Een betrouwbaar steunpunt voor zeker 100 "liljoen Herinneringen aan "Hier is Londen" Britse wereldomroep bestaat morgen een halve eeuw E<"° )- ZATERDAG 18 DECEMBER 1982 PAGINA 19 Op 19 december is het precies 50 jaar geleden dat de Britse wereldomroep BBC World Service - in de ether kwam. De dienst is in die periode een begrip geworden tot in de verste uithoeken van de wereld, van China tot Chili, en van Swaziland tot Samoa. Ook in Nederland is er een vaste kring luisteraars, die soms alleen maar naar de World Service luisteren vanwege het fraaie Engels dat er te horen is. In andere landen is er voor de jubilerende BBC-dienst een gewichtiger taak weggelegd: daar is de World Service vaak de enige objectieve bron van informatie. De Britse wereldomroep heeft een reputatie verworven op het gebied van eerlijke en correcte berichtgeving. Daarom is het met zijn meer dan 100 miljoen regelmatige luisteraars nog steeds de meest beluisterde internationaal uitzendende omroep ter wereld. Nog steeds, en dat mag een wondertje heten. Want de BBC World Service heeft de afgelopen jaren geducht moeten inkrimpen. Thans wordt 730 uur radio per week gemaakt, in 37 talen, waarbij Arabisch (63 uur), Russisch (45 uur), maar ook Nepalees (drie kwartier per week), Urdu en Pashto, wat dat ook moge zijn. Na de oorlog zond de BBC nog in 45 talen uit, meer talen tijdens meer uren internationale radio dan welke omroep ter wereld ook. Kom daar nu eens om. Thans verzorgen zo'n tachtig landen (waaronder Nederland) internationale uitzendingen, met de Russen (die 2149 uur internationale uitzendingen per week in 84 talen verzorgen) en de Amerikanen (1981 uur per week in 47 talen) als koplopers. Wat is het geheim van de World Service? Waarom heeft deze radiodienst zoveel fans? Onze correspondent in Londen ging naar het zenuwcentrum van de internationale dienst van de BBC, Bush House, een somber gebouwencomplex langs een van de drukste straten in de Britse hoofdstad, de Strand. Dit is zijn verhaal. De Britse staatssecretaris Cranley Onslow (buiten landse zaken) was aange naam verrast toen hij on langs tijdens een officieel bezoek Port Stanley, de hoofdstad van de Falkland- eilanden, binnenreed. In de ijskoude wind stonden daar, op het kruispunt van de twee hoofdstraten van het stadje, enige honderden mensen (een grote menigte naar Falklandse begrippen) te juichen en met borden te zwaaien. „God Bless You", las Onslow op een van die borden. En daar nog een: „God Bless You, Harold". Harold? Hij heette toch Cranley? Toen begon het te dagen. De Falklanders stonden daar niet voor hem de bittere kou te ver bijten, maar voor Harold Bri- ley, de Latijns-Amerikaanse correspondent van de BBC, die in zijn gevolg was meege komen. Vertrouwen Briley had tijdens de oorlogsda gen meer dan 300 nieuwsuit zendingen vanuit de Argentijn se hoofdstad Buenos Aires ver zorgd. Hij had bovendien vele tientallen 'radiobrieven' door gebeld, een mengsel van nieuws, anekdotes en persoon lijke ontboezemingen. Al die uitzendingen waren via de BBC World Service naar de Falkland-eilanden en naar La tijns-Amerika gezonden. Voor de Falklanders waren die uit zendingen van levensbelang: dankzij de BBC World Service en dan met name het pro gramma 'Calling the Falk- lands' - wisten ze wat er echt op en rond hun bezette eilan dengroep gebeurde. Dat gold niet alleen voor de Falk landers. Ook de Argentijnse troepen vertrouwden op den duur meer op het nieuws zoals hen dat via de BBC World Ser vice bereikte, dan op de propa ganda die de Argentijnse me dia in woord en geschrift ver spreidden. De aalmoezenier die met de Ar gentijnse troepen naar de Falk land-eilanden was meegereisd, vertelde later (na de Britse her overing van de eilanden) dat al le Argentijnse officieren, inclu sief commandant generaal Me- nendez, de laatste weken van de bezetting