'Het leven kent maar
weinig goede momenten'
Katholieken verdeeld
over kernwapens
a
O
WOENSDAG 27 OKTOBER 1982
De eerste keer leek het nog iets uit
een boosaardig sprookje Dat
was een maand geleden, schat ik,
de Engelse kranten schreven er
over, zoals ze nog altijd over de
naweeen van de Falkland-oorlog
schrijven. De ouders van een ge
sneuvelde soldaat hadden een
navordering gekregen van 30
pond of zoiets wegens zoekge
raakte militaire spullen die aan
hun zoon hadden toebehoord. Dat
het leger hun zoon had zoekge
maakt, voor een tegenwaarde
van 30 miljard pond, scheen niet
aftrekbaar te zijn bij deze uitwis
seling van schadeposten.
De tijd dat ik bij het lezen van zul
ke berichten in edele colère ont
stak en de adrenaline met wind
kracht 12 door mijn aderen voel
de daveren, is al lang voorbij.
Een milde glimlach is tegenwoor
dig het loon voor zulke berichten.
Ze zijn zo vertrouwd, ze bewijzen
dat de mens door de eeuwen heen
zichzelf blijft, een onhandige
stoethaspel, geen hersens, geen
gevoel, niet eerst even nadenken
bij het uitschrijven van zo'n aan
maning tot betalen, of voor alle
zekerheid even nachecken of de
betrokken slordervos van een sol
daat niet per ongeluk is gesneu
veld (wat zijn slordigheid alleen
maar zou bevestigen), nee, ge
woon de volgende lijst van de sta
pel nemen en de boete uitschrij
ven en opsturen. Want zo gaan
die dingen. De mens in zijn ge
daante als robot, een woord dat
de Tsjechische schrijver Karei
Capek heeft bedacht en dat van
het werkwoord 'werken' afkom
stig is.
De mildheid waarmee ik dit geïso
leerde geval bezag ik kon me de
doodschrik van de Britse legerlei
ding, om van Margaret Thatcher
maar te zwijgen, levendig voor
stellen toen zij dit in de krant la
zen; 'kunnen we die sergeant-ma
joor van de administratie niet
ontslaan, of anders misschien op
knopen?!' riepen ze ontzet uit),
kwam ook voort uit mijn overtui
ging dat het allemaal om een on
nadenkende, onhandige, admini
stratieve lopende-bandhande
ling ging, die na elke oorlog wel
een of twee keer gemaakt zal wor
den. Zoals er bij iedere verkla
ring ook altijd een oproep bij een
schattige baby terechtkomt, en er
eens in de drie maanden een be
drag vanf 7.823.950 op de postre
kening van een groenteman
wordt bijgeschreven. It's all in
the game. In landen als Iran krij
gen de ouders van een gefusilleer
de politieke tegenstander de reke
ning gepresenteerd van de kogel
waarmee hun zöon is neerge
knald, maar dat is pure boosaar
digheid, een extra schop na, een
perversiteit, terwijl het in dat ene
geval van die gesneuvelde Britse
soldaat om een administratieve
onoplettendheid ging, waaruit je
geen andere conclusie mag trek
ken dan dat de mens feilbaar is,
en onhandig, en hoogst onnaden
kend.
Maar wat lees ik nu weer op de
voorpagina van de Daily Mirror
van afgelopen maandag? „Zij
vochten voor Engeland... nu wor
den zij beboet". En in nog grotere
letters: FALKLAND HELDEN
MOETEN VOOR VERLOREN
GEGANE PLUNJEZAK BETA
LEN.
De vrouw van een para van het 2e
bataljon merkte dat er 60 pond
was afgetrokken van het trakte
ment van haar 19-jarige man,
wiens beste vriend tijdens de ge
vechten op de Falkland Eilanden
was gesneuveld. Die 60 pond (on
geveer 300 gulden) waren in min
dering gebracht, omdat hij een
paar 'windproofs'- was kwijtge
raakt. Mijn Engelstalige woor
denboeken, inclusief de Webster
van 2000 pagina's, weigeren te
onthullen wat 'windproofs' zijn
militair geheim wellicht?), maar
het zullen wel windbestendige
jacks of zoiets zijn geweest.
