c
y
Fantin-Latour als kerstcadeau
c
D
c
J
Overzichtsexpositie in Parijs
Toorjaarsontwaken1:
moeilijk te verstaan
Scheepvaart
VRIJDAG 3 DECEMBER 1982
Kunst
PARIJS - Een treurige,
maar mooie, blauwkous
staart een paar weken voor
Kerstmis de Parij zenaars
van de aanplakzuilen aan.
Het is Charlotte Dubourg,
dochter van een gezeten
bourgois met baard en hor
logeketting rond 1850, al
was het haar zuster Victoria
die de schilder Henri Fan
tin-Latour trouwde toen
die veertig was. De grote
overzichtstentoonstelling
van Fantin-Latours werk in
het Grand-Palais (tot 7 fe
bruari) brengt weer eens
aan het licht van wie deze
kunstenaar - doodsbang
voor vrouwen - werkelijk
hield.
Het is waar dat op alle beroemd
geworden groepsportretten
van Fantin-Latour de afgebeel
de kunstenaars - dichters als
Verlaine en Rimbaud, compo
nisten als Chabrier en d'Indy,
schilders als Manet en Renoir -
als in een bange droom alleen
staan. Het eenzaamste van hen
allen is echter Charlotte Du
bourg, vreemd en levenslang
bemind door een man die 68
werd en die in zijn kunst nooit
onder de invloed van nieuwe
ontwikkelingen kwam. Ze
stierf pas in 1921, als privé-lera-
res Duits, en ongetrouwd.
Henri Fantin-Latour (1836-1904)
was de zoon van een schilder
die nu niet ten onrechte verge
ten is. Het was een hechte fa
milie en Henri kon door zyn
vrij snelle kunstenaarssucces
al gauw voor hen zorgen, toen
een van zijn zusters in een
krankzinnigengesticht ver
dween en vader niet verdien
de. Fantin-Latour was een
groot bewonderaar en vriend
van Manet, wiens realisme hy
omhelsde als de uitweg uit een
artistiek doodgelopen roman
tiek. Al vroeg heeft hij succes
in Engeland, vindt er bewon
derende kopers, raakt hij er be
vriend met de schilder Whist-
Ier, een band die verder gaat
dan normale vriendschap:
„Whistier is als een vrouw, ais
een maitresse voor me van wie
je ook blijft houden ondanks
alle ellende die ze je bezorgt",
zo schrijft Fantin-Latour in een
brief. Hij was een verlegen en
eenzaam mens. Zijn portretten
en stillevens stralen deze timi
diteit uit en zelfs de koppen
van zijn modellen, de knoppen
van zijn rozen en veldbloemen,
gaan verscholen achter een zil
verachtig schijnsel, een glas
gordijn dat ieder werkelijk
contact verbiedt.
Fantin-Latour maakte nooit ook
maar een enkel landschap en
dat in een tijd waarin de
„school van Barbizon", tech
nisch gesteund door nieuwe
verftechnieken, de natuur met
al zijn plagen en genietingen
ter plaatse voor het eerst be
zong. Als de impressionisten
deze juichkreet van het licht
overnemen, gaat Fantin-La
tour rustig door met het vullen
van zijn vazen tot stillevens en
met zijn modellen te rang
schikken in reeksen van kop
pen zoals de Nederlanders dat
deden in de 17e eeuw.
door
Rudolph Bakker
Als zijn vriend Manet overloopt
naar nieuwe vrienden als Mo
net (die op een van Fantin-La
tours doeken in een hoekje
weggedrukt voorkomt), Pissar-
ro, Sisley en Renoir, trekt Fan
tin-Latour zich nog verder in
zijn schulp terug. „Wat die
daar maken is een karikatuur
van alles waarvoor we gevoch
ten hebben", merkt hij spijtig
op en de o-zo-voorzichtige
Henri vindt het dan maar
„treurig" dat hij „zich zo ge
compromitteerd" moet zien.