alleen nog maar naar de World Service luister den. Reputatie mm Het beeld dat de Britse we reldomroep schetste, heeft uit eindelijk in belangrijke mate bijgedragen tot Menendez' be reidheid zich over te geven, al dus deze geestelijke. Een on waarschijnlijk verhaal? Toch niet, voor wie de reputatie van de BBC World Service kent. Die reputatie luidt kort en goed dat er van deze dienst te allen tijde een even objectieve als grondige voorlichting te ver wachten valt, ook als er Britse belangen op het spel staan. Ten tijde van de Falkland-oor- log bijvoorbeeld maakte de BBC er een punt van, zowel de Britse als de Argentijnse versie van de martiale gebeurtenis sen in de zuidelijke Atlanti sche Oceaan weer te geven. Dat werd de omroep niet door ie dereen in dank afgenomen. Net zoals de BBC grote woede door Henk Dam Sir Winston Churchill voor de BBC-tnlcrofoon in Joni 1942: geallieerde nederlagen niet verzwegen. in regeringskringen opriep door in 1956, tijdens de Suez- crisis, in de op de Arabische wereld gerichte uitzendingen uitgebreid te rapporteren over de diepe verdeeldheid in Enge land zelf over het militaire avontuur in Egypte. De toenmalige premier, Anthony Eden, stuurde een regerings functionaris naar Bush House die de opdracht kreeg de uit zendingen een wat vaderlands lievender gezicht te geven. De man werd genegeerd, en kreeg te horen: „Wij doen niet mee. We weigeren pertinent het ene verhaal voor onze eigen men sen, en een tweede voor de rest van de wereld uit te zenden". Neutraal Neutraliteit en objectiviteit wa ren al de uitgangspunten voor de grondlegger van de World Service, John Reid. Deze di recteur-generaal van de BBC zag echter in wereldwijde uit zendingen in de eerste plaats goede mogelijkheden om de onderlinge banden in het toen de microfoons van de BBC World Service om het volk weer wat hoop te geven. De on dergrondse strijders kregen hun instructies via de BBC. Maar de nieuwsuitzendingen waren even objectief en waar heidsgetrouw als altijd. Geal lieerde nederlagen bijvoor beeld werden geenszins ver zwegen. Dat uitgangspunt had op den duur tactische voordelen, op vallend genoeg. Zoals een late re directeur-generaal van de BBC, Hugh Carleton Greene, na de oorlog zei: ..De Duitsers hadden ons open over onze ne derlagen horen rapporteren. Op grond daarvan moesten ze ons ook wel geloven toen de overwinningen kwamen Hun wil om zich te verzetten in een hopeloze situatie werd daar mee ondermijnd'' Geloofwaardig Geloofwaardigheid was en is het belangrijkste wapen voor de BBC World Service. Daarom wordt er nog steeds massaal naar deze dienst geluisterd, hoewel inmiddels Russische en Amerikaanse internationale radiodiensten veel sterkere zenders hebben, veel meer uren uitzenden, en naar veel meer landen. Maar om met John Hoban, pers man van BBC World Service, te spreken: „Wat heb je er alle maal aan ais de mensen niet naar je luisteren omdat ze je met geloven">" Dat neemt ru< t weg dat er by de BBC wel eens (wel eens vaak zelfs) met jaloe zie wordt gekeken naar de ul tramoderne faciliteiten die de grote broers hebben. De Britse dienst opereert nog met zend stations die uit de jaren '40 da teren! Dat laatste komt doordat de BBC World Service een chronisch gebrek aan geld heeft. Voor het jaar '82-'83 krijgt de dienst een bedrag van 70 miljoen pond (320 mihoen gulden) aan over heidssubsidies Dat geld komt dus met uit de omroepbijdra gen waarmee de rest van de BBC gefinancierd wordt. Het argument: „Waarom zouden de Bntten betalen voor een dienst die ze met eens kunnen ho ren?" Oorlog De Bntten niet, nee. Honderd miljoen mensen elders op de globe luisteren wel naar de dienst, die nog steeds m oor logssituaties zqn grootste waarde heeft. Zoals in het Af ghanistan en Iran van vandaag, net zoals in het Hongarije van 1956. en het T«jechoslowakye van 1968 En. opvallend