Moeten boeken
ook al worden
doorgedraaid?
"Als je een auteur wilt opbouwen,
moetje z'n boeken niet verpatsen"
Steeds meer voorraden
naar 'meneer Popla'
ZATERDAG 4 DECEMBER 1982
Ooit genoot alleen boekhandel De Slegte bekendheid als opkoper van
z.g. ramsj-partijen: dat zijn uitgeversoverschotten die ver beneden de
normale prijs worden opgeruimd om de magazijnen leeg te krijgen.
Tegenwoordig heeft menige reguliere boekhandel zijn eigen
ramsj-partijtje. Oorzaak: door een minder gretig kopend publiek zijn
er veel boeken met een lage omloopsnelheid. Gevolg: boekhandel en
uitgeverijen zijn bezig hun eigen markt voor normaal geprijsde
boeken te verzieken. Doordraaien lijkt de enige remedie. Nel van
Bemmel doet een boekje open.
door Nel van Bemmel
Bijna elke boekhandel heeft tegenwoordig wel een eigen "modern antiquariaat".
Er is vrijwel geen boekhan
del meer te vinden of hij
heefl temidden van de 'nor
maal' geprijsde boeken een
tafel met schitterende aan
biedingen: afgeprijsde ex
emplaren van nog maar
een, twee of drie jaar ver
schenen titels, zonder enige
beschadiging". Zo voert hij
zijn eigen moderne anti
quariaat. Daarnaast gaan
nieuwe winkels open waar
uitsluitend afgeprijsde ex
emplaren ('ramsj', luidt de
boekenvakterm) over de
toonbank gaan. Waar ko
men opeens al die prachti
ge boeken voor die onwaar
schijnlijk lage pryzen van
daan?
Het verschijnsel is niet nieuw.
De firma De Slegte voert al ja
ren een levendige handel in
ramsj. Maar deze bleef tamelijk
beperkt van omvang. Een uit
gever ziet zijn boeken tenslotte
liever voor vijfentwintig dan
voor vijf gulden te koop staan.
En voor de auteur is "verkrijg
baar bij De Slegte" geen eer
volle vermelding. Een uitgever
verramsjte een titel pas als de
boekhandel vrijwel niets meer
uit de voorraad nabestelde. Bij
de meeste titels was dat niet
nodig.
Het ging goed in de boeken
branche en het titelaanbod
groeide. Kwamen in 1975 zo'n
4600 nieuwe - algemene -
boeken op de markt, in 1980
waren dat er 5654. En dat wa
ren er teveel, want in 1981 be
steedde de Nederlander zes
procent minder aan boeken
dan het jaar ervoor. Vooral du
re boeken verkochten slechter.
En zo ontstonden voorraden,
die uitgevers in steeds grotere
hoeveelheden voor steeds lage
re prijzen van de hand doen.
Want magazijnkosten zijn
hoog; een boek met eeh lage
omloopsnelheid kost dus geld.
Doordraaien
daarmee de prijzen. Kreeg een
uitgever een paar jaar geleden
nog altijd zo'n twintig procent
van de verkoopprijs voor
ramsj, nu is dat vaak nog maar
tien procent. Een schijntje dus,
waarvoor uitgever en boekhan
del hun eigen markt voor nor
maal geprijsde boeken verzie
ken langs de weg van de neer
waartse spiraal. Het is dan ook
niet zo verwonderlijk, dat som
mige uitgevers in een enkel ge
val liever een restant boeken
als komkommers doordraaien
dan verramsjen.
Niet alleen boeken raken zo in
het nauw, ook de werkgelegen
heid van nogal wat uitgever-
spersoneel komt in gevaar. Bij
uitgeverij Elsevier verdwenen
zo'n dertig arbeidsplaatsen, bij
de Arbeiderspers en Querido
samen zeven en bij de Bezige
Bij drie. Maar vooral de ecyplo-
pedieproducenten kregen ge
voelige klappen.
Bij Het Spectrum vervielen de
afgelopen anderhalf jaar 131
banen en Kluwer gaat half no
vember het mes zetten in Oost
hoek, waarbij volgens directie
"een redelijke kans bestaat op
ontslagen". Elsevier is bezig
met afslankingsplannen, waar
bij een aantal van 150 te ver
dwijnen banen is genoemd.
Daarnaast zijn sommige kleine
bedrijfjes van het toneel ver
dwenen (Thomas Rap, Corrie
Zelen) of hevig ingekrompen
(Peter van der Velden) en be
gint het te rommelen bij de
schoolboekenuitgevers. Wol-
ters-Noordhoff kwam vorige
week met de mededeling dat
het aantal arbeidsplaatsen bij
de Groningse drukkerij met 75
zal worden teruggebracht tot
ongeveer 135.
