Een betrouwbaar
steunpunt voor
zeker 100
"liljoen
Herinneringen aan "Hier is Londen"
Britse wereldomroep bestaat morgen een halve eeuw
E<"° )-
ZATERDAG 18 DECEMBER 1982
PAGINA 19
Op 19 december is het precies 50 jaar geleden dat de Britse
wereldomroep BBC World Service - in de ether kwam.
De dienst is in die periode een begrip geworden tot in de
verste uithoeken van de wereld, van China tot Chili, en van
Swaziland tot Samoa.
Ook in Nederland is er een vaste kring luisteraars, die soms
alleen maar naar de World Service luisteren vanwege het
fraaie Engels dat er te horen is. In andere landen is er voor
de jubilerende BBC-dienst een gewichtiger taak
weggelegd: daar is de World Service vaak de enige
objectieve bron van informatie.
De Britse wereldomroep heeft een reputatie verworven op
het gebied van eerlijke en correcte berichtgeving. Daarom
is het met zijn meer dan 100 miljoen regelmatige luisteraars
nog steeds de meest beluisterde internationaal uitzendende
omroep ter wereld.
Nog steeds, en dat mag een wondertje heten. Want de BBC
World Service heeft de afgelopen jaren geducht moeten
inkrimpen. Thans wordt 730 uur radio per week gemaakt,
in 37 talen, waarbij Arabisch (63 uur), Russisch (45 uur),
maar ook Nepalees (drie kwartier per week), Urdu en
Pashto, wat dat ook moge zijn.
Na de oorlog zond de BBC nog in 45 talen uit, meer talen
tijdens meer uren internationale radio dan welke omroep
ter wereld ook. Kom daar nu eens om. Thans verzorgen zo'n
tachtig landen (waaronder Nederland) internationale
uitzendingen, met de Russen (die 2149 uur internationale
uitzendingen per week in 84 talen verzorgen) en de
Amerikanen (1981 uur per week in 47 talen) als koplopers.
Wat is het geheim van de World Service? Waarom heeft deze
radiodienst zoveel fans? Onze correspondent in Londen
ging naar het zenuwcentrum van de internationale dienst
van de BBC, Bush House, een somber gebouwencomplex
langs een van de drukste straten in de Britse hoofdstad, de
Strand. Dit is zijn verhaal.
De Britse staatssecretaris
Cranley Onslow (buiten
landse zaken) was aange
naam verrast toen hij on
langs tijdens een officieel
bezoek Port Stanley, de
hoofdstad van de Falkland-
eilanden, binnenreed. In de
ijskoude wind stonden
daar, op het kruispunt van
de twee hoofdstraten van
het stadje, enige honderden
mensen (een grote menigte
naar Falklandse begrippen)
te juichen en met borden te
zwaaien. „God Bless You",
las Onslow op een van die
borden. En daar nog een:
„God Bless You, Harold".
Harold? Hij heette toch Cranley?
Toen begon het te dagen. De
Falklanders stonden daar niet
voor hem de bittere kou te ver
bijten, maar voor Harold Bri-
ley, de Latijns-Amerikaanse
correspondent van de BBC,
die in zijn gevolg was meege
komen.
Vertrouwen
Briley had tijdens de oorlogsda
gen meer dan 300 nieuwsuit
zendingen vanuit de Argentijn
se hoofdstad Buenos Aires ver
zorgd. Hij had bovendien vele
tientallen 'radiobrieven' door
gebeld, een mengsel van
nieuws, anekdotes en persoon
lijke ontboezemingen.
Al die uitzendingen waren via de
BBC World Service naar de
Falkland-eilanden en naar La
tijns-Amerika gezonden. Voor
de Falklanders waren die uit
zendingen van levensbelang:
dankzij de BBC World Service
en dan met name het pro
gramma 'Calling the Falk-
lands' - wisten ze wat er echt
op en rond hun bezette eilan
dengroep gebeurde.
Dat gold niet alleen voor de Falk
landers. Ook de Argentijnse
troepen vertrouwden op den
duur meer op het nieuws zoals
hen dat via de BBC World Ser
vice bereikte, dan op de propa
ganda die de Argentijnse me
dia in woord en geschrift ver
spreidden.
De aalmoezenier die met de Ar
gentijnse troepen naar de Falk
land-eilanden was meegereisd,
vertelde later (na de Britse her
overing van de eilanden) dat al
le Argentijnse officieren, inclu
sief commandant generaal Me-
nendez, de laatste weken van
de bezetting alleen nog maar
naar de World Service luister
den.
