Samenwoners uit de verboden zone
Kerkdiensten
Predikant en pater pleiten voor andere houding
uATERDAG 13 NOVEMBER 1982
Geestelijk leven
In Frankrijk woont bijna 10 procent
van de jongeren tussen de 18 en 29
jaar ongehuwd samen, zo bleek uit
een enquête. De schatting in Neder
land is op dit ogenblik 7 procent
van alle relaties. Tegen het jaar
2000 zal, naar verwachting, 30 pro
cent van alle relaties 'samenioo-
nend' zijn.
De vraag of het aantal kerkelijken
onder de samenwoners groter of
kleiner is dan het aantal niet-ker-
kelijken, moet nog onbeantwoord
blijven, omdat daar geen gegevens
over zijn. Wel is zeker, dat onge
huwd samenwonen - in verschil
lende vormen en onder verschillen
de motieven - zowel onder kerkelij
ken als onder niet-kerkelijken voor
komt.
Voor de kerken betekent het ver
schijnsel van de ongehuwde ofwel
'alternatieve tweerelaties' - dat
juist in de westerse, welvarende
landen hand over hand toeneemt
een diep ingrijpende uitdaging. De
kerken waren - en zijn nog steeds
- vooral 'gezinskerken'. En een 'ge-
zinskerk' oefent ook 'gezinspasto
raat' uit. Andere tweerelaties dan
het huwelijk ervaart men in eerste
instantie als niet-góed en als een be
dreiging.
Dat ongehuwd samenlevenden op
hun beurt de kerken beschouwen
als bedreigend en als een voor hen
'vreemd klimaat', komt binnen ge
zinskerken nauwelijks op. Met
voorbijzien van de eigen aard en
achtergronden van niet-huwelijkse
tweerelaties, vellen kerken al vóór
een serieuze analyse hun oordeel.
Dat gaat vanzelfsprekend uit van
'huwelijk en gezin' als het 'norma
le'.
Moeten kerken de alternatieve twee
relaties dan maar zonder meer ac
cepteren? Gezien hun gevoeligheid
in zaken van seksualiteit, huwelijk
en gezin lijkt een dergelijke inte
gratie vooralsnog niet reëel. Ze zou
den om te beginnen deze verhoudin
gen kunnen benaderen vanuit hun
éigen aard, en niet exclusief vanuit
het anders geaarde en anders geo-
rïenteerde huwelijk en gezin.
Pastorale antwoorden
Dr. A. Dekker, ethicus aan de theolo
gische hogeschool van de Gerefor
meerde Kerken in Kampen, en dr.
J. H. Dijkman, hetzelfde aan de
rooms-katholieke theologische hoge
school in Tilburg, hebben met hun
'theologisch-ethische verkenning
van alternatieve tweerelaties' een
bijdrage willen leveren aan een
meer 'pastorale benadering'. De
omvang van het verschijnsel al
plaatst de kerken voor grote proble
men. De situatie - theologisch nog
nauwelijks doordacht - vraagt om
pastorale antwoorden.
In hun boek 'Samen-leven' - deze
week verschenen bij Kok in Kam
pen, als deel 2 in de serie 'Actuele
ethiek' - doen de predikant en de
pater een moedige poging tot 'bij
belse verantwoording'. Niet om hun
gedachten over alternatieve twee
relaties zoals die zich feitelijk aan
ons voordoen nu zomaar te projec
teren op de Schrift. Het gaat hun
erom. hoe hedendaagse christenen,
sprekend over relaties in wélke
vorm dan ook, zich kunnen en mo
gen beroepen op die Schrift
De schrijvers constateren bij de ker
ken een bepaald soort 'gespleten
heid'.
Gaat het over seksualiteit, huwelijk,
abortus of euthanasie, dan reageert
men sterk emotioneel. Andersden
kenden ioorden op deze terreinen
nauwelijks toegelaten. Maar zijn
zaken aan de orde als rechtvaardi
ge arbeidsverdeling, ontwikke
lingssamenwerkingoorlog en vre
de. dan is het oordeel ineens veel
koeler en zakelijker. Zelfs u er bin
nen de kerken ruimte voor uiteenlo
pende opvattingen over de Schrift
en 'geloofswaarheden'
Toch is er, volgens Dekker en Dijk
man. wel degelijk een andere hou
ding mogelijk tegenover alternatie
ve tweerelaties dan alleen maar
veroordeling en schrik. Natuurlijk
zijn ook deze relaties niet boven kri
tiek verheven en zijn ze uit zichzelf
niet beter of idealer dan het huwe
lijk en de gezinsrelatie. Maar als
'groeiproces' hebben ze tijd en ge
duld nodig. De kerken zouden het
eigen geweten en de eigen verant
woordelijkheidszin van de relatie-
partners moeten eerbiedigen.
