Geen goeie
tijdwel gezellig
Woningtoewijzing buitenlanders
Truus van den Bos kijkt
terug op leven in De Kooi:
DONDERDAG 17 FEBRUARI 1983
LEIDEN - De Kooi, een puur Leidse woonwijk, herken je
bijna niet meer terug. Zo veranderd is de wijk in de afge
lopenjaren. Van een vooroorlogse buurt in een eigentijd
se woonwijk. Nieuwbouw, renovatie en verbetering van
de woonomgeving is nog in volle gang. Over een paar
jaar zal de gedaanteverwisseling achter de rug zijn. Dan
is De Kooi weer mooi.
De wijk De Kooi heeft een korte
historie. Veel oudere Leidenaars
zullen zich nog herinneren dat
het gebied naast de Lage Rijn
dijk alleen bestond uit weide
grond, tuinderijen en hier en
daar een enkel huis. Op de plaats
waar momenteel de Bloemstraat
en de Sieboldtstraat zijn, stond
vroeger het huis "Nippon" van
jonkheer Von Sieboldt. Dit land
huis werd wereldberoemd om
dat Von Sieboldt van zijn reizen
naar Japan vele bomen en plan
ten meenam en die in zijn tuin
plantte. Helaas werd het huis
met zijn prachtige tuin in 1883
gesloopt om plaats te maken
voor de eerder genoemde stra
ten.
door
Jan Rijsdam
foto's
Holvast
Vijvers
De Kooi dankt haar naam aan twee
eendenvijvers, de zogenaamde
eendenkooien, die rond 1870
werden gegraven op de plaats
waar tot voor kort de Banka- en
Bilitonstraat lagen. Aan het be
gin van deze eeuw werden de
eerste stukken land, tot aan het
watertje De Drift (nu: Driftstraat)
en de Ringsloot (nu: Ringkade)
door Leiden van de gemeente
Leiderdorp overgenomen. Om
streeks die tijd bestond de be
bouwing uit enkele rijen huizen
van particulieren, aan de Lage
Rijndijk, de Driftstraat, de
Bloemstraat, de Nipponstraat
(nu: Floresstraat) de Hambroeck-
laan en een stukje Kooilaan en
Herensingel.
De woningwet van 1901 verschafte
de mogelijkheid aan woning
bouwverenigingen om arbeiders
aan goede en goedkope huizen te
helpen. Door Werkmanswonin
gen werden de huizen in de
Kooistraat (nu: Kooilaan), de
Bankastraat, de Bilitonstraat en
de tussenliggende huizen neer
gezet die inmiddels weer zijn af
gebroken. Voor de bouw van de
ze straten moesten de eendenvij
vers worden gedempt.
In 1912 werd 't Spoortje in gebruik
genomen. Van dit station liepen
onder andere lokaaltreinjes, via
een ijzeren brug over de Zijl,
naar Hoofddorp en Haarlem en
naar een aansluiting met de
spoorlijn Amsterdam-Rotter
dam. Het Herenpoortstation en
de spoorlijn werden geëxploi
teerd door de Hollandse Electri-
sche Spoorwegmaatschappij. De
laatste personentrein reed in
1935. Daarna deden het station
en 't spoortje geen dienst meer.
Park
Na de eerste wereldoorlog stak
Leiden pas echt de singels over.
De ene na de andere buitenwijk
ontstond (Tuinstadswijk, Noor
derkwartier en de Zeehelden
buurt). In 1920 werd het hele
stuk grond dat nu De Kooi heet,
tot aan de Zijl, van Leiderdorp
overgenomen. De woningbouw
verenigingen, Werkmanswonin
gen, Eensgezindheid en De Een
dracht, stortten zich op deze
nieuwe wijk en bouwde alles vol
tot aan de Drifstraat en de Ring
kade. Het door de gemeente aan
gelegde Volkspark werd omge
doopt in Kooipark.