„Maar je gaat in de hitte van de
strijd toch niet terug om naar ie
der stukje kleding te zoeken!", zei
de echtgenote verbitterd.
Dit nu blijkt niet een geval op zich
zelf te zijn, een misser van een
overijverige administratiepik,
want een andere para uit Alders-
hot schatte dat 75 procent van de
militairen die op de Falklands
hadden gevochten voor zulke din
gen op hun gage gekort waren.
Hijzelf had bijvoorbeeld 12 pond
moeten betalen voor een wegge
raakte broek, hoewel de sergeant
na de roemrijke overwinning op
de terugreis naar het enthousias
te moederland gezegd had dat dit
toch afgeschreven spullen waren.
„We aten, sliepen, deden alles in
onze plunjezak. Hij was altijd
nat, en tegen de tijd dat de oorlog
voorbij was, was een deel ervan
al weggerot en stonk hij zo dat hij
toch nooit meer gebruikt had
kunnen worden", aldus deze pa
ra. „Zelfs jongens die gewond
zijn geraakt en daardoor zonder
hun spullen werden weggevoerd,
moeten die nu betalen". En een
soldaat van de Royal Artillery
vertelde dat ze hun spullen voor
een deel hadden moeten achterla
ten voor het legeronderdeel dat
hen kwam aflossen, maar dat ze
in zo slechte staat waren, dat ze
moesten worden verbrand. Mee
terugnemen had dus helemaal
geen zin gehad. En wat zegt de
foerier, die al deze boetes uitdeel
de? Het speet hem erg, maar hij
handelde op bevel van hoger
hand. Dus toch! Geen onnaden
kende, overijverige vergissing
van een administratierobot,
maar een weloverwogen maatre
gel van een generaal die bij de
parades nog nooit zijn stokje is
kwijtgeraakt!
Zeven ochtenden die een indruk geven van het leven
van een vrouw, van haar jeugd tot aan haar dood.
Het decor is steeds hetzelfde: een slaapkamer 's
morgens vroeg, een vrouw die net wakker is en nog
niet bij volle bewustzijn haar komende dagtaak
overpeinst. Om haar heen de geluiden van een ont
wakende dag en het zonlicht dat gefilterd wordt
door de gordijnen. Alle hoop en teleurstelling die
de vrouw in de loop der jaren voelt, komen op deze
ochtenden bovendrijven.
Dat is de inhoud van 'Waking', een boek van nog geen 80 pagina's,
waarin de Engelse schrijfster Eva Figes een beknopt maar aan
grijpend beeld geeft van het leven van een vrouw. Een beeld dat
talloze andere vrouwen zullen herkennen. Het boek is in Enge
land met superlatieven overladen. 'Schitterend', 'verbazingwek
kend', 'een meesterwerk', '80 bladzijden die behoren tot de mooi
ste in de Engelse literatuur van dit moment'.
Ter gelegenheid vaji het uitbrengen van de Nederlandse vertaling
van haar boek was de 50-jarige Eva Figes afgelopen week in ons
land. Een gesprek met een opmerkelijke vrouw.
Eva Figes in werkelijkheid is
het evenbeeld van de foto op
de omslag van haar boek.
Een foto die volgens de
schrijfster 15 jaar oud is. Het
is haast niet te geloven dat
deze vrouw aan het cafétafel
tje tegenover de verslaggeef
ster de leeftijd van 50 jaar
heeft bereikt. Geen grijze
haar te bekennen, een gave
huid zonder één rimpeltje.
Figes, een gescheiden moeder
van twee kinderen, heeft in
middels naam gemaakt als
schrijfster en feministe. Ooit
heeft ze een boek geschreven
met de titel 'Patriarchaal ge
drag', waarin ze op de bres
stond voor vrouwenemanci
patie. Haar nieuwe boek met
als Nederlandse titel 'Ontwa
ken' is volgens haar geen uit
gesproken feministisch boek.
'In de eerste plaats ben ik
schrijfster. Een scheppend
mens, niet iemand die femi
nistische propaganda be
drijft. Bovendien vind ik dat
je de waarheid moet schrij
ven. Dat betekent dat ik de
wereld moet beschrijven zo
als zij in werkelijkheid is.
