Japan heeft eerbied
voor grijze haren
ZATERDAG 20 NOVEMBER 1982
Hl/
Voor een bezoek aan onder
meer 's werelds modernste au-
tofabriek reisde redacteur
Koos Post naar Japan. Tijdens
dit bezoek kreeg: hij ook de ge
legenheid kennis te maken
met andere aspecten van de
Japanse samenleving. In Ex
tra de komende weken een
weerslag: van zijn indrukken.
In de afgelopen decennia
hebben Japanse produkten
stormenderhand de wereld
veroverd. Na de oorlog was
er aanvankeljk alleen een
naapende industrie. Ze
hadden immers geen keus.
Het berooide land kon
slechts kennis importeren
en daarop voortborduren.
Maar die episode ligt alweer
geruime tijd achter ons. De
Japanners hebben dank zij
hun enorme weetgierig
heid, hun organisatiever
mogen om vergaarde ken
nis rendabel te maken en
hun onmetelijke inzet een
toonaangevende plaats op
het economisch wereldto
neel voor zich opgeëist.
Toonaangevend mm
Japan is zoals bekend Amerika
voorbijgestreefd als grootste
autoproducent ter wereld. De
Japanse auto wordt allang niet
meer gekocht alleen omdat hij
goedkoper is. Ook omdat hij
zich gemakkelijk laat bestu
ren, groot comfort biedt en is
uitgerust met een vijfde ver
snelling, balansassen, turbo
motor en andere snufjes van de
modernste techniek.
Beroepsfotografen over de gehe
le wereld werken vandaag de
dag met Canons of ander voor
treffelijk Japans apparatuur.
De precisie van Seiko's en an
dere Japanse horlogemerken
hebben de faam van het Zwit
serse uurwerk waf doen ver
bleken.
Eens hebben de Japanners de
eerste robot uit Amerika geïm
porteerd om te bestuderen wat
zo'n verlengstuk van menselijk
vernuft allemaal kon presteren
en hoe hij precies in elkaar was
gezet. Vandaag de dag staat Ja
pan bovenaan de lijst van ro
bots producerende (en expor
terende) landen.
Zo kan ik doorgaan. Op het ge
bied van camera's, motorfiet
sen, geheugenchips, micro-
elektronica, robotbouw en wel
licht ook op andere terreinen
heeft Nippon het heft in han
den.
Een woordvoerder van Philips
heeft zich onlangs wat boos ge
maakt over de vele berichten
waarin Japan ook een leidende
plaats in de produktie van glas
vezel wordt toegedicht, een
materiaal onmisbaar bij de ver
dere ontwikkeling van de tele
communicatie. De man uit
Eindhoven zei daarbij dat het
Westen in deze wellicht eens
een achterstand heeft gehad
maar dat die inmiddels is ach
terhaald. Men ziet het: van
naaper is Japan in vele opzich
ten koploper geworden.
Verviervoudigd mm
Het Italiaanse lid Filippi van het
Europese parlement heeft in
een rapport aan deze instelling
geconstateerd dat de Japanse
export in de jaren zeventig is
verviervoudigd. Hij voegt er
echter aan toe dat dit volgens
hem niet te danken is aan lage
re loonkosten, maar vooral aan
de inzet van de Japanse arbei
ders (laag ziekteverzuim, be
reidheid tot overwerk en flexi
bel vakantiesysteem) en aan de
wijze waarop de Japanse in
dustrie is georganiseerd.
De Japanse arbeider verdient
ook niet zo slecht. Toyo Kogyo,
de autofabriek die Mazda's
bouwt, geeft op dat het gemid
delde loon 45.000 gulden per
jaar bedraagt. Dat is dan wel
inclusief 5V4 maand bonus op
het jaarsalaris.
Daar schuilt dus niet op de eerste
Bedrijfsleven en overheid in Japan maken zich
ernstig zorgen over de aanhoudende daling van de
export. In oktober werd voor de negende
achtereenvolgende maand minder geëxporteerd dan
in het jaar ervoor.
Voor een land, waarin de welvaart voor een groot
deel stoelt op het succes van exporterende
industrieën, is dat desastreus. Een mogelijke verdere
economische groei is geheel afhankelijk van de
export omdat pogingen om de binnenlandse vraag
aan te wakkeren tot nu toe opvallend nadrukkelijk
hebben gefaald. Dus is de stemming in Japan
somber.
De fabriek heeft een centrale plaats in het leven van de Japanse arbeider. Het is met alleen c
waar hij zijn dagelijkse rijst verdient, hij maakt er zijn vrienden, ontspant er en wordt er
begraven.
