Op kierenjacht
bij Arie Kroon
De grenzen van reclame
Er valt nog heel wat te besparen
ZATERDAG 19 MAART 1983
PAGINA 19
Een vrijstaande plattelands
woning met een volume
van 750 kubieke meter.
Tien ruime vertrekken,
naar behoefte verlicht en
verwarmd ten behoeve
van een flink gezin. En
toch een maandelijkse
gas- en lichtrekening van
slechts 195 gulden, waar
van bij de jaarlijkse ein
dafrekening zelfs nog iets
overblijft. Het lijkt alsof er
ten huize van Arie Kroon
aan de Vierambachtsweg
in Woubrugge geen spet
ter energie wordt ver
spild.
Arie Kroon (44), tot voor kort
instrumentmaker van profes
sie, is thans zelfstandig ener
gie-adviseur, officieel erkend
door de Stichting Voorlich
ting Energiebesparing Ne
derland (SVEN). Of het nu
gaat om scholen of kerkge
bouwen, doprshuizen of
complete fabrieksgebouwen,
Kroon weet - zonder noe
menswaardig verlies van
comfort - voor zijn klanten
altijd wel de nodige pieken te
besparen op de maandelijkse
energienota.
Roeping
Een wat late roeping, die zijn
leven niettemin al jarenlang
beheerst. Reeds in 1963 -
lang voordat het woord ener
giecrisis werd uitgevonden -
experimenteerde hij als eer
ste Nederlander met vloer
verwarming. In diezelfde pe
riode ging hij over op dubbe
le beglazing, die hier te lande
toen nog vrijwel nergens te
koop was. Kroon behoorde
ook tot degenen die zo'n tien
jaar geleden als eersten ont
dekten dat een cv-pomp pro
bleemloos periodiek kan
worden uitgeschakeld, zon
der gevaar voor vastlopen.
Dat scheelt op jaarbasis al
gauw zo'n 130 gulden.
En zo was de energie-adviseur
ook de Nationale Kierenjacht
al jaren vóór. Het aantal me
ters tochtstrip in zijn woning
is goed voor een forse zon
dagmiddagwandeling. En
laat niemand beweren dat je
op die manier de zuurstoftoe
voer afsnijdt. Volgens Kroon
is een huis nooit helemaal
dicht te krijgen, dus is er re
den te meer om zoveel moge
lijk tochtwering aan te bren-
gen.
Wie zo zuinig met energie om
springt, bouwt het liefst zijn
eigen huis. Dat deed Kroon
dus ook. In 1970 zette hij met
behulp van drie metselaars
en een timmerman op de
vrije zaterdagen een dubbel
geisoleerd casco neer, dat hij
daarna nog een jaar lang af
werkte. Zuiver economisch
viel die woning niet veel
goedkoper uit dan elke ande
re in die tijd, al waren zijn ei
gen uren natuurlijk gratis.
Maar de 80.000 gulden die hij
toen investeerde, gingen voor
een niet onbelangrijk deel op
aan zelf uitgekozen kwali
teitsmateriaal dat nog tot
in lengten van jaren meegaat.
Rendement
En in tussentijd ontpopte zich
in de figuur van Kroon weer
de Willy Wortel. Een door
kennissen afgedankte cv-ke-
tel bouwde hij met behulp
van oude materialen om tot
de eerste hoogrendementske
tel in Nederland (een ketel
die alle verstookte gas omzet
in warmte). Het toeval wilde
dat de Gasunie in die periode
ook bezig was zo'n HR-ketel
te ontwikkelen. Gelijktijdig
kwamen ze tot hetzelfde re
sultaat, zo bleek achteraf.
Was Kroon toen niet zo met
zijn woning in de weer ge
weest, dan had hij de Gasu
nie veel werk uit handen
kunnen nemen.
Het credo van Kroon is tweele
dig: allereerst een voortdu
rend besef dat het energie
verbruik omlaag moet, en
vervolgens de uitdaging dat
zulks ook werkelijk mogelijk
is. En dat leidt in huize Kroon
tot een bont palet van bespa
rende maatregelen, die stuk
hij nimmer te hoge toeren.
Resultaat: dertig procent
minder brandstofgebruik
dan de gemiddelde automo
bilist. En...maar dat wist u na
tuurlijk al: Kroon rijdt sinds
jaar en dag diesel, dus da's
extra voordelig.