Victoria Dubourg schilderde ook
stillevens en Fantin-Latour
loopt haar voor het eerst in
1866 tegen het lijf, beiden
schetsend in het Louvre. Vic-
Charlotte Dubourg van Henri Fantin-Latour
toria sprak vloeiend Duits en
Engels en ze speelde prachtig
piano. Hij trouwde haar tien
jaar later, een huwelijk - zoals
hij zelf schreef - „dat meer ge
baseerd is op affectie en ge
meenschappelijke belangen
dan op hartstocht". Victoria
speelde piano voor Henri, ze
vertaalde zijn bewonderde
Wagner voor hem uit het Duits
en ze zette zijn knopen aan. Op
de achtergrond, maar niet ver,
is Charlotte, de verbeten al-
leenganger.
Het resultaat van dit alles is te
zien op een doek van Fantin-
Latour uit 1878, dat „De fami
lie Dubourg" tot titel heeft
„Waarom die mensen daar bij
elkaar zijn, vraag je je wel af',
zo merkte een criticus in die
dagen op en hij ging voort:
„Die leven, denken en voelen
voor elkaar zoals zoveel gezin
nen in het dagelijks leven: zon
der enige affectie". Als het
doek in Londen te zien is,
schrijft een ander: „Wie dat
koopt en aan zijn muur hangt,
moet zyn kachel maar eens
flink opstoken, anders gaat het
vriezen".
Charlotte staat er altijd op, of ze
op het punt staat weg te lopen
en ze is ook een van de heel
weinige van de afgebeelde per
sonages die de schilder recht
in de ogen kijkt: op een
vreemd-starre, ogenschijnlijk
liefdeloze, maar complotteren
de manier. Er is wel beweerd
dat de opstelling van Fantin-
Latours personages geïnspi
reerd werd door de fotografie.
In zijn atelier experimenteerde
hij met zijn vrienden met blitz-
opnamen, dat wilde in die da
gen zeggen: met magnesium
licht Vooral zijn groepsschil-
derij rond de vleugel van de
componist Charbrier geeft -
door zijn scherpe schaduwen -
de indruk of er „geflitst" is.
Op de eerste foto's die Fantin-La
tour in zijn atelier maakte staat
iedereen er met dichtgeknepen
ogen van de schrik op. En het
lijkt er hier, net als op de ande
re groepsschilderijen, op of de
fotograaf een fractie van een
seconde eerder heeft uitgeroe
pen: „Houd je adem in en kijk
naar het vogeltje". En dan
weer het vreemde: de adem
houdt iedereen wel in, maar
naar het vogeltje kijkt zo goed
als niemand. Op „Le coin du
table" (het beroemde doek dat
anders in de Galerie du Jeu de
Paume hangt) kijken links in
de hoek de beroemde dichter
vrienden Verlaine en Rimbaud
straal langs elkaar heen en sta
ren ze naar dezelfde bleke hori
zonten die ook de andere per
sonages rond de tafel aan het
verre verschiet schijnen te fas
cineren.
Fantin-Latour verdiende veel
geld; hij kreeg een heleboel
medailles en verwierf veel
roem, niet in het minst door
zijn schitterende stillevens van
vruchten en bloemen, die hij
meestal maakte in opdracht
van de gefortuneerde bour
geoisie. Doorgesneden perzik
ken rollen fluweelzacht voor
de voeten van omfloerste chry
santhemums en er zijn tere
theerozen, lupines, asters in
wit, roze en mauve, omhoog-
schietende oostindische kers,
wollige chrysanten en niet te
vergeten die van een schaal ge
rolde donzen aardbei, fluiste
rend in gesprek met twee
hoogrode kersen. Dit alles
schuifelt fluisterend voort, tot
in het begin van onze eeuw toe.
Het lijkt wel of Fantin-Latour
leefde als Marcel Proust, die
hem bewonderde: in een ka
mer met kurk bespannen wan
den. Niets dringt tot Fantin-
Latours atelier in de Rue des
Baux-Arts door van ontwikke
lingen als Cézannes „Stilleven
met meloen" (1895), dat wijst
naar de kunst van de eeuw die
komt Het heeft evenmin zin
Fantin-Latour aan te komen
met Gauguins blote „Tahitien-
nes au mango" uit 1899, om het
te leggen naast zyn eigen treu
rige gezusters Dubourg. Of
hem te wyzen op Van Goghs
boerenkoppen uit 1884 en er
aan toe te voegen dat de tech
niek van zyn portretten in een
halve eeuw nooit verandert. In
het Grand-Palais is ook een bu
na weerzinwekkende „Hulde
aan Berlioz" te zien, waarin het
lykt of Fantin-Latour zich, om
te pesten dan wel uit angst,
heeft teruggestort in een
romantiekerigheid die hij zelf
al lang achter zich gelaten had.
