c
Installateurs: sfeer van
geruchten en emoties
3
Een Chinees op de Steenschuur
en een hofje bij de Sionstraat
Maarten t Hart: Wahrheit én Dichtung
ZATERDAG 26 FEBRUARI 1983
LEIDEN - Het wereldje van de centrale
verwarmingsinstallateurs is in rep en
roer. Vorige maand werd een topambte
naar van het ministerie van volkshuis
vesting gearresteerd die voor enkele
tonnen aan smeergeld heeft ontvangen
van installatiebureau's en toeleverings
bedrijven. Na het geruchtmakende de
bacle rond de Amsterdamse Verwar
mingsmaatschappij (AVM), in het ge
bied Oranjegracht en omgeving, is ook
in het Leidse een geruchtenstroom op
gang gekomen. Dubieuze praktijken
Leiden
rond de aanleg van de centrale verwar
ming in de Stevenshofpolder, grote on
dernemingen die een monopoliepositie
zouden trachten te verwerven op de
Leidse markt, Leidse bedrijven die drei
gen kapotgemaakt te worden en ambte
naren en medewerkers van woning
bouwcorporaties die "snoepreisjes" ma
ken naar Frankrijk. Indianenverhalen of
gebeuren er zaken die het daglicht niet
kunnen verdragen?
Vast staat dat de emoties hoog zijn op
gelopen.
door
Jan Rijsdam
"Het is een vrolijk landje, het land
je van de installateurs", sprak
wethouder Tesselaar vorige
week al op ironische toon. De ta
ferelen die zich de laatste tyd
hebben afgespeeld rond de Oran
jegracht lijken in eerste instantie
de reden voor zijn opmerking.
Achter de uitlatingen van de wet
houder gaat echter een kongsi
van verwikkelingen schuil. Tal
rijke verhalen over onoirbare
praktijken doen de ronde en zijn
ook op het bureau van de wet
houder gedeponeerd. Leidse cv-
installateurs hebben op de stoep
gestaan of in een brief hun be
klag gedaan dat zij in Leiden
nauwelijks aan de bak komen als
het om grote werken gaat.
Aanleiding tot tal van geruchten is
onder meer de aanhouding, vori
ge maand, van een top-ambte-
naar van de centrale directie van
het ministerie van volkshuisves
ting in Zoetermeer. Het gaat om
de 58-jarige D.S. uit Alphen aan
den Rijn die zich door zijn du
bieuze praktijken de bijnaam
"Ongekroonde koning uit de cv-
wereld" verwierf.
Als belangrijkste adviseur tussen
woningbouwverenigingen, in
stallatiebureau's en toeleverings
bedrijven voor cv-apparatuur
heeft S. de afgelopen jaren voor
drie ton aan steekpenningen ont
vangen. Behalve geld heeft S.
ook gratis reizen aangenomen en
door relaties betaalde bezoeken
aan sexclubs gebracht. Bedrij
ven die weigerden om de gun
sten van de topambtenaar te ko
pen, kwamen nauwelijks aan
bod.
Het corruptieschandaal is vorige
maand aan het licht gebracht
door de eigen opsporingsdienst
van het ministerie. Een woord
voerder van het ministerie van
justitie deelt desgevraagd mede
dat het gerechtelijk vooronder
zoek bijna is afgesloten en dat de
officier van justitie binnenkort
zal bepalen welke bedrijven in
aanmerking komen voor een na
der onderzoek. In totaal zijn vijf
bedrijven bij het omkoopschan
daal betrokken. Er zijn geen aan
wijzingen dat meer ambtenaren
steekpenningen hebben ontvan
gen. Wel wordt er ernstig reke
ning mee gehouden dat mede-
Waarom
krijgen
Leidse
bedrijven
in Leiden
geen werk?
stadsverwarming
OpdrachtgeverEnergiebedrijf Rijnland
Adviseur Koninklijke Hastening fo
centrale verwarming: pl mampaey haaien tv
werkers van woningbouwcorpo
raties zich met zwendel praktij
ken hebben ingelaten.
