Armoede rukt op
C
y
Reportage
Rectificatie geëist van
artikel Boudewijn Büch
,Je verkoopt je bloed
om te kunnen eten..."
Leidse hoogleraar spant geding aan
De kunstjes vanjaeobse en VanEs
VRIJDAG 31 DECEMBER 1982
Vroeger werden arbeiders ontsla
gen, of de straat opgegooid, maar
tegenwoordig gaat dat allemaal
veel humaner: het gaat nu buiten
de mensen zelf om, er gaan nu al
leen nog maar arbeidsplaatsen
verloren. Als je vroeger las dat er
honderd mensen van een textiel
fabriek ontslagen waren, dan
zag je ze voor je geestesoog alle
honderd, met gebogen hoofd of
gebdlde vuist, de fabriekspoort
uitstoffen. Moe en machteloos.
Het lege broodtrommeltje in de
hand. Even keken ze alle honderd
nog een keer om, naar de rokende
fabrieksschoorstenen, daarna
liepen ze naar huis, niet goed we
tend hoe zij het moeder de vrouw
moesten vertellen.
Die kwelling blijft ons geestesoog
tegenwoordig, dank zij de mo
derne aanpak, bespaard. We le
zen nu dat er in een textielfa
briek honderd arbeidsplaatsen
verloren zijn gegaan, en die zie je
niet de fabriekspoort uitstoffen,
en nog één keer omkijken. Je
denkt nu zoiets als: er zijn op die
fabriek duizend arbeidsplaat
sen, daarvan gaan er honderd
verloren, blijven er dus negen
honderd over, krijgen de anderen
wat meer ruimte, wat meer arm
slag. Staan ze tenminste niet
meer zo hudje-mudje bij die weef
getouwen, en die dingen draaien
toch wel door, want over verloren
gegane weefgetouwen wordt niet
gesproken!
Dat geeft hoop. Bovendien is niet
elke verloren arbeidsplaats ook
een werkloze arbeider. Er gaat er
een dood, zijn arbeidsplaats
wordt niet door een ander inge
nomen. Er gaat er een met pen
sioen, ook zijn arbeidsplaats
blijft verder onbezet. Er verhuist
er een naar een andere stad, zijn
arbeidsplaats blijft leeg. Er is
bijna sprake van een sluipende
verwerklozing, want degene die
vroeger de plaats zou hebben in
genomen van die gestorvene, ge
pensioneerde of verhuisde komt
er nu niet aan te pas. Voor hem
geen arbeidsplaats. Hij heeft
misschien nog nooit gewerkt,
komt pas van school, kun je zo ie
mand al werkloos noemen In elk
geval is hij niet ontslagen, dat
scheelt. Daarom klinkt „arbeids
plaats verloren" ook zoveel hu
maner dan „arbeider ontslagen".
Bovendien denken we allemaal:
we gaan nu door een dal, maar
straks trekt de economie weer
aan en kunnen we al die warm
gehouden arbeidsplaatsen weer
gewoon bezetten. Niks aan de
hand. Alleen vraag ik me altijd
af hoe het straks moet met al die
fabrieken die nu gesloten wor
den. Dan staan niet alleen dui
zend arbeiders op straat, en op
de wachtlijst, maar een heel com
plex staat leeg, wordt verwaar
loosd, machines roesten of wor
den voor een habbekrats ver
kocht. Hoe start je zoiets op, als
de economie weer is aangetrok
ken, en er niets meer is? Die ar
beiders zijn niet verroest, ze zijn
een beetje ouder en verbitterder
geworden, maar ze kunnen van
de ene dag op de andere weer
aan de slag als het moet. Maar de
fabriek is dan allang in verval.
Of leeggehaald. Moet er niet een
regeringsonderhoudsdivisie ge
sticht worden, annex bewakings
dienst, die al die gesloten fabrie
ken, werven en complexen bewa
ken en onderhouden?
Inkomensplaatje is ook zo'n begrip
1982. Het is een woord dat in
stinctief afkeer opwekt, maar
daar moet je, vind ik, heel voor
zichtig mee zijn. De taal is een zee
die eeuwig in beweging is, en
geen zwembadwater waarvan je
de temperatuur en het chloorge-
halte steeds op hetzelfde peil kunt
houden. Als zo'n woord praktisch
bruikbaar blijkt te zijn, zal het
toch door de onneembaarste
damwand heen sijpelen. Ik heb
een van de politieke experts van
de GPD gevraagd het woord „in
komensplaatje" te omschrijven.
