'Lonen zitten in te
verouderd keurslijf'
Slag om de lezer
Dollar zwak: gulden sterk
Economie
Extra
Internationaal
Beursweek
C
Piet Vos, verguisd FNV-econoom:
ZATERDAG 4 DECEMBER 1982
Extra
Industriebondeconoom Piet Vos
heeft een doodzonde begaan.
Hem is te verstaan gegeven dat
hij met zijn pleidooi voor het
bespreekbaar maken van De
Koppeling, De Automatische
Prijscompensatie en De Trend
de bijl heeft geslagen aan de
wortels van de Nederlandse
beschaving. Vooral collega's in
de vakbondswereld, die van de
ambtenarenbond Abva-Kabo
voorop, sprongen zowat uit
hun vel na lezing van publica
ties over het pre advies dat Vos
schreef op uitnodiging van de
Vereniging voor Staathuis
houdkunde.
De een na de ander stormde de
afgelopen weken over Vos
heen. "Hoe kón je. Piet! Net nu
op allerlei plaatsen wordt ge
staakt om deze verworvenhe
den te behouden, stel jij ze ter
discussie!", zo kreeg hij onder
meer te horen. Hoe reageert
Vos hierop?
Vos: „Dan zeg ik bijvoorbeeld:
Had jij niet een zoon? Afgestu
deerd ingenieur weg- en water
bouw? Die is nu werkloos, hé?
En je dochter had, toen ze zes
jaar geleden naar de universi
teit ging, ook niet gedacht dat
ze nu psychologe zonder baan
zou zijn, is het niet? Blijkt dan
allemaal te kloppen. Dan zeg
ik: Wie gaat in feite hun salaris
betalen, als ze toevallig nog te
gen een baantje bij de overheid
aanlopen? Wil ze samen gaan
wonen met een werkloze ju
rist? Krijgen ze twee ww-uitke-
ringen. Daar is wel van rond te
komen. Wie draait op voor die
uitkeringen? Zijn dat mis
schien al die werknemers in de
marktsector? Na zo'n ver
haal komt er meestal wel be
grip bij een boze collega".
Nederland, zo luidt de analyse
die Vos van de Nederlandse
economie maakte, heeft last
van economische reumatiek.
Niet alleen ziektekiemen uit
het buitenland hebben het ge
stel aangetast. Dat is ook ge
beurd onder invloed van het
koppelingsvirus. Verstijving is
opgetreden in de economische
besluitvorming - over lonen,
over investeren en wat dies
meer zij. Eigenlijk is nieuw be
leid bitter hard nodig, moet er
beweging komen in de econo
mie, maar de patiënt zit vast in
zijn stoel en de medicijnen lig
gen net buiten handbereik.
Vorige week werd er gestaakt
door groepen ambtenaren en
onderwijzers om de door het
kabinet aangekondigde aan
slag op hun salarissen - door
middel van bevriezing op 1 ja
nuari en door een extra-kor
ting voor onderwijspersoneel -
te voorkomen. Piet Vos heeft
daar zo z'n gedachten over.
„De laatste tien jaar zitten de
industriewerknemers in de
achterste wagon. Zij krijgen
steeds de rekening gepresen
teerd van dit starre systeem,
waarin de ene onderneming na
de andere moet sluiten. Nu
denken sommigen in het on
derwijs dat die werknemers
erg geroerd zullen worden
door verhalen over de kwaliteit
van het onderwijs...?"
„Natuurlijk, niemand wil deze
crisis oplossen door de kwali
teit van het onderwijs te ver
slechteren. Maar we zijn sim
pelweg op het punt aangeland
dat meneer Deetman, de baas
van het bedrijf Onderwijs N.V.,
zijn werknemers moet zeggen:
Dames en heren, het geld is op,
dus u kunt kiezen. Of we slui
ten de tent, óf u levert loon in.
Dat maken werknemers in de
textielindustrie, in de schoen
industrie, in de staalindustrie
en in de scheepsbouw nu al ja
ren mee".