De schrijvers pleiten dan ook vooreen
klimaat van samenspraak'
antwoord geven, maar géén her
haling. Dan biedt de Schrift over
vloedig stof voor één grote ver
antwoordelijkheidsethiek". De
schrijvers zijn huiverig voor elke
poging om het handelen van de
mens te laten bepalen door regels
of methoden, die de eigen verant
woordelijkheid ook maar voor
een deel ondergraven.
Trouw
Deze principiële verantwoording
van bijbelgebruik betekent voor
Dekker en Dijkman concreet,
dat de Schrift geen norm kan zijn
voor krampachtige pogingen om
het huwelijk zoals wij dat ken
nen te verabsoluteren.
"Wel kan de Schrift ons leren, dat
een werkelijk diep menselijke re
latie haar wortels en gestalte
vindt in een wederkerige, gebor
genheid gevende trouw. Hoé
mensen - overeenkomstig de si
tuatie waarin zij staan - deze re
latie invullen, is een zaak waar
op grond van de normen van de
Schrift in details nauwelijks iets
over valt te zeggen. Overal waar
mensen elkaar uittillen boven de
anonimiteit, eikaars bestaan
werkelijk delen en helen, dóór
wordt het verhaal van Gods heil
verder verteld en concreet ver
taald".
De schrijvers beseffen heel goed,
dat verdwijning van het huwe
lijk een ontwrichting van de hele
samenleving zou betekenen. Zij
geloven daar ook niet in. Kern
van het huwelijk is toch, dat man
en vrouw voor hun leven garant
willen staan voor elkaar en voor
hun kinderen. Zou dat niet meer
bestaan, waar zijn dén mensen,
en vooral kinderen, op langere
termijn aan uit- en overgeleverd.
Maar 'huwelijk' is als rechts-,
maastschappij- en cultuurvorm
óók veranderlijk en verander
baar.
Het probleem is, dat die twee kan
ten van het ene huwelijk tegen
woordig onder sterke spanning
staan. "De beste remedie tegen
ongenuanceerde kritiek op het
huwelijk zijn: goede, eigentijdse
huwelijken, ondersteund en
geinspireerd door een kerk die
bij de tijd is".
Averechts
Dekker en Dijkman - die ook de
homofiele tweerelatie in hun
pastorale benadering betrekken
Dr. DEKKER ...uit Kampen...
- waarschuwen voor een pasto
rale praktijk die een serieuze an
dere manier van leven zou willen
ombuigen naar het vertrouwde
huwelijks- en gezinspatroon.
"Dat zal bijna altijd averechts
werken".
Pas als de relatie zelf au seneux
wordt genomen en met wordt
weggestopt in de verboden zone,
is ook opbouwende en eventueel
ontradende kritiek mogelijk.
"Het gaat primair om het levens
geluk van de partners en om de
garantie die de aangegane ver
houding hun daartoe kan bie
den".
De pastor moet terughoudend zijn
in zijn ethisch oordeel. Luister
bereidheid staat voorop. De offi
ciële pastor is ook lang niet altijd
de meest geschikte gespreks
partner. Dat kunnen juist 'gewo
ne' gelovigen wél zijn. "In hen
presenteren de kerken zich als
de Christus, die zich als toevalli
ge voorbijganger aansluit bjj de
in moeilijkheden verkerende
leerlingen van Emmaüs". Pasto
raal contact lijkt slechts mogelijk
voor wie zich kan inleven.
Risico
Dr. Dekker en dr. Dijkman weten
goed, dat zij met deze publikatie
'een zeker risico' lopen. Dat is al
tijd zo, als je een 'heet hangijzer'
aanpakt.
Hun verkenning - die geen 'oplos
sing' pretendeert voor elk
ethisch of pastoraal probleemge
val - zal ongetwgfeld weerstan
den oproepen. Maar anderzijds
ook mensen helpen om hun zelf
gekozen relatie te toetsen en te
verdiepen.