Geruchten
De topambtenaar van het ministe
rie was belast met het toezicht op
de aanleg van de centrale ver
warming voor woningbouwver
enigingen buiten Zuid-Holland.
Niets aan de hand dus, voor wat
betreft Leiden? Geruchten die
de ronde doen willen anders.
Ook in Leiden zouden dingen ge
beuren die niet door de beugel
kunnen.
Een greep uit de verhalen. In de
Stevenshofpolder worden, in op
dracht van de gemeente Leiden,
380 woningwetwoningen ge
bouwd door Van der Vorm Wo
ningbouw BV uit Papendrecht
Het aannemersbedrijf, dat ge
woonlijk met de in opspraak ge
raakte AVM werkt, heeft voor de
aanleg van de centrale verwar
ming het Technisch Bureau
Mampaey B V. (Haarlem) inge
huurd. Uit betrouwbare bron
word gemeld dat Mampaey het
karwei uitvoert voor een prijs die
aanzienlijk hoger ligt dan de
prijs voor een gelijksoortige in
stallatie in woningen die het
Bouwfonds Nederlandse Ge
meente in de Stevenshof neerzet.
Het zou daarbij gaan om een ver
schil van in totaal zo'n drieënhal
ve ton. Klopt dat wel?
Leidse cv-installateurs menen dat
zich in Leiden meer merkwaardi
ge situaties voordoen. De Nie, de
grootste installateur in de regio
met zo'n 35 werknemers in
dienst, heeft de gemeente on
langs een brief gestuurd en ge
vraagd om in te mogen schrijven
voor het vernieuwen van de cen
trale verwarming in de LWS-wo-
ningen aan de Oranjegracht en
omgeving. "Wanneer je als oud
ste bedrijf in de regio ziet dat er
steeds installateurs van buiten
worden aangetrokken dan steekt
dat", verklaart bedrijfsleider J.
Selier. "Het minste dat je mag
verwachten is dat je voor in
schrijving in aanmerking komt.
Maar zelfs die gelegenheid krij
gen wij niet".
Zouden grote firma's van buiten
Leiden het werk niet veel goed
koper doen?
"Neen", zegt Selier met grote
stelligheid. "De AVM mocht het
werk aan de Oranjegracht zoge
naamd doen voor een vrienden
prijsje. Maar ik had het voor die
zelfde prijs ook gedaan. Graag
zelfs. Ik moet tegenwoordig voor
een veel lagere prijs inschrijven.
Wij kunnen grotere werken ge
makkelijk aan. Buiten Leiden, in
Leiderdorp en Aalsmeer, doen
we ook blokken van veertig tot
zestig woningen en voor grotere
complexen draaien we onze
hand niet om".
Een woordvoerder van Cévé-Lei-
den zegt al meermalen pogingen
te hebben ondernomen om in
Leiden bij renovatiewerken en
nieuwbouwactiviteiten betrok
ken te worden. "Maar we krijgen
geen poot tussen de deur bij ge
meente en bij woningbouwver
enigingen. Ik heb het verschei
dene keren geprobeerd, maar we
hoeven niet eens een offerte in te
dienen. We komen gewoon niet
aan de bak. Hoe dat komt weet ik
niet. Ik heb wel bange vermoe
dens".
De directeur van Cévé-Leiden
vreest dat men, op laakbare wij
ze, bezig is zijn bedrijf kapot te
maken. Cévé heeft al werkne
mers moeten ontslaan omdat er
minder werk is. De Leidse wo
ningbouwvereniging Eensge
zindheid zegde onlangs, na
twaalf jaar, het servicecontract
met Cévé-Leiden op. Mampaey
neemt het onderhoud van Céve
over omdat dit bedrijf praktisch
alle installaties aanbrengt in
nieuwbouw- en renovatiewonin
gen. Het is gemakkelijker, vindt
de woningbouwvereniging, dat
Mampaey voortaan ook het on
derhoud voor z'n rekening
neemt.
