c
Geheugen
kan mens
maken en
breken
Verhouding joden en christenen moeizaam
[Achtergrond
Koop het
Tussenrappo
Werking geheugen nog steeds
mysterie voor de wetenschap
VRIJDAG 28 JANUARI 1983
Varia
Een tijdje geleden heb ik bondig
samengevat) de vele mogelijkheden
waarop men, binnenshuis of bui
tenshuis, aan ongelukjes bloot kan
staan in een Trijfel bijeengezet,
minder in de hoop dat daar een
preventieve dan wel een komische
werking van uit zou gaan. Intussen
moeten we de grotere en kleinere
gevaren waaraan we dagelijks
blootstaan niet onderschatten. Bij
een enquête onder 18.763 huishou
dens is onlangs naar voren geko
men dat de gevaarlijkste plaatsen
in ons bestaan de woonkamer (72),
de keuken (63) en de sportzaal zijn
(ook 63). De getallen geven het aan
tal gemelde medisch behandelde
ongevallen in de privésfeer aan die
daar plaatsvonden. In de subtop
zitten het sportveld (55), het trottoir
(51) en de rijweg (40), en het school
gebouw (39). Het veiligst is het op
de overloop (1) en in de boerderij
zonder de woning (2).
Mijd dus de woonkamer, de keuken
en de sportzaal en er kan u weinig
gebeuren. In diezelfde 18.763 huis
houdens werd ook nog geinfor-
meerd naar de aard van het onge
val. Vallen blijkt het grootste euvel
waar we aan lijden: struikelen 130,
van trap of treden 50, van losse
trap of ladder 3, uit gebouw of
bouwwerk 2, overige valpartijen
van enigerlei hoogte 25, en overige
manieren van vallen 157.
Verder heb je nog al die mensen die
zich met een scherp voorwerp snij
den of prikken (99), door slag, stoot
of trap verwond werden (82) of
door een vallend of geworpen voor
werp worden getroffen (30).
Als u dus al eens in de woonkamer
moet zijn, struikelt u dan niet op de
vierde tree van het keukentrapje
dat vervolgens op uw hoofd valt,
want dan bent u, zoals de Engelsen
dat noemen: zéér accident-prone
(vatbaar voor ongelukken).
Bij welke activiteiten werden de
slachtoffers door een ongelukfje)
getroffen? Spelen, gewoon spelen
bleek de gevaarlijkste activiteit:
137 keer. Daarna kwamen de geor
ganiseerde sportactiviteiten (123),
daarna kwam een tijdje niets,
daarna kwamen recreëren buitens
huis 73, niet-georganiseerde sport
activiteiten 40 en doe-het-zelf-acti-
viteiten 37. De gevaarlijkste pro-
dukten die tot ongelukken leidden,
waren de fiets (56), de vaste trap
(48), trottoirtegels, vooral de loslig
gende neem ik aan (25), de deur
,(23), huisdieren (22), fruit en groen
ten (21), ijzel, vorst en sneeuw (17),
schoeisel (17), fluitketels (19), stoe
len (16), drempels (15), houten
planken (14), ladders en trapjes
(11), schommels en dergelijke (10)
en verder gras, bedden, ramen, gla
zen flessen, vloerkleden, gascom-
forts, tafels en werkbanken.
Deze cijfers kwamen te voorschijn
uit het enquête-onderzoek, zoals
dat gepubliceerd is in 'Ernst en om
vang van ongevallen in de privé-
sfeer' door drs. W. H. J. Rogmans.
Ongeveer dezelfde volgorde van on
geluksobstakels kwam naar voren
uit de polikliniek-registratie, al
stond daar de vaste trap (1198) bo
venaan, en kwamen de fiets en de
kinderfiets met 314 pas op de ze
vende plaats. Huisdieren (990)
kwamen hier op de tweede plaats,
ijzel, vorst en sneeuw met 863 op de
derde plaats, deuren met 426 op de
vierde, straattegels en stoepranden
met 342 op de vijfde en schoeisel
met 316 op de zesde plaats. In de
onderste regionen bleek de tafel
met 185 hoger te scoren dan de stoel
met 132, en de rolschaats met 91 ge
vaarlijker te zijn dan dé cirkel
zaag met 87. Als gevarenzone staat
het bed met 134 ongevallen trou
wens tussen de tafel (185) en de
stoel (132) in. Zo op het oog moet er
dus niets zo veilig zijn als geschei
den te zijn van tafel en bed.
