"Suriname verloor
zijn beste zonen"
André Haakmat:
"Ik heb van
Bouterse nog
nooit een
politiek idee
gehoord"
Tijdens het weekeinde van 11 en 12 september treffen drie mannen elkaar in het diepste geheim in Wederzorg, even
buiten Paramaribo: bevelhebber Desi Bouterse, garnizoenscommandant Roy Horb en adviseur André Haakmat.
Zelfs premier Neyhorst weet van niets. „We gaan hier niet weg tot we het met z'n drieën eens zijn geworden. Wij
moeten het samen maken", aldus Bouterse in Wederzorg.
Het resultaat van de bijeenkomst doet er niet meer toe. Wel dat dezelfde Haakmat drie maanden later wordt
aangewezen als het grote brein achter de zogenaamde 'kerstcoup', een machtsgreep tegen de militaire
machthebbers die op Kerstmis zou plaatsvinden. Tenminste als het „complot" niet tijdig was „verijdeld". Zo luidt
althans de lezing die het regime in Paramaribo tot op de dag van vandaag staande houdt van de executie van
(volgens Haakmat) minstens 24 politieke tegenstanders.
Volgens mr. drs. André Haakmat is er sprake van een koelbloedig uitgevoerd plan om de oppositie te elimineren.
Een plan dat uit de koker komt van de Cubanen en het kleine fanatieke groepje Cuba-aanhangers in de
Revolutionaire Volkspartij (RVP). Hoewel Haakmat (42) vóór 1980 al twintig jaar in Nederland woonde, waar hij
drie universitaire studies voltooide (economie, opvoedkunde en rechten), heeft hij sedert zijn verhuizing naar
Suriname in 1980 steeds zeer nauwe contacten gehad met zowel de legerleiding als de oppositionele leiders, onder
wie de vermoorde vakbondsleider Cyriel Daal.
Zijn relaas over de „meest schokkende ervaring voor Suriname sinds de slaventijd" werd opgetekend door
buitenlandredacteur Ruud Kreutzer. Centraal staat de figuur van Bouterse. „Het is een gladde jongen hoor. Als je
denkt dat je hem hebt - en hij zal je in die waan laten is hij alweer bezig weg te kruipen. Ik heb van Bouterse nog
nooit een politiek idee gehoord. Hij is volstrekt amoreel. Maar hij is nu een instrument geworden, een pion in het
internationale machtsspel".
,De grondoorzaak van de
problemen is dat het Bou
terse en consorten niet ge
lukt is om een legitimatie te
vinden voor de politieke
macht die ze hebben gekre
gen in februari 1980. Er was
toen een brede sympathie
van de bevolking, er was
een groot krediet, maar dat
moest worden waarge
maakt. Dat is niet ge
beurd". Aan het woord is
mr. André Haakmat, één
van de hoofdrolspelers in
de Surinaamse politiek van
na de revolutie.
Haakmat geeft een even gedetail
leerd als lang verslag van de
dramatische ontwikkelingen
van dit jaar, die uiteindelijk
uitmondden in de executie van
wat Haakmat noemt „stuk
voor stuk de beste zonen van
Suriname". André Haakmat
kwam na de revolutie op ver
zoek van Chin A Sen naar Suri
name. Van augustus 1980 tot
begin januari 1981 was hij vice-
premier en minister van een
aantal belangrijke departe
menten.
Omdat hij teveel macht kreeg
werd hij door Bouterse opzij
geschoven, hoewel de bevel
hebber daarna nog regelmatig
om zijn adviezen kwam vra
gen. Haakmat bleef verder ad
viseur van de Moederbond, de
grootste vakcentrale in Surina
me, die in oktober stakingen
organiseerde voor meer demo
cratische rechten. Voor de kost
werd hij directeur van het na
tionale Energiebureau.
Pamfletten
Het beeld dat opdoemt uit Haak-
mats relaas is dat van een goed
voorbereid plan om de opposi
tie uit te schakelen. Bouterse is
alleen een instrument in dat
spel, maar de bevelhebber is er
de persoon niet naar zich te la
ten koeieneren.
- Wie zit er achter dat plan vol
gens U?