Het verkrijgen van service-con
tracten bij woningbouwvereni
gingen is een lucratieve bussi-
ness omdat veel installaties in de
jaren zestig zijn aangebracht en
de komende jaren aan vervan
ging toe zouden zijn. Het gaat
hier om een miljoenenzaak.
Mampaey heeft, naar mag wor
den aangenomen, ook belang
stelling voor het werk in de reste
rende 188 woningen aan de Oran
jegracht en omgeving, getuige de
aanwezigheid van een directielid
bij een commissievergadering
over deze kwestie vorige week
donderdag.
Werkgelegenheid
De Leidse cv-installateurs zeggen
te vrezen voor de werkgelegen
heid in Leiden als het doorgaat
met het gunnen van werk aan be
drijven van buiten de regio. "Als
andere installateurs betere kwa
liteit leveren of voor een lagere
prijs werken zeg ik vooruit, maar
dat is het niet. Er gebeuren din
gen en er worden methodes ge
bruikt waarvan ik zeg: daar doe
ik niet aan mee", aldus de direc
teur van Cévé-Leiden.
Zo blijken reisjes naar fabrikanten
van cv-apparatuur niet exclusief
voorbehouden aan een topamb
tenaar van het ministerie. In mei
vorig jaar maakten ambtenaren
van de gemeente Leiden, de
Leidse Woningstichting en de
Centrale Technische Dienst van
woningbouwverenigingen op
uitnodiging van Mampaey, een
reisje naar Frankrijk. By een fa
brikant van cv-ketels, Chaffo-
teaux et Maury, werd een instal
latie bekeken die mogelijk een
toepassing kon vinden in de 230
LWS-woningen aan de Oranje
gracht en omgeving. De installa
tie bleek niet geschikt
"Wespennest"
"Je begeeft je in een wespennest",
waarschuwt wethouder Tesse
laar als ik vraag of er sprake is
van laakbare handelingen. "In
dianenverhalen", noemt hy de
geruchten die ook hem ter ore
zyn gekomen. "Als iets waar is
van verhalen over corruptie moe
ten mensen niet by my komen,
maar hup, naar de rechter stap
pen".
Tesselaar legt uit dat de gemeente
niets van doen heeft met installa
tiebureau's. "De kwestie Oranje
gracht, waarbij de gemeente zelf
een cv-installateur kiest, is een
vrij uitzonderlijke. Gewoonlijk is
dat een zaak van de aannemer.
De gemeente koopt een huis, zo
als in de Stevenshofpolder, voor
een all-in-prys, dat wil zeggen in
clusief een centrale verwar
mingsinstallatie. Wie die installa
tie er in brengt zal mij een worst
zijn. Dat is een zaak van de aan
nemer".
"Bij de renovatie gaat het in wezen
precies hetzelfde, zy het dat de
keuze van de aannemer ligt by
de woningbouwverenigingen.
Die zijn autonoom. Het is logisch
als er een goede samenwerking
en een vertrouwensbasis ont
staat tussen woningbouwvereni
gingen en een aannemer dat zo'n
Mampaey werkt
in de Stevenshof:
Leidse bedrijven
als De Nte en Cévé
komen
daarentegen tn
Leiden niet of
nauwelijks aan
de slag bij de
gemeente
Wethouder
Tesselaar "Wie
de installatie
aanbrengt, zal
mij worst zijn".
iPtto'i Holvast)
bedrijf opnieuw wordt ingescha
keld. Als Cévé-Leiden er bij de
Eensgezindheid wordt uitge
gooid dan moet die niet bij my
komen maar by de Eensgezind
heid zijn beklag doen".
"Wanneer de gemeente bedrijven
uitnodigt om voor een werk in te
schrijven zullen altyd Leidse be
drijven worden uitgenodigd", al
dus Tesselaar. "Maar behalve de
zorg om de Leidse werkgelegen
heid hebben we ook te zorgen
dat de prijs zo laag mogelyk
blijft".