Niet zoals ik graag wil dat de
wereld eruit ziet'.
'Ik verwerk wel veel van mijn
eigen ervaringen in boeken.
Dat lijkt me onvermijdelijk.
Hoe kun je anders over het le
ven vertellen? De vrouw in
'Ontwaken' is ook geschei
den en heeft twee kinderen.
Maar het gaat over méér dan
mijn eigen leven. De ervarin
gen van de vrouw in dit boek
zijn algemeen en voor veel
vrouwen herkenbaar. Ik heb
mijn eigen bevindingen al
leen gebruikt om het verhaal
meer tot de verbeelding te la
ten spreken. Het eerste
hoofdstuk over de jeugd bij
voorbeeld is precies zoals ik
het zelf vroeger als kind heb
...'Ik trek het beddegoed over
mijn hoofd. Dit is mijn huisje,
donker, verborgen en warm.
Het ruikt naar mijn lichaam.
De luchtjes van mijn lichaam
geven me een behaaglijk en
vertrouwd gevoel Op kal
me toon praat ik tegen mijn
gladde ronde knie. Ik lik de
plek waar het korstje losgela
ten heeft met achterlating
van een klein, wit litteken, ik
ruik aan de huid van mijn
arm. Wat lekker ruikt die,
naar zonlicht en gistermid
dag, toen het buiten smoor-
heet was'... (uit hoofdstuk 1)
Ik heb lang nagedacht over de
vorm van dit boek. Ik wilde
het leven van een vrouw be
schrijven, maar dan op een
hele speciale vertrouwelijke
manier. Het moest niet alleen
waar ziin. maar vooral mooi.
Daarom leg ik sterk de na
druk op het lichaam van de
vrouw. Haar leven wordt gea
nalyseerd en beoordeeld
door haar lichaam en haar
zintuigen, niet door haar ver
stand. Uitgangspunt voor elk
hoofstuk is steeds het 's mor
gens wakker worden, een
heel intiem moment van de
dag. 's Ochtends vormen li
chaam en geest van een mens
een geheel. Met het opstaan
verdwijnt dat vertrouwelijke
gevoel. Dan wordt iedereen
een machine. Je maakt ont
bijt, eet, gaat naar je werk. Al
lerlei activiteiten wachten
om je in beslag te nemen. Al
leen 's morgens vroeg by het
wakker worden heeft iemand
de kans om uitgesproken
zichzelf te
'Daarom heb ik perioden ge
kozen in een vrouwenleven
waarin het lichaam erg be
langrijk is. Met in het midden
van het boek een soort hoog
tepunt: het vierde hoofdstuk
vrouw met haar
bed ligt. Is er een
r hoogtepunt denkbaar
vrouwenlichaam
liefde?'
'Puberteit en zwangerschap
zijn ook omstandigheden
waarbij een vrouw sterk li
chamelijk betrokken is. De
overgang in het boek van pu
berteit naar de zwangerschap
van het tweede kind is wel
licht groot. Nu denken vrou
wen wel drie keer na voordat
ze een kind nemen. In mijn
tijd ging het allemaal vrese-
doorbreken. Vorm en styl
heb ik aangepast om beter tot
de lezer door te dringen en de
bedoeling van dit verhaal
over te kunnen dragen Het is
niet het volle bewustzijn van
de vrouw dat spreekt, maar
een innerlijke stem. Een stem
die steeds hetzelfde blyft. De
vrouw als kind spreekt de
zelfde taal als de volwasen
vrouw. Het is één doorgaan
de stroom, één innerlijke mo
noloog'.
'Maar mijn eigen kind,
wiens mond zo week als rub
ber is onder de lelijke stoppels
die hij weigert erf te scheren
en met een starre houding
van zijn hoofd op me neer
kijkt van uit zijn nieuwe pas
ontdekte hoogte, gaat nog een
stapje verder: je bent lelijk,
zegt hij tegen me. je bent oud
en afzichtelijk. En als zijn
mond die woorden niet
spreekt, dan dagen zijn ogen
me wel uit. Waarom ga je met
weg en val je niet in een gat
in de grond? vraagt hij. Be
dek je, zegt hij wanneer hij
zonder te kloppen mijn ka
mer binnenkomt, je lichaam
is te weerzinwekkend om te
zien'....(uit hoofdstuk 5)
kom je niet, waarom heb je
me alleen op het strand ach
tergelaten. terwijl het overal
om me heen donker tvordt?