Rooms-katholieken en protestanten
kunnen zich over dezelfde zaken
soms heel verschillend uitdruk
ken. De rooms-katholieke Dijk
man en de gereformeerde Dekker
hebben hun best gedaan om een
boek te presenteren, dat voor bei
de confessies verstaanbaar is.
Wat niet wil zeggen, dat het voor
iedereen gemakkelijk leesbaar is.
En dat zou toch wel moeten bij
een kwestie als deze. die de hele
samenleving aangaat.
Er is al veel gewonnen als deze pu
blikatie in allerlei kringen ter
sprake komt. Het is de schriji>ers
ten diepste maar om één ding be
gonnen. de kilte van het oordeel
te vervangen door de warmte
van de samenspraak.
In een hoofdstuk over de maat
schappelijke achtergronden van
veelvormige tweerelaties zet het
duo Dekker-Dijkman uiteen, dat
het huwelijk in het vóór-indus
triële tijdperk nooit slechts twee
mensen maar de hele familie,
aanging. Een tweerelatie waar
niemand zich verder mee be
moeide stond ongeveer gelijk
met een weggestoten worden uit
de gemeenschap. Het was volop
een sociale aangelegenheid.
De welvaartsstaat van na de oorlog
heeft de kracht en invloed van
het familieverband zwaar aange
tast. Men wordt verzorgd van de
wieg tot het graf. Maar ondanks
dat enorme aanbod van maat
schappelijke dienstverlening
voelen mensen zich in deze mo
derne maatschappij met haar
zeer ingewikkelde organisatie,
die op den duur alleen nog door
computers te regelen valt - niet
thuis.
De invloed van de ondersteunende
maar ook controlerende en des
noods corrigerende familie is
weggevallen. De welvaartsmaat
schappij geeft de mensen een
grote mate van eigen vrijheid,
ook voor het ontwikkelen van
persoonlijke relaties. Maar voor
de intiemere binnenkant daar
van zijn ze steeds meer op zich
zelf aangewezen.
Binnen deze anonieme, grootscha
lige en overgeorganiseerde maat
schappij - die gemakkelijk tot
vereenzaming kan leiden blijkt
onder jong én oud een grote rela
tiebehoefte te bestaan. Tegelijk is
er een sterke huiver om relaties
officieel te laten sanctioneren. Er
blijkt niets zo moeilijk te zijn als
de opbouw van een werkelijke,
hechte relatie. Óók binnen het hu
welijk.
Het aantal echtscheidingen in Ne
derland en in de ons omringende
welvaartslanden liegt er niet om.
Naast boeken over relatievor
ming wordt tegenwoordig in al
lerlei publikaties haarfijn uiteen
gezet, hoe mensen zo verant
woord mogelijk kunnen schei
den.
Ondanks het feit dat de meeste jon
geren en ouderen nog altijd kie
zen voor de vaste relatie van het
erkende huwelijk, is er een dui
delijke tendens om het huwelijk
niet meer te zien als hét model -
enig en exclusief - van samen
leven, waaraan de waarde van al
le andere relatievormen wordt
afgemeten. Dekker en Dijkman
houden het voor mogelijk, dat bij
een volkstelling in de naaste toe
komst het aantal samenwonen
den dat van de gehuwden en al
leenstaanden evenaart of mis
schien zelfs overtreft.
Serieus
Nogal wat tweerelaties onder jon
geren zijn niet zozeer gericht te
gen het huwelijk als erkende en
beschermde instelling maar te
gen het voortijdig sluiten ervan.
Zij hebben behoefte aan een in-
groei-, leer- en experimenteerfa
se, die een later trouwen niet uit
sluit.
Er zijn gescheiden mensen, die -
de trauma van hun scheiding
nauwelijks te boven - ervan af
zien hun nieuwe relatie als een
officieel huwelijk op te vatten, óf
ze wachten daar minstens enige
tijd mee.
Bij weer anderen spelen protest,
afwijzing of onverschilligheid
een rol. Zij vrezen, dat het huwe
lijk hen dwingt in een 'achter
haald' rol- en verwachtingspa
troon.
Ouderen hebben soms financiële
of psychologische bezwaren om
hun relatie - die zij wel degelijk
Samenstelling
van deze pagina:
S.J. de Groot
als een huwelijk beleven - offi
cieel te laten bevestigen. Ook de
reactie van de kinderen kan hier
in meespelen.