"Over de kwestie Stevenshofpol
der heb ik contact opgenomen
met de firma Mampaey en ge
vraagd hoe dat zit Ze hebben my
zwart op wit laten zien dat de
prys van de cv-installatie even
duur is als van de woningen van
het Bouwfonds. Ik heb. na alle
wilde verhalen, ook by het mi
nisterie geïnformeerd of Mam
paey betrokken is bij het om
koopschandaal rond de gearres
teerde top-ambtenaar en men
heeft my verzekerd dat dit niet
het geval is." Het ministerie van
justitie bevestigt desgevraagd
een lezing.
Tesselaar zegt niet geweten te heb
ben van het reisje dat ambtena
ren naar Frankrijk maakte maar
nadat hem dat ter ore is gekomen
navraag te hebben gedaan. "De
mensen die daar geweest zijn,
zijn met eigen vervoer in twee
dagen op en neer gereisd. Alleen
de overnachting is door Mam
paey betaald".
De wethouder wyst van de hand
dat het hier om een snoepreisje
zou gaan. "Als ze vier dagen naar
Frankrijk zouden zijn geweest
waarvan twee dagen in Parys,
dan denk ik dat dat niet hoort"
Goeie lunch
"B en W krijgen ook wel eens reis
jes aangeboden, byvoorbeeld
door projectontwikkelaar Wilma,
om de houtskeletbouw in Cana
da te gaan bekyken. Ik houd er
persoonlijk de optie op na dat,
als ik daar naar toe zou willen, ik
zelf voor de kosten wil opdraai
en. Maar als een andere knakker
zegt kom eens een keer in myn
fabriek kyken, tien kilometer
verderop, en ik kryg daar een
goeie lunch aangebodenIk
denk dat het bij die dingen gaat
om de orde van grootte. Maar je
moet altijd je handen vry hou
den. Als blijkt dat ambtenaren
dat niet kunnen zyn ze hun baan
tje kwyt.
Zo simpel ligt dat
Het wordt natuurlijk wel steeds ge
vaar lyker voor mensen die or
ders hebben uit te delen in een
tyd met een verslappende econo
mie. Voor veel bedryven is het
erop of eronder, dus zullen ze
steeds verder gaan om degenen
waarvan ze orders hebben te ver
wachten gunstig te stemmen. Ik
ben er daarom redelijk alert op of
ambtenaren zich schuldig zou
den maken aan zaken die het
daglicht niet kunnen verdragen
Per slot van rekening ben ik poli
tiek verantwoordelijk.
Zo langzamerhand voel ik my wel
in een positie gedrukt waarin ik
dingen moet verdedigen waar ik
helemaal geen zin in heb. en
waarvan ik het met nodig vind
om ze te verdedigen. Ik mag met
steeds afgaan op geruchten. Het
zyn indianenverhalen, ik aeg het
nog maar eens. En ik heb myn
ambtenaren het vertrouwen te
geven, totdat het tegendeel is be
wezen"
"Goed dat deze stad zo vreemd is gebouwd, als ik snel
langs de Singel wandel kan ik, al volg ik een andere
route, gemakkelijk nog eerder bij haar kamer zijn dan
zij. Elke weg in deze stad is immers een omweg, ook de
hare".
'Ik' is Thomas Kuyper, 'zij' is Jenny Fortuyn en 'deze
stad' is Leiden. Maarten 't Hart noemt de stad weliswaar
geen enkele keer bij naam in zijn nieuwste boek 'De
kroongetuige', maar waar anders vind je Pardoeza, Nic.
de Tombe, La Cloche, de Twee Spiegels en "een Chinees
op de hoek van de Steenschuur".
door
Bart Jungmann
LEIDEN - Maarten 't Hart heeft
zijn liefde voor Leiden niet voor
het eerst literair gestalte gege
ven. In De kroongetuige zijn ech
ter opvallend veel stukjes in de
stad en zelfs sommige personen
te herkennen. Zo zijn de eerste
bladzijden geschreven met het il
lustere Pardoeza in gedachten.