Reputatie mm
Het beeld dat de Britse we
reldomroep schetste, heeft uit
eindelijk in belangrijke mate
bijgedragen tot Menendez' be
reidheid zich over te geven, al
dus deze geestelijke. Een on
waarschijnlijk verhaal? Toch
niet, voor wie de reputatie van
de BBC World Service kent.
Die reputatie luidt kort en goed
dat er van deze dienst te allen
tijde een even objectieve als
grondige voorlichting te ver
wachten valt, ook als er Britse
belangen op het spel staan.
Ten tijde van de Falkland-oor-
log bijvoorbeeld maakte de
BBC er een punt van, zowel de
Britse als de Argentijnse versie
van de martiale gebeurtenis
sen in de zuidelijke Atlanti
sche Oceaan weer te geven.
Dat werd de omroep niet door ie
dereen in dank afgenomen.
Net zoals de BBC grote woede
door Henk Dam
Sir Winston Churchill voor
de BBC-tnlcrofoon in Joni
1942: geallieerde nederlagen
niet verzwegen.
in regeringskringen opriep
door in 1956, tijdens de Suez-
crisis, in de op de Arabische
wereld gerichte uitzendingen
uitgebreid te rapporteren over
de diepe verdeeldheid in Enge
land zelf over het militaire
avontuur in Egypte.
De toenmalige premier, Anthony
Eden, stuurde een regerings
functionaris naar Bush House
die de opdracht kreeg de uit
zendingen een wat vaderlands
lievender gezicht te geven. De
man werd genegeerd, en kreeg
te horen: „Wij doen niet mee.
We weigeren pertinent het ene
verhaal voor onze eigen men
sen, en een tweede voor de rest
van de wereld uit te zenden".
Neutraal
Neutraliteit en objectiviteit wa
ren al de uitgangspunten voor
de grondlegger van de World
Service, John Reid. Deze di
recteur-generaal van de BBC
zag echter in wereldwijde uit
zendingen in de eerste plaats
goede mogelijkheden om de
onderlinge banden in het toen
de microfoons van de BBC
World Service om het volk
weer wat hoop te geven. De on
dergrondse strijders kregen
hun instructies via de BBC.
Maar de nieuwsuitzendingen
waren even objectief en waar
heidsgetrouw als altijd. Geal
lieerde nederlagen bijvoor
beeld werden geenszins ver
zwegen.
Dat uitgangspunt had op den
duur tactische voordelen, op
vallend genoeg. Zoals een late
re directeur-generaal van de
BBC, Hugh Carleton Greene,
na de oorlog zei: ..De Duitsers
hadden ons open over onze ne
derlagen horen rapporteren.
Op grond daarvan moesten ze
ons ook wel geloven toen de
overwinningen kwamen Hun
wil om zich te verzetten in een
hopeloze situatie werd daar
mee ondermijnd''
Geloofwaardig
Geloofwaardigheid was en is het
belangrijkste wapen voor de
BBC World Service. Daarom
wordt er nog steeds massaal
naar deze dienst geluisterd,
hoewel inmiddels Russische
en Amerikaanse internationale
radiodiensten veel sterkere
zenders hebben, veel meer
uren uitzenden, en naar veel
meer landen.
Maar om met John Hoban, pers
man van BBC World Service,
te spreken: „Wat heb je er alle
maal aan ais de mensen niet
naar je luisteren omdat ze je
met geloven">" Dat neemt ru< t
weg dat er by de BBC wel eens
(wel eens vaak zelfs) met jaloe
zie wordt gekeken naar de ul
tramoderne faciliteiten die de
grote broers hebben. De Britse
dienst opereert nog met zend
stations die uit de jaren '40 da
teren!
Dat laatste komt doordat de BBC
World Service een chronisch
gebrek aan geld heeft. Voor het
jaar '82-'83 krijgt de dienst een
bedrag van 70 miljoen pond
(320 mihoen gulden) aan over
heidssubsidies Dat geld komt
dus met uit de omroepbijdra
gen waarmee de rest van de
BBC gefinancierd wordt. Het
argument: „Waarom zouden de
Bntten betalen voor een dienst
die ze met eens kunnen ho
ren?"
Oorlog
De Bntten niet, nee. Honderd
miljoen mensen elders op de
globe luisteren wel naar de
dienst, die nog steeds m oor
logssituaties zqn grootste
waarde heeft. Zoals in het Af
ghanistan en Iran van vandaag,
net zoals in het Hongarije van
1956. en het T«jechoslowakye
van 1968
En. opvallend genoeg, ook het
Frankrijk van 1968 Onderzoo
ken hebben uitgewezen dat
daar tijdens het studenteno-
proer dagelijks 11 nu (joon
Fransen naar de BBC World
Service luisterden, omdat ze
hun eigen, door de Gaullisten
beheerste media met ver
trouwden
nog gigantische Britse rijk wat
te verstevigen.