„Ik localiseer dat - zorgvuldig
uitgevoerde - scenario rond
de Revolutionaire Volkspartij
(RVP), met mensen als Dick de
Bie, chef van het kabinet van
Bouterse, Edward Naaren-
dorp, leider van de vereniging
van Progressieve Mediawer
kers (die de staatsradio contro
leert), minister van buitenland
se zaken Harvey Naarendorp
en een paar militairen, zoals Si-
tal en Mijnals. De RVP is een
pro-Cubaanse afsplitsing van
de Volkspartij, een kleine
linkse groepering die zich afzij
dig houdt van de militairen".
Als stappen in het scenario
noemt Haakmat de aanslag op
zijn leven in de nacht van 7 op
8 november - niet veel later
neemt de voormalige onder-
wijsinspecteur Haakmat de
wijk naar Nederland. Via de
staatsradio, gecontroleerd
door RVP-aanhangers, wordt
dan al gewag gemaakt van een
„duivels plan" dat door de CIA
en de Moederbond zou worden
uitgewerkt. Legervliegtuigen
strooien pamfletten uit met te
keningen waarop vakbondslei
der Cyriel Daal een bos dollars
krijgt toegeschoven van een
een CIA-agent, die hem influis
tert een staking te organiseren.
Opgeruimd
Tegelijk gaven Bouterse, Sital en
Harvey Naarendorp colleges in
het gebouw van 'Volksmobili-
satie' aan de koningin Wilhel-
minastraat. Daar werd, volgens
informatie die Haakmat kreeg
toegespeeld, door Bouterse al
verkondigd dat er mensen op
geruimd moesten worden.
„Geen zorgen", heeft Bouterse
daar volgens Haakmat gezegd,
„als mensen door de politie
worden aangehouden, zullen
wij zorgen dat ze worden vrij
gelaten".
„Er kwamen na 1980 steeds
zwakkere regeringen - er zijn
in totaal 32 ministers verbruikt
- tot er niet veel meer was dan
een kliekje ja-knikkers. Bou
terse kwam dan ook steeds geï
soleerder te staan, tot hij alleen
nog maar kon rekenen op de
steun van een groepje van 50
tot 100 mensen, die zich volle
dig op Cuba oriënteren".
„Die hebben Bouterse de laatste
maanden volledig ingekap
seld, hij was voor iedereen on
bereikbaar, verschanst in fort
Zeelandia temidden van een
door Ruud Kreutzer
lijfwacht van twintig man.
Doordat Bouterse zelf geen
ideologie heeft, neemt hij de
denktrant over van zijn omge
ving. Nu is dat toevallig een ra
dicaal-linkse groep. Het had
net zo goed extreem-rechts
kunnen zijn".
„In augustus 1980 heeft hij net zo
gemakkelijk een 'linkse' coup
in scène gezet, om zijn mede
standers van het eerste uur Si-
tal, Mijnals en Joeman weg te
werken. Vooral Sital voelde hij
als een bedreiging, omdat die
als voorzitter van de Nationale
Militaire Raad de leiding over
het leger en de politie voor zich
opeiste. Bouterse heeft toen
nog geprobeerd mij en premier
China A Sen mee te krijgen om
Sital en zijn club te laten ver
ongelukken, maar dat hebben
wy kunnen tegenhouden".
- In hoeverre heeft Cuba een rol
gespeeld bij de executies vorige
week?
„Ik acht het uitgesloten dat het
plan en zijn uitvoering uit een
Surinaams brein zijn geko
men. Verder zijn er berichten
uit Paramaribo zelf, van de fa
milie van de gearresteerden,
dat er Spaans sprekende men
sen bij aanwezig waren. Uit an
dere betrouwbare bron weet ik
dat Cubanen die al in het land
waren, zich intensief bezighiel
den met de inlichtingendien
sten. Ik heb een zeer sterk en
gegrond vermoeden, dat het
lijstje namen van de geëxecu
teerden hun werk is".
„Cuba heeft in Paramaribo een
sterke ambassade, waar ook
veel Surinamers van RVP-hui-
ze werken. De Cubanen heb
ben de inlichtingendiensten op
poten gezet, dat weet ik zeker.