Om het bedrijfsleven te verster
ken, om daar stimulansen te
geven, is ruimte nodig. Geld
dus. Die ruimte ontstaat niet,
wanneer elke verdiende gul
den via tal van automatismen
Piet Vos, leider van de wetenschappelijke afdeling van
de Industriebond FNV, verraste dit najaar vriend en
vijand met een pleidooi voor tot voor kort in vakbonds
kringen onbespreekbare economische wegen. Om de
crisis het hoofd te bieden dienen volgens hem automa
tismen die het economisch proces verlammen over
boord te worden gezet. Zo doet Vos de suggestie aan de
hand om automatische prijscompensatie, ambtenaren-
trend, minimumloon en koppeling van minimumloon
en minimumuitkeringen ter discussie te stellen.
Woedend hebben vooral collega-vakbondsvertegen
woordigers gereageerd op zijn plannen om verworven
rechten op de helling te zetten. Voor Frans Nypels en
Henk Schol vormden de ideeën van Piet Vos aanleiding
om hem eens nader aan de tand te voelen. Ze spraken
met hem in het streng beveiligde bolwerk van de In
dustriebond FNV aan de Amsterdamse Slotermeer-
laan.
Piet Vos: "Het is nonsens dat
een aantal diplomaatjes je plek
op de inkomensladder be
paalt".
direct in de portemonnee van
welke aangekoppelde inko
menstrekker dan ook ver
dwijnt. Die ruimte kan volgens
Vos ontstaan door enerzijds te
bezuinigen op collectieve uit
gaven en aan de andere kant de
koek die we met z'n allen bak
ken, meer beleidsmatig te ver
delen.
„Beheersing van de loonkosten
ontwikkeling is een instru
ment. Bezuinigen bij de over
heid is een tweede, belangrijk
instrument. Matigen alleen
biedt geen soelaas. Dat beluis
ter je wel in sommige economi
sche kringen: alleen maar
snoeien, weg met sociale wet
geving en zodoende de markt
sector volop de ruimte geven.
Die filosofie houdt in dat
straks geen sterveling meer
een baan heeft en de uitke
ringstrekkers geen cent om
van te leven. Nee, zo moet het
beslist niet".
„Bezuinigen moet, daar is ieder
een het over eens. De overheid
moet dat per departement
doen. Als het nationaal inko
men daalt moet dat via daling
van de begrotingsbedragen
van de departementen door
werken in de inkomens van
bijvoorbeeld onderwijzers.
Doe je dat niet, dan komt de
rekening weer, in de vorm van
inkomensachteruitgang, in de
marktsector terecht. Ambtena
ren schuiven nu hun aandeel
in de slechte economie door
naar anderen. Uiteindelijk, als
er helemaal niets gebeurt, dan
krijgen vooral de uitkerings
trekkers de ellende op hun
bord".
„Begrijp me goed: als ik beweer
dat bij handhaving van de hui
dige koppelingen de indus
triearbeider wordt uitgekleed,
bedoel ik niet dat je daarom
maar ambtenaren moet gaan
uitzuigen. Je moet zoeken naar
een inkomensniveau, waaron
der niemand mag dalen. Er is
door
Frans Nypels
en Henk Schol
echter een verschil i
in de aow of in de bijstand of
snoeien in het netto-verschil
tussen ambtenarensalarissen
en lonen in de bedrijven. Als
het nationaal inkomen daalt en
je komt voor de vraag waar je
de lasten laat neerkomen, dan
denk ik dat er bij de ambtena
ren sterkere schouders te vin
den zijn dan bij bij standsvrou-
Toch kun je uit Vos' verhaal le
zen, dat hij ontkoppeling be
pleit van minimumuitkeringen
en minimumloon. Vos wil dus
het stelstel van sociale zeker
heid afbreken?
Vos: „Nee, natuurlijk niet. Maar
wat nu gebeurt is ook niet
goed. Sociale zekerheid is iets
anders dan dezelfde zekerheid
voor iedereen via een stelstel
van automatische koppelin
gen. Ook sociale zekerheid
moet je met beleid tegemoet
treden. Kijken wie het 't hardst
nodig hebben".
In de wao, volgens velen verwor
den tot een verkapte werklo-
zenregeling, en in de ww zitten
volgens Vos enorm veel men
sen die het slachtoffer zijn -
niet alleen van de algemene
economische malaise, maar
vooral ook van bestaande belo
ningsverhoudingen. Een voor
beeld ter illustratie. Vos: „Het
minimumjeugdloon is het toe
gangskaartje tot de arbeids
markt voor jongeren. De prijs
van dat toegangsbewijs is op
dit moment te hoog. Een werk
gever, die eventueel een plek
heeft voor een jongere, deinst
nu terug voor de kosten. Het
minimumjeugdloon, is net als
bijvoorbeeld hoge startsalaris
sen voor academici, een ver
worvenheid uit de tijd dat jon
geren zo aan de slag konden en
werkgevers vechtend over
straat rolden om een afgestu
deerde werknemer binnen te
halen. Met andere woorden: de
huidige beloningsverhoudin
gen zijn gebaseerd op een ar
beidsmarktsituatie die allang
niet meer bestaat."