De schrijvers uit Kampen en Til
burg komen tot drie conclusies:
1 dat voor verreweg de meesten hun
relatie een zeer serieuze aangele
genheid is;
2 dat seksualiteit ook in de alterna
tieve tweerelaties niet geisoleerd
voorkomt, maar is verweven met
andere belevingswaarden, die
zeker zo belangrijk zijn (samen
wonenden zijn geen 'seksueel ont
spoorden');
3 dat de uitdrukking 'niet-gehuwd'
even weinig zegt over de inhoud
en waarde van de relatie als de
meer vertrouwde aanduiding
'gehuwd'.
Het huwelijk als maatschappelijk
en kerkelijk instituut blijft be
langrijk, ook voor de interne re
laties van mensen, maar échte
paren vindt men niet alleen dóór.
"Onder de onschuldige noemer
van het huwelijk gaat waar
schijnlijk een veel grotere onge
lijkheid tussen de partners
schuil dan men denkt".
Kloof
Dekker en Dijkman zoeken in de
Schrift geen 'bewijzen' voor hun
visie. Het is altijd gevaarlijk om
met een Schrift-bewijs de waar
heid te willen 'hebben'. Dat is
ook pretentieus. "Wg erkennen,
dat wij de Schrift met onze eigen
ogen lezen". Zij hechten meer
aan het begrip 'Schrift-beroep'.
Met het klakkeloos herhalen van
bijbelteksten kom je er niet "Er
is en blijft nu eenmaal een kloof
tussen wat eeuwen geleden is ge
schreven en onze eigen tijd, een
kloof die we niet mogen en kun
nen dempen".
De fundamentalistische opvatting
- die van de 'tijdgebondenheid'
van bepaalde bijbelteksten niet
wil weten - achten zij onbruik
baar. Op die manier schuift men
de problemen van zich af of voor
zich uit "Het gezag van de bijbel
betekent niet, dat je van die bij
bel een verzameling tijdloze re
gels maakt. Een verantwoord be
roep op de Schrift zal de afstand
in cultuur en maatschappijvorm
tussen toen en nu willen verdis
conteren".
De schrijvers komen in hun boek
met een eigen ontwerp. Zij noe
men dat de 'inspiratieve, ethische
responsie-theorie'. Die houdt in,
dat de Geest van God met ons
meegaat in het beluisteren, ver
staan en doen van het Woord van
de Heer.
"Toekomst meldt zich en wordt
door het altjd actuele Woord
opengebroken. Gebeurt dat niét
dan staat het leven stil en sterft
het af. Wat wij tegen die achter
grond kunnen zien is, hoe men
sen in de bijbel hoorden, wat in
hun specifieke situatie voor dót
moment de oproep was om te
handelen. Over lange eeuwen
heen komt hun antwoord nu
naar ons toe. Hun antwoord kan
vandaag voor ons een aanwijzing
zijn om op onze beurt in éigen
verantwoordelijkheid - maar
luisterend naar wat de Geest van
Jezus voortdurend tot de kerken
zegt - nieuwe beslissingen te ne-
"Wij kunnen niet doen alsof de we
reld op dit ogenblik niet in déze
vorm bestaat. Dus: wel degelijk
LEIDEN: Herv. Gem. HoogL kerk 10 ds.
Pannekoek, ha, 11.45 oecum. dienst;
Marekerk 10 ds. De Jong, 5 ds. De
Vreugd, Amersfoort;
Maranathak. (L. Mors weg) 10 ds. Hor-
tensius;
Regenboog (Merenwyk) 9.30 mevr. v.
Amerongen en pastoor v. Well, 11.15
mevr. v. Amerongen en ds. v.d. Velden;
Bethlehemk. (Driflstr.) 10 ds. Christ.
Eek en Wiel, opendeurdienst;
föË.
Waalse kerk (Breestr.) 10.30 ds. Ribs.
Petrakerk (Surinamestr.) 10 ds. Fran
ken. Zeist, met doven.
Acad. Ziekenhuis 9 rk. dienst, 10.15 ds.
Bovenberg.
Diakonessenhuis morgen 10.30 ds. v. 't
Hof, zat. 20 nov. 10.30 rk. dienst, H. De-
lamarre.
Endegeest: zie Oegstgeest.
Geref. Kerk: Zuiderk. (Lammen-
schansw.) 10 ds. Koolstra;
Petrak. (Surinamestr.) 10 ds. Franken,
Zeist, met doven;
Oude Vest 10 ds. Keyser, Utrecht, 5 ds.