De Kamer van Koophandel was in Hirosjima het enige gebouw dat in kilometers omtrek overeind bleef toe de atoombom er recht boven ontplof
te. Het stadbestuur besloot het als momunent te handhaven. Nu wordt het bijna overwoekerd door hoge, strakke zakenpanden
plaats het geheim van de ster
ke Japanse concurrentieposi
tie. Die zit voornamelijk in de
totaal andere structuur van de
Japanse ondernemingen, de
sterke verbondenheid van de
arbeider met het bedrijf en de
daaruit volgende bereidheid
om zich tot het uiterste voor de
zaak in te zetten.
Daardoor kan in de gloednieuwe
fabriek van Toyo Kogyo in Ho-
fu een bezetting van 1800 man
(én 155 robots...) tot een pro
duktie van 20.000 auto's per
maand komen. Cijfers, waar
van Amerikaanse en Europese
autofabrikanten alleen maar
kunnen dromen. Ze halen op
geen stukken na de helft.*.
Centrale plaats mm
De fabriek neemt voor bijna- 35
procent van alle Japanse arbei
ders een centrale plaats in. Zij
werken er niet alleen, ze ma
ken er ook hun vrienden, ze
ontspannen er zich, ze wonen
er (op grond van de zaak) en
soms worden ze zelfs op de ge
meenschappelijke begraaf
plaats van de fabriek ten grave
gedragen.
Het bedrijf stelt daar een levens
lange geborgenheid tegenover.
Alleen bij crimineel gedrag
volgt ontslag. Verder maakt
men voor het leven deel uit van
deze economische familie. En
bij voldoende inzet en be
kwaamheid volgt bij het stij
gen der jaren mogelijk promo
tie.
In Japan koestert men de eer
bied voor grijze haren. Promo
tie is een kwestie van leeftijd.
Daardoor komt de jeugd
slechts zelden en dan meestal
nog laat aan bod.
Er zit nog een andere adder on
der dit Japanse gras. Want al is
niets dictatoriaal, al geschiedt
de besluitvorming ogenschijn
lijk hoogst democratisch met
inspraak in alle geledingen, het
resultaat van zo'n langdurig
praatproces is haast altijd
voorspelbaar. De voorstellen
van de leiding worden geac
cepteerd. Want wie kan zich in
zo'n structuur veroorloven
dwars te gaan liggen tegen ho-
ger-geplaatsten? Zelfs al ma
ken die gebruik van dezelfde
kantine, drinken ze koffie uit
dezelfde automaat en zitten ze
op hetzelfde toilet met de ver
warmde bnl.
Maar het gevolg van deze manier
van besluitvorming is wel dat
na die uiterst lange aanloop ie
dereen zich met hart en ziel
achter de genomen beslissing
kan plaatsen. Geen gemor
achteraf dus.
Effectief mmmmim*
En alles bij elkaar is de combina
tie van senioriteitsbeginsel en
geborgenheid voor het leven
zeer effectief gebleken, uiterst
stabiel en zeer geschikt om de
arbeiders te stimuleren.
De grote gebondenheid maakt
dat de werknemer gemakke
lijk ervan kan worden over
tuigd dat wat goed is voor het
bedrijf ook goed is voor hem
zelf.
Dus is zyn inzet groot en is hij
altijd bereid mee te denken en
mee te praten over hoe het
werk en het produkt nog beter
kunnen worden gemaakt Ge
sprekken die veelal in de kof
fiepauzes, het lunchuur of na
de dagtaak worden gevoerd.
Vakbonden m^mm
Daar komt nog bij dat de vak
bonden niet per branche maar
per bedrijf zijn georganiseerd.
Alle met-stafleden van het be
drijf zijn verplicht Üd. Veel ver
binding tussen de verschillen
de bedrijfsgebonden vakbon
den bestaat er niet. Alleen een
nogal vrijblijvend federaal ver
band. Maar gezamenlijk ten
strijde trekken is er niet of nau
welijks bij.
Het laat zich gemakkelijk raden
dat de vakbonden - die wor
den geleid door vrygestelde
personeelsleden - de verhou
dingen binnen het bedrijf niet
kunnen buiten sluiten. In de
praktijk komen arbeiderscon
flicten (behalve de jaarlijkse
schermutselingen over de
hoogte van de bonus) dan ook
zelden voor. Men moet diep na
denken voor men zich de laat
ste staking herinnert.