Ik mocht kiezen tussen „de ont
wikkeling van de inkomens" en
„de verdeling van de lasten van
de inkomens". Het inkomens
plaatje voor 1983 is dus de ont
wikkeling van de inkomens zoals
die voor 1983 verwacht kunnen
worden. Louis Burgers (de poli
tieke expert) schattè dat het
woord tijdens een parlementair
debat zo'n twee jaar geleden „ge
munt" is, maar door wie wist hij
niet. Feit is, dat het „plaatje"
sindsdien een hoge vlucht geno
men heeft, ook in andere verbin
dingen dan met „inkomen". „Er
wordt steeds meer geplaat", zei
Louis Burgers. Ikzelf begin steeds
meer een haat-lief de-verhouding
tot het woord „inkomensplaatje"
te ontwikkelen. Het staat me
enerzijds tegen, omdat het zo wei
nig exact is (wat is nu eigenlijk
inkomenplaatje?), maar ander
zijds trekt het mij aan, omdat het
in één woord een complex begrip
aangeeft. Als er gezegd wordt dat
het inkomensplaatje voor 1983
nog ingevuld moet worden, dan
zie ik een gecompliceerde teke
ning voor me, waarop alle bewe
gingen in de financiële sfeer die
het inkomen van de mensen be
palen (de rentestand, de schul
denlast, het begrotingstekort, de
bezuinigingen, de verhouding
tussen im- en export, de werkloos
heid, de sociale lasten, noem
maar op) in zwarte lijnen op wit
papier staan aangegeven, die
nog stuk voor stuk met kleurpot
loden moeten worden ingevuld
voordat het uiteindelijke „inko
mensplaatje" zichtbaar wordt.
Wedden dat dat woord nog een
lang en vruchtbaar leven tege
moet gaat?
Varia
WASHINGTON - Min of
meer per traditie staan
de Amerikaanse media
in deze dagen tussen
Kerstmis en Nieuwjaar
bol van verhalen over
de manier waarop de
minderbedeelden in de
samenleving via liefda
digheid een vleugje
welbehagen wordt toe
geschoven. Het toene
mend verval van werk
loze en verarmde Ame
rikaanse burgers, die al
hun illusies plotseling
zien vervliegen, valt
evenwel niet meer met
een aalmoes te com
penseren.
In het souterrain van de Ver
enigde Staten leven de niet
eens nauwkeurig te tellen
miljoenen die in de crisis
overbodig verklaard en van
waardigheid ontdaan zijn.
Zonder bescherming van een
behoorlijk sociaal beleid zijn
ze op drift geraakt.
De VS hebben van de verschil
len tussen arm en rijk altijd
kunstmest gemaakt voor illu
sies. Daarvan staat weinig
meer overeind nu een nieuw,
armlastig proletariaat, voor
lopig weliswaar nog in be
hoorlijke kleding, zich bij su
permarkten over vuilniscon
tainers buigt op zoek naar
eten. In de parken slapen
mensen in kartonnen dozen.
De opvangcentra in de grote
steden lopen over. Voor de
laatkomers is ér soms alleen
maar een stoel. Voor degenen
die daarna nog komen, is
geen onderdak. Die zoeken
maar een plaats op de roos
ters van goed verwarmde
overheidsgebouwen en kan
toren. Als het koud is, zitten
zij daar: duistere schimmen
in een wolk van stoom, bewe
gingloos.
Twaalf miljoen werklozen, ste
den waar een vijfde van de ar
beidende bevolking niet
werkt en de plaatselijke over
heid de helft van zijn belas
tinginkomen heeft verspeeld,
terwijl de nationale overheid
zijn sociale bemoeienis
steeds verder reduceert. En
geen vooruitzicht op verbete
ring, omdat maar al te vaak
de plaatselijke economie ge
heel berustte op één tak van
bedrijvigheid.
Daar brengt deze samenleving
zijn nieuwe ontheemden
voort. De gezinnen die hun
hele hebben en houden heb
ben verkocht, geen uitkerin
gen meer krijgen en het la
afstropen op zoek naar em
plooi, dat er niet meer is.
Voor naar schatting twintig
procent van de huidige werk
lozen moet het komen tot
herscholing, als zij nog ooit
aan de slag willen komen.