Hortensius;
Maranathak.(L. Morsw.) zie herv. gem.;
Bevrijdingsk. (Montgomerystr.) zie
herv. gem.;
bejaardenhuis Groenhoven 10 ds. Hem-
Geref. K. Vrijg. (Herengr.): 10 en 5 stud,
v. Eerden.
Chr. Geref. K. (Steenschuur): 10 en 5 ds.
Den Hertog.
Geref. Gem. (N. Ryn): 10 en 4.30 ds.
Boogaard.
Geref. Gem. in Ned. (Bethl.kerk
Driftstr.): 11.30 en 5.30
Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr
10.15 dr. Maasdorp, Den Haag.
Doopsgez.-Remonstr. Gem. (Lokhorstk.
Pieterskerkstr): 10.30 ds. Verheus,
A.dam.
Baptistengem. (O. Rgn 3): 9 gemeente-
bybelschool, 10 ds. Bosveld. 7.30 evang-
.dienst in Lusthofl.school, hr. De
Leeuw. wo. 17 en do. 18 nov. 8 gemeen
te-bij belschool.
Evang. Christengem. (Middelstegr. 3):
10 hr. Dikkes.
Zendingswerk Middernachtsroep (Zoe-
terw.singel 21): 5 gastspreker.
Evangeliecentrum (Zijlsingel 2): zo. 10
hr. v. Nieuwenhuizen, di. 8 hr. Richards,
vr. 8 jeugdsam.
Pink ster gem. (O. Vest 13): 10 evang.
Haan.
Leger des Heils (Hooigr10 heiligings-
sam., 5 verlossingssamenk.
Nieuw-Apost. Kerk (H. Rynd. 24): 9.30
Zevendedagadventisten (Lokhorstk):
elke zat. 9 45 bijbelstudie, 10.45 predik
dienst.
Christian Science (S eensch. 6): 10.30.
Kerk van J. Chr. v.d. Heiligen der L. Da
gen (Brahmsl 9.30, 10.30 en 11.20.
Oud-Kath. K. (Zoeterw.singel): 10.
Rooms-Kath. K.: Haagweg zat 7, zo. 9
en 10.45;
Herensingel zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Rijndijk (Leiden-V.schoten) zat. 7, zo.
9.30 en 11.30;
Steenschuur zat. 7. zo. 8.30, 10, 11.30, 6
Haarl.straat zat. 7, zo. 9.30, 10.45 en
12.15;
H. Rijndijk (zie Zoeterwoude).
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 ds. Berg-
AARLANDERVEEN. Herv. Gem. 10
ds. Groenendijk, Scheveningen, 7 hr.
Stam, Nieuwkoop.
Geref. K.: 10 dr. v. Oeveren, Rijnsburg,
6.30 ds. Bol, Vijfhuizen.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Adventskerk 10 ds. Bogers; Kruisk. 10
ds. De Jonge; Opst.kerk 10 en 6.30 ds.
v.d. Heiden, in avonddienst ha; Nabij 10
jeugdkapel; Mar.kerk 6.30 ds. Modde-
ha; Ashram (Marsdiep) 10 ds. Mulder,
ha; Albanianae (Diamantstr.) 10 ds.
Nieuwenhuis, ha; Onderweg (Lijster
laan) 11 pater v. Sasse van Ysselt, Wou-
brugge, jongerendienst; Sionskerk (Pla-
netensingel) 9.30 en 6.30 ds. Ouwendijk,
ha.
Geref. K.: Mar.kerk 10 ds. Vree. 6.30 ds.
Modderaar, opendeurdienst; Salv.kerk
10 en 6.30 ds. Stolk. Zie ook herv. gem.
Ned. Geref. K. (school WiUemstr 9.30
ds. Waagmeester, 4.30 ds. Biewenga.
Oud-Geref. Gem. (Hooftstr. 240): 9.30 en
4.
Bapt.gem. (Molenwerfstr. 1): 10 en 6.30
ds. Koekkoek.
Bapt.gem. Noord (school Kalkovenw.
62): 10 hr. Vork, 6.30 ds. A. van den
Berg.
Volle-evang.gem. (techn. school Bos-
parkweg): 10 hr. Knoester.
Pinkstergem. (school Batenstein 16): 10.
Leger des H. (Corn, de Vlamingstr.): 10
en 6.30.