Dit monster van gemanië
reerdheid ontstaat in hetzelfde
jaar (1876) dat Renoir zijn be
roemde „Moulin de la Galette"
maakt.
Toch hebben de organisatoren
van de tentoonstelling alle
Franse en buitenlandse toeris
ten die met de feestdagen in
Parijs zullen zyn een volmaakt
kerstcadeau bereid. Fantin-La
tour betekent vóór alles een
eindeloos en vooral moeiteloos
genieten van hele mooie din
gen. En misschien was hy niet
zo beperkt als hy er uitziet: de
eenzaamheid van zijn persona
ges is even modern als die in
de romans en de toneelstuk
ken van Sartre en die vonden:
„De hel, dat is de ander". De
gladde (fotografische) en scha
duwloze nauwkeurigheid van
zyn stillevens doet denken aan
de even gladde, nauwkeurige
en schaduwloze damesslips,
motorfietsen en lichtreclames
van de pop-art
Na Parijs is Henri Fantin-Latour
met zijn porseleinen wereld
nog te zien in Ottawa en San
Francisco. Het is te hopen dat
er onderweg niets breekt.
LEIDEN - Moed kun je de leden
van de sektie Drama van het
LAK-theater beslist niet ontzeg
gen. Niet alleen durfden ze het
aan. onder leiding (en regie) van
Lady Six en Wessel van der Hey-
den. het sterk controversiële
theaterstuk 'Fnïhlings Erwa
chen' fVoonaarsontwaken') van
Frank Wedekind ter hand te ne
men; ook ontzagen ze zichzelf
niet waar het de overdracht van
hoogst erotische en tendentieuze
passages betrof. Immers, toen
Frank Wedekind op 26-jange
leeftyd in 1891 Voorjaarsontwa
ken. een Kindertragedie voltooi
de. werd vrijwel onmiddellyk
door iedereen de banvloek over
het stuk uitgesproken Om ver
volgens een soort Agatha Chris
tie's 'Mousetrap'-leven te gaan
leiden. Regisseur Max Reinhardt
en de Bernhardt Buhncn hielden
het stuk namelyk twintig jaar on
afgebroken op de planken. In
1982 begrypen we waarom het in
1891 zo schokte. Masturbatie, ho
moseksueel getinte verkennin
gen en buitenechtelijke zwanger
schap waren toen even taboe als
heden ten dage necrofilie en pe
dofolie. Toch heeft de sektie Dra
ma het aangedurfd de met sym
bolieken beladen scènes in de af
wikkeling te houden. Respect
voor de wijze waarop de 'burger
lijke schijnmoraal' van toen nu
weer aan de kaak wordt gesteld
Maar de vreugde wordt getemperd
door de onverstaanbaarheid, de
slechte articulatie en het veelvul
dig binnensmonds praten van
menige speler. Neem alle tyd en
articuleer, zou je ze willen
toeroepen. Jullie zyn immers
niet halfslachtig en tuttig de scè
nes uit de weg gegaan, die Lord
Chamberlain in het Londense
Royal Court Theatre ooit naar
censuurmaatregelen deed gry-
pen. Verpest het dan met door
nu vaak nauwelijks verstaanbaar
(volgbaar) over te komen. Praat
niet met je rug naar het publiek,
vooral met te snel en zeker niet te
zacht. Laat spontaan applaus en
gelach gerust uitsterven alvorens
de dialoog voort te zetten. Het
enthousiasme en de inzet zyn in
de foyer van het LAK-theater im
mers al voelbaar. Houdt dit dan
vast en verdwaal niet in onhoor
baarheid en onduidelijkheid. Dit
geesteskind van Frank Wede
kind is daarvoor net teveel ver
kracht, ingekort en gemutileerd.
Wedekind verdient dit met en de
sektie Drama van het LAK nog
minder. Daarom als eindconclu
sie: een gedurfde, van doorzet
tingsvermogen getuigende, in
terpretatie van "Voorjaarsontwa
ken'. Vanavond en morgenavond
zijn er in het LAK-theater nog
twee voorstellingen.