Beloning naar ervaring moet, in
de visie van Piet Vos, belang
rijker worden dan beloning
voor diploma's. „Het is non
sens dat een aantal diplo
maatjes je plek op de inkom
stenladder bepaalt. Opleiding
als schaarstefactor bestaat niet
meer, alleen zien economen
dat nog niet altijd. Wil je in de
bedrijven ook de creativiteit
van niet academisch geschool
de werknemers stimuleren om
problemen in diezelfde bedrij
ven te trachten op te lossen,
dan moet je die creativiteit be
lonen".
Vos doet in dit verband de sug
gestie om ervaring van werk
nemers ook te „diplomeren".
In het promotiebeleid in on
dernemingen heeft de ervaren
werknemer inmiddels het
loodje gelegd tegen het groen
tje met de diploma's. „Poten
tiële directeuren", schrijft Vqs
in zijn pre-advies, „beginnen
als assistent-directeur en zo
dreigt een tekort aan in de
praktijk geschoolde mana
gers".
Een grotere afstand tussen uitke
ringsniveau en de lonen be
schouwt Vos niet als zo'n prik
kel. „Die gedachte is nog nim
mer in theorie of in praktijk
waargemaakt, 't Belangrijkste
is dat beloningen meer geba
seerd worden op de situatie op
de arbeidsmarkt, naast de er
varingsmaatstaf die ik noem
de.
Jongeren moeten bruto minder
gaan verdienen, anders komen
ze nooit aan een baan. Het is
van levensbelang, voor die jon
geren zelf én voor de samenle
ving van de toekomst, dat ze in
elk geval een start kunnen ma
ken in het arbeidsproces. De
loonkosten moeten bruto om
laag, tenzij massale werkloos
heid je niet interesseert".
Pluriformiteit van de pers, een verscheidenheid aan kranten, is
weer veelbesproken nu veel dagbladondernemingen het moei
lijk hebben De lezer moet kunnen kiezen uit verschillende
kranten en die mogelijkheid staat op de tocht als bladen in de
rode cijfers belanden en moeten verdwijnen.
Er is één groep lezers die zelfs niet voldoende heeft aan Neder
landse kranten, maar zich bedient van buitenlandse bladen. Zo
is de laatste weken in Nederland een verhoogde activiteit waar
te nemen van de abonnementenafdelingen van The Financial
Times en The International Herald Tribune. Een campagne die
niet zozeer opvalt door inhoudelijke hoogstandjes van wervings
kunst. maar meer door het plotselinge en hevige karakter.
Aanleiding is de komst per 1 januari van de (in Nederland gedruk
te) Europese editie van The Wall Street Journal, een blad dat
door The Financial Times en The Herald Tribune als bedreiging
wordt ervaren. Drie buitenlandse dagbladen op zoek naar (meer)
Nederlandse lezers, dat lijkt vreemd, maar de markt voor bui
tenlandse kranten in Nederland is weliswaar niet geweldig
groot, maar daarom niet minder interessant.
In dit geval gaat om kranten, die zich of louter (Financial Times en
Wall Street Journal) of gedeeltelijk (Herald Tnbune) richten op
de financiële wereld. De belangstelling voor betrouwbaar finan
cieel/economische nieuws van internationale allure is de afgelo
pen jaren nogal toegenomen. Geen ondernemer, manager, jour
nalist of politicus die beroepshalve met het buitenland te maken
heeft, kan zonder een dagelijkse informatiebrenger.