Hoe zit dat intussen in Amerika?
Daar werden in een jaar tijd, tus
sen l-7-'80 en 30-6-'81, de produkt-
gerelateerde ongevalsletsels aan de
volgende produkten toegeschreven:
1. Trappen 763.000; 2. Fietsen en
fietsonderdelen 518.000; 3. Baseball
478.000; 4. Football 470.000; 5. Bas
ketball 434.000; 6. Spijkers, schroe
ven en dergelijke 244.000; 7. Stoe
len, sofa's en bedden 236.000; 8.
Schaatsen 225.000; 9. Niet-glazen
tafels 225.00010. Glazen deuren,
ramen en dergelijke 208.000; 11.
Bedden 199.000; 12. Speeltuinobjec
ten 165.000; 13. Timmerhout
151.000; 14. Messen, zakmessen,
scheermessen etcetera 140.000; 15.
Glazen flessen en potten 140.000;
16. Kasten, planken, boekenkasten,
rekken etcetera 126.000; 17. Zwem
men 126.000; 18. Drinkglazen
111.000; 19. Ladders en krukjes
99.000; 20. Hekken (niet geëlektrifi
ceerd) 99.000; 21. Voetbal 96.000.
Dat kinderen het vatbaarst zijn
voor ongelukken, zal niet als een
verrassing komen. Van de 753 ge
melde gevallen waarbij de aard
van het ongeval bekend was, kwa
men er 282 voor rekening van kin
deren van O tot en met 14 jaar, 434
gevallen voor de leeftijd van 15 tot
en met 64 jaar (minder dan twee
keer zoveel, maar over een ruim
drie maal langere levensduuren
21 gevallen voor de leeftijdsklasse
van 65 jaar en ouder. Ze vallen wat
af, die kinderen! Tegenover de 16
oudjes die gestruikeld of gevallen
waren, stonden liefst 165 kinderen
van O tot en met 14 jaar die geval
len of gestruikeld waren en daar
enige verwonding aan hadden
overgehouden. Blijkbaar wordt de
mens in de loop der jaren toch
steeds voorzichtiger.
Vrijdag 17 december 1982: bloemen koopman Johan Speelman uit
het Friese Itens, die sinds jaar en dag op de Duitse markten zijn
waar verkoopt, verdwijnt. Enkele dagen later belt hij plotseling
zijn vrouw op met het verhaal dat hij 'iets moet doen'. Daarna
wordt niets meer van hem vernomen. Speelman lijkt van de
aardbodem weggevaagd.
Ruim een maand later wordt de bloemenkoopman door de douane
bij een Duitse grensovergang in een auto herkend. Vier weken is
Speelman zoek geweest, slechts 2 weken weet hij zich te herinne
ren. De periode van 17 december tot het moment dat de koopman
'wakker' werd in een auto op weg naar het Spaanse Malaga (14
dagen later) is voor hem echter een zwart gat. Hij weet niet wat
er in die tijd met hem is gebeurd. Na hereniging met zijn familie
volgt opnieuw een teleurstelling: Speelman geeft geen enkel blijk
van herkenning.
De politie die Speelman on
dervroeg concludeerde aan
vankelijk dat de man leed
aan geheugenverlies. Inmid
dels denkt men daar anders
over. Uit verhoren en getui
genverklaringen is gebleken
dat weinig van Speelmans
verhaal klopt. Toch houdt
de bloemenkoopman vol,
dat hij zich niets kan herin
neren. De polite noemt het
een raadsel dat de man zijn
'geheugenverlies' zo lang
kan volhouden. Ligt het echt
zo simpel?