BERT KOEKEBAKKER
Bioscopen
Leidse bioscopen
LUXOR (121239): "Pas op of we slaan
erop", da, 14.30, 19.00 en 21.15 uur. Zo:
14.15, 16.30, 19.00 en 21.15 uur, 12 jr.
LIDO 1 (124130): "Poltergeist", 14.30,
19.00 en 21.15 uur. Zo: 14.30,16.45,19.00
en 21.15 uur, 16 jr.
LIDO 2: "Van de koele meren des
doods", da. 14.30,19.00 en 21.15 uur. Zo:
14.30, 16.45, 19.00 en 21.15 uur, 16 jr.
LIDO 3: "Summer lovers", da. 19.00 en
21.15 uur. Do, vrij, ma en di ook: 14.30
uur, al.
Kindermatinee: "The Aristocats", za, zo
en wo: 14.30 uur. Zo ook: 16.45 uur.
LIDO 4: "Smaak van water", da. 14.30,
STUDIO (133210): "Cheese Chongs
nice dreams", da. 14.30, 19.00 en 21.15
uur. Zo: 14.30, 16.45, 19.00 en 21.15 uur,
16 jr.
TRIANON (123875): Tiroler blondjes op
het liefdespad", da. 14.30,19.00 en 21.15
uur. Zo: 14.15, 16.30, 19.00 en 21.15 uur,
16 jr.
REX (125414): "Meisjes om van te smul
len", da. 14.30, 19.00 en 21.15 uur, 16 jr.
Nachtvoorstelling: "Sexamen", vrij
23.30 uur, 16 jr.
Bioscopen Alphen
(Voor reserveringen 01720-209800)
EURO 1: "Van de koele meren des
doods", da. 13.30,18.30 en 21.15 uur. Zo:
13.30, 16.00, 18.30 en 21.15 uur, 16 jr.
Nachtvoorstelling: "Battle of Midway",
za. 24.00 uur. 16 jr.
EURO 2: "Once upon a time in the
West", da. 20.15 uur, zo. ook 15.45 uur,
12 jr.
EURO 2: "Het meisje met de hete hob
by", do., vr., ma. en di. 13.30 uur, za.
24.00 uur, 18 jr.
Kindermatinee: "Billy Turf', za, zo en
woe. 13.45 uur.
EURO 3: "Poltergeist", da. 13.30, 18.45
en 21.00 uur. Zo: 13.45, 16.00, 18.45 en
21.00 uur, za. ook 24.00 uur, 16 jr.
EURO 4: "Class of 1984" da., 13.30,18.45
en 21.00 uur. Zo: 13.45, 16.15, 18.45 en
21.00 uur. za. ook 24.00 uur, 16 jr.
Bioscoop Voorschoten
(Voor reserveringen 0171-4354)
GREENWAY: "Smokey and the bandit,
deel 2", vr. en za. 19.30, za., zo. en woe.
15.45 uur, al.
"Enter the dragon", do. 20.30, vr. en za.
21.30, zo. 18.15 uur. 16 jr
""Chariots of fire", ma. tm. woe. 20.30
uur, di. 13.30 uur, al.
Kindermatinee: "Sjors, Sjimmie en het
zwaard van Krijn", za, zo en woe 14.00
Bioscopen Katwijk
(Voor reserveringen 01718-74075)
CITY 1: "Visiting hours", do 14.45 en
20.00 uur. vrij., za. en zo. 14.45, 18.45 en
21.15 uur, ma.en di. 20.00 uur,woe. 15.45
en 20.00 uur, 16 jr.
CITY 2: "SOS Concorde", zelfde tijden
als City 1, 12 jr.
CITY 3: "Sprong naar de liefde", zelfde
tijden als City 1, 12 jr.
CITY 4: "Way of the dragon" do. 14.45
en 20.00 uur, vrij- 14.45, 18.45 en 21.15
uur. 16 jr.
CITY 4: "De non van Monza", za. 18.45
en 21.15 uur, zo. 14.45,18.45 en 21.15 uur,
ma, di. en woe. 20.00 uur, 16 jr.
Wassenaar
ASTRA: "Cheech and Chong's up in
dmoke", vr. en za. 19.00 uur, al.