Hoofdpersoon Thomas Kuyper
zit daar met Jenny Fortuyn, het
meisje uit de bibliotheek op wie
hij zo verliefd is geworden. Slui
tingstijd kondigt niet het gewen
ste samenzijn aan. Jenny loopt
op haar witte laarsjes weg (Doe-
zastraat), een wanhopige Tho
mas achterlatend Hij omhelst
een (niet bestaand) beeldje op de
Koepoortsbrug, zijn blik volgt
haar. Dan volgt de hierboven ge
noemde passage en blijkt Jenny
vervolgens geheel van de aard
bodem verdwenen.
Het verhaal ontspint zich, ontwik
kelt zich van thriller tot psycho
logische roman tot thriller en de
plaats van handeling maakt dit
boek voor Leidenaars extra leuk,
zoals ex-Leidenaar Boudewijn
Büch twee weken geleden op de
tv al in zijn 'boekenhoekje' ver
telde.
Citaat: "Nou, Krijn, daar worden
we ook niet wijzer van. Vertel ons
dan maar eens in welke cafés ze
gewoonlijk kwam".
"In L'Esperance, in café Het Ge
recht, in café Den Uyl, in De Bon
te Koe, vaak in De Twee Spiegels
en als alle andere om één uur slo
ten ging ze meestal nog naar
Pardoeza"
het museum. Ik denk dat jij het
laatste door die deur bent ge
gaan. Van deze kant gaat er
nooit iemand het museum bin
nen. Van de andere kant komt er
trouwens ook niemand. Zo. als je
hier nu blijft wachten, ga ik even
naar binnen. Er zijn maar drie
potten met zeekoeien. Je hoeft ze
niet aan te wijzen, ik weet wel
waar ze staan, er is vast nog
niets veranderd sinds ik die film
heb gemaakt, ik zal ze alledrie
goed bekijken".
"Ik heb het boek al gelezen en het
is wel duidelijk", zegt Staats,
"dat 't Hart ons museum bedoelt.
Maar hy heeft duidelijk het lab
en het museum bij elkaar ge
voegd. De Kaiserstraat by de
Raam steeg. Hy kent het ook dui
delijk niet goed, hy is hier wel
eens als eerstejaars geweest".
"En van die zeekoeien", vervolgt
hy, "we hebben een heel klein
zeekoetje van een centimeter of
dertig. Ach, er klopt wel meer
niet. Een dooie juffrouw hang je
niet zomaar in de alcohol. Dat
moet je eerst iiyecteren en de li
chaamsdelen er uit halen. Hij
schrijft ook ergens in het boek
dat het plastic laagje dat om de
skeletten zit het idee geeft van
een tweede huid. Nou, dat plastic
laagje zit er alleen maar om de
zaak stofvry te houden".
Op een brede brug over de Singel stond ik stil, vlak naast een stenen beeldje dat de leuning sierde". Staande op
de Koepoortsbrug keek Thomas Kuyper hoe Jenny Fortuyn Pardoeza het witte gebouw links) via de Doeza- TW06 Spieghels
straat achter zich liet.
Foto Holvast).
Citaat: "Hij heeft z'n huisje in het
Loridaanhof verkocht".
"Waar is dat hofje?", vroeg ik
"O, bij de Sionstraat en de Dolhuis
straat", zei de barkeeper'.
huisstraat? Waarschynlijk be
doelt 't Hart het LoridanshoQe.
Maar dat is by het Kort Galgewa
ter en de Sionsteeg en de Dol-
huissteeg (niet straat) liggen he
lemaal in De Camp. Vraagte
kens.