Maar nu zie ik een lichtje
dansen tn de duisternis, het
trilt, het flakkert. het is een
geest, nee, het is het licht ran
een vissersboot, nee. een enke
le ster misschien, maar nee.
het komt dichterbij, ze komt
me halen, ze is me met verge
ten, ze heeft
hand, het i
ruggekomen na
om me te halen,
veilig r
fakkel i
ze is te-
het strand
op te tillen
huis te dra-
lijk snel. Het ene moment zat
je nog op school, het volgen
de was je getrouwd en moe
der'.
..'Ik vecht tegen gebrek aan eet
lust en slik alles wat nodig is
om gezonde beenderen en
weefsels op te bouwen. Ik doe
de voorgeschreven ademha
lingsoefeningen... Ik zorg er
voor dat het kindjne niet ziet
huilen. Ik heb gelrerd mijn le
ven met kleine genoegens te
vullen, zoals de vorm van een
vaas die op het kozijn staat,
de frisse geur van wit linnen
goed wanneer ik de was van
de lijn haal Vooruitblik
kend door de half openstaan
de deur kan ik het patroon
van mijn dag voor me uitge
spreid zien liggen. Het is
nauw verbonden met de mu
ren van dit huis, met voor
werpen als melkflessen en
steelpannen, dekens, lepels en
kleine schoentjes die regelma
tig dichtgegespt moeten wo-
ren. Te midden van dit alles
weet ik niet wie ik ben... Mijn
hoofd is vol bakerrijmpjes en
kinderliedjes'... (uit hoofd
stuk 3)
'Bij dit boek past geen verstan
delijke taal met keurige zin
nen, komma's en punten. Ik
moest een eigen taal créee-
ren, een poëtisch proza. Daar
mee maak ik het de lezer niet
gemakkelijk. Mensen zijn ge
wend aan nette afgepaste zin
nen. Ik wilde dat bewust
'Met mijn zoon kon ik altijd pri
ma opschieten, tot hij in de
puberteit kwam. Vanaf dat
moment lagen we voortdu
rend overhoop. Hy luisterde
niet naar me of deed net alsof
ik er net was. Ik denk dat zo'n
vervreemding tussen ouders
en kinderen noodzakelyk is.
Zelf vond ik het een uiterst
pijnlijke fase in mijn leven.
Het gaf met het gevoel oud en
nutteloos te zijn, alsof ik niet
langer belangrijk was. De
vrouw uit het boek voelt het
precies zo'.
'Misschien komt dit hoofdstuk
veel harder over dan de be
doeling is. Maar dit alles
speelde op een moment dat
ik ook aan het schrijven was.
Mijn pyn over de verstoorde
houding met mijn zoon
klinkt duidelijk door. Nu is
de goede verstandhouding
weer hersteld Ook in het
boek vinden moeder en kind
elkaar weer: ijlend op haar
sterfbed roept de vrouw om
haar moeder'.
'Mamma, mamma waarom
gen'....(uit hoofdstuk 7)
Toch kryg ik steeds te horen
dat er te veel slechte en te
weinig goede momenten uit
het leven worden beschre
ven. Dat geloof ik niet. Ik be
schrijf een mengeling van ge
lukkige en trieste momenten.
De jeugd van de vrouw is ge
lukkig. ook de pen ode met
haar nog kleine kinderen
geeft vreugde naast verdriet
Geluk is immers maar iets
heel beperkts. Het leven kent
weinig goede momenten.
Tenminste, zo denk ik er
over. En zo moet ik er ook
over schrijven'.