Het geheugen is een uiterst in
gewikkeld geheel, dat nauw
verweven is met de mens die
dit geheugen met zich mee
draagt. Hoe het precies werkt
is niet bekend, er zijn uiteen
lopende theorieën over. Het
geheugen is in ieder geval
geen doos met informatie, die
door het drukken op een
knopje kan worden bediend.
Het is eerder een opeenstape
ling van alles wat iemand ge
durende zijn leven, vanaf zijn
geboorte tot nu toe, heeft
meegemaakt, ervaren en ge
leerd. Het geheugen van een
mens is heel persoonlijk en
kleurt onbewust iemands
kijk op allerlei zaken. Want
bij alles wat men doet komt
het geheugen te pas, als een
onlosmakelijk onderdeel van
de persoonlijkheid.
Vergeten
Voor de mens is het van groot
belang te kunnen beschikken
over een goed functionerend
geheugen. Iets 'vergeten'
komt veelvuldig voor. 'Ik heb
het je toch gezegd?' luidt het
verwijt, wanneer meneer een
afspraak is vergeten. Helaas
was de schuldige net ver
diept in een boek, toen me
vrouw hem over de over de
afspraak benaderde. Zijn
vaag gemompeld 'ja, goed'
was weliswaar voldoende
voor mevrouw, maar onvol
doende voor zijn eigen ge
heugen. Meneer was bezig
met andere zaken, had mis
schien weinig zin in de ver
jaardagsvisite en zijn geheu
gen heeft de boodschap niet
opgepikt.
Herinneren
Veel van wat we dagelijks doen
en meemaken wordt 'van
zelf, zonder grote inspan
ning, in het geheugen opge
nomen. Elke dag doet een
mens talloze impressies op,
die hij onbewust in zijn ge
heugen opslaat, bijvoorbeeld
iemands gezicht of kleding.
Voor het vasthouden in het
geheugen van allerlei zakelij
ke informatie is een vluchtige
blik niet genoeg. Om feiten
stevig in het geheugen te
prenten is concentratie nodig
en vaak repeteren. Soms kan
iets gemakkelijker worden
onthouden met behulp van
'ezelsbruggetjes'. Iets goed in
het geheugen prenten is ech
ter geen garantie dat alles wat
men ooit heeft geleerd of er
varen ook feilloos uit het ge
heugen kan worden opge
diept. Wie herinnert zich nog
van alle ingestampte lystjes
met jaartallen méér dan:
1600, slag bij Nieuwpoort?
Minder
Hoe ouder de mens wordt, hoe
moeizamer het herinnerings
proces kan verlopen. Een
lichte geheugenslljtage bij
bejaarden is normaal. Herin
neringen kunnen door elkaar
worden gehaald of vergeten.
'Ben je daar Piet?. Nee moeder,
ik ben het, Gerard. Piet is
dood, weet u nog wel?'
Ernstiger wordt het wanneer er
op hoge leeftijd sprake is van
abnormaal geheugenverlies.
Deze gestoorde (demente) be
jaarden halen alles door de
war: personen, plaats en tyd.
Vreemd genoeg kunnen deze
mensen dingen uit hun jeugd
nog feilloos navertellen, ter
wijl hun geheugen hen in de
steek laat wanneer het gaat
om herinneringen uit het zeer
nabije verleden. Niet zelden
vallen demente bejaarden
vlak voor hun dood volledig
terug op hun kindertijd, en
brengen hun dag door met
het zingen van kinderliedjes.
Vergeten
Ouder worden is slechts één
van de oorzaken van het ver
geten. Medici komen steeds
meer gevallen van geheugen
stoornis tegen, die het gevolg
zijn van buitensporig alco
hol- of druggebruik. De ver
slaafde vult de gaten in zijn
geheugen op met fantasiever
halen. Ook kunnen mensen
problemen met hun geheu
gen krijgen na bepaalde ziek
ten, een hersenschudding,
epileptisch toeval of elektros
hock (bij psychiatrische pa
tiënten).