In Nederland zelf worden twee kranten gemaakt, die zich er louter
op toe leggen. Van oudsher is er Het Financieele Dagblad, met
een grote redactie in Amsterdam, het financiële hart van Neder
land. Het blad had begin dit jaar een oplage van 21.743 exempla
ren nummers, een procent meer dan het jaar daarvoor. De vorm
geving tart alle geldende journalistiek regels, maar wie met de
maat van betrouwbaarheid meet, moet concluderen dat het in
houdelijk gezien voortreffelijk werk levert
Concurrentie is er vooral de laatste jaren van het in Den Haag
geproduceerde Economische Dagblad, dat het FD qua oplage
inmiddels voorbij is gestreefd (1982: 22.432, een stijging van
2,9%). Zoekt het Financieele Dagblad het met zijn formule voor
al op het topniveau van het Nederlandse bedrijfsleven; het Eco
nomische Dagblad is inhoudelijk veel "lichter" en richt zich
meer op het midden.
Zowel het ED als het FD leggen een accent op Nederland en dat is
voor meer internationaal georiënteerde lezers reden om er een
buitenlands blad naast te lezen. In veel gevallen is dat The Fi
nancial Times, die in sommige steden zelfs niet per post, maar
door een bezorger thuis wordt afgeleverd.
Een Brits blad, dat met zijn speciale Europese editie, min of meer
een monopoliepositie inneemt. Eén op de vijf Europese topma-
door
Ton van Brussel
nagers leest die krant. Ook The Herald Tnbune is op dat niveau
populair. Het financiële nieuws neemt daar niet zo'n prominente
plaats in, maar het blad wordt in een aantal Europese hoofdste
den in samenwerking met Newyork Times en Washington Post
gedrukt (de belangrijkste artikelen uit die bladen worden over
genomen) en heeft ook in Nederland een groot aantal postabon-
"The Wall Street Journal", het belangrijkste Amerikaanse finan
ciële dagblad is in Nederland maar op een beperkt aantal plaat
sen in de losse verkoop te kragen en dan altijd een dag later.
Vandaar de poging om met een Europese editie een uitbreiding
te bewerksteligen.
Uit de campagnes van Financial Times en Herald Tribune valt de
conclusie te trekken dat deze bladen in de komst van The Wall
Street Journal een geduchte concurrent zien en het ligt inder
daad niet voor de hand dat deze nieuwkomer lezers zal trekken
die niet al bij één van de bestaande bladen onderdak zyn.
Die krant heeft nu al het voordeel zowel al het financiële als het
belangrijkste politieke nieuws uit de VS te brengen en zal straks
ook meer aan Europa gaan doen. Hoewel de eigen identiteit van
deze kranten de lezer min of meer voor een keuze tussen appe
len en peren stelt, ligt het voor de hand dat de winst van het ene
blad. verlies voor het andere verlies zal betekenen.De Neder
landse financiële bladen zullen vermoedelijk buiten deze con
currentieslag blijven. Weliswaar worden zowel door Herald Tri
bune als Financial Times regelmatig bylages gemaakt die geheel
aan ons land zijn gewijd, maar het dagelijkse Nederlandse eco
nomische nieuws vertegenwoordigt zo'n beperkt internationaal
belang dat de buitenlanders er op een paar uitzonderingen na
gewoonlijk niet zo veel aan doen.
door
C. Wagenaar
Wall Street legde deze week een
bijzonder grillige stemming
aan de dag, waarbij het gros
van de beleggers heen en weer
werd geslingerd tussen ener
zijds de overtuiging dat de ren
te verder moet zakken maar
anderzijds de twijfel of dat in
derdaad wel het geval zal zijn.
Voor de Amsterdamse beurs
was vooral de enorme koers-
sprong van Wall Street, dins
dag, aanleiding tot scherp her
stel, waarbij oude toppen dicht
werden genaderd. De lokale in
dustrie kwam zelfs op een
nieuw hoogterecord.
Het optimisme over verdere ren
tedalingen deed de Newyorkse
effectenbeurs, na maandag een
viertal punten lager te zijn be
gonnen, dinsdag 36 punten op
veren. Hiervan werd woensdag
echter weer acht punten afge
snoept en ook nadien bleef de
onzekerheid aanhouden. De
optimistische benadering van
verdere rentedalingskansen
werd ingegeven door een ver
klaring van topman Volcker
van de FED, het bestuur van
de Amerikaanse centrale ban
ken, zich voorlopig niet meer
door de wekelijkse publikaties
van de geldsomloop te laten
leiden bij het bepalen van het
krediet, en dus rentebeleid. Nu
deze geldsomloop de laatste
tijd nogal fikse stijgingen ver
toont, lijkt dat een hele opluch
ting.