Vooral in de jaren twintig werden
veel woningwetwoningen opge
leverd. Goed en goedkoop wil
niet zeggen dat de woningen
voor alle arbeiders betaalbaar
waren. De huren waren veel ho
ger dan voor oude huizen in de
binnenstad: drie tot zes gulden
per week, en dat in een tijd waar
in een ongeschoold arbeider niet
meer dan twintig gulden per
week verdiende. De nieuwbouw
in De Kooi zal voor velen net zo
onbereikbaar zijn geweest als
een nieuw huis thans is voor een
gezin met een werkloze ouder of
bijstandmoeder. Bij de meeste
woningbouwverenigingen was
het vroeger trouwens zo dat je
werk moest hebben wilde je in
aanmerking komen voor een
huis van de vereniging.
Kleur
Typisch voor de nieuwbouw in die1
tijd was ook dat er wijken ont
stonden van een bepaalde poli
tieke kleur of een bepaald geloof.
Dit had te maken met het lid
maatschap van woningbouwver
enigingen die waren opgezet
door arbeidersorganisaties of
met een confessionele grondslag.
Als je vroeger socialist was hoef
de je niet te proberen om in een
huis van een Protestant Christe
lijke woningbouwvereniging te
komen. Zo werd De Kooi, ge
bouwd door Werkmanswonin-
Jonkheer Von Siebold en zijn voor hun buiten genaamd "Nippon", gelegen
Lage Rijndijk waar thans ongeveer de Bloemstraat loopt. (Foto uit "Leiden buiten de
singels").
De Ringkade, zoals die er tot voor enkele jaren uitzag.
gen en De Eendracht, een rooie
wijk en is dat tot op de dag van
vandaag gebleven.
Het zwembad, het badhuis, de
speeltuin en de lagere scholen
aan de Drifstraat werden even
eens in de jaren twintig ge
bouwd. Maar ook in later jaren,
na de tweede wereldoorlog, wer
den nog flink wat bouwactivitei
ten ontplooid. De Kooi heeft op
veel Leidenaars steeds een grote
aantrekkingskracht gehad. Het
laatst werden in de jaren vijftig
De Ringkade, anno 1983.
en zestig nog woningen ge
bouwd, waaronder de flats, aan
de andere kant van de Willem de
Zwijgerlaan, dat wel "de nieuwe
Kooi" wordt genoemd.
De vooroorlogse delen van de wijk
raakten door de jaren heen in
verval. In 1973 sprak de Leidse
gemeenteraad uit dat begonnen
moest worden met de voorberei
ding tot vernieuwing van de
buurt. Er werden plannen ge
maakt om te komen tot verbete
ring van de woon- en leefomge
ving. De Kooi werd wel de proef
tuin van Schaefer genoemd
(staatsecretaris voor stadsver
nieuwing in het toenmalige kabi
net Den Uyl). Oude woningen in
de steigers hebben sindsdien het
beeld van De Kooi bepaald.
Tien jaar later is het resultaat van
alle activiteiten goed zichtbaar.
Honderden huizen zijn gereno
veerd. Honderdzesenzeventig
woningen, van Werkmanswonin
gen, aan de Bankastraat en om
geving werden met de grond ge
lijk gemaakt en vervangen door
nieuwbouw, 't Spoortje, dat ja
renlang een barrière vormde tus
sen de wijken Noorderkwartier
en De Kooi, is verdwenen en een
mooie woonplek geworden. Ook
elders in de wijk werden nieuwe
woningen neergezet.
Niet alleen het wonen in De Kooi is
verbeterd, ook winkels, bedrij
ven en buurtvoorzieningen zijn
aangepakt. Er werden nieuwe
wijkcentra gebouwd, het Kooi
park wordt dit vooijaar fraai op
geknapt en aan de Zijl zal een be
jaardenhuis verrijzen voor de ou
dere bewoners van het noorde
lijk stadsdeel.