Een jonge moeder opent "de deur van haar woning", een plastic tent in een park in Houston. Vele Amerikanen leven van minder
dan een bestaansminimum, slapen in parken en bossen, in de open lucht of onder kartonnen afdakjes. Een welvaartsstaat in 1982
In Amerika, zo verzekeren
vooraanstaande deskundigen
op het gebied van de voe
dingsleer, wordt anno 1982
honger geleden. In dat zelfde
Amerika wordt per jaar een
vijfde van de totale voedsel-
produktie weggesmeten, ge
noeg om vijftig miljoen men
sen te eten te geven. Per
hoofd van de bevolking ver
dwijnt per week zo'n tien kilo
voedsel naar de afvalbakken.
Uitstekend bruikbaar voed
sel, verzekert een man als
Mitch Schneider, die aan het
hoofd staat van het Comité
voor Creatieve Geweldloos
heid, dat zich in Washington
DC al tien jaar om de daklo
zen bekommert.
Schneider is gemakkelijk te
vinden deze dagen, want hij
verblijft in een kartonnen
doos op de stoep voor het
stadhuis, om de herinnering
levend te houden aan het
overlijden van vier daklozen
kort geleden. Terzelfder tijd
buigt een rechter zich over de
vraag of demonstranten tij
dens deze actie in slaap mo
gen vallen. Want om de aan
dacht van voorbijgangers te
trekken voor het lot van de
thuislozen, zijn in het Laf
ayette Park tegenover het
Witte Huis tentjes neergezet.
Maar een slaapvergunning
wordt geweigerd. Deze pro
test-nederzetting heet 'Rea
gan ville'.
De 'Washington Post' schreef
rond de kerstdagen in een
hoofdartikelenserie: „Nie
mand weet hoeveel ontheem
den er zijn - je kunt afhanke
lijk van degene die je erom
vraagt, schattingen krijgen
van een half miljoen tot twee
miljoen - maar er valt niet
over te twisten dat hun aantal
groeit En er behoort niet te
worden getwist over het feit
dat deze rijke samenleving
als belangrijkste plicht heeft
deze mensen te redden van
een lot dat in Amerika onaan
vaardbaar is. Dit is geen land
waar gezinnen onder brug
gen kunnen leven of in kar
tonnen steden, terwijl de rest
van ons kalkoen zit te eten".
Dit Amerika begint de angst
om het hart te slaan, nu niet
langer alleen de verslaafden
en dronkaards, die door wel
ke tragische omstandigheden
dan ook zelfs in tijden van
welvaart niet te helpen wa
ren, het bezinksel van het
systeem vormen. Hoewel,
ook hun aantal groeit Naar
schatting een kwart komt uit
inrichtingen voor geestelijk
gestoorden - verlost op grond
van humane overwegingen
uit een levenslang en node
loos isolement, maar uitein
delijk de allereerste en meest
weerloze slachtoffers van de
recessie. Zij kunnen niet te
rug (want de instituten zijn
om financiële redenen vaak
gesloten) en niet vooruit.
Door supermarkten in de VS
worden nog steeds gedeukte
blikken, gekreukelde plastic
melkflessen, ietwat verfrom
meld doch goed verpakt fa-
brieksbrood, beschadigd
fruit en niet meer zo fraai
ogende groenten wegge
gooid, omdat de klanten de
produkten toch laten staan.
Sommige van de Trashers'
(trash is vuilnis), zoals Mitch
Schneider, halen per maand
ter waarde van 800 tot 1000
dollar aan voedsel uit de af
valbakken. In Califomiê
wordt op sommige plaatsen
het weg te werpen produkt
nu eerst onbruikbaar ge
maakt, want de supermark
ten weten dat de oogst aan
'afval' afbreuk doet aan de
verkoDen.
Een vertegenwoordigster van
zo'n grootwinkelbedrijf ver
klaarde dat het levensgevaar
lijk is om bedorven voedsel
uit de containers te halen, dat
daar ratten zitten en er al kin
deren in zijn omgekomen.
Maar Schneider houdt staan
de, dat hij met dit voedsel in
tien jaar twee miljoen maal
tijden heeft kunnen uitdelen,
zonder dat er ooit iemand
ziek van is geworden. De su
permarkten bekommeren
zich vooral om het feit dat zij
aansprakelijk zijn voor onge
vallen met vuilnisbakken op
hun terrein.
Lane Kirkland, president van
de machtige, overkoepelende
vakbond AFL-CIO, zei dins
dag, dat Amenka zich geen
verder „onvruchtbaar en des
tructief achternalopen kan
veroorloven van het dogma
dat de sociale en economi
sche betrekkingen in de
Amerikaanse samenleving
uitsluitend worden bepaald
door het vrije-marktsysteem,
en dat er een taak voor de re
gering ligt in het handhaven
van een democratische socia
le orde of in het beperken van
de macht van geconcentreer
de rijkdom".
