Spilzucht en opgedrongen idealen
Rond de kerstboom heidense oorsprong.
Een takkenwerk
Het geld
De aanslag
Het toetje
Innemen
"Fressen"
De reünie
De herders
PAGINA XII
VRIJDAG 24 DECEMBER 1982
FRANKRIJK
ENGELAND
ITALIË
Kerstmis in Frankrijk is het feest
van het geld. Vijftien procent
van alles wat de Fransman aan
feestelijkheden uitgeeft ver
dwijnt in de speelgoedwinkel
en dan nog voornamelijk rond
kerst. En wie geen kinderen
hoeft te verblijden brengt zijn
kerstgeld voornamelijk naar
het restaurant, of de luxe-hap
jeswinkels. Het Franse kerst
feest is voornamelijk een eet-
feest, waarbij de beste flessen
wijn uit de diepste hoeken van
de familie-cave worden opge
diept. Gaat er nog iemand naar
de nachtmis? De cijfers liegen
er niet om: maar 10 procent
van de gelovigen gaat min of
meer regelmatig naar de kerk,
en met kerstmis zijn het er iets
meer.
Dit jaar werd de verkoop ver
wacht van een miljoen elektro
nische speelkaarten in de vorm
van calculatoren, en van een
half miljoen puckmonsters.
Een aanzienlijk deel daarvan
zal onder de kerstboom terug
te vinden zijn. De spelletjes ei
sen daarbij zoveel concentra
tie, dat het feestelijke familie-
diner hoofdzakelijk zal worden
opgeluisterd door elektronisch
gebliep. Een ouderlijke troost
bij dit alles is dat de puckmon
sters ook vagelijk opvoedkun
dige waarde hebben: je kunt er
dictees mee verbeteren en er
wiskundesommen mee ma
ken. En omdat Franse kinde
ren meestal heel slecht zijn in
hun spelling en goed moeten
zijn in wiskunde, is het kerst-
geld in dit verband niet hele
maal over de balk gegooid.
De hit van het jaar komt waar
schijnlijk voor kerstmis net te
laat: het hagedis-achtige man
netje uit Spielbergs laatste suc
cesfilm „Ê.T.". Er worden er
tienduizenden van geïmpor
teerd, juist op het moment dat
de Franse handelsbalans in
een desastreus dal is aange
land en de regering, na de
strijd tegen de Japanse video
apparatuur te hebben aange
bonden, nu de import tegen
houdt van Zwitserse kaas.
VERENIGDE STATEN
Amerikanen zijn zo nu en dan
een volk van uitbundige over
gave, die vooral collectief har
stochtelij k kan worden bele
den. Het land beslaat zo'n uit
gebreid grondgebied, bestre
ken door uiteenlopende klima
ten en bewoond door verschil
lend geaarde mensen, dat het
zoeken naar gemeenschappe
lijke ervaringen van grote bete
kenis is voor het overleven als
natie.
Kerstmis leent zich wat de Ame
rikanen betreft buitengewoon
goed als een soort bewassing
van de ziel, gepaard aan een
overvloed van geschenken en
plotseling mededogen met de
minder bedeelden in de sa
menleving, waarvan er niet al
leen steeds méér komen, maar
die de rest van het jaar ook
voornamelijk worden gene
geerd.
Zo'n benadering verdient uitleg:
armoede en ellende passen
niet bij het maatschappijbeeld
waarover Amerikanen vanaf
hun vroegste jeugd belerend
en bemoedigend worden toe
gesproken. „De werklozen,
daklozen en hopelozen", zoals
het teruggetreden parlements
lid Shirley Chisholm die be
schreef, storen een landschap
van opgedrongen idealen.
Kerstmis alléén zal Amerika niet
uit de depressie doen verrijzen,
doch de laatste zes tot acht we
ken van het jaar wordt een one
venredig stuk besteedbaar in
komen overgeheveld naar de
bankrekeningen van het han
deldrijvende deel der natie. De
onderdanen wensen elkaar in
middels het beste via in weel
derig sentiment gedoopte
Kerstkaarten-met-voorgedruk
te-tekst. Uit de tv-advertenties
van de fabrikant krijgt men de
indruk dat in het Amerikaanse
verkeersbeeld de automobiel
geheel is vervangen door sle
den met in rinkelende bellen
gehulde paardekrachten er
voor. De lichtreclames bulde
ren van de gevels - voordelige
aanbiedigen ten spijt gaan de
prijzen alleen maar omhoog -
een prestigeslag ontbrandt
rond het duurste geschenk, dat
doorgaans in Texas wordt be
dacht. Kerstmis is wat dat be
treft in de VS een treurig festi
val van domme spilzucht.