Zelden is er sprake van echt ge
heugenverlies, eerder van
blokkering van het geheu
gen. Pijnlijke of angstaarya-
gende gebeurtenissen wor
den soms verdrongen en 'el
ders' op een ontoegankelijke
plek in het geheugen opge
slagen. De gebeurtenis wordt
'vergeten' (geblokkeerd),
maar is niet echt uit het ge
heugen verdwenen. Mensen
zijn zich niet bewust van deze
verdringing, maar krijgen
soms heel andere klachten
(slapeloosheid, zweethanden
enz.). Een arts kan constate
ren dat de oorzaak van deze
klachten dieper ligt en niet
via een pil of zalfje te genezen
valt. Vervolgens komt de pa
tiënt terecht bij de psychiater
of (neuro)psycholoog.
Genezing
Genezing van geheugenstoor
nissen is in veel gevallen een
langdurige zaak. Het gebrek
kig functioneren van het ge
heugen staat niet op zichzelf.
Iemand met een hersen
schudding kan in veel op
zichten ontregeld raken.
Door middel van gesprekken
en tests moet eerst in kaart
worden gebracht wat de pa
tient nog wèl weet en kan.
Vaak wordt het herkennen
Bloemenkoopman Speelma
"kwijt".~
van bepaalde personen aan
gegrepen als enig vast punt
in een verder wazige wereld.
Bij geheugenstoornissen als
gevolg van emotionele pro
blemen heeft juist het niet-
herkennen vaak een essentie-
Ie functie.
Neuropsychologen wijzen erop
dat niet iedereen gebaat is bij
behandeling. Soms kunnen
verdrongen herinneringen in
belang van de betrokkene be
ter geblokkeerd blijven. Het
weer bewust worden van der
gelijke weggestopte ervarin
gen - bijvoorbeeld tijdens
hypnose - kan zoveel onrust
en angst veroorzaken, dat de
patiënt het niet kan verdra
gen. In zo'n geval moet ie
mands geheugen met rust
worden gelaten.
'Hap' uit geheugen
deel iy»n zijn geheugen
huis vertrekt en een gedeelte
lijke of geheel nieuwe identi
teit aanneemt In dergelijke
gevallen is de betrokken per
soon zich er met van bewust
dat hij aan geheugenstoornis
lijdt Het geheugen is verlo
ren, maar kan toch plotseling
nog terugkomen.
Echt geheugenverlies komt
sporadisch voor Alleen als
gevolg van bepaalde lichame
lijke stoornissen en ziekten,
langdung alcoholmisbruik of
tijdens een coma kan een
'hap' uit het geheugen wor
den genomen, die onherstel
baar is.
Voor de leek maar ook voor de
wetenschapper is het geheu
gen, ondanks alles wat men
weet, nog steeds een groot
onbekend terrein. Een mys
terie dat niettemin enorme
invloed heeft, en de mens
maakt tot wat hij is, of wat
zijn geheugen hem zegt te
zijn.
Tijdschrift Ter Herkenningeen ontmoetingsplaats tien jaar
De obstakels voor een
echt gesprek tussen jo
den en christenen zijn
nog niet allemaal opge
ruimd. Voor het hard
nekkige anti-semitisme
blijken christenen en
kerken nog steeds ge
waarschuwd te moeten
worden.
Dat heeft de Raad van Kerken in
Nederland in mei 1981 dan ook
gedaan met een officiële ver
klaring. En dat doet het tijd
schrift 'Ter Herkenning' nu
met een brochure over het an
ti-semitisme. 'Ter Herkenning'
een ontmoetingsplaats voor
joden en christenen staat
daarmee stil bij zijn tienjarig
bestaan.
De brochure neemt de verkla
ring van de Raad van Kerken
als uitgangspunt, omdat aan
deze verklaring - nu anderhalf
jaar geleden - eigenlijk geen
aandacht meer wordt besteed
en omdat de officiële reacties
van kerkeUjke kant zeker niet
eenstemmig waren, zelfs te
gengesteld. De verklaring is
een 'bureau-stuk' geworden.