Op 19 december 1932 om 9.30 uur
ging de eerste werelduitzen
ding van de BBC in de lucht.
Het eerste echt grote moment
van de nieuwe dienst speelde
zich enkele dagen later af, toen
koning George V zijn kersttoe
spraak voorlas voor de micro
foons van wat toen nog de Em
pire Service heette.
„Dankzij de wonderen van de
moderne techniek kan ik op
deze Kerstdag tot mijn-volke
ren in het hele imperium spre
ken. Ik spreek van mijn huis
en van mijn hart tot u allen, tot
de mannen en vrouwen die zo
door sneeuw en woestijnen en
zeeën zijn afgesloten dat alleen
stemmen uit de lucht hen kun
nen bereiken", zei koning
George, en zijn stem werd van
Australië tot Canada gehoord.
De oorlog zorgde voor een snelle
uitbreiding van de World Ser
vice. Dat was in antwoord op
de Duitsers en Italianen die via
sterke zenders hun fascistische
boodschap in verschillende ta
len indringend aan de man
brachten. Niet voor niets ver
geleek Hitier propaganda met
een artilleriebombardement
dat aan een infanterie-aanval
voorafgaat...
Arabisch
De Britten zagen aanvankelijk
vooral hun belangen in de Ara
bische wereld in gevaar ko
men, en startten een Arabische
dienst. De eerste nieuwsuit
zending (op 3 januari 1938) be
wees de redactionele onafhan
kelijkheid van de dienst, door
dat deze een item bevatte over
een Arabier die door de Britse
autoriteiten in Palestina was
doodgeschoten omdat hij wa
pentuig bleek te bezitten.
Dit was nu juist een van die
nieuwsfeitjes die het Britse mi
nisterie van buitenlandse za
ken tactisch zou hebben ver
zwegen, om oproer te vermij
den. Die Arabische dienst
werd al spoedig door tal van
andere diensten in vreemde ta
len gevolgd: tegen het einde
van de oorlog werd in 45 talen
uitgezonden!
Deze radio-uitzendingen waren
een belangrijke ondersteuning
voor de geallieerde zaak. Lei
ders als De Gaulle gebruikten
elders in de wereld niet zo met
ons land eens was Wij hebben
toen gezegd: we doen niet mee
aan anti-Nederlandse uitzen
dingen. Maar dat hoefde ook
niet".
Nieuwsuitzendingen, sport, later
Engelse les, wat muziek, daar
mee werden de Nederlandse
uitzendingen gevuld. Werden
die goed beluisterd? De Vlet
ter: „Ik geloof niet dat je kan
zeggen dat we echt populair by
de massa waren. Ónze luiste
raars zaten vooral by zeg maar
de intelligentsia".
Kraan dicht
Hij vervolgt: „Er is door de BBC
wel eens een onderzoek ge
daan naar ons bereik. Toen zei
den ze dat een miljoen mensen
naar ons luisterden. Maar daar
geloof ik niets van, hoor. We
hadden tenslotte geen amuse
mentsprogramma, maar een
echt praatprogramma. De ont
vangst was trouwens ook te
slecht"
Geleidelijk aan werd de kraan
voor de Nederlandstalige pro
gramma's dichtgedraaid. Ton
de Vletter: „Eerst raakten we
ons kwartiertje 's middags
kwijt, toen ons kwartiertje 's
ochtends. Zo bleef de avond
over, en het was eigenlyk
steeds afwachten wanneer we
daarmee zouden moeten stop
pen". Dat einde kwam in 1957.
Enkele leden van de staf die de
Nederlandse programma's
maakte, gingen terug naar het
vaderland en kwamen daar on
der meer by verschillende om
roepen terecht De Vletter
bleef in Engeland, waar hy een
andere baan by de BBC kreeg
aangeboden Hij heeft tot zyn
pensioen, ui 1977, by de natio
nale Bntse omroep gewerkt
Nooit spijt van gehad, nee „Ik
hoefde niet zo nodig naar Ne
derland. Ik ben met een Engel
se vrouw getrouwd, heb zeg
maar gerust Engelse kinderen
en bovendien, dat zuilensys
teem in Nederland, hè. dat
heeft me nooit gelegen".