Remonstr. Kring (Van Mandersloostr.
36): 10 dr. Cramer.
Rk Kerk: Bonifaciusk. zat 7. zo. 9.45 en
11.30;
Piusk. zat 7, zo. 9 en 10.30;
De Bron zat 7, zo. 9.30 en 11.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 en 6
ds. Exalto.
Geref. Gem. 9.30 en 6 ds. Vogelaar.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. Richter, 6.30 ds. v.d. End,
Kampen;
Salv.kerk 10 ds. Enkelaar, Sluipwijk,
6.30 ds. Wieman;
BethLkerk 10 ds. Wieman, 6.30 ds. Kiel-
der, Vianen.
Geref. K.: 9.30 en 6.30 ds. v.d. Berg.
Geref. K. Vrijg.: 9.30 ds. Spijker, 4.30 ds.
De Graaff.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
dr. Haitsma, 6.30 ds. v. Roon, Katwijk
aan Zee, jeugddienst;
De Stek 9.30 ds. De Vries, Den Haag.
Geref. K. 9.30 ds v. 't Hoff, 5 ds. De.
Zwart V.schoten.
Geref. Gemeente: 9.30 en 3.30 ds. Gol-
verdingen.
Rk Kerk: zat. 5.30 (De Stek) en 7, zo. 9.30
en 11.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30 ds.
Haakman, 6.30 kand. Paul, Zoe term eer.
Geref. K.: 10 ds. Brink, Amersfoort 5 ds.
v. Dalfsen, Overschie.
Rk Kerk: dorp zat. 7, zo. 9.30 en 11.30;
O. Kerk 10 ds. Visser. 6 ds. Nicolai,
Nieu wend ijk;
Ichthusk. 10 ds. Vroegindewey, 5 ds.
Driebergen;
Pniélk. 9.30 ds. v. Roon, 6 ds. Visser;
aula Bestevaer-mavo (Rynsoever 293) 10
Ver. ter voorbereiding van een herv.
deelgemeente 'De Rank' te Katwijk (au
la P. Groen-college): geen dienst
Geref. K.: Vr.kerk 10 ds. Kersten, 5 ds.
Verdoorn, Wadd.veen;
Triumfatork. 10 ds. v.d. Horst 5 ds.
Kersten.
Geref. K. Vrijg.: 10.15 leesd., 3 ds. Grut-
ter.
ds. De Reuver.
Geref. Gem. Remisestr 10 en 5.
Volle-evang.gem. (Voorstr. 100): 9.45.
Geref. K.: 10 ds. Boswijk, 7 zie herv.
Ned. Geref. K. (Salvatori): 9 en 5 ds.
Schuurman.
Chr. Geref. K.: 10 en 4.30 ds. v. Dy ken.
Geref. Gem.: 10 en 4.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 en 6.30
ds. Bronsgeest.
Geref K.: 9.30 ds. Modderaar, Alphen,
6.30 ds. Scholten, Ouderkerk a.d. Am-
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 en 6.30
ds. Molenaar.
Geref. K9 30 ds. Byleveld, Woerden. 7
ds Baerends, Nieuw-Vennep
Rk Kerk:
9 en 11.
ds. v.d. Wal, lunderdienst, 7 ds. Biesma
in 'Parkwijk'.
Geref. K.: zie herv. gem.
Chr. Geref. K.: 10 en 5 ds. Biesma.
HOOGMADE: Herv. Gem. 10 ds. v.d.
Hoek.
Rk Kerk: zat 7, zo. 10.
DE KAAG: Herv. Gem. 10 ds. Koren-
hoff, Heemstede.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 10.
KATWIJK AAN DEN RUN: Herv.
Gem. Dorpsk. 10 ds. Aarents, 6 ds. Boer,
Ontm.kerk 10 ds. Boer, 6.30 ds. Bou-
man, Scheveningen. jeugddienst
Ver ter voorbereiding van een herv.
deelgemeente 'De Rank' te Katwijk (au
la P. Groen-college). zie Katwijk aan
Zee (bij geen vermelding geen dienst).
Geref. K.: 9.30 ds. Oegema, O.geest. 5 ds.
v.d. Horst.
Rk Kerk: zat 7. zo. 9.30 en 11.15.
KATWIJK AAN ZEE: Herv Gem. N.