De Kooi is veranderd, maar tegelij
kertijd ook weer niet. Het is nog
steeds een echte Leidse woon
buurt waar gezelligheid en bu
renhulp nog gewoon is. Tien jaar
van bruisende nieuw- en ver-
bouwactiviteiten hebben daar
niets aan veranderd.
LEIDEN - Truus van den
Bos-Nievaart weet het
zich nog haarscherp te
herinneren. "Ik ben van
1899", zegt ze. "Als kind
heb ik in de Bloemstraat
gewoond. De Kooi was
toen allemaal weiland.
Ik heb gezien hoe het
langzaam aan werd vol
gebouwd".
Ze is er geboren en getogen,
heeft er haar man leren kennen
en haar kinderen zijn er gebo
ren. Kortom: Truus van den
Bos heeft haar leven lang in De
Kooi gewoond. "Vroeger was
het in de buurt gezelliger dan
nu", meent ze. "Er woonden
veel jonge gezinnen. De men
sen hadden het niet breed,
maar ze stonden altijd voor el
kaar klaar. Ik heb ook nooit an
ders gedaan. Dat is de eerlijke
waarheid".
'Toentertijd was er ook al wo
ningnood", weet ze nog. "Je
moest je laten inschrijven op
het stadhuis. En dan wachten
op een woning. Toen ik pas ge
trouwd was kreeg ik een huisje
aan de Parkstraat. Ik verwoon
de er f 2,80 in de week. Toen
had je nog een huurophaler
aan de deur. Tegenwoordig zie
je dat niet meer".
De langste tijd woonde Truus
met haar gezin aan de Ringka
de. Tot twee jaar geleden de
stadsvernieuwing voor de deur
stond. De slopershamer werd
meedogenloos gehanteerd. Het
huisje van Truus ging tegen de
vlakte. Er kwam nieuwbouw
voor in de plaats. "Ik heb wel
gehuild toen ik er uit moest",
vertelt ze. "Maar er zat niets an
ders op, het was niet goed ge
noeg meer om te renoveren".
Ze verhuisde helemaal naar de
andere kant van de stad. Er
was een flatje voor haar vry in
de bejaardenflat Rosenburch
aan de Vijf Meilaan. Ze heeft er
bijna twee jaar gewoond, maar
kon er niet wennen. Een mooi
flatje, daar niet van. Maar haar
hart was in De Kooi. "Ik had er
dood gegaan", zegt ze. "Ja, dat
ga ik toch wel. Maar daar was
ik eerder gegaan. Ik hield het
er niet uit".
"Kom terug"
Toen de nieuwbouw aan de
Ringkade, een halfjaartje gele
den, haar voltooiing naderde
zei een vroegere buurvrouw:
"Meid, kom toch terug naar de
Kooi". Truus zag er tegenop
om opnieuw te verhuizen
maar, na veel wikken en we
gen, besloot ze resoluut om de
bejaardenflat de rug toe te ke
ren. Terug naar De Kooi dus.
Twee weken geleden vierde ze
haar vierentachtigste verjaar
dag in haar nieuwe huis aan de
Ringkade. Een huisje met een
lift. "Maar", zegt Truus: "Af en
toe neem ik ook de trap hoor,
dat is goed voor de spieren".
Gerard Kluts, van Werkmanswo
ningen, vertelt dat de woning
bouwvereniging er rekening
mee had gehouden dat een
aantal mensen, als ze eenmaal
waren verhuisd, spijt zou krij
gen van hun beslissing. "Ik
voorstellen dat
andere wijk niet
zegt hij. "De
Kooi is een fijne buurt. De
mensen hier zijn hartelijk en
hebben een groot saamhorig
heidsgevoel. Je vindt hier nog
burenhulp".
"Ik heb nergens anders met zo
veel plezier gewerkt als in De
Kooi. De bereidheid om aan
vervangende nieuwbouw mee
te werken was erg groot. Zon
der de medewerking
bewoners zouden de
woningen er nooit zo snel ge
staan hebben".