Maar de FED verklaarde boven
dien de infiatiebestrijding niet
vaarwel te willen zeggen en
ook de politiek voor krap geld
achter de hand te willen hou
den. Dit waarschijnlijk met het
oog op verontrustende beruch-
ten over snel stijgende begro
tingstekorten in de Verenigde
Staten. Want nadat vorige
week de directeur van de na
tionale begrotingen al had la
ten weten voor het per 1 okto
ber 1983 te beginnen nieuwe
begrotingsjaar een tekort van
175 miljard dollar te verwach
ten, deed de voorzitter van de
economische adviesraad van
president Reagan er nog een
schepje bovenop door een te
kort op de lopende begroting
van 200 miljard dollar niet uit
te sluiten.
Het is duidelijk dat in een situa
tie waarin begrotingstekorten
op de kapitaalmarkt worden
gedekt het vooruitzicht van
steeds groter wordende gaten
niet bevorderlijk is voor hoop
op rentedaling. Daarom is het
begrijpelijk dat Wall Street al
geruime tijd heen en weer ge
slingerd wordt tussen hoop en
vrees wat de kansen op rente
daling betreft.
In ons land blijft de richting in
de rente-ontwikkeling daaren
tegen veel duidelijker. Te za-
men met de Zwitserse en de
Westduitse centrale banken
werd deze week opnieuw het
officiële disconto met een half
procent verlaagd nadat begin
november de Nederlandsche
Bank op eigen houtje het dis
conto al met een zelfde percen
tage naar beneden had ge
bracht. Het wisseldisconto be
draagt nu 5 procent, het pro
messedisconto waar de bank-
rente aan gekoppeld is 6 pro
cent. Onze centrale bank kan
de laatste tijd profiteren van de
zeer vaste stemming van de
gulden waardoor voortdurend
nieuwe ruimte voor renteverla
ging ontstaat. Deze vaste posi
tie wordt de laatste paar weken
nog extra in de hand gewerkt
door juist een zwakkere positie
van de Amerikaanse dollar, die
steeds meer last krygt van de
snel stijgende tekorten op de
Amerikaanse handelsbalans.
De hoge dollarkoers heeft vooral
dit jaar de Amerikaanse export
duidelijk afgeremd waardoor
de invoer zwaar is gaan over
heersen. Het tekort voor 1982
wordt al op 40 miljard dollar
gesteld. De nieuwe discon
toverlaging kan als een verster
king van de kapitaalmarkt
worden gezien. Deze week on
derging de obligatiemarkt wel
iswaar een fikse reactie maar
die werd al snel weggewerkt
zodat de koersstijgingen kon
den worden hervat. De rente
op de thans^ lopende nieuwe
schommelt rond 8.5
procent. Een nieuwe serie ren
tedalingen bij de handels- en
hypotheekbanken staat nu
voor de deur.
Na
aanvanxepjk traag begin
trad ook de Amsterdamse aan
delenmarkt deze week weer
sterk naar voren. Door aanhou
dende vraag van het buiten
land voor enkele prominenten
lag trouwens de industriële
sector de gehele week vast Dit
was vooral het geval met Gist
Brocades. Océ van der Grin
ten, Ahold, Elsevier-NDU,
KLM en Nationale-Nederlan-
den. De meeste hiervan kwa
men zelfs op nieuwe topni
veaus van het jaar, evenals Ak-
zo, die als enige van de vyf in
ternationals positief op de
kwartaalcijfers gereageerd
heeft.
des 7 gulden Daarentegen ont
wikkelden de koersen van de
hypotheekbanken zich teleur
stellend. De reddingssamen -
werking van de Rijks Post
Spaarbank met de Friesch-
Groningsche kon de koers
maar amper op het oude ni
veau van 57 gulden houden En
Westland Utrecht Hypotheek
bank moest zelfs 7 gulden te
rug. Ook Unilever lag onder
druk, evenals Philips. Konink
lijke Petroleum kon echter een
aantal guldens aantrekken.
Dne tot vijf gulden beter wa
ren voorts Wessanen, Centrale
Suiker Maatschappij, Amev en
Smit Internationale Bos en
Heineken moesten winstne
mingen verwerken en Bouw
stoffen Braat viel terug van 100
gulden op 70 gulden De pro
blemen rond de Amsterdamse
Droogdok Maatschappij kostte
Westhaven, die deze werf be
heert, buna 15 gulden