''La Boum", vr. en za. 21.00 uur
woe. 20.00 uur, 12 jr.
Kindermatinee: "The Aristocats", za.
DUS DIE KOEKENBAKKER BAKT IM HET
G6HE.IAA 016 KRACHTKOEKEN OM ER EEN
ONDERGRONDS LEG6R w66 OP STERKTE
TE BRENGEN EN DEN, WENEER REN DA?
IK ZIE HEWAL/(
WET JOU WEB IK EEN
APPELTJE TE SCHIUEN,:
Q Exposities J
Oegstgeest - Kunstcentrum Lange-
vaart, expositie An Biesot, Ton de Bruin
Marianne Koster, Fanny Mazure, tot 4/1,
di t/m vr van 13.30-17.30 uur. vr 19-21
uur en za van 12-17 uur.
Scheepvaartinformatie over
de grote en kleine vaart
kunt u van maandag tot en
met vrijdag telefonisch ver
krijgen via nummer
071-144941. toestel 218. Bel
len tussen 9 en 12 uur.
Museum Boerhave - Tentoonstelling
over Antoni van Leeuwenhoek, tot 1/5,
ma t/m za van 10-16 uur en zo van 13-16
Art Tea House De Oude Rijn - Stille
Mare 4, gouaches en schilderijen van
Salim, t/m 6/12, di. t/m za. van 10-19 uur,
do. van 10-21 uur. zo. van 11-18 uur, ma.
van 12-18 uur.
Galerie Van der Vlist - Botermarkt 3,
"Kunst als geschenk", Willy Belinfante
pastels en grafiek; Machteld Hooyen
gouaches, Denkor tekeningen, nov er
dec. di. t/m za. van 10-17 uur.
Rijksmuseum voor Volkenkunde - ten
toonstelling van Japanse prentkunst,
tot 9/1, ma t/m za van 10-17 uur, zo en
feestdagen van 13-17 uur.
Wassenaar - Auberge de Kieviet, kant-
borduursels van Ena Stok-van Es
(EVE), tot 7/1, 9-12 en 15-19 uur (beh.
ma.).
Galerie Fenex - Botermarkt 26, foto's
van Han Rotteveel, etsen van Twan
Hendriks, tot 20/12.
Lakenhal Leidse Atliers III: Krijn
Giezen, Fer Hakkaart en Frans de Wit,
tot 2/1, Floris Verster en tijdgenoten, tot
12/12.
Stadhuis - foto-impressie van het pop
festival gehouden in het Van der Werff-
park, van de groep Reflex '82, t/m 19/12,
ma t/m vr van 9-17 uur.
Wassenaar - Art Gallery Gérard, ten
toonstelling Hollandse en Franse ro
mantici en impressionisten, t/m 11/12,
11-17 uur, zo 13-17 uur.
Ziekenhuizen
Ongevallendienst
ziekenhuizen Leiden
Ongevallendienst elke dag Academisch
Ziekenhuis behalve van dinsdag 13.00
uur tot woensdag 13.00 uur (Diacones-
senhuis) en van vrijdag 13.00 uur tot za
terdag 13.00 uur (Elisabeth-ziekenhuis).
Bezoekuren
ziekenhuizen
Dlaconessenhuis - doorlopende be
zoektijd van 16.00 uur tot 20.00 uur; met
uitzondering van:
- de kinder- en jongerenafdeling: dage
lijks van 14.00 uur tot 19 00 uur.
de afdeling intensieve zorg: uitslui-
Sportmedisch Advies Centrum:
Blessurespreekuur Elisabethzieken-
huis Leiderdorp, 's maandags van 19.30-
20.30 uur
Bezoekuren St. Eiisabeth-Ziekenhuls:
Volwassenen: dagelijks 'n 14.00-14.45
en van 18.30-19.30 uur. Klas afd dage
lijks van 11.15-12.00 uur. va.i 14.00-14.45
uur en van 18.30-19.30 uur.
Kraamafdeling: dagelijks van 11.15-
12.00 uur (alleen voor echtgenoot) en
van 15.00-16.00 uur en van 18.30-19.30
Kinderafdeling: dagelijks van 15.00-
18.30 uur.
Afdeling C.C.U. (hartbewaking) dage
lijks van 14.00-14.30 uur en van 19.00-
19.30 uur.