Kerk 10 ds Driebergen, 6 ds v Slie-
Geref. K.. 10 dr. Bade, ha, 7 ds. Lapré,
ha.
LEIDERDORP Herv Gem. en Geref.
K. Dorpsk. 10 ds. v.d. Bom, 3 ds. Boven
berg. met gehandicapten, 6.30 ds.
Knorth;
Hoofdstr. 10 ds. Knorth,
Scheppingsk. 9 en 10.30 ds. v. Loenen.
Leythenrode 10 ds. Lutmers.
Elis.ziekenhuis 9.30 hoogmis, 10.45 ds.
Brommet
Baptgem. (wykgeb. Zijlkw): 10 hr. v.d»
Zeeuw.
Rk Kerk: zat 7, zo. 9, 10.30 en 12.
LEIMUIDEN Herv. Gem. 9.30 ds. Kiel-
der, Vianen. 7 ds. De Korte; dorpshuis
Kudelstaart 10 ds. Bakker, Aalsmeer
Geref. K 9.30 mevr. ds Attema-Roos-
jen, Nieuwer brug, 7 dr. Bade, Koude
kerk
Rk Kerk: zat 7. zo. 7.30, 9.30 en 11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds 't
Hooft 7 ds. Hetile, Wassenaar, jeugd
dienst;
Pauluskerk 10 ds. Oostinga, Sliedrecht
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9 JO ds.
Goverts, 7 ds. Bergsma.
Geref. K.: 8.30, 10.30 en 4.30 ds. Wijn
gaarden, ha.
Chr Geref. K 9.30 en 4.30 ds. Visser
Rk Kerk: zat. 7. zo. 10 en 12.
- dorp, 7
Geref. K.(W. Verlaat): 10 e
boom
Rk Kerk: zat 730. zo. 9 en 10.30.
NOORDWIJK Herv. Gem. Voorstr-
.(Binnen) 10 ds. v.d. Lee. gez. dienst met
en voor kinderen, 5 kand. Buitelaar, 7
zondagavond viering
Hoofdstr. (Zee) 10 ds. Rothfusz, H.gom,
jeugddienst; Buurtkerk 5 ds. Kuiper.
De Rank (Golfbaan) 10 ds. Westland,
Huizen.
Geref. K.: Hoofdstr. (Zee) 10 hr. v. Duin,
5 ds. Kuiper;
Vinkenl. (Binnen) 5 ds. Elgersma.
Stichtingskerk 11 ds Slofstra. Sole Mio
9 ds. Bouma. Zie ook herv. gem.
Ned Prot Bond (aula O.Zeew 10.30 dr.
Meyering, O.geest
Rk Kerk: Zee zat 7. zo. 9.30 en 11;
Binnen zat 7. zo. 8,10 en 11.30.
NOORDW1JKERHOUT: Dorpsk. 10 ds.
Elgersma. Noordwijk.
Rk Kerk: Victork. zat 7. zo. 9.30 en 11;
Jozefk. zat 7. zo. 830 en 10.
OEGSTGEEST. Herv. Gem. Groene of
Will.kerk 11 ds. Kooman;
Pauluskerk 9.30 ds. Kooman;
Gemeentecentrum (Lytw.) 10.30 ds.
Spelberg, Utrecht, 7 ds. Vegter.
Geref. K.: 10 ds. Heemskerk
Geref. K. Vrijg.: 10.30 ds. De Putter. 4.30
dienst
Ned. Geref. K. (Gem centrum) 8 45 en 4
ds. De Lange.
Van Wijckerslooth: 4 ds. Hemmes.
Endegeest: 9.30 pater Boshouwers.
Volle-evangeliegem. (Gem.centrum) 4
Rk Kerk: WilLkerk zat 7. zo. 9 en 10.30.
8 30 en
OUDE EN NIEUWE WETERING
Herv. Gem. 9.30 ds. De Korte
Geref K 9.30 ds Jaspers Focks. 5 ds
Aalders.
Remonstr. Gem.: 10 ds. v. Waveren,
Haarlem.
Rk Kerk: zat 7. zo. 8. 9.30 en 1130.
ROELOFAR ENDS VEEN Rk Kerk
Mar. Pres. zat 7. zo. 8, 9 30 en 11:
Petrus-B zat 7. zo 9 30 en 11.30.
RUNSATERWOUDE Herv Gem 9 30
ds. v.d. Kamp, 7 ds. De Graaf. RLwoude.