genoeg, ook het Frankrijk van 1968 Onderzoo ken hebben uitgewezen dat daar tijdens het studenteno- proer dagelijks 11 nu (joon Fransen naar de BBC World Service luisterden, omdat ze hun eigen, door de Gaullisten beheerste media met ver trouwden nog gigantische Britse rijk wat te verstevigen. Op 19 december 1932 om 9.30 uur ging de eerste werelduitzen ding van de BBC in de lucht. Het eerste echt grote moment van de nieuwe dienst speelde zich enkele dagen later af, toen koning George V zijn kersttoe spraak voorlas voor de micro foons van wat toen nog de Em pire Service heette. „Dankzij de wonderen van de moderne techniek kan ik op deze Kerstdag tot mijn-volke ren in het hele imperium spre ken. Ik spreek van mijn huis en van mijn hart tot u allen, tot de mannen en vrouwen die zo door sneeuw en woestijnen en zeeën zijn afgesloten dat alleen stemmen uit de lucht hen kun nen bereiken", zei koning George, en zijn stem werd van Australië tot Canada gehoord. De oorlog zorgde voor een snelle uitbreiding van de World Ser vice. Dat was in antwoord op de Duitsers en Italianen die via sterke zenders hun fascistische boodschap in verschillende ta len indringend aan de man brachten. Niet voor niets ver geleek Hitier propaganda met een artilleriebombardement dat aan een infanterie-aanval voorafgaat... Arabisch De Britten zagen aanvankelijk vooral hun belangen in de Ara bische wereld in gevaar ko men, en startten een Arabische dienst. De eerste nieuwsuit zending (op 3 januari 1938) be wees de redactionele onafhan kelijkheid van de dienst, door dat deze een item bevatte over een Arabier die door de Britse autoriteiten in Palestina was doodgeschoten omdat hij wa pentuig bleek te bezitten. Dit was nu juist een van die nieuwsfeitjes die het Britse mi nisterie van buitenlandse za ken tactisch zou hebben ver zwegen, om oproer te vermij den. Die Arabische dienst werd al spoedig door tal van andere diensten in vreemde ta len gevolgd: tegen het einde van de oorlog werd in 45 talen uitgezonden! Deze radio-uitzendingen waren een belangrijke ondersteuning voor de geallieerde zaak. Lei ders als De Gaulle gebruikten elders in de wereld niet zo met ons land eens was Wij hebben toen gezegd: we doen niet mee aan anti-Nederlandse uitzen dingen. Maar dat hoefde ook niet". Nieuwsuitzendingen, sport, later Engelse les, wat muziek, daar mee werden de Nederlandse uitzendingen gevuld. Werden die goed beluisterd? De Vlet ter: „Ik geloof niet dat je kan zeggen dat we echt populair by de massa waren. Ónze luiste raars zaten vooral by zeg maar de intelligentsia". Kraan dicht Hij vervolgt: „Er is door de BBC wel eens een onderzoek ge daan naar ons bereik. Toen zei den ze dat een miljoen mensen naar ons luisterden. Maar daar geloof ik niets van, hoor. We hadden tenslotte geen amuse mentsprogramma, maar een echt praatprogramma. De ont vangst was trouwens ook te slecht" Geleidelijk aan werd de kraan voor de Nederlandstalige pro gramma's dichtgedraaid. Ton de Vletter: „Eerst raakten we ons kwartiertje 's middags kwijt, toen ons kwartiertje 's ochtends. Zo bleef de avond over, en het was eigenlyk steeds afwachten wanneer we daarmee zouden moeten stop pen". Dat einde kwam in 1957. Enkele leden van de staf die de Nederlandse programma's maakte, gingen terug naar het vaderland en kwamen daar on der meer by verschillende om roepen terecht De Vletter bleef in Engeland, waar hy een andere baan by de BBC kreeg aangeboden Hij heeft tot zyn pensioen, ui 1977, by de natio nale Bntse omroep gewerkt Nooit spijt van gehad, nee „Ik hoefde niet zo nodig naar Ne derland. Ik ben met een Engel se vrouw getrouwd, heb zeg maar gerust Engelse kinderen en bovendien, dat zuilensys teem in Nederland, hè. dat heeft me nooit gelegen". In de donkere oorlogsdagen startte de BBC de ene inter nationale dienst na de an dere, als tegenwicht