Verschraling
Behalve voor de werkgelegen
heid heeft de economische ma
laise ook zijn gevolgen voor de
samenstelling van de lijst uit te
geven boeken (fondsvorming)
van de uitgevers. Uitgever Ro
bert van Gennep gelooft dat er
sprake zal zijn van culturele
verschraling. "Ja, dat gaat ze
ker gebeuren. Wy hebben nu
een manuscript van een politi
coloog en twee manuscripten
van sociaal-historici in huis -
en dat zijn werkelijk drie be
langrijke boeken - die we on
mogelijk kunnen uitgeven als
we geen subsidie krijgen"
"We hebben ook grote moeite
met de biografie van Joris
Ivens, waarvan ik wel denk dat
hoewel deze uitgeverij wel de
gelijk voor een koerswijziging
heeft gekozen door minder
(ongeveer 70 in plaats van 85
per jaar) boeken uit te geven en
door het aantal vertalingen te
rug te schroeven. Nederlands
talige literatuur zal daardoor
een groter aandeel krijgen: 60
in plaats van 40 procent.
Directeur Th. Sontrop van de Ar-
verkoopt, gebeurt er eigenlijk
niks. Aan een tennisveld waar
op niet wordt getennist, mis je
ook niks".
Minder titels.
Ook de grote uitgeverijbedrijven
Kluwer en Elsevier zeggen het
aantal nieuw uit te geven boe
ken terug te brengen. Kluwer
we hem brengen. Maar daar
moet geld bij. Iniiet algemeen
zal het moeihjker worden we
tenschappelijke boeken voor
een klein publiek uit te geven,
die toch belangrijk zijn voor de
idee-vorming van het land
Daarnaast zullen onbekende
dichters waarschijnlijk schaar
ser worden uitgegeven en ooik
boeken over kunst en architec
tuur", aldus Van Gennep.
De feministische uitgeverij Sara
is het met hem eens. Maijo van
Soest: "Het fotoboek van Eva
Besnyo hebben wij alleen
dankzij een subsidie kunnen
uitgeven. En wij hebben nu
echt plannen in de ijskast moe
ten zetten, bijvoorbeeld een
boek over vrouwen in de mid
denleeftijd met interviews en
medische informatie"
Vertalingen
Van Gennep en Van Soest krij
gen weinig bijval van grotere
uitgevers. Meulenhoff en De
Bezige Bij zeggen hun fonds
nauwelijks te wijzigen en ook
de Arbeiderspers gelooft niet
in een culturele verarming.
beiderspers: "De hoge vertaai-
kosten, samen met de rechten
voor uitgave, verhogen de ver
koopprijs van een dik boek
met ongeveer 35 gulden. Toen
alles nog botertje bij de boom
was, kocht men die vertaling
toch wel. Maar nu gaat men
vergelijken met de buitenland
se editie van 18,50 of 19 gulden
en dan blijft de vertaling in de
winkel liggen. Daar komt bij,
dat buitenlandse boeken veel
te weinig aandacht krijgen in
de pers, terwijl een derderangs
Nederlands auteur meteen alle
kranten haalt. Er heerst in Ne
derland wat dat betreft een
merkwaardig soort chauvinis-
Uitgevers, zo is algemeen het
oordeel, zijn genoodzaakt
scherper te selecteren. Son
trop: "Interessante, maar klei
nere buitenlandse auteurs, die
doen we niet meer. We concen
treren ons ook niet op rotzooi,
op airplane novels, maar op
grote namen. Daardoor wordt
het literaire niveau van ons
fonds niet minder, wel neemt
de Veelvormigheid wat af. De
culturele verschraling is niet
groot: als je snydt in wat met
met vijf tot tien procent; Else
vier met vijftien tot twintig
procent per jaar. Elsevier
snijdt vooral in de sectoren
non-fiction, informatie en de
pulp of coffee-table books, zoals
boeken over actieve recreatie,
vrije tyd, koken, hobby's en
oppervlakkige kijkboeken.
"In deze sector", erkent Elsevier-
directeur Schouten. "Was er
sprake van een overproduktie.
Maar door een teruggang in het
aanbod is er nog lang geen
sprake van culturele verschra
ling. Een boek dat er moet ko
men, komt er nog steeds". Son
trop (Arbeiderspers) valt hem
bij: "Céline uitgeven is geen
overproduktie, want er is maar
één Céline".
Een remedie voor de overvolle
markt lijkt niet voorhanden.