En een gigantische aanslag op
geest, lijf èn beurs.
SPANJE
DUITSLAND
'Laat de puddingen minstens
drie weken op een koele, goed
geventileerde plaats staan voor
u ze aansnijdt'. Waarop zou de
ze regel, afkomstig uit een
kookboek, anders kunnen
slaan dan op dat klassieke ein
de van de Engelse kerstmaal
tijd, de Christmas-pudding?
De bruine, uit 27 ingrediënten sa
mengestelde monsters die me
nige Brit met afschuwelijke
krampen in de maagstreek de
kerstmaaltijd doen besluiten,
zyn in de laatste weken van het
jaar vrijwel niet te ontlopen.
Vrienden zijn hele weekeinden
onbereikbaar omdat ze hun
pudding aan het fabrieken zijn.
Als het een beetje tegenzit, ma
ken ze er ook eentje voor jou.
('Hier, hij moet nog wel een
maandje rijpen hoor'.) En je
kunt vanaf begin oktober geen
warenhuis binnengaan zonder
in bedrieglijk smakelijk ogen
de verpakkingen, deze ver
schrikkelijkste aller toetjes te
gen te komen.
De Christmas-pudding. Niervet
moet er in, grove marmelade,
geraspte wortel en stroop. De
overlevering zegt dat de ingre
diënten kloksgewijs moeten
worden geroerd, omdat het an
ders verkeerd afloopt met de
kok. Onder het roeren mag een
wens worden gedaan. Er wor
den muntjes ingestopt die de
vinder geluk heten te brengen.
Wie zei ook alweer dat de Brit
ten van die nuchtere mensen
zyn?
Een traditionele Britse kerst
maaltijd is verder niet com
pleet zonder de zogenaamde
crackers, feestartikelen die er
uitzien als een grote toffee. Het
is de bedoeling, dat twee dis-
gangers aan de uiteinden ervan
rukkken, waarna een grote
knal volgt en er een surprise
uit de stukgetrokken cracker
rolt.
Dc vreugde is al heel groot, als
die verassing een papieren
feestmuts blijkt te zijn! Want
dat hoort er zo bij, met malle
hoedjes op en liederen zingend
langzaam maar grondig aange
schoten te raken.
BELGIE
Voor gevoelige buitenstaanders
kent het kerstfeest in Belgié
een macaber moment. Dat is
het hoogtepunt van de kerst
viering op 24 december om
precies middernacht. Het kin-
deke Jezus, tot dan toe rustig
gelegen in zijn kribje onder de
kerstboom, mag dan door het
jongste kind van het gezin wor
den opgegeten. „Het is natuur
lijk maar suikergoed, maar ik
vind het nog steeds iets kanni
balistisch hebben wanneer dat
mooie jezuspoppetje krakend
verdwijnt tussen het melkge-
bit van de jongstgeborene in
de familie", zegt een Neder
landse vrouw die al jaren in
Belgie woont.
De Belgen zelf hebben daar wei
nig last van. Het is zelfs de
vraag of ze het nog merken,
want aan het hoogtepunt van
de kerstnacht zijn vele uren
van wachten voorafgegaan, die
men doorgaans niet in sober
heid en meditatie is doorgeko
men. De „reveillons", de
nachtwakes met de kerst en
oud en nieuw, zijn een begrip
bij de zuiderburen. De avond
voor het eigenlijke kerstfeest
wordt doorgebracht met co
pieuze diners thuis of vaker
nog in restaurants, die reeds
lang tevoren hun speciale me
nu's aankondigen. Iedereen
die de reveillon niet in een
snackbar wil doorbrengen, kan
dan ook maar beter ruim van
tevoren reserveren.
Traditioneel op het kerstmenu
staan oesters en kreeft, ver
schillende soorten wild, kal
koen en als vaste keuze voor
het dessert de „buche", ofwel
de kerststronk, zoals die in het
Vlaams heet. Dat is een soort
taart van cake of ijs in de vorm
van een houtblok en versierd
met hulst, paddestoelen etc.
Dit alles wordt uiteraard over
spoeld met verschillende soor
ten wijn en natuurlijk cham
pagne.
Het kerkvolk woont te midder
nacht doorgaans met rode neu
zen en waterige oogjes, soms
ook onderdrukt boerend van
het reeds genotene, de dienst
bij. Anders dan in Nederland is
er in België nooit sprake ge
weest van een serieuze bewe
ging om een einde te maken
aan deze bourgondische uit
spattingen en Kerstmis wat
meer in het teken van de inter
nationale solidariteit en de
honger in de wereld te plaat
sen.