"We hebben tevoren tegen de
mensen gezegd dat, als ze er
gens anders niet kunnen wen
nen, ze alsnog terug mochten
naar hun eigen buurt. Zestig
mensen hebben direct gezegd:
als de nieuwbouw klaar is wil
len we terug. Toen mevrouw
Van den Bos liet weten dat ze
weer uit de bejaardenflat weg
wilde, hebben we er voor ge
zorgd dat ze naar de Ringkade
terug kon. We hadden nog een
bovenhuisje, vrij met een lift.
Dus waarom niet", meent
Kluts.
Thuis
Truus van den Bos voelt zich
weer helemaal thuis aan de
Ringkade. "Zolang je jezelf
kunt redden kun je beter op je
zelf zitten", weet ze zeker. "Het
is net of ik niet weg ben ge
weest. Ik ben oude buurtjes te
gengekomen en maak weer
een praatje aan de deur. Maar
er is ook veel veranderd in de
wijk".
Natuurlijk was het vroeger niet
alleen maar rozegeur en mane
schijn. "We hebben altijd hard
gewerkt, samen de kost ver
diend. Maar, ik ging nooit de
deur uit voordat het huis aan
kant was. En de kinderen heb
ben er altijd netjes bijgelo
pen", zegt ze trots.
"Het was geen goeie ouwe tijd,
maar wel een gezellige tijd",
verklaart Truus. "De nieuwe
huizen zijn natuurlijk veel be
ter dan vroeger". Ze kan zich
nog goed herinneren dat bij
overvloedige regenval het wa
ter de woningen aan de Ring
kade, Parkstraat, Kooihof en
Banka- en Bilitonstraat, soms
ver, binnendrong. Dit gedeelte
van De Kooi behoorde nu een
maal tot de lager gelegen wij
ken in Leiden. "De bewoners
die werden getroffen door de
wateroverlast werden door ie
dereen geholpen. Dan was
men, soms tot diep in de nacht,
bezig met het hozen van over
tollig regenwater. En elke keer
als het hard regende begon het
gevecht tegen het water op
nieuw. Ondanks alle ellende
was het soms net feest".
Truus herinnert zich ook 't
Spoortje nog. "Waar nu de hui
zen aan de Kooilaan staan kon
je vroeger opstappen. Achter
de Kooilaan en de Bankastraat
had je alleen maar weiland en
tuinderijen. En in het land
stond een villa. Daar woonde
de huisbaas van mijn schoon
moeder. De mensen die hier
vroeger hebben gewoond, en
hier in geen jaren geweest zijn,
geloven hun ogen niet als ze nu
komen kijken".
In ons werk komen we soms
met wel heel vervelende din
gen in aanraking. Wat denkt
u bijvoorbeeld van het vol
gende? Een woningbouwver
eniging overweegt een be
paalde woning toe te wijzen
aan een gezin van niet-Neder-
landse herkomst. De toekom
stige buren schrijven geza
menlijk een brief aan de wo
ningbouwvereniging die kort
samengevat hierop neer
komt: "Wij willen dit gezin
niet als buren hebben, zoekt
u maar een andere woning
voor hen".
Waarom, zo vraag je je af? Om
dat het gezin kinderrijk is en
men daarom bang is voor ge
luidsoverlast? Omdat men
andere eetgewoonten heeft
en de buren een hekel heb
ben aan die vreemde luchtjes
in het trapportaal? Omdat
buitenlanders meer bezoek
krijgen en je - met al die bui
tenlanders - zou gaan denken
dat je in Marokko woont in
plaats van in Nederland?
Omdat die Nederlandse bu
ren hun straat/wijk graag
blank willen houden? Uit
angst of uit onwetendheid?
Onze eerste reactie was: wie
denken die Nederlandse bu
ren wel dat ze zijn, dat zij zich
het recht aanmatigen om te
bepalen wie de vrijkomende
woning bij hun in de straat
krijgt en wie niet!