In de donkere oorlogsdagen
startte de BBC de ene inter
nationale dienst na de an
dere, als tegenwicht voor
het propagandistische ge
schetter van Duitse en Ita
liaanse radiostations. In
april 1940 werden de eerste
Nederlandstalige uitzen
dingen gelanceerd.
De introductie van die dienst
was daarmee een prelude op
de Duitse inval die een maand
je later plaatsvond. In de oor
logstijd was de BBC voor veel
Nederlanders het laatste beetje
hoop in een bange wereld, een
baken in de zee van nazi-pro-
paganda die hen dreigde te
overspoelen.
V-teken
Het hoort bij de bekende verha
len over de oorlog. Stiekem
naar de BBC luisteren, de ope
ningszin 'Hier is Londen',
waarmee het nieuws begon,
gevolgd door het morsesignaal
voor het V-teken, wat klonk als
het begin van de Vijfde Symfo
nie van Beethoven.
Wellicht wat minder bekend, ze
ker by jongere Nederlanders,
is dat de BBC tot ver na de oor
log Nederlandstalige uitzen
dingen bleef verzorgen. Pas in
1957 werd deze dienst, net als
de Deense, de Noorse en de
Zweedse, opgeheven. Het vrij
gekomen geld werd gebruikt
voor uitzendingen in landen
waar ze meer nodig waren,
voor programma's in het Swa-
hili, Somali en Hausa.
Voor Ton de Vletter (65) is dit
stukje verleden nog springle
vend. Hy werkte van oktober
1946 tot aan de opheffing in '57
bij de Nederlandse afdeling
van de BBC World Service, en
zegt nu nog steeds: „Het is erg
jammer dat die dienst destijds
is opgeheven".
De Vletter had al een hele loop
baan bij de radio achter de rug
toen hij vlak na de oorlog de
Ton de Vletter (links) verzorgt de sportrubnek in de Nederlandse uitzending van de BBC World Service.
In 1957 ging de laatste uitzending de lucht in.
(Foto GPD)
oversteek naar Engeland
maakte. Toen de oorlog uit
brak, werkte by bij de radio-
nieuwsdienst van het ANP. „Ik
was een van de twee vertrouw
de stemmen, de stemmen dus
waarvan de mensen wisten dat
ze geen propaganda verkon
digden".
Ontslagen
In juni 1940 mocht De Vletter al
geen nieuws meer voorlezen,
en een half jaar later werd hij
definitief de laan uitgeschopt.
„Samen met Frits van Steen-
deren werd ik op staande voet
ontslagen. Ze wisten dat we
nog contacten hadden met
joodse mensen, en dat vonden
ze niet zo leuk".
Na de oorlog hoorde Ton de Vlet
ter dat er een vacature kwam
by de Nederlandse afdeling
van de BBC, omdat Frits Thors
(de latere NOS-nieuwslezer
met het witte haar) weg ging.
„Dat heb ik gelijk gedaan Ik
hoefde niet zo nodig in Neder
land te werken. Ik ben altijd te
genstander geweest van het
zuilensysteem en dat zag ik
weer terugkomen".
Oktober 1946 startte De Vletter
met zijn werk in Londen, waar
hy snel in het ploegje van ze
ven landgenoten (onder wie
het huidige WD-kamerlid
Theo Joekes) dat de Neder
landstalige uitzendingen ver
zorgde, werd opgenomen. De
mannen verzorgden elke och
tend en elke middag een kwar
tier, en 's avonds een program
ma van een half uur.
De Vletter: „De programma's die
we maakten, gingen voorna
melijk over Engeland. Het was
wel reclame voor eigen land,
maar toch ook weer niet echte
propaganda. Het belangrijkst
was. dat de waarheid geen ge
weld werd aangedaan".
"Ik zal je een voorbeeld geven.
Op een gegeven moment wa
ren er overstromingen, ik
meen in Cambridge. Daarbij
was een Nederlandse bagger
molen te hulp geroepen. Ik
daar naartoe, en met de Neder
landse kapitein praten. Die zei:
Het is stom dat die Britten ons
erbij hebben gehaald, ze had
den de zaak hier gemakkelyk
met een paar bulldozers kun
nen klaren".
„Nou kijk, dat mocht best in de
uitzending. Ik heb natuurlyk
nog wel uitgelegd dat de Brit
ten niet zoveel ervaring met
dijken hebben, en zo. Zo gaf je
zelf de grenzen aan. Ik heb zelf
nooit een klacht gehad van de
BBC-bazen. Ik kan me maar
één keer herinneren dat er een
botsing van belangen dreigde
Dat was ten tyde van de Neder
landse militaire acties in Indo
nesië. Je weet wel, dat men het