Er waren aanvankelijk twee in
lichtingendiensten, een mili
taire (S-2) en een civiele (CID).
Die scheiding was een voor
waarde van onder meer Neder
land om met de CID te blijven
samenwerken. Van Cubaanse
zijde is toen voorgesteld beide
toch te integreren, en dat is
dan ook gebeurd. Dat heeft Cu
ba een sterk voordeel gege
ven".
„Nogmaals, die moorden zijn zo
on-Surinaams, die passen hele
maal niet in deze vredige klei
ne samenleving. Dat is nu
veranderd. Suriname is Suri
name niet meer, ook al omda
het zoveel grote en schilder
achtige mensen heeft verlo
Uit de zorgen?
- Denkt u dat de bevolking Bou
terse kan dwingen te vertrek
ken?
„Op de korte termijn zal dat
moeilijk zijn. Men is bij de exe
cuties volgens een bepaald sys
teem te werk gegaan. Namelijk
het elimineren van die mensen
die bewezen hebben volksver
zet te kunnen mobiliseren. De
bevolking heeft met staking
gereageerd, maar iedereen
weet dat een staking zonder
leiding verloopt. Dus ik zal niet
ontkennen dat de militairen
wel enig tijdsvoordeel hebben
gekregen met hun actie".
„Je kunt op korte termijn wel de
kritische geest verdoven, maar
je kunt hem niet blijvend uit
schakelen. Onvrijheid is in
strijd met het wezen van de
mens. Dat is gewoon een wet
van de historie; altijd zal de
vrijheidsdrang van de mens
doorbreken".
„Het hangt ervan af. Bouterse zal
een groot probleem krijgen
met de stopgezette Nederland
se ontwikkelingshulp, waar
heel moeilyk vervanging voor
te vinden zal zijn zoals de inter
nationale structuur er uitziet
Als Nederland dat tenmiste
echt goed toepast - en ik vind
dat dat moet als je eenmaal
principieel hebt besloten dat je
geen moorddadig regime in
stand wilt houden - dan kan
het al in vier weken uitwerking
hebben".
Glad ■■«WH
„Maar je weet nooit met Neder
land, straks komen er mis
schien weer nuanceringen, dat
sommige projecten maar wel
door moeten gaan. Bijvoor
beeld omdat ze de bevolking
ten goede zouden komen. Dan
krijg je allemaal gaten, en heeft
het stopzetten van de hulp wei
nig effect. Trouwens, de wijze
van besteding nu komt nauwe
lijks ten goede aan de bevol
king, die niets in te brengen
heeft. Wat dat betreft heeft de
revolutie ook geen verande
ring gebracht".
„Dan is er ook nog de niet onbe
langrijke factor dat alle landen
die Cuba in huis halen vroeg of
laat nare ervaringen daarmee
opdoen. Toen ik nog minister
van buitenlandse zaken was
(een van de vele portefeuilles
die Haakmat de laatste maan
den van 1980 beheerde - red.)
waarschuwde mijn collega van
Guyana, Reishleigh Jackson,
toen er geruchten waren van
Cubaanse infiltratie, dat we er
niet lang plezier van zouden
hebben. Ze gaan je daarna zo
alles voorschrijven, daarom
hebben wij ze er ook uitge
gooid, zei Jackson".
„Bouterse is een hele gladde jon
gen. Als hij het gevoel heeft dat
iemand hem in zijn greep
heeft, zal hij eronderuit probe
ren te komen. Ik denk zelfs al
eerder dan dat de Cubanen
vervelend blijken te zijn. Dat
proces zie ik zonder meer ont
wikkelen: hij is nu alweer be
zig degenen, die het ware brein
achter de executieplannen wa
ren. uit te rangeren. Hij pro
beert nu kennelijk weer een
ander links-radicaal groepje,
de Progressieve Arbeiders en
Landbouwers Unie (PALU), in
de regering te krijgen".