Als de woningbouwvereniging
dit soort brieven serieus zou
nemen, is het eind zoek en
zullen ze eerst problemen on
dervinden by de woningtoe
wijzing aan buitenlanders,
vervolgens bij de toewijzing
van huizen aan ouderen, in
validen, kinderrijke Neder
landers, ongetrouwd samen
wonenden, kortom alles wat
anders dan 'normaal' is.
In dit geval ging de woning
bouwvereniging niet in op de
brief, wel spraken zij erover
met de buitenlandse familie
en die kozen eieren voor hun
geld: zij wilden hun kinderen
niet laten opgroeien in een
vijandige omgeving en be
dankten dus voor dat huis...
Inmiddels hebben ze ergens
anders een woning toegewe
zen gekregen.
Discriminatie
Bij de toewijzing van huurwo
ningen dienen eerlijke maat
staven te worden aangelegd.
Iedere discriminatie op
grond van ras of nationaliteit,
of meer algemeen: op grond
van afkomst, moet achterwe
ge blijven. Dat wil in de prak
tijk nog wel eens anders
gaan. Onlangs heeft de Hoge
Raad (ons hoogste rechtspre
kend orgaan) uitspraak ge
daan in een kort geding wat
een sinds 1973 in Nederland
wonende Turk had aange
spannen tegen een woning
bouwvereniging in Helmond
Wat was het geval? In Helmond
is 4,6 van de bevolking
niet-Nederlander, maar de
buitenlanders maken 10,2
uit van het aantal ingeschre
ven woningzoekenden. De
gezamenlijke woningbouw
verenigingen wezen in de pe
riode 1977-1980 7,2 van de
vrijkomende woningen toe
aan buitenlanders. Eén van
de woningbouwverenigingen
had echter in die periode
slechts zegge en schrijven
één huis aan een buitenlan
der toegewezen, terwijl er 543
woningen in die tijd waren
vrijgekomen. Diezelfde wo
ningbouwvereniging had in
totaal 1788 huurders, waar
van in totaal 3 buitenlandse
gezinnen.
De andere woningbouwvereni
gingen in Helmond hadden
de samenwerking opgezegd
omdat de genoemde bouw
vereniging al jaren geen en
kele woningtoewijzing aan
buitenlanders had gedaan en
zij daardoor het huisvestings
probleem van de buitenlan
ders alleen moesten oplos
sen. De rechter vond dat deze
feiten voldoende aantoonden
dat de woningbouwvereni
ging zich ten opzichte van de
ze Turk aan discriminatie
had schuldig gemaakt en ver
oordeelde de woningbouw
vereniging tot schadevergoe
ding in de vorm van een
huurwoning.
Daarmee is in dit geval recht
gedaan maar nog niet het
probleem van de discrimina
tie van de buitenlanders op
gelost. Om problemen als het
bovenstaande te voorkomen
zou de overheid een grotere
Buitenlanders in
Leiden
In Leiden woonden per 1 ja
nuari jl. 1306 Marokkanen en
970 Turken. Dit blijkt uit de
onlangs door de gemeente
uitgebracht ontwerp Nota
Migranten. De nota noemt
geen cijfers van andere inwo
ners van niet-Nederlandse
herkomst (Surinamers, Mo-
lukkers, Italianen, etc.). Wel
wordt ingegaan op de ver
spreiding van de Turken en
Marokkanen over de wijken
in Leiden. Zo is Groenoord
de wijk met het hoogste per
centage buitenlanders (12%
van de totale bevolking),
Transvaal volgt met 9
waarna De Kooi, Noorder
kwartier, Haagwegkwartier
alle rond de 4,5 schomme
len en Slaaghwijk en Mare-
wijk de ry sluiten met res-
pektievelijk 3,2 en 3 Turk
se en Marokkaanse wijkbe
woners. Binnen deze wijken
komen straten voor die (bij
na) alleen door buitenlanders
bewoond worden.