Maar voor auto's waren we niet
gekomen. Terug naar de
koelkast, die veelal automa
tisch ontdooit dankzij een
gloeispiraaltje in het koelele
ment. Er zijn thans auto
maatjes in de handel die het
energieverbruik van een der
gelijke handeling drastisch
beperken. Vrieskisten zijn
weer een verhaal apart.
Kroon heeft zijn exemplaar
extra geisoleerd door de iso
latiemantel te verdubbelen.
Een aangebrachte urenteller
leert hem dat het verbruik
van elektriciteit zodoende
een derde minder is dan te
doen gebruikelijk. Boven
dien zorgt hij ervoor dat zijn
vrieskist 's zomers (als de om
gevingstemperatuur het
hoogst is) leeg is en dus uit
kan.
Teleurgesteld
Kroon won vijf jaar geleden
dus ook een energieprijs-
vraag, uitgeschreven door de
gemeente Leiden. Door het
retourwater bij stoomverwar-
ming eerst te verwarmen al
vorens het terugstroomt naar
de ketel, ontwikkelde hij een
rendementsverhoging van
tien procent. De zeer geringe
toepassing van deze vondst
(alleen op het laboratorium
waar hij werkt) stemt hem
echter weer een beetje droe
vig. "Er heerst zo'n mentali
teit van: we hoeven het zelf
niet te betalen, dus laat maar.
Ik heb de overheid geadvi
seerd om op een aantal scho
len dienovereenkomstige be
zuinigingen aan te brengen,
maar het plan is in een diepe
kast beland. En dan maar
roepen dat we moeten bezui
nigen".
Eenzelfde teleurstelling rest
Kroon na zijn vinding in de
operatiekamer van toraxchi-
rurgie in het Academisch
Ziekenhuis te Leiden. Door
wat aan de schakeling te ver
anderen van een warmte/
koelapparaat (dat patiënten
tijdens operaties verwarmt of
afkoelt) ontwikkelde hij een
rendementsverbetering van
maar liefst 80 procent, ofte
wel een besparing van 1000
gulden per jaar. Bovendien
werd de geluidsoverlast in de
operatiekamer daarmee dras
tisch verminderd.
Ook op heelkunde en neurolo
gie zal Kroons ingreep bin
nenkort worden toegepast,
maar het verwondert hem
zeer dat niet alle ziekenhui
zen in heel Nederland zo ver
standig zijn om liever nog
vandaag dan morgen op deze
wijze te gaan besparen. Want
dét is voor hem evident: alle
hulpmiddelen ter besparing
van energie zijn op den duur
stuk voor stuk rendabel. "Al
les watje in energiebesparing
investeert, heeft een terug-
verdientijd. Is die eenmaal
achter de rug, dan blijft de
besparing. Je krijgt je rente
verlies dus als het ware extra
terug".
Dubbel glas
Zo werd Kroon ook wat korze
lig toen de Consumenten
bond enkele maanden gele
den beweerde dat dubbele
beglazing in woningen of ge
bouwen doorgaans nauwe
lijks lonend zou zijn. Kroon:
"Dat is natuurlijk oude koek.
In sommige gevallen is het
inderdaad niet lonend. Op
een school die veertig uur per
week wordt verwarmd, duurt
het inderdaad vijfentwintig
jaar voordat zoiets is terug
verdiend. In het geval van
een gemiddeld woonhuis
duurt dat terugverdienen
zo'n tien tot twaalf jaar. Dat
lijkt financieèl ook niet zo
aantrekkelijk, maar mtussen
heb je er wel het comfort van.
Vooral als je je zitje dichtbij
het raam hebt. Maar dat is nu
het rare: als men een auto
koopt, telt dat comfort wel
mee in de prijs. Maar in je ei
gen huis kennelijk niet".
Terwijl in rokerige wijkgebouwtjes en morsige cafézaaltjes nog verwoede pogingen worden gedaan de
Brede Maatschappelijke Discussie hier te lande zinvol af te ronden, is Arie Kroon uit Woubrugge
het gepraat al lang beu. Jarenlang maakte hij deel uit van allerhande energiecommissies, maar schoot
er naar eigen zeggen geen steek mee op. Toen ging hij zelf maar aan de slag. Werd landelijk nieuws
vanwege een revolutionaire vondst inzake het gebruik van TL-buizen, hielp terloops zijn werkgever
nog aan een forse bezuiniging en werd tenslotte maar energie-adviseur. Mocht zijn eigen woning als
model dienen, dan valt er voor menigeen nog heel wat te besparen.
door Willem Schrama
voor stuk weer bijdragen tot
die vorstelijke maandelijkse
energienota van 195 gulden.