Intensieve verpleging: dagelijks van
14.00-14.30 uur en van 19.00-19.30 uur.
Academisch ziekenhuis
Tel. 269111
/oor alle patiënten (behalve kinderen
zijn de bezoekuren als volgt:
Elke dag: 14.15-15.00 uur en 18.30-19.30
Avondbezoekuur afdeling Verloskunde
18.00-19 00 uur.
Praematurenafdeling dagelijks van
14.30-14.45 uur en van 18.30-18.45 uur.
Bezoek aan ernstige patiënten
Bezoektijden Kinderkliniek:
Dagelijks 15.00-15.45 uur en 18.30-19.0C
Bezoektijden kinderafdelingen:
Elke dag: 14.15-15.00 uur en 18.30-19.00
uur. (Alleen voor ouders van kinderen
karf er een afwijkende tijd afgesproken
worden met de hoofdverpleegkundige).
Alphen aan den Rijn
Rijnoord:
Bezoektijden 's middags 14.30-15.15
uur, 's avonds 18.30-19.30 uur. Extra be
zoek voor de hartbewaking: 's ochtends
11.00-11.30 uur. Extra bezoek voor va
ders op de kraamafdeling. 's avonds
19.30-20.30 uur. Kinderafdeling 's mid
dags 14.30-15.30 uur. 's middags alleen
voor ouders 14.30-18 30 uur.
Geluidshinder
Schiphol
Klachten over geluidshinder van vlieg
verkeer van en naar Schiphol kunnen
dag en nacht worden gemeld bij het in
formatiecentrum Geluidshinder Schip
hol (tel: 020-175000)
HOU OP M£T SHUBXBH
Mee zeg, dat zit
daar mrasckien
niet p/uia
Handen af van
zo'n duister
zaakje
Waarom niet?Ah daar
goud ligt ia dat
zowel voor one aJe
voor die kinderen
ZUURKOOL
druk het water er vooral
hidC1 lieuius
3 december 1982
Honderd jaar geleden stond in
de krant;
Dezer dagen had te Cairo, in
tegenivoordigheid van 2000
man Engelsche troepen, het
feest van het "gewijde tapijt"
plaats, een tapijt in den Kaab-
atempel te Mekka, dat elk jaar
vernieuwd wordt. Dit voor
werp, van zijde en in goud ge
borduurd met den naam van
den profeet en spreuken uit den
Coran, wordt, wanneer het een
jaar in den tempel gebezigd is,
naar Cairo teruggebracht en »n
stukken gesneden, welke onder
eenige bevoorrechten worden
verdeeld. Het nieuwe tapijt,
waarvan de geloovigen zich
verbeelden dat het uit den he
mel, valt, wordt in werkelijk
heid te Konstantinopel ver
vaardigd. Bij de plechtigheid,
welke door 21 kanonschoten
werd aangekondigd, viel het ta
pijt een bijzondere onderschei
ding te beurt, daar het niet al
leen door den khedive (onder
koning, namens den Turksen
sultan. Red.) en den Shetk-uhl
Islam, maar ook door den her
tog van Connauyht. baron Le-
genau en de generaals Wolseley
en Graham werd begroet. De
"tapijtbewaarder", een she ik
van reusachtige gestalte, ont
ving als naar gewoonte, bij wij
ze van offerande, uit de handen
van den khedive een goedgevul
de beurs met goud. De geloovi
gen roemden de houding der
Engelse hen, die zich bij deze ge
legenheid gedroegen als echte
Muzelmannen.
Viiftifl jaar geleden:
- Uit Mexico City wordt ge
meld. dat daar een hevtge kou
de t* ingetreden de thermome
ter is tot vijftien graden onder
het vriespunt gedaald Er t* ook
veel sneeuw gevallen. De koude
heeft reeds vijf levens geëischt
Daarentegen wordt uit de
hoofdstad van Argentinië, Bue
nos Aires, gemeld, dat daar een
groote hittegolf heerscht, waar-
bij temperaturen lot veertig
graden zyn genoteerd.
- In Londen ts bericht ontvan
gen, dat drie jongelui, die op 28
juli van dit jaar met een klein
bootje uit Hamburg waren ver
trokken, aan de Noordkust van
Braziiiè aan land zyn gegaan
