, maar is daar
met ruzie vertrokken. Hij kon
na zijn studie internationaal
recht geen werk krijgen, op
tijdelijke banen als ambte
naar na. Hij zegt dat hij ge
weigerd werd als diplomaat-
in-spe omdat hij homoseksu
eel is. Verder verhaalt hij
vaak dat hij als werkloze er
varen heeft hoe 'kansarme
Nederlanders' achtergesteld
worden ten opzichte van bui
tenlanders.
Zoals gezegd was hij actief in
de stichting Reinwater, ruim
voordat de Centrumpartij in
opkomst was. Later werd hij
bestuurslid van de Ecologi
sche Beweging en hij nam
Bronk, bestuurslid van de
CP, mee in het bestuur van
de milieubeweging.
Vierling en Bronk hebben de
Ecologische Beweging op
verschillende manieren ge
bruikt voor de Centrumpar
tij. Bronk deed dat door on
der de naam van Ecologische
Beweging de zaal in hotel
Krasnapolsky te huren, ter
wijl het in feite om een bij
eenkomst van de CP ging.
Geroyeerd
Vierling gebruikte het tijd
schrift van de Ecologische
Beweging voor zijn hetze te
gen het rituele slachten van
vee volgens islamitische ge
bruiken. Hij vroeg lezers van
het blad bij hem te reageren
en stuurde vervolgens aan ie
der die dat deed een brief
waarin hij erop wijst dat al
leen de Centrum Partij stel
ling durft te nemen tegen de
rituele slachting.
De Ecologische Beweging is
door die acties van Vierling
en Bronk in diskrediet ge
bracht. Het bestuur heeft
zich niet onmiddelijk ge
distantieerd van de ideeën
van het CP-tweetal. Pas we
ken na de eerste incidenten
werden beide heren ge
royeerd, niet zozeer om hun
ideeen over de rituele slacht
of de overbevolking in Ne
derland, maar om het mis
bruiken van de naam van de
vereniging.
Bekend is ook dat Vierling ge
probeerd heeft een Groene
Partij op te richten om onder
die naam milieubeschermers
aan te trekken en zo verdere
verspreiding van CP-ideeën
te bewerkstelligen. Het is
hem niet gelukt, omdat Bas
de Gaay-Fortman, (Eerste-
Kamerlid voor de PPR) die
naam een paar weken voor
Vierling had laten registreren
bü de Kiesraad.
Hoe komt het dat racistische
groeperingen invloed krijgen
in onschuldig geachte milieu
bewegingen? Joke Knies
meijer van de Anne Frank
stichting zegt dat bij beide
groepen sterk de gedachte
leeft dat veel milieuproble
men te maken hebben met
overbevolking. „Dat is niet
ondenkbaar. Maar de oplos
sing die uit de rechtse hoek
komt, is alleen gericht op het
verwijderen van buitenlan
ders en etnische minderhe
den. In de Duitse Grüne Par
tei zijn aanvankelijk ook veel
neo-nazi's actief geweest
voor zij eruit gewerkt wer
den".
Van der Leeuw
Het gebruik van deze milieu
groepen als dekmantel is een
poging van de Centrumpartij
om ingeburgerd te raken en
invloed te winnen. De hierbo
ven al genoemde Stichting
Prof. dr. G. van der Leeuw is
daar ook een voorbeeld van.
Het is een 'wetenschappelijk'
bureau en wekt daardoor ver
trouwen.
De man naar wie de stichting is
vernoemd, was na de oorlog
minister in het kabinet
Schermerhorn en hij toonde
zich toen voorstander van
verplichte .arbeidsdienst van
jongeren. Hij kwam uit de
Christelijk Historische hoek
en was ook enige tijd lid van
de PvdA.
Dit bureau blijkt op 25 oktober
1982 bij de Haagse Kamer
van Koophandel te zijn inge
schreven met als adres de
woning van het Tweede Ka
merlid Janmaat. In het stich
tingsbestuur zitten bekende
namen: onder anderen de he
ren W. J. Bruyn uit Amster
dam, de Nijmeegse leraar ge
schiedenis drs. N. T. Konst,
ambtenaar drs. M. Th. Giesen
uit Leiderdorp en de leraar H.
W. de Wijer uit Utrecht.
De heer W. Bruyn van dit bu
reau stond bij de laatste Ka
merverkiezingen als derde op
de lijst van de Centrumpartij.
In de jaren '70 was hij betrok
ken bij de Nederlandse
Volksunie en in 1965 had hij
het boekje geschreven onder
de titel „Het recht op apart
heid; inleiding tot de Neder
landse problematiek".
Probleem
Joke Kniesmeijer heeft het
boekje gelezen: „Apartheid
betekent hier bescherming
van het eigene. Hij spreekt
van vreemd cultuurgoed, ras-
senkruising, gezonde levens
verbanden en mengbloeden,
die in biologisch opzicht een
probleem zijn. Het is stuiten
de onzin. Quasi-wetenschap
pelijk racisme. Dat diezelfde
man in 1982 zijn boekje na
mens de „Stichting Immigra
tievraagstukken Nederland"
opnieuw aanprijst bij de le
den van de Nederlandse So
ciologen en Antropologen
Vereniging, geeft zwaar te
denken".