Uitgevers kijken hoopvol uit
naar eind 1983, wanneer de
enorme voorraden wegge
werkt zouden moeten zyn en
het publiek weer in hogere ma
te is aangewezen op het nor
maal geprijsde boek. In het
doordraaien van grote partijen
gelooft eigenlijk niemand
Adjunct-directeur G. Beyering
van het Spectrum laat weten
dat deze uitgeverij sinds onge
veer vier jaar vyf of zes titels
per jaar (ongeveer 10.000 ex
emplaren) bij "mijnheer Pop-
la" dumpt. "Het gaat vooral om
boeken met een jaar-karakter,
waarvan we elk jaar een nieuw
deel uitbrengen. We vernieti
gen restanten van de belasting-
gids en de autogids of van een
boek met een harde omslag
waarvan we een paperback
willen uitbrengen. En over
schotten van de driedelige poc
ketserie van Tolkien; die af
zonderlijke delen lopen niet
gelijk en nu we met een herzie
ne editie komen, draaien we de
overschotten door".
Saneren
Schouten (Elsevier) vertelt enke
le duizenden exemplaren (on
geveer vijf titels) te hebben la
ten vernietigen "om de voorra
den te saneren". De Arbeiders
pers verklaart als enige var.
minder grote bedrijven door
draaien "een prachtig idee" te
vinden. Directeur Sontrop
denkt dat volgend jaar met een
paar titels te gaan doen. 'Titels
die ik niet in de ramsj wil heb
ben. Als je verramsjt, moet je
het hele restant van een titel
opruimen"
"Aan doordraaien denk ik by ti
tels waarvan er byvoorbeeld
nog 4000 in het magazijn liggen
en waarvan je er nog maar 2000
denkt te verkopen Doordra.u
en scheelt je een hoop maga
zijnkosten en kostje geen cent.
Ik zou het kunnen doen uit ge
voelens van loyaliteit met de
auteur Als je een auteur wilt
opbouwen, moetje zyn boeken
niet verramsjen, maar - zono
dig beperkt - in voorraad hou
den", aldus Sontrop.
Nederlandse bOdMO ifyll, VM»
leken met veel buitenlandse,
duur. Behalve door de kleine
oplage (vanwege het kleine
taalgebied) en hoge vertaalkos
ten komt dit ook door de
mooie uitvoering van de mees
te boeken Nu steeds meer
mensen steeds goedkopere
boeken aanschaffen, begint de
ene uitgever na de andere een
pocketserie. Maar lelijker en
daardoor goedkoper uitgeven,
daar zegt geen uitgever voor te
voelen.
Sontrop: "Mogelijk gaan we
steeds meer over de grens
drukken. Het is net als met de
textiel: waar je het goed en
goedkoop kunnen krijgen, ha
len we het. Maar lelijk papier
gebruiken, daar denk ik niet
aan. Dan begin ik nog liever
een patat-frietkraam Ban 1 i"i-
ciènterc produktie moet kun
nen zonder dat de consument
het gevoel krijgt in een totale
verloedering terecht te zyn ge
komen".
Leenrecht
"Als mensen niet meer door Am
sterdam kunnen lopen zonder
om de anderhalve meter in een
kuil te stappen, moeten ze toch
tenminste 's avonds in hun
stoel een boek kunnen lezen
dat niet uit elkaar valt. Maar
wie echt smakelijk wil eten,
moet wel wat meer neertellen.
Er zyn nog steeds mensen die
een esthetische waardigheid in
hun bestaan willen inbou
wen"
Een wezenlijke oplossing voor
de problemen waarin de uitge
vers zijn beland, noemt hij de
invoering van een systeem van
'leenrecht'; een regeling waar
by voor ieder boek dat in de
bibliotheek wordt uitgeleend
een bedrag van 25 of 30 cent
wordt betaald Dat bedrag zou
ten goede moeten komen aan
auteur en uitgever Sontrop
"In 1981 vonden in totaal zo'n
172 miljoen uitleningen (aan
boeken en grammofoonplaten)
plaats; 35 procent meer dan het
jaar ervoor"
"Dat is een klap voor auteur en
uitgever. Als ik van een Maar
ten 't H.irt zo'n 8000 exempla
ren aan de bibliotheken ver
koop en elk exemplaar wordt
zeventig keer uitgeleend, kryg
ik dus 14 000 keer niks Dat is
gewoon diefstal Als er sprake
is van culturele verschraling in
de bockenproduktic, DM
het (ex-)ministcne van CRM,
die het leenrecht nog steeds
niet heeft geregeld, worden
verweten".