Veel buitenlanders wonen in
koopwoningen omdat toewij
zing van een huurwoning hen
te lang duurde. Dat ze lang
moesten wachten komt aan
de ene kant door het geringe
aantal vrijkomende wonin
gen per jaar en aan de andere
kant omdat zij (vaak) zijn
aangewezen op grote wonin-
Instituut Burgerraadslieden.
2311 EK Leiden. Koornburgsteeg 2
Telefoon 071 - 254142.
gen waarvan er in Leiden niet
te veel zijn en waarin nauwe
lijks doorstroming plaats
vindt. Uit de nota blijkt dat
50 van de gezinnen met 4 of
meer kinderen die voor
woonruimte staan ingeschre
ven, van Turkse of Marok
kaanse afkomst is.
'Het wordt niet duidelijk hoe
lang deze buitenlanders al
zijn ingeschreven voor een
huurwoning, hoeveel wonin
gen inmiddels beschikbaar
zijn gekomen en of die wo
ningen verhuurd zijn aan Ne
derlanders of buitenlanders.
Ook blijkt niet of elke wo
ningbouwvereniging een
evenredig deel van de buiten
landse woningzoekenden aan
woonruimte helpt. Zoals uit
het Helmondse voorbeeld
blijkt, kan het al dan niet be
staan van discriminatie (on
der meer) door dergelijke ge
gevens worden aangetoond.
Als wij in de gemeenteraad
zaten, zouden we zekerheid
willen hebben omtrent dit al
dan niet voorkomen van dis
criminatie.
Wij zullen er dan ook voor plei
ten dat in de definitieve Nota
Migranten meer informatie
wordt gegeven over de verde
ling van buitenlanders over
de verschillende woning
bouwverenigingen en de
snelheid waarmee buitenlan
ders een woning toegewezen
krijgen.
Iets doen
Met z'n allen moeten we er zorg
voor dragen dat iedereen ge
lijk behandeld wordt. Buiten
landers hebben dezelfde
rechten en plichten als Ne
derlanders en moeten gelijk
behandeld worden. Discrimi
natie ongelijke behande
ling) kan voorkomen en be
streden worden. Voorkomen
door b.v. in een ledenverga
dering van de woningbouw
vereniging informatie te vra
gen over het aantal buiten
landse huurders en het beleid
ten aanzien van woningtoe
wijzing aan buitenlanders.
Voorkomen, door in diezelf
de ledenvergadering gebruik
te maken van je stemrecht als
beleidsuitspraken op dit
punt moeten worden gedaan.
Het bestrijden van discrimina
tie kan op verschillende ma
nieren gebeuren. In de eerste
plaats zou je discriminerende
opmerkingen altijd moeten
beantwoorden, ze niet langs
je heen laten gaan. In het
Wetboek van Strafrecht is be
paald dat hij of zij die zich in
het openbaar, mondeling of
bij geschrift of afbeelding,
opzettelijk beledigend uitlaat
over een groep mensen we
gens hun ras, hun godsdienst
of hun levensovertuiging,
kan worden gestraft met een
gevangenisstraf van ten
hoogste een jaar of een geld
boete van ten hoogste tien
duizend gulden. Eenzelfde
straf staat op het aanzetten
tot haat of discriminatie van
mensen of gewelddadig op
treden tegen mensen op
grond van hun ras etc.
Wanneer dus in het openbaar
(op straat, in openbare verga
deringen, in de krant) discri
minerende uitspraken wor
den gedaan, kan dit straf
rechtelijk vervolgd worden.
Daarvoor is wel nodig dat er
aangifte wordt gedaan bij de
politie. Dit kan gebeuren
door de buitenlander zelf of
door de Nederlanders die het
horen. Je kunt je in elk geval
altijd aanbieden om als getui
ge mee te gaan naar het poli
tiebureau.