voor het propagandistische ge schetter van Duitse en Ita liaanse radiostations. In april 1940 werden de eerste Nederlandstalige uitzen dingen gelanceerd. De introductie van die dienst was daarmee een prelude op de Duitse inval die een maand je later plaatsvond. In de oor logstijd was de BBC voor veel Nederlanders het laatste beetje hoop in een bange wereld, een baken in de zee van nazi-pro- paganda die hen dreigde te overspoelen. V-teken Het hoort bij de bekende verha len over de oorlog. Stiekem naar de BBC luisteren, de ope ningszin 'Hier is Londen', waarmee het nieuws begon, gevolgd door het morsesignaal voor het V-teken, wat klonk als het begin van de Vijfde Symfo nie van Beethoven. Wellicht wat minder bekend, ze ker by jongere Nederlanders, is dat de BBC tot ver na de oor log Nederlandstalige uitzen dingen bleef verzorgen. Pas in 1957 werd deze dienst, net als de Deense, de Noorse en de Zweedse, opgeheven. Het vrij gekomen geld werd gebruikt voor uitzendingen in landen waar ze meer nodig waren, voor programma's in het Swa- hili, Somali en Hausa. Voor Ton de Vletter (65) is dit stukje verleden nog springle vend. Hy werkte van oktober 1946 tot aan de opheffing in '57 bij de Nederlandse afdeling van de BBC World Service, en zegt nu nog steeds: „Het is erg jammer dat die dienst destijds is opgeheven". De Vletter had al een hele loop baan bij de radio achter de rug toen hij vlak na de oorlog de Ton de Vletter (links) verzorgt de sportrubnek in de Nederlandse uitzending van de BBC World Service. In 1957 ging de laatste uitzending de lucht in. (Foto GPD) oversteek naar Engeland maakte. Toen de oorlog uit brak, werkte by bij de radio- nieuwsdienst van het ANP. „Ik was een van de twee vertrouw de stemmen, de stemmen dus waarvan de mensen wisten dat ze geen propaganda verkon digden". Ontslagen In juni 1940 mocht De Vletter al geen nieuws meer voorlezen, en een half jaar later werd hij definitief de laan uitgeschopt. „Samen met Frits van Steen- deren werd ik op staande voet ontslagen. Ze wisten dat we nog contacten hadden met joodse mensen, en dat vonden ze niet zo leuk". Na de oorlog hoorde Ton de Vlet ter dat er een vacature kwam by de Nederlandse afdeling van de BBC, omdat Frits Thors (de latere NOS-nieuwslezer met het witte haar) weg ging. „Dat heb ik gelijk gedaan Ik hoefde niet zo nodig in Neder land te werken. Ik ben altijd te genstander geweest van het zuilensysteem en dat zag ik weer terugkomen". Oktober 1946 startte De Vletter met zijn werk in Londen, waar hy snel in het ploegje van ze ven landgenoten (onder wie het huidige WD-kamerlid Theo Joekes) dat de Neder landstalige uitzendingen ver zorgde, werd opgenomen. De mannen verzorgden elke och tend en elke middag een kwar tier, en 's avonds een program ma van een half uur. De Vletter: „De programma's die we maakten, gingen voorna melijk over Engeland. Het was wel reclame voor eigen land, maar toch ook weer niet echte propaganda. Het belangrijkst was. dat de waarheid geen ge weld werd aangedaan". "Ik zal je een voorbeeld geven. Op een gegeven moment wa ren er overstromingen, ik meen in Cambridge. Daarbij was een Nederlandse bagger molen te hulp geroepen. Ik daar naartoe, en met de Neder landse kapitein praten. Die zei: Het is stom dat die Britten ons erbij hebben gehaald, ze had den de zaak hier gemakkelyk met een paar bulldozers kun nen klaren". „Nou kijk, dat mocht best in de uitzending. Ik heb natuurlyk nog wel uitgelegd dat de Brit ten niet zoveel ervaring met dijken hebben, en zo. Zo gaf je zelf de grenzen aan. Ik heb zelf nooit een klacht gehad van de BBC-bazen. Ik kan me maar één keer herinneren dat er een botsing van belangen dreigde Dat was ten tyde van de Neder landse militaire acties in Indo nesië. Je weet wel, dat men het

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1982 | | pagina 19