Verdeeld ■mmhh
„Wie de verhoudingen goed
kent, weet dat Bouterse dich
terbij de PALU staat dan by de
RVP. De RVP is meer het
Bijlage van het Leidsch/Alphens Dagblad
linkse intellectuele type, waar
Bouterse sowieso buiten valt
En bij de PALU heb je een jon
gen als Rob Leter, nu directeur
van Indeks, dat is naar mijn
mening de man met de meeste
invloed op Bouterse. Tussen
die linkse groepjes is een enor
me verdeeldheid, nog veel ster
ker dan in Nederland. Hoe ra
dicaler, des te groter de tegen
stellingen onderling".
„Bouterse speelt een gevaarlijk
spel. Hij heeft waarschynlyk
niet meer in de gaten dat hij
werkt met mensen die machts
politiek op wereldschaal be
drijven. Kijk, op een gegeven
moment kon Sadat de Russen
het land (Egypte) uit krijgen,
maar gaat dat nu voor Bouter
se ook zo gemakkelijk? Die
ziet nu geen bedreiging meer,
nu zyn politieke tegenstanders
zijn uitgeroeid, maar hoe zien
Cuba en de RVP dat? Ging het
hen erom Bouterse zo lang mo
gelijk aan de macht te houden,
of om hun eigen invloed te ver
groten?"
„Een ideologische groep als de
Revolutionaire Volkspartij,
wat moeten die met een man,
van wie ze weten dat hij hun
ideologie niet deelt. Daar kun
nen ze wel een eindje samen
mee optrekken, of hem als in
strument hanteren. Maar dan?
Een van de voormannen van
de RVP, Arthur ten Berge, zei
dat zij nog niet weten of zij een
nieuwe regering zullen steu
nen. 'Dat hangt af van wie er in
zitten'. Daaruit blijkt al dat de
doelstellingen uiteenlopen".
Geld
leger dat hij overneemt, pro
beert betrouwbaar te maken.
Maar hij keert zich fel tegen de
inspanningen van Bouterse
om het leger te politiseren.
„Dat is een on-Surinaams ding.
Een leger moet politiek zo neu
traal mogelijk zijn en elke de
mocratisch gekozen regering
steunen Maar Bouterse wil
ook een ideologisch betrouw
baar leger".
„Eerst zyn ze begonnen met
scholingen, daar hebben Sital
en Mijnals altijd op aangedron
gen. Maar dat was kennelijk
nog niet voldoende, want er
moesten ook nog volksmilities
komen om de revolutie te ver
dedigen. Psychologisch heeft
dat de samenleving in rep en
roer gebracht, omdat de mili
ties helemaal clandestien en
buiten de regering om eenzij
dig uit RVP-mensen zijn sa
mengesteld, mensen die be
kend staan om hun onver
draagzaamheid en ideologi
sche gedrevenheid".
„Het heeft het onveiligheidsge-
voel met minstens duizend
procent vergroot. Die jongens
verschenen bijvoorbeeld met
hun wapens op de universiteit
In aantallen zyn ze wel niet zo
groot, ik schat dertig tot zestig
mensen, maar dat is in een
kleine samenleving wel iets
hoor. Als je met 16 man al een
coup kan plegen (de coup van
Bouterse in februari 1980 -red.)
dan is zestig man niet niks".
Meelopers
„Uit wat er nu weer is gebeurd,
proef ik dat Bouterse bezig is
om zich uit hun greep te ont
worstelen, en hy zal straks wel
weer iets bedenken om met
hen af te rekenen". Daarbij
vraagt Haakmat zich af of dat
zo gemakkelyk zal gaan als in
al die eerdere gevallen dat hy
zich ontdeed van lastige tegen
standers of rivalen.
„Het meest directe gevaar voor
Bouterse is zyn betrouwbaar
heid en zyn bruikbaarheid
voor dat deel van het interna
tionale systeem dat hy heeft
binnengehaald, willens of we
tens. De internationale politiek
is een zero-sum game: als de
een wat wint, verliest er auto
matisch een ander. De party
die heeft verloren, die zie ik
zich nog niet klaarmaken om
het op korte termyn terug te
winnen. Ik zie niet de Ameri
kanen daar landen, en Neder
land al helemaal niet. Ze zijn
daar te lamlendig voor, en heb
ben ook wetten en een gewe
ten die dat blokkeren. Daar
heeft de andere kant geen last
van".