Het is zo ongeveer een jaar ge
leden. dat president Reagan
hooghartig verklaarde dat de
genen die met tevreden wa
ren met de grote werkloos
heid in hun woonplaatsen,
dan maar 'met hun voeten
moesten stemmen'; op pad
moesten gaan naar elders
Dat hebben ze gedaan en zij
zwerven nog steeds, terwyl
Reagan in Californié met zijn
miijonairsvriendjes zich op
maakt voor een feestelijk
Oud en Nieuw. De nog over
levende middenklasse van
Amerika maakt zich zorgen
over de treunge en slordige
aanblik van hongenge zwer
vers, die eerlang een nieuw
lompenproletanaat zullen
vormen van onthutsende
proporties. Sommigen uiten
dat in liefdadigheid, anderen,
zoals een gemeenteraadslid
in Fort Lauderdale (Florida)
stelde voor het stadsbeeld te
reinigen door de afvalbakken
met petroleum te besproeien.
Het voorstel werd afgewezen.
Maar de mis op kerstavond in
de St. Augustynskathedraal
van Tucson in Arizona werd
afgelast, omdat er zoveel ont
heemden in die buurt rond
hangen.
En zo kan men ze dan rndery
zien staan: by de soepkeu-
kens, bij een uitdeling van
surplus-kaas, bij de tafels
waar een schamel feestmaal
door vrijwilligers wordt be
reid. Trots en onwennig ge
noeg nog om zich te schamen
voor hun aanwezigheid, on
derwijl de prijs betalend voor
het beleid waarmee hun pre
sident de wereld economisch
weer overeind denkt te hel
pen, zonder de bewapening
uit het oog te verliezen.
Heel wat van Reagans verarm
de onderdanen hebben ont
dekt dat zij althans aan een
beetje geld kunnen komen
door hun bloed te verkopen
aan transfusie-diensten. Van
wege overweldigend aanbod
werd in Denver de pnjs van
acht naar zeven dollar ver
laagd, maar in Tucson wordt
nog tien dollar betaald. Over
een vicieuze cirkel gespro
ken: je verkoopt je bloed om
te kunnen eten, waardoor je
aansterkt zodat je je bloed
weer kunt verkopen om te
kunnen eten.
schouwburgdirec
teur Hans van
Dam die de
kaartjes voor het
wintercircus
overhandigd.
AMSTERDAM/LEIDEN - "Als het
niet meer gaat. zetten we een
slaapcocktail voor je klaar". On
der deze kop schreef de voorma
lig Leids ingezetene en schrijver
Boudewijn Büch op 27 novem
ber 1982 in het PS, de zaterdagse
bijlage van het Parool, een co
lumn over zelfmoord, waarin hij
onder meer de visie van de Leid
se hoogleraar in de psychologie,
prof. R.F. Diekstra, op de hak
Gisteren eiste Diekstra in een kort
geding tegen het Parool en
hoofdredacteur Wouter Gortzak
bij de president van de Amster
damse rechtbank, mr. W. Borger-
hoff-Mulder rectificatie van ge
noemd artikel.
LEIDEN - Welgeteld twee poezen kwamen gister
middag opdagen om deel te nemen aan de 'poezen-
dressuurwedstrijd' in de Leidse Schouwburg. En
van die twee durfals was er eentje nog toevallig'ko-
men aanlopen ook. De ander, Jacobs geheten en in
gezelschap van wel twee vrouwtjes, was de eerst
aangewezene om zijn kunstjes te vertonen aan de
driekoppige jury. Aan Marianne van der Ham, Jan
van der Heijden en Hans van Dam de zware taak het
'opzitten' van Jacobs te beoordelen. Een aantal vrij-
kaartjes voor het wintercircus, in januari volgend
jaar, stond op het spel.
Met een slagerszak vol vlees moest Jacobs ertoe wor
den aangezet op de achterpoten te gaan zitten, de
voorpoten reikhalzend naar het lekkers uitgestrekt.
'Hop, toe Jacobs, hóp nou': na veel gesmeek ver
waardigde Jacobs zich - na een arrogante blik in de
zaal te hebben geworpen uiteindelijk het kunstje
uit te voeren. De aanlooppoes, door de jury al snel in
Van Es gedoopt (om het vermaarde tv-duo Jacobse
en Van Es te vervolmaken), bleek eerder bereid het
hoogstandje van acrobatiek uit te halen. Uiteraard
tot grote hilariteit van het ongeveer dertigkoppige
publiek.
Datzelfde publiek had de eigen katten gistermiddag
maar thuis gelaten, "want in die schouwburg zou
den ze toch maar zenuwachtig worden". En dat
heeft het geweten ook. Bij gebrek aan deelnemende
poezen moesten de toeschouwers maar eens laten
horen welke avonturen ze met poezen hadden be
leefd. vond de jury. Ze waren tenslotte niet voor dat
ene kunstje helemaal naar de schouwburg geko
men. En zo kon het gebeuren dat schouwburgdirec
teur en organisator Hans van Dam uiteindelijk zelf
het podium beklom en de bezoekers dirigeerde:
'Poesje Mauw, kom eens gauw....'
Met name van de passage
Buch stelt: "Zo is er een Leids
hoogleraar René Diekstra (psy
choloog) die - grof gezegd - geen
hulpverlening meer geeft, maar
zelfmoordadviezen. Dat is ge
meen, dat is oneerlijk, dat is on
juist. Er is geen dokter die kan
ker voorschrijft en zo mag er ook
geen psychiater of psycholoog
zijn die zelfmoord aanbeveelt"
Mr. P W Renkema die namens
Diekstra optrad, herhaalde
Büch's woorden: "Gemeen, on-
ecrlijk, onjuist", maar dan als
kwalificatie voor diens eigen ar
tikel. "De uitingen daarin zyn be
ledigend en schadelijk voor mijn
cliënt die nationaal en internatio
naal grote reputaUe geniet en het
tast zijn goede naam en eer aan",
aldus Renkema, volgens wie de
behandelingsmethoden van
Diekstra juist hoofdzakelijk ge
richt zyn op voorkoming van suï
cide (zelfmoord).
Ter illustratie van de grote deskun
digheid van de Leidse hoogle
raar benadrukte Renkema de tal-
ryke functies die Diekstra op dit
gebied bekleedt, onder meer als
voorzitter van de commissie 'Be
leid ten aanzien van suicide in de
gezondheidszorg', en de tiental
len publicaties over dit onder
werp die hy op zyn naam heeft
staan.
Daarnaast heeft Diekstra een om
vangrijke praktyk als psychothe
rapeut die speciaal op suïcidale
en depressieve patiënten is ge
richt. "Nimmer geeft cliënt ad
vies iemand aan te zetten tot zelf
moord Er is zelfs sprake van een
uitgebalanceerde hulpverlening.
In dit verband vermeld ik dat
nog nooit een suïcidale patiënt
tijdens of kort na de behandeling
zelfmoord heeft gepleegd of zelfs
maar n j daart. <j h- fl
gedaan", aldus Renkema.
Namens de hoofdredacteur van het
Parool. Wouter Gortzak en au
teur Boudewijn Büch, die zich
als party in het geding had ge
voegd. betoogde mr W E van
Manen dat van belediging geen
sprake was en dat Diekstra wel
degelyk gezien kan worden als
"de grote pleitbezorger van hulp
by zelfdoding".
In een interview in de Haagse Post
van 5 september 1981, stelde de
Leidse hoogleraar "Ik voorzie
dat in de toekomst afspraken zul
len worden moeten gemaakt
over de duur van het leven Er zal
dan ook niet veel plaats zijn voor
individuele ruimte noch voor in
dividuele wensen zodat sommi
gen zelf ook eerder het besluit
zullen nemen suicide te plegen"
Mr Van Manen stelde tot slot dat
columnist Buch de vnjhcid moet
hebben om "een detail uit te ver
groten en de werkelykheid te
overdryven", omdat anders de
vryheid van meningsuiting in
het geding komt.
De raadsman van het Parool kwam
dan ook tot de conclusie de recti
ficatie af te wijzen temeer omdat
Diekstra heeft geweigerd mid
dels een interview in Het Parool
zyn zienswyze nader uiteen te
zetten.
Uitspraak 13 januari.
Sol C. Stegel, voormalig hoofd
produktie van Metro-Goldwyn-
Mayer in Hollywood en producer
van films als "High Society",
"Gentlemen prefer blondes", en
"Three coins in the foutain" is op
79 jange leeftyd aan de gevolgen
van een hartaanval overleden
Sicgcl laat een vrouw en dne
zoons. Andy, Norman en Rick,
die allen voor film of televisie
werken, achter.