BIJZONDERE BOMEN
Wij, gewone stervelingen,
lopen langs een boom en
zien niets bijzonders.
Bomen zijn vooral reuze
handig omdat ons hondje
ertegen kan piesen. En
soms reuze lastig. Mensen
die wel eens in dronken
toestand tegen een eik zijn
gereden kunnen er van
meepraten.
Nee, dan tapt mevrouw
Scherft uit de Leidse
Cobetstraat toch wel uit een
ander vaatje; zij geeft zich
niet over aan onze
platvloerse bespiegelingen.
Zij bestudeert bomen, zoals
de chirurg het menselijk
lichaam bestudeert.
"Eindeloos veel bomen heb
ik al getekend", zegt ze.
"Het is allemaal begonnen
in Suriname toen ik een uit
z'n krachten gegroeide ficus
zag en dacht: die moet ik
tekenen".
In Nederland ging ze op het
ingeslagen pad verder. "Ik
ga soms naar het Plantsoen
om een boom te bekijken.
Dan neem ik verschillende
details in me op en als ik
dan thuiskom ga ik aan de
slag".
Natuurlijk verscheurt ze
ook wel eens een tekening.
Want we moeten vooral niet
denken dat het makkelijk is
om een boom
natuurgetrouw op papier te
krijgen. Die takken, vooral
die takken,
zijn lastig na te tekenen.
"Maar ja, veel oefenen hè,
dan kom je er vanzelf'.
Na een korte pauze besluit
ze: "Als ik eerlijk ben, dan
zeg ik: mijn tekeningen zijn
toch al behoorlijk goed".
In Engeland staat het verschrikkelijkste aller toetjes - de Christmas-pudding - nog immer centraal in
het kerstgebeuren. In België wordt met waterige oogjes de nachtmis bijgewoond. In Duitsland is het
als vanouds "fressen" geblazen. In Spanje komt een ware volksverhuizing op gang. In Italië wordt er
uit boete vandaag geen vlees gegeten. In Frankrijk klinkt slechts elektronisch geblieb onder de
kerstboom. En in de Verenigde Staten tenslotte, wordt een landschap van opgedrongen idealen
plotseling ernstig verstoord. Onze correspondenten Henk Dam (Londen), Ferry Mingelen (Brussel),
Hans Amesz (Bonn), Gerrit Jan Hoek (Madrid), Hein ten Kortenaar (Rome), Rudolph Bakker (Parijs) en
Henk Kolb (Washington) geven een korte indruk van de kerstvieringen in de landen waar zij
gestationeerd zijn.
Kerstmis is in West-Duitsland
een eet-, drank- en koopfestijn.
De nieuwe minister van fami
liezaken en gezondheid, Hei-
ner Geissler (CDU), heeft in de
huidige slechte economische
tyd zelfs opgeroepen om te ko
pen: liefst bontmantels, maar
elektrische broodroosters mo
gen ook. De bewindsman wil
een economische impuls voor
zijn land en daar is geen andere
gebeurtenis geschikter voor
dan het kerstfeest.
Het publiek moet behalve kal
koenen en karpers, die vaak de
voornaamste bestanddelen
van het kerstmaal zijn, ook an
dere (luxueuze) goederen aan
schaffen. Dat is goed voor
Duitsland.
Elke plaats van enige betekenis
in Duitsland - ook in de DDR -
heeft nu zijn Christkindmarkt.
Dat is een soort kermis, waar
behalve de onvermijdelijke
Glühwein en wafels ook souve
nirachtige artikelen kunnen
worden gekocht.
Bijvoorbeeld Rauchermannchen
(eetbare figuurtjes met een
pijpje), uit de DDR afkomstige
houten bouwwerken (waarvan
de met miniatuurvoorwerpen
versierde schijven worden aan
gedreven door de „wind" van
kaarslicht), kopergravures en
speelgoed. Maar ook de bont
jassen van minister Geissler.
Om de stemming erin te bren
gen overal muziek. Bing Cros
by staat nog altijd hoog geno
teerd op de Kerst-hitparade.
De beroemdste kerstmarkt is die
van Neurenberg. De Spoorwe
gen organiseren, net als bijna
alle reisbureaus, reizen naar
deze oudste kerstmarkt in
Duitsland. De kerstman is per
traditie een kerstvrouw. Te
genover de ingang van het sta
tion liggen de middeleeuwen
by wijze van spreken voor het
oprapen: met de Konigster-
Turm en het oude Neurenber-
ger handwerkershof, waar pot
tenbakkers, bereiders van de
traditionele Leb kuchen, leer-
en poppenmakers, poëtische
glasschilders en mandenvlech-
ters een indruk van midde
leeuwse handwerkskunst ge
ven.