Er zijn zelfs kerkleiders die bij
de verschijning al van publika-
tie hebben afgezien.
Berouw
Iets van de spanningen rond de
verklaring komt in deze bro
chure aan het licht. De redactie
heeft mensen uitgenodigd die
al bij de voorbereiding lieten
blijken, dat zij zich niet geheel
in deze verklaring konden vin
den. Er zijn ook joodse reacties
in de brochure opgenomen.
Daaruit blijkt, dat joden over
het gesprek met christenen in
het algemeen en de verklaring
van de Raad van Kerken heel
verschillend kunnen denken.
De brochure besluit met een
vraaggesprek tussen een jood
en een christen. Deze vorm van
dialoog is karakteristiek voor
het tienjarige tijdschrift. "De
beste aanzet tot de dialoog zijn
de vragen die men in een ont
moeting aan de ander stelt",
schrijft redactiesecretaris P. W.
van Boxel.
Ontmoeting tussen joden en
christenen is in de eerste plaats
een verkenning. Voor christe
nen van grote betekenis. Bij
hen groeit de overtuiging dat
het christendom geworteld is
in de joodse traditie. Ontmoe
ting met joden is voor het 'zelf
ver staan' van christenen on
ontbeerlijk.
Een andere reden voor gesprek
ligt, volgens Van Boxel, in de
'verschrikking van Auschwitz',
"die door de christelijke be
schaving is toegelaten, zo niet
verooorzaakt""Dat de kerk
aan deze catastrofe mede
schuldig is, kan, gezien de eeu
wenlange catechese en verkon
diging aangaande de joden,
niet worden ontkend". Van
Boxtel ziet de toenadering van
de kerk tot het joodse volk als
een 'teken van berouw' en een
'poging tot verzoening'.
Moeizaam
Professor dr. H. Berkhof, voor
zitter van de Raad van Kerken,
leidt de brochure over het
hardnekkig anti-semitisme in.
De Raad van Kerken zoekt moei
zaam naar een duidelijke ver
houding tot het jodendom. Een
oorzaak van die moeite ligt
voor Berkhof in het feit dat de
kerk van Nederland en het jo
dendom uiterst gevarieerde
verschijnselen zijn. Waar nog
bij komt, dat wie met het jo
dendom te maken krijgt niet
alleen een volk ontmoet maar
ook een godsdienst en een
staat. Kerkelijke beleidsfigu-
ren houden die dingen graag
uit elkaar, maar dat is voor jo
den niet aanvaardbaar. "Daar
ligt", aldus Berkhof, "een grote
bron van communicatiestoor
nissen".
In de brochure juicht de joodse
schrijver Abel Herzberg de po
gingen van de Raad van Ker
ken om het anti-semitisme uit
te bannen 'in de hoogste mate'
toe. Maar tegelijk vreest hij,
dat de veroordeling van Israel
door de raad deze pogingen
ernstig zal belemmeren. "Die
veroordeling mag dan niet de
bedoeling hebben de jodenhaat
te stimuleren, dat effect zal zij
nochtans wél hebben. Waar de
sfeer van haat wordt gekoes
terd, zal deze veroordeling met
voldoening worden ontvangen.
Zo raken we van de ene klacht
in de andere verzeild. Waar is
het einde?"
Ook de rabbijn H. Rodrigues Pe-
reira kan zich soms niet aan de
indruk onttrekken, dat de op
stellers van de verklaring ener
zijds 'genoegdoening voor het
christelijk schuldgevoel' heb
ben beoogd, maar anderzijds
de politiek van de staat Israel
(voor de buitenwereld is dat
'de jood') aansprakelijk stellen
voor het nog altijd aanwezige
hardnekkig antisemitisme.
"Zelfs de schijn daarvan had
men dienen te vermijden".