'Om het leven draaglijk te ma
ken geef ik mezelf een hou
ding van 'laten we er een dol
le boel van maken'. Maar dat
is eigenlijk jezelf voor de gek
houden Als
mensen zo praten proberen
ze meestal te ontsnappen aan
vervelende dingen. Het is de
taak van een schryver die
dingen niet te mijden, maar
ze op te zoeken en onder
ogen van de mensen te bren
gen. Ook als ze er met van
willen weten Vreemd ge
noeg heb ik altijd de behoefte
gehad meer te schrijven over
de slechte momenten van het
leven. Niet met opzet Maar
op de een of andere manier
worden myn boeken pessi
mistisch, zelfs als ik he^ te
gendeel voor ogen heb'.
'Ooit heb ik een humoristisch
boek proberen te schrijven
die i
ge
heugenverlies lijdt. Tydens
het schrijven heb ik me
kostelyk geamuseerd. Toen
ik het later nog eens overlas
dacht ik: dit is een nachtmer
rie! Het verhaal was eigenlyk
diep tragisch. Zelfs als ik wil,
kan ik met aan de tragiek van
het leven ontsnappen'
("Ontwaken", Eva Figes, uitg.
Veen, 17,90)
Van de ruim 2000 reacties die bij
de Nederlandse bisschoppen
zijn binnengekomen op hun vra
gen over de kernwapenkwestie
spreekt ongeveer de helft zich
uit vóór eenzijdige stappen op
het gebied van wapenbeheer
sing en -beperking. De vrijwil
lig ingestuurde reacties zijn
voor 53 procent afkomstig van
persoonlijke rooms-katholieken
en voor 47 procent van groepen
(maatschappelijke en kerkelij
ke groeperingen, gezinnen en
echtparen).
Het resultaat van het onderzoek
kan niet representatief genoemd
worden voor de mening van de
Nederlandse rooms-katholieken,
maar geeft, volgens de onderzoe
kers. wel een tendens aan. De
bisschoppen hadden nadrukke
lijk een aantal personen en in
stanties of organisaties benaderd
om te reageren. De meeste reac
ties zijn toch het resultaat van
het eigen initiatief van personen
of groepen.
De belangrijkste vraag van de bis
schoppen was, of naast regelin
gen bij verdragen ook eenzijdige
stappen genomen moeten wor
den. Stappen die verenigbaar
zijn met een geoorloofde be
scherming van de eigen veilig
heid en die ook een uitnodiging
zijn tot een positieve reactie.
Van de 1011 persoonlijke reacties
met een standpunt over deze
vraag verklaarde zich 49,6 pro
cent vóór en 50.4 procent tegen
eenzijdige stappen. Van de 924
groepsreacties was 39,6 procent
vóór zulke stappen en 27,8 pro
cent in meerderheid voor. In 20,2
procent van de groepen waren de
meningen meer verdeeld.
De rooms-katholieke vredesbewe
ging 'Pax Christi' zal de bis
schoppen voorstellen, een nieuwe
raadpleging over de kernwapens
te houden, maar dan aan de
hand van een duidelijk stand
punt van de bisschoppen. Tijdens
deze raadpleging zullen de gelo
vigen vooral in groepen moeten
discussiëren. De godsdienstige en
ethische kanten van de zaak moe
ten dan beter aan de orde komen.
Deze tweede consultatie zou kun
nen worden afgesloten met een
conferentie van rooms-katholie
ken over eenzijdige stappen naar
ontwapening.
Dit voorstel deed de algemene se
cretaris van 'Pax Christi', Guy
Dilweg, vandaag in Utrecht tij
dens de aanbieding van het rap
port over de reacties op de vra
gen van de bisschoppen. Dilweg
noemde de vragen van de bis
schoppen 'onduidelijk'.
IKV en ICTO
Het eerste gesprek tussen het In
terkerkelijk Vredesberaad (IKV)
en het Interkerkelijk Comité
Tweezijdige Ontwapening (IC
TO) - gisteravond in Amersfoort
- heeft niet geleid tot wijzigin
gen in het standpunt van beide
organisaties. Gesproken is alleen
over de relatie van het IKV met
de kerken en een mogelijke er
kenning door de kerken van het
ICTO als gelijkwaardige ge
sprekspartner.
Het gesprek zal worden voortgezet,
vooral over de inhoudelijke ver
schillen.