Olot, een klein dorpje middenin
de Spaanse Pyreneeën, bruist
dezer dagen weer van de be
drijvigheid. Waar andere dor
pen in de buurt leven van win
tersport en toerisme, draait de
dorpseconomie van Olot bijna
helemaal op de fabricage van
één enkel produkt: kerststal
letjes. Bijna het hele jaar door
zijn de bewoners van Olot
thuis bezig met het vervaardi
gen van kribbetjes, miniatuur
christusbeeldjes, herdertjes en
driekoningen. Maar zo vlak
voor de kerst is het overwerk
geblazen, want in een goed ka
tholiek land als Spanje ont
breekt bijna in geen enkele wo
ning het traditionele kerststal
letje.
Maar katholiek of niet, in Spanje
komt de religieuze traditie met
kerstmis toch op het tweede
plan. Kerstmis in Spanje is
vooral het feest van de fami
liereünie, met vooral wereldse
geneugten. Zo vlak voor kerst
mis (de Spanjaarden moeten
zich met één kerstdag tevreden
stellen, alhoewel ze met tien
andere katholieke feestdagen
in het jaar beslist niet tekort
komen) komt er een ware
volksverhuizing op gang, de
grote trek naar de geboorte
plaats of het dorp waar de fa
milie is achtergebleven. De da
gen voor kerstmis doet men er
goed aan maar liever niet per
auto te reizen en de Spaanse
wegen, propvol met waanzin
nig jakkerende automobilisten
te mijden.
In tegenstelling tot veel andere
landen staat kerstmis in Span
je niet in het teken van pakjes
onder de kerstboom. De tradi
tionele pakjesavond is en blijft
6 januari.
Kerstmis in Rome begint pas
wanneer de herders uit de
Abruzzen met hun doedelzak
ken naar de stad komen, en
luid snerpend boven het ver
keerslawaai het enige originele
Italiaanse kerstlied Tu scendi
dalle stelle (gij daalt af van de
sterren) aanheffen.
Een typische Romeinse kerst
markt is die op het Plein van
Lateranen, op de vooravond
van het feest Naar kerkelijk
voorschrift is dat een dag van
boete en vasten, maar daar is
niet méér van overgebleven
dan de strikte gewoonte om
die avond geen vlees te eten.
Rondom de Sint Janskerk
wordt dan ook uitsluitend vis
verkocht, in heel de uitbundi
ge variëteit van de Middelland
se Zee, met als bijzonder be
treurenswaardige specialiteit
gemarineerde paling. Dat ook
de Romeinen die eigenlijk niet
lekker vinden blijkt wel uit het
feit dat zij ze uitsluitend op
kerstavond eten en er de rest
van het jaar niet naar talen.
Gelukkig is het maar een klein
onderdeel van het vele uren
durende boetemaal. Na afloop
gaat ook wie nooit een voet in
de kerk zet naar de nachtmis,
om daarna de rest van de nacht
door te brengen met wat wij
vroeger onder de naam „kie
nen" als kinderspel beschouw
den, maar wat nu als „bingo"
een nieuwe waardigheid heeft
verworven. In Italië heeft het
nooit iets met leeftijd van doen
gehad, maar wel met de tijd
van het jaar: het beperkt zich
strikt tot de week tussen Kerst
en Nieuwjaar, en op Pasen of
Pinksteren zou het even onge
past zijn als gemarineerde pa
ling.
Dat men elkaar tegenwoordig op
Kerstmis geschenken geeft, is
uitsluitend het gevolg van het
dertiende maandsalaris, dat
wettelijk in de maand decem
ber moet worden uitbetaald en
dat aanleiding pleegt te geven
tot een enorme koopgolf.
Het eigenlijke geschenkenfeest
is in Rome Driekoningen, in
andere delen van het land St.
Lucia (13 december) en op Si
cilië, (met zijn hang naar het
macabere) Allerzielen (de bij
behorende lekkernij heet dan
ook doodsbeenderen en bestaat
uit granietharde koekjes).
Een toonbeeld van spilzucht: een "kerstboom" ter waarde van 3 miljoen gulden, vervaardigd door een juwelier uit Tokio. Het 85 centimeter hoge sparretje is
goeddeels gemaakt van platina, met "takken" vol juwelen waarvan er enkele een half miljoen waard zijn.