Verheerlijking
Dr. A. Houtepen. stafmedewer
ker aan het instituut voor mis-
siologie en oecumemca in
Utrecht, heeft ook kritiek op
de verklaring van de Raad van
Kerken, maar weer van heel
andere aard. Die werkt, vol
gens hem, juist anti-semitisme
in de hand door aan Israel en
het volk van Israel een bijzon
dere plaats en roeping onder
de volkeren tot te kennen, zon
der duideUjk aan te geven, dat
het daarbij om geloofsovertui
gingen gaat binnen de joods-
christelijke traditie, en zonder
deze geloofsovertuiging vol
doende te verhelderen voor
buitenstaanders.
Houtepen heeft sterk de indruk,
dat deze 'verheerlijking' van
Israel in de plaats komt van de
vroegere verguizing en dat de
theorie van 'meerwaarde' van
het christendom bóven het jo
dendom nu heeft plaats ge
maakt voor een gezamenlijke
meerwaarde van jodendom en
christendom op grond van
'uitverkiezing' en 'verbond'
boven andere menselijke over
tuigingen. "Zo kan de verkla
ring althans gelezen worden".
De theoloog dr. E. Flesseman-
van Leer is het daarmee niet
eens. "Gods liefde en trouw
omvatten 411e mensen. Van de
ze liefde en trouw is het joodse
volk in zijn voortbestaan,
krachtens Gods niet-herroe-
pen verkiezing een zichtbaar
teken, zoals ook de kerk,
krachtens héér verkiezing, op
haar wijze daarvan een teken
is".
De verklaring van de Raad van
Kerken waardeert zij positief
als een bijdrage om het anti-se-
mitisme, althans by christe
nen, uit de weg te ruimen. Per
soonlijk contact en gesprek
met joden is een zeer goede
weg maar niet de enige. Be
trekkelijk weinig christenen
hebben die mogelijkheid. Bo
vendien hebben veel joden er
helemaal geen behoefte aan
om met christenen over ge
loofsvragen te praten.
Wie belangstelling heeft voor de
ze brochure, kan contact opne
men met de redactie van Ter
Herkenning' (Allersma 71,5655
CB Eindhoven, telefoon 040-
525619) of met Boekencentrum
(Scheveningseweg 72,2517 KX
Den Haag, telefoon 070-
512111).
Beroepen
Hervormde Kerk: beroepen te
Blokzijl W. Koerselman Sua-
meer; bedankt voor Zoeter
meer H. Harkema Brakel Ge
reformeerde Kerken Vrijge
maakt: beroepen te Lelden P.
Houtman Soest Christelijke
Gereformeerde Kerken: be
roepen te Rotterdam-West P.
van Zonneveld Doornspijk;
aangenomen naar Veenendaal
C. W. Buys Oud-Beyerland.
Gereformeerde Gemeenten:
bedankt voor Doetinchem J
Mynders Veenendaal.
Kardinaal Willebrands heeft,
als voorzitter van de Neder
landse bisschoppenconferen
tie, steun betuigd aan zyn col
lega kardinaal Sin, aartsbis
schop van Manilla, bij diens in
zet voor de mensenrechten op
de Filippijnen. Afschriften
van zijn brief zyn gestuurd
naar president Marcos en naar
de Nederlandse minister van
buitenlandse zaken, mr. H. van
den Broek.
Alle 250 rooms-katholieke paro
chies van Thailand krijgen op
5 met van dit jaar ran koning
Bhumibol een bijbel cadeau
De koning die zich beschouwt
als 'beschermer van aUe reli
gies' tn dit overwegend boedd-
NÜMfel M - MSVl dan rijn
kroning sjubileum Het leger
zorgt \kx)t het drukken en de
verspreiding txsn de bijbels.
ADVERTENTIE
Het Tussenrapport vormt de basis voor
Brede Maatschappelijke Discussie over
Energiebeleid. Voor vijf gulden is het
verkrijgbaar bij vrijwel alle openbare
bibliotheken. U kunt ook f9,25 (inclusief
verzendkosten) overmaken op postgiro
121488 t.n.v. Stuurgroep MDE, Postbus
20102,2500 EC Den Haag. Informatie
telefoon: 070-624562.
leoeiangnjk
om alleen aan
de deskundigen
over te laten.