Chr Geref. K.: 9.30 dienst 2.15 ds.
Bouw.
RUNSBURG: Herv. Gem. Laurentius-
kerk 9.30 ds. v Niel. 5 ds. Smahng.
Bethelkerk 9.30 ds Smaling
Geref K Petrak. 9.30 ds Damsma, 5 ds.
Cziria;
Imm kerk 9 en 10.30 ds. Snel 5 ds
Baayen,
Mar kerk 9.30 ds. Cziria. 5 ds Damsma.
Geref. K. Vrijg.: 10 en 3.15 ds. Grutter
Chr. Geref. K 9 30 en 5 ds v Sorge
Evang. Chnstengem. (aula mavo): 10 en
7 ds. Visser
Rk Kerk zat 7. zo. 10 30.
SASSENHEIM Herv Gem 9 en 10J0
ds. Germans, 7 ds. Baas, opendeur
dienst
Geref. K.: 10 ds Ferwerda. 7 zie herv.
gem.
TER AAR Herv Gem 9 30 en 6 30 ds
Klein Kranenburg, ha
Geref K.: 9 30 en 6 30 ds Ytsma. Se
rooskerke (W.).
Rk Kerk Aardam zo 9 en 12;
kerk Langeraar zat 7. zo 8 30. 9.30 en
11J0
VALKENBURG Herv Gem. 10 en 6 30
da Vermeulen.
Geref K 9 30 en 6 30 ds Rooze. Garyp
Geref. K. Vryg 9 30 en 5 ds Brumng
VOORSCHOTEN Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds v.d Schoot.
De Ontmoeting (Noordhofiand) 9 30 ds.
De Zwart.
Hulp en Heil (Schakenboech) 10 ds.
Lentz.
Geref K 10 en 5 ds De Zeeuw
Geref. K. Vryg 10 15 en 330 ds. Box
Aulagemeenschap Noordhofland 10.30
woorddienst, thema 'Hoop doet leven'
Rk Kerk: Laur.kerk zat 7. zo II 30.
M. Godskerk zat 7. zo 10
WADDINXVEEN Herv Gem Brugk
9.30 ds. Maasland. 5 ds Roetman.
Hoeksteen 9.30 ds Roetman. 6.30 da
Roelofsen,
Bethelk 9.30 da Kievit Gouda. 5 ds.
Maasland.
Imm.kerk 10 ds. Hulst 5 ds Holwerda.
Geref. Kerk: Kruisk. 10 ds Fcmhout 5
ds. De Moor.
Ontm.kerk 10 ds. De Moor.
Rk Kerk Victork zat 7. zo. 10;
Ontm.kerk zat 7. zo 11 45.
WASSENAAR Herv Gem Dorpsk. 10
ds v. Veen. 4.30 ds. v Tngt Aalst. 7 ds
v Waas bergen.
Kievietk. 10 ds v Bruggen.
Messiask 10 ds v Waas bergen.
Dorpscentrum 9.30 ds Wolters
Geref K Zyllaan 10 en 5 ds v d Meu
len, ha.
Zuid (Bloemcamplaan) 10 ds v.d.
Kamp.
Ned. Prot Bond (Kerkdam) 10.30 ds.
Wemer
WOUBRUGGE Herv Gem. 9JO ds.
Koelewyn. 6 30 evang v d. Bos. Ede
Geref K 930 ds Aalders. 6 30 ds Jas
pers Focks
Ned. Prot Bond (De Wyk) 7 dr Meye
nng. O.geest
Rk Kerk: zat 7, zo. 10.
ZEVENHOVEN Herv Gam. 9 JO en 7
ds Schalk
Geref. K. 930 ds Den Heeten. Hoofd
dorp. 7 hr Schreuder. Tienhoven
Rk Kerk zat 7. zo 9 en 10.45
ZOETERWOUDE Herv Gem. 10 da
Wolthaus, 11 30 get dienst in Christus
Dienaarkrrk
Rk Kerk St Jan zo 930 en 11
Chr. Dtenaark zat 7. zo 10 en 11 30.
H ROndyk zat 7. zo 9 30 en 11
ZWAMMERDAM Herv Gem 10 da De
Graaf. H woude. 6 30 zie geref kerk
Geref K. 10 ds Buikema. 6 30 da Haak-
VOORHOUT: Herv. Gem. 10 ds. Bro- Remonstr Gem.: 10 da v.d Laarse.