Natuurlijke Historie
Café Den Uyl? Onwetendheid of Loridaanhofje? Sionstraat en Dol- "Wahrheit oder Dichtung?", is het
eerste dat J.J. Staats van het
Rijksmuseum voor Natuurlijke
Historie roept. Waarheid of lite
ratuur, is de schrijver strikt ge
bonden aan de stad die hy als de
cor heeft verkozen. Nee natuur
lijk, vindt ook Staats.
Citaat: "Ja, de volgende deur die
we doorgaan, geeft toegang tot
Citaat: "Al dadelijk toen ik de ro
kerige, bedompte ruimte betrad
zag ik in de vele spiegels van De
Twee Spiegels dat ik te netjes ge
kleed was. De vrolijk besnorde
jongeman achter de bar - 'zeg
maar Tommy hoor. en je eerste
borrel, of wil je geen borrel, wil je
een glas unjn, nou, maakt niet uit
hoor, je eerste glas wijn is voor
het huis omdat je hier nog nooit
geweest bent' - kon me toch ver
tellen dat ze met Jan en alleman
rommelde".
Maarten 'l Hart.
De dienstdoende barkeeper: "Ik
heb het zelf niet gelezen, maar ik
hoorde al van een paar klanten
dat er een paar fouten in zitten
We hebben hier helemaal niet
veel spiegels en een barman die
Tommy heet? Ik heb er nog nooit
van gehoord. Maarten 't Hart heb
ik hier zelf trouwens nooit ge
zien. Maar hy zal vast wel eens
een keertje binnen zyn geweest.
Je zag hem hier vaak genoeg
langs lopen naar de bibliotheek".
Citaat: "Op de Singel ontstond een
volksoploop. Toen ik naderbij
kwam. zag ik dat de brandweer
looj uitgerukt en met de grootste
motorspuit spreeuwen verdreef
uit hun slaapbomen".
"Ik heb van het boek gehoord, ja.
Nog niet gelezen, nee". Jack
Klynstra van de directie groen is
de laatste jaren betrokken ge
weest bij het verjagen van
spreeuwen uit de bomen aan de
Witte Singel "Dat ging inder
daad met geluidseffecten Niet
met een waterspuit Maar wan
neer is dat boek geschreven?
Tussen "79 en '82? Ja, ik hoor hier
namelyk dat er in de beginjaren
zeventig wel met een motorspuit
is gewerkt Zonder succes, van
daar dat we later met schrikge
luiden zyn begonnen"
Hannemike
Citaat. "In het Vrouwenhuis werd
ik begroet als een stamgast die
daar al sinds mensenheugenis
een donker hoekje bezet".
"Hannemieke drukte mijn hand en
ik mompelde mijn naam en
staarde naar het oude gezicht
waarop al zoveel rimpels getuig
den aan echt en vermeend ver
driet. Eens moest ze moot zxjn ge
weest, maar ze had. leek het. haar
fraaie utteriyk eigenhandig ver
woest".
"Ik liep even naar het toilet Daar
toe moest ik door een keukentje,
waarin twee Turkse vrouwen tn
versleien mouwloze schorten
zwijgend de afwas deden"
"Ik heb het boek zelf niet gelezen
en voel daar eerlyk gezegd ook
met zo de behoefte toe Staat cr
Annemieke of Hannemieke'*"
Hannemieke Stampenus
(werkelijke naam van de schryf-
ster Hannes Meinkema) zegt er
een beetje moe van te worden.
"Je wordt zo moe om dat voort
durend recht te zetten. Maarten
en ik denken heel verschillend.
Hy vindt het nodig om dat zo
naar buiten te brengen Ik vind
dat maf en onnodig. Maar dat
van die Turkse vrouwen, dat ge
looft toch niemand Sommige
mensen wel? Tja. nou. als je
een reactie wil ik ben in een stuk
of zeven vrouwenhuizen geweest
en in dat van Leiden heel veel Ik
heb er nog nooit buitenlandse
vrouwen zien schoonmaken".