De gebondenheid aan het bedrijf
is ook mede noodzakelijk om
dat overstappen naar een an
der bedrijf (lees: een andere
"familie") vrijwel onmogelijk
is. Dat de directeur van een be
drijf naar de concurrentie
stapt om zijn positie te verbete
ren is in het Westen goed denk
baar, in Japan echter onbe
staan baar En wat op het hoog
ste niveau met kan kar. ook
niet op het laagste
Verder is de situatie in Japan
bikkelhard wie buiten de boot
valt verzuipt
Ideaal mmmmimmi
Voor de bedrijven ontstaat zo
echter een bijna ideaal klimaat
om rustig en concurrerend te
werken. Onder de stimuleren
de protectie van het ministene
van internationale handel en
industrie, de befaamde MITI
(mimstery of international tra-
de en industry), die het econo
misch proces in Japan opjaagt,
begeleidt en stuurt
Door het verzamelen en distri
bueren van veel wereldwijde
informatie worden bedrijven
in staat gesteld flexibel te rea
geren op het marktgebeuren,
zodat zo nodig de bakens tijdig
kunnen worden verzet. Zelden
worden de aanwijzingen en
waarschuwingen van MITI in
de wind geslagen Intcg. n l.
jarenlange ervaring heefl het
Japanse zakenleven geleerd
dat het veelal veilig varen is op
het kompas van MITI
Verrast ^mm^^mm
Dat wil met zeggen dat ook dit
uniek geïnformeerde ministe
rie niet eens kan worden ver
rast door de loop der dingen.
Ook MITI zag destijds de bui
van de energiecrisis niet han
gen. Zelfs de grote Japanse
handelshuizen - die soms be
ter over de gang van zaken in
een bepaald land op de hoogte
zijn dan de regenng van dat
land werden toen door de
feiten overvallen.
Dus ook de kleinere bedrijven,
zoals bijvoorbeeld de reeds ge
noemde Mazda-fabnek Toyo
Kogyo, die plotseling met een
grote voorraad schier onver
koopbare auto's met rotatie-
motor kwam te zitten.
Deze rotatiemotor had namelijk
een nogal dubieuze reputatie
wat betreft het benzinever
bruik En daar dat verbruik in
eens een doorslaggevende fac
tor was geworden leek met een
voorraad van 150 000 van zulke
wagens het vonnis voor de fa
briek getekend.
Maar toen kwam "Japan Incor
porated" in werking Japan
BV zouden wij zeggen. De ene
hand wast de andere. Banken
zorgen voor zeer goedkope
kredieten. Van alle kanten
kwamen aansporingen om te
gen zeer gunstige voorwaarden
toch te kopen. Sommigen dis
tricten gingen zelfs zover dat
ze voor zulke wagens verlaging
van de wegenbelasting door
voerden.
Het resultaat was niet verassend:
Toyo Kogyo kwam de klap vlot
te boven en kon rustig verder
meebouwen aan de totale Ja
panse welvaart.
Groeiend aandeel m
Zo verovert Japan met vereende
krachten een steeds groter aan
deel in de wereldeconomie. In
1960 nog maar drie procent, nu
om en nabij de tien procent. En
als het aan de Japanners ligt
zal dat nog niet het einde zijn
Ze willen nog meer.
Daarom zijn ze zo somber nu er
een al maandenlang durende
stagnatie in de groei van de ex
port is ontstaan. Temeer omdat
deze terugval gepaard gaat met
steeds harder klinkende pro
tectionistische kreten in Ame
rika, Europa en elders in de
wereld.
In vele landen kan men het niet
verkroppen dat de Japanners
overal met hun produkten bin
nendringen, terwijl zij hun ei
gen markt in Japan met aller
hande technische en admini
stratieve foeQes vrywel afge
sloten houden voor de concur
rentie.
Oh nee. geen Japanner zal dat
openlijk toegeven. Hy zal de
schuld altyd by de concurren
tie zelf leggen. Te duur Niet af
gestemd op de Japanse markt.
Geen gevoel voor de Japanse
verhoudingen. En meer van
dergelijke verwyten
Maar - om even in de autowe
reld te blijven - het is met zo
byster moeilyk om bijvoor
beeld een Volkswagen Golf zo
met technische eisen en papie
ren rompslomp te behangen
dat zo'n karretje voor de Ja
panse klant schier onbetaal
baar wordt
Natuurlyk wekt zo'n houding
weerstand op. Daarom worden
die protectionistische smeek
beden steeds dringender
Doorgewinterde zakenmensen
betwijfelen echter of zulke re
stricties van de vrye handel het
klimaat zullen verbeteren Ze
verwachten het tegendeel.
Maar gezien de ontwikkelingen
de laatste maanden is zelfbe
perking aan de Japanse kant
ook nauwelijks te verwachten
Het kan een boeiende economi
sche stryd worden