- Voor buitenlandse hulp is Suri
name bijna helemaal aange
wezen op Nederland. Zal het
gemakkelijk zijn elders ver
vanging te vinden?
.Die groepen rond Bouterse den
ken dat het heel gemakkelyk is
overal geld vandaan te krijgen.
Maar die weten niet hoe de we
reld in elkaar zit. Cuba is wat
dat betreft al op een teleurstel
ling uitgelopen. Wij subsidië
ren nu Cuba door de hoge pry-
zen die we voor suiker en aard
appelen betalen. We kopen ook
nog eens veel meer suiker dan
we zelf nodig hebben. Dus wy
steunen Cuba eerder dan om
gekeerd. En Grenada is zelf
armlastig, daar gaat steeds ryst
naartoe".
Volksmilities
„Neyhorst was toen hy minister
van financiën was (onder pre
mier Chin A Sen -red.) ook zo
optimistisch. Hy stuurde een
briefje naar de OPEC met een
verzoek om hulp. Per kerende
post was het antwoord dat dat
niet mogelyk was". Haakmat
noemt soortgelijke ervaringen
met Venezuela en Brazilië, en
met België. „Dat land heeft
veertig miljoen franken hulp
beloofd, maar daar hebben we
nog geen cent van gezien. Ook
een verzoek voor een ambulan
ce bleek niet te kunnen, zelfs
niet nadat wy hadden voorge
steld daar 'geschenk van Bel
gië' op te schilderen".
Haakmat noemt het heel nor
maal dat een bevelhebber een
„Je moet niet vergeten, de gewo
ne soldaten in het leger zijn ge
woon doodsbenauwd dat ze
ooit iets te maken krijgen met
gevechten, voor of tegen wie
dan ook. Ze gaan mee met wie
de macht heeft, dat is wel ge
bleken bij de tegencoup van
Rambocus. Ze zyn niet bereid
te sterven voor een zaak, in te
genstelling tot die mensen van
de milities".
Was er nu toel of niet sprake van
een strategie om Bouterse ten
val te brengen?
„Er was wel overeenstemming
dat er gedemocratiseerd moest
worden. Dat het niet langer
ging dat drie mensen de dienst
uitmaken over 350.000 men
sen, zoals Cyriel Daal zei. Ie
dereen was wel bereid te ac
cepteren dat het niet zo snel
zou kunnen, en dat de tyden
van weleer niet mochten terug
keren".
„De stakingen van de Moeder
bond werden opgeschort door
Cynel Daal - zonder zijn be
stuur te raadplegen, omdat hy
bang was dat die het niet zou
den accepteren - nadat Horb
had verzekerd dat ereen terug
keer naar de democratie zou
komen. Het 'fascnplan' van de
gezamenlijke vakcentrales
(eerst van C-47, de PWO en
F AL, later ook de Moeder
bond) gaf een gedetailleerd
tijdschema daarvoor: eind ja
nuari een nationale assemblee,
die zou een grondwet en een
wet op de politieke partijen op
stellen, en ergens in de zomer
zouden er dan verkiezingen
worden georganiseerd".
Onvoorbereid mamm
„Maar Bouterse kwam ineens te
rug op die afspraken. Toen
hebben de vier centrales een
verklaring uitgegeven waarin
staat dat ze de strijd zouden
voortzetten totdat het fasen-
plan werd gerealiseerd. Ik zat
toen al in Nederland, dus ik
weet niet wat ze daarmee pre
cies bedoelden. Maar het be
staan van een gecoördineerd
actieplan, waarvan ik ben be
schuldigd, is pure uit-de-duim-
zuigery".
Begint de ellende eigenlijk niet
al in J975, bij de onafhankelijk
Heid?
„Iedereen weet dat de onafhan
kelykhcid nogal onvoorbereid
in zyn werk is gegaan Nie
mand kan ontkennen dat we er
zelf om gevraagd hebben Maar
toch blyfl de basale vraag: was
het land er politiek wel ryp
voor? Er waren wel democra
tisch aandoende organen,
maar er leefde geen democrati
sche geest Dus bleef alles by
het oude. Alleen de bordjes
werden verhangen. Ook na fe
bruari 1980".