Zo is daar het U-vormige TL-
buisje (met automatische
starter) in de schemerlamp,
maar evenzogoed het net
werk van koperen verwar
mingspij pen onder de vloer.
Niet zozeer besparend, maar
wel milieuvriendelijk is het
toevoegen van twee emmers
kalkvrij hemelwater in de
wasmachine, alvorens deze
wordt aangezet. Het gaat
Kroons echtgenote niet zo
zeer om die besparing van an
derhalve cent per emmer wa
ter, maar wel gebruikt ze be
duidend minder wasmiddel
(lees: fosfaten die normaliter
de kalk moeten binden).
Ook ligt er in de tuin al een lei-
dinkje klaar waarmee Kroon
in de nabije toekomst zo nu
en dan wat water uit de Hei
manswetering wil tappen
teneinde er zijn toiletpot mee
door te spoelen. Nog een
kwestie van toestemming,
een pompje doet de rest.
Overigens: ook van de water-
nota krijgt Kroon geld terug.
Neon
Het woordje neonverlichting
viel zojuist, en we zouden
Kroon tekort doen als we
daar niet even bij stil zouden
staan. Enkele jaren geleden
haalde hij immers de landelij
ke pers nadat hij voor eens en
voorgoed had afgerekend
met de mythe dat TL-verlich-
ting goedkoper is zolang die
maar niet telkens aan en uit
wordt geknipt. Sedert de in
troductie van neonbuizen -
na de Tweede Wereldoorlog
gold het verhaal dat het
"doven" van een TL-buis pas
besparend werkte na 45 tot 60
minuten. Kroon kon dat ver
haal niet geloven. Hij belde
met Philips in Eindhoven en
werd van een hakkelende
woordvoerder ook al niet
veel wijzer.
Om een lang verhaal kort te
maken: na een reeks zuiver
theoretische berekeningen
bracht hij genoemde "bespa-
ringstijd" al gauw'terug tot
vijf minuten. Doch Kroon
ging verder. Hij publiceerde
zijn bevindingen in het tijd
schrift Beta en kreeg van het
fysiologisch laboratorium
van de Leidse universiteit
(waar hij werkzaam was) de
faciliteiten om zijn bevindin
gen technisch verder uit te
bouwen. Hij maakte een klok
die op wisselende tijden zo
veel mogelijk TL-buizen aan
en uit knipte. Enig meet- en
rekenwerk maakte zijn con
clusie zo klaar als een klon
tje: na een halve minuut kan
een neonbuis al uit, indien er
geen gebruik van wordt ge
maakt. Het hele misverstand
voert volgens Kroon terug
naar direct na de oorlog, toen
TL-buizen meer aan slijtage
onderhevig waren en toen
elektriciteit nog goedkoop
Of zijn inspanningen op lande
lijk niveau echt zin hebben
gehad, betwijfelt hij echter.
Want nog altijd valt alom te
constateren dat in tal van
kantoren, fabrieken, zieken
huizen en bij andere groot
verbruikers nauwelijks van
zijn vondst gebruik wordt ge
maakt. Slechts éénmaal kon
hij trots glimlachen: tijdens
een excursie naar de DAF-fa-
brieken ontdekte hij tot zijn
grote vreugde dat tijdens
lunchtijd het gehele TT-net
werd uitgedaan.
Vrieskist
Over verspilling gesproken.
Kroon noemt moeiteloos nog
tal van voorbeelden. Radiato
ren die in tal van woningen
nog voor glaspuien worden
geplaatst (dus zonder borst
wering). Een cv-radiator
geeft niet alleen warme lucht
af, maar ook warmtestraling
die bijna even gemakkelijk
door glas als door lucht
wordt afgegeven. Rende-
mentsverlies: 15 procent. De
waakvlam van het gaskom
foor? Een oud verhaal, maar
vanwege gebleken onbegrip
nog maar even de waarheid.
Wie die waakvlam het hele
jaar laat branden gebruikt
evenveel gas als nodig is om
een jaar lang te koken. Om
nog maar te zwijgen over de
hongerige cv-waakvlam die
in tal van woningen twaalf
maanden per jaar door
brandt.
Het mag ook niet verbazen dat
Kroons autorijstijl is aange
past aan zijn zuinige energie
verbruik. Onder het motto
"remmen is verloren ener
gie" houdt hij zijn banden al
tijd perfect op spanning, zijn
de lagers ideaal afgesteld,
rijdt hij uit bij het naderen
van een stoplicht en maakt
Lnergte-adviseur Arie Kroon bezig met zijn zoveelste besparing: "Ze hoeven het zelf niet te betalen Foto Nanno Bloupot
Wie de middelen heeft een adver
tentie te betalen, kan reclame
maken. Op die manier kan de ad
verteerder lezers, kijkers en luis
teraars meedelen wat hij wil.
Maar er zijn grenzen, want niet
elke reclame mag.
In het boek „Reclame mag maar er zijn
grenzen" (uitgeverij W. E. J. Tjeenk
Wilink Zwolle) geeft M. van Delft-
Baas een overzicht van reclame die
wel en die niet werd geaccepteerd
door de Reclame Code Commissie en
de Reclameraad, de twee instanties
bij wie mensen klachten tegen adver
tenties kunnen indienen. De Recla
me Code Commissie (en in hoger be
roep het College van Beroep) buigt
zich over gedrukte reclame, de Re
clameraad over de STER.
De belangrijkste normen die bij de
beoordeling van reclame worden ge
hanteerd hebben betrekking op on
waarheid, misleiding, goede smaak
en fatsoen. Omdat vooral de laatste
twee niet voor iedereen hetzelfde
zijn, is het soms verrassend te lezen
welke reclame wel en welke niet
mag.
Wél mocht een radioreclamebood
schap waarin een auto op grond van
zijn goede geluidsisolatie en dergelij
ke wordt aangeprezen door een man
die vertelt dat zijn vrouw bij hoge
snelheid vroeg of de motor wel aan
stond. De Reclameraad erkende dat
die vrouw min of meer belachelijk
wordt gemaakt, maar vond de voor
stelling zo overdreven en lachwek
kend, dat geen sprake is van „een
maatschappelijk onaanvaardbare si
tuatie".
Wel in strijd met de goede smaak acht
te de Reclame Code Commissie een
advertentie waarin een kopieerma
chine wordt aangeprezen onder de
aanhef „een publieke vrouw" en met
de tekst: „Iedereen zit aan haar, de
een wil haar lichter, de ander weer
donkerder. Het hele kantoor ge
bruikt haar. Sommigen zelfs meerde
re malen per dag. Men verdiept zich
niet in haar problemen, in haar nuk
ken. Ze moet gewoon altijd maar
klaarstaan. Voor iedereen".
Ook niet erg smaakvol vond de Recla
meraad de volgende tandpasta-ad
vertentie: „Jouw adem zou zelfs een
beer uit zijn winterslaap halen".
Merkwaardig genoeg mag een frisdran-
kenbedrijf wel reclame maken met
een filmpje waarin een aantal negers
om een kookpot danst waarin een
blanke man zit die zogenaamd ge
kookt wordt. De Reclameraad be
schouwde dit als zo overduidelijk
persiflerend, absurd en burlesk van
aard, dat de fatsoensnorm hier niet
zou worden overschreden.
Klachten tegen verwijzingen in recla
me naar de bijbel worden meestal ge
grond verklaard. Ook met volkslie
deren dient men voorzichtig te zijn.
Verkoopbevordering van tapijten
met een Franse naam onder de klan
ken van de Marseillaise vond in de
ogen van de Reclameraad geen gena
de.
Reclame die op kinderen mikt wordt
wat strenger beoordeeld dan andere.
Een schrijfmachinefolder met de
tekst: „Denk jij ook niet dat je voor
een keurig getypt uittreksel of opstel
een hoger cijfer krijgt? Probeer maar
eens!" speelt naar de mening van de
Reclame Code Commissie teveel in
op de goedgelovigheid van kinderen.
Ook moet reclame de privacy van men
sen ontzien. De advertentietekst
„Zijn er nog investeringen denkbaar
waar Kok en Van Veen als een man
achter kunnen staan?" met de por
tretten van beide heren erbij (zonder
hun toestemming) mocht daarom
niet.
Adverteerders schermen graag met de
(vermeende) gezondheid van hun
produkt. Bijvoorbeeld van brood:
„Bruin van de Molen wordt door uw
echte bakker gebakken van het vol
koren tarwemeel dat gemalen is tus
sen langzaam draaiende molenste
nen. Alle voedzame en gezonde
bestanddelen van de korrel blijven
zodoende in het volkorenmeel, waar
van dit brood gebakken is".
Misleiding en onwaarheid mogen
nooit, maar overdrijving is wel toege
staan. Een sherry die zegt „al 200 jaar
de lekkerste" te zijn, mag dat blijven
volhouden, temeer daar de zinsnede
duidelijk iemands mening weer
geeft. Maar „dat X de beste ligbox-
stallen bouwt, dat weet u" lijkt te
veel op een objectief feit, en zolang
dit niet is aangetoond moet het ge
bruik van deze overtreffende trap
('beste') achterwege blijven.
De reclameleuze „Moderne mensen
kopen bij X" suggereert niet dat al
leen wie bij X koopt modern is, en is
dus niet ontoelaatbaar. Een reclame
film voor het laten afdrukken van
kleurenfoto's waarin gesproken
wordt van een „gratis ontwikkel-en-
velop" is daarentegen misleidend,
omdat de indruk wordt gewekt dat
het ontwikkelen gratis zou zijn, zo
luidde het oordeel van de Reclame
raad.
En natuurlijk mag een nylonkleedje
niet aanbevolen worden met de
woorden „Echt wollen berber in bei
ge en donkerbruin Jokerprijs
voor deze keer f 50,-". Ook de meu
belcentrale die „eenmalig deze drie
delige massief eiken kast" aanbood,
terwijl het helemaal geen massief ei
ken was, ging in de fout. De Kwan
tum Behang-Hallen mochten van de
Reclame Code Commissie een stapel
kleden uit India niet aanbieden als
„prachtige perzen", en dat is alle
maal begrijpelijk.
Iets minder voor de hand ligt het ver
bod voor adverteerders om in ether
reclame te verwijzen naar onderzoe
ken van consumentenorganisaties.
Zulk onderzoek mag wel gebruikt
worden als de adverteerder het zelf
heeft laten verrichten.
Ook dienen adverteerders zich fatsoen
lijk te gedragen tegenover concur
renten. Ze mogen eikaars adverten
ties niet nabootsen, en ook mag een
concurrent niet denigrerend of bele
digend worden afgeschilderd. Een
advertentie voor een „nieuwe waar
devaste verzekering" onder de aan
hef „Uw oude uitvaartpolis kan in de
prullenbak!" vond het College van
Beroep dan ook onaanvaardbaar.
Dat de beoordelende instanties en
rechterts) het niet altijd met elkaar
eens hoeven te zijn, blijkt duidelijk
uit de uitgebreid in het boek be
schreven zaak tegen de advertentie
van de Boycot Outspan Aksie (BOA),
waarop een sinaasappelpers staat af
gebeeld met daarop het hoofd van
een neger dat door een blanke hand
wordt uitgeperst. Op de manchet bo
ven de hand staat het woord „apart
heid", onderaan de advertentie staat
„Pers geen Zuid-Afrikaan uit".
De klager achtte deze advertentie
weerzinwekkend en volledig in strijd
met de ethische normen. De Recla
me Code Commissie en het College
van Beroep gaven de klager gelijk.
Daarop stapte de BOA naar de bur
gerlijke rechter, die het ook al met de
klager eens was, maar toen de BOA
bij het Hof in Amsterdam in hoger
beroep ging, kreeg de BOA gelijk.
Soms aarzelt een instantie als de Recla
meraad ook: een tekenfilm waarin
een krop sla met een angstige kinder
stem zegt: „Doe met me wat u wilt, ik
zal niet huilen, niet gillen van de pijn,
als u mijn ...snik... als u mijn blaadjes
uitrukt, maar als u me toch afmaakt,
maak me dan af met X-slasaus...".
Een grensgeval, vond de Reclame
raad. Vooral vanwege dat „niet gillen
van piJn (GPD)