Namens het IKV namen voorzitter
Ben ter Veer, secretaris Mient
Jan Faber, Pax Christi-secretaris
Guy Dilweg, mevrouw A. Geen-
se en mevrouw H. Woelinga er
aan deel. Namens het ICTO de
heer H. Annen, professor dr. K.
Douma, de heer R. Jobse en de
heer J A. E Vermaat.
Anti-semitisme
Het anti-semitisme bewijst, dat
het christendom de mensen niet
echt maar slechts oppervlakkig
heeft bekeerd. In het anti-semitis-
me stuit het christendom op zijn
eigen heidendom.
Dat zei de Leidse theoloog profes
sor G. H. ter Schegget gisteren
op een bijeenkomst in Amster-
ADVERTENTIE
dam van het Overlegorgaan voor
Joden en Christenen (OJEC).
Onderwerp was: 'Van vooroorde
len tot co-existentie'.
Ter Schegget betoogde, dat de
christelijke theologie moet na
gaan, of het christendom prakty-
ken rechtvaardigt waartegen het
zich krachtens zyn oorsprong
juist behoort te verzetten Voor
de joodse theologie zag hy een
soortgelijke taak weggelegd: cri
ticus van het jodendom, inclusief
Israel.
Deze week wordt op Schiphol
een internationale conferentie
van luchthavenpastores gehou
den over het thema 'De vr< I m Ie
ling die in uw poorten is' Secre
taris dr. H. A M. Fiolet van de
Nederlandse Raad van Kerken
heeft de conferentie gisteren ge
opend.
In zyn toespraak zei hy. dat de
vreemdelingen, afkomstig uit de
jonge kerken in de Derde We
reld, mede verantwoordelijk zyn
voor de crisis in de kerken van
Europa en Noord-Amerika Zij
maken christenen in het Westen
ervan bewust, dat de traditionele
geloofsantwoorden niet meer
passen by de nieuwe vragen van
een snel veranderende samenle
ving.
De christen uit Azie probeert de
westerse christen in gesprek te
brengen met de wereldgodsdien
sten. En tn de strijd tegen maat
schappelijk onrecht en voortdu
rende schending van de mensen
rechten wil de christen utt Zuid
en Midden-Amerika de geloofsge
noten in het Westen duidelijk ma
ken, dat het geloof niet alleen
draait om een persoonlijke leer
houding tot God maar ook socia
le en politieke gevolgen heeft.
Deze houding verstoort de geves
tigde orde van de krrken in het
Westen, zei Fiolet Zy zullen een
steeds groter spanningsveld wor
den van de strijd om geloofsver
nieuwing. sociale gerechtigheid
en politieke betrokkenheid
Beroepen
Hervormde Kerk beroepen te
Egmond aan Zee en -Binnen D
van Zyll Langhout Oosterend
(Texel), te Ferwerd kandidaat O.
C. Kerssen Nieuwegein, te Den
Haag IJ Akkerman Norg, te Den
Haag (Kloosterkerk) C A t. r
Linden Oegstgeest, beroepbaar
W. M M. Moonen Amsterdam
Gereformeerde Kerken aange
nomen naar Andyk J W Kui
pers Oenkerk. Gereformeerde
Kerken Vrijgemaakt bei
te Zuidwolde (Dr.) kandidaat J.
K de Hum leiden t'hristrli ik
Gereformeerde Kerken be
dankt voor Alphen aan den Rijn
A. van Hetercn Werkendam Ge
reformeerde Gemeenten aange
nomen naar Oostkapellt C Ha
nnck Dordrecht, bedankt voor
Borssele D. Hakkenberg Lisse
Van de Franse bevolking vindt
53 procent, dat de Rooms-Katho
lieke Kerk in de tegenwoordige
gedaante uit de tyd is en een ver
ouderde moraal verdedigt. Ruim
82 procent van de mensen die het
instituut voor opinie-onderzoek
'Sofres' voor deze enquete on
dervroeg, zei rooms-kathohek te
zyn.
De leider van de Evangelische
Kerk in Spanje, dominee Daniel
Vidal. wil de paus tijdens diens
bezoek aan Spanje niet ontmoe
ten. Volgens hem is het paus be
zoek een politieke demonstratie
van reactionaire krachten, voor
al tegen de wet op de echtschei
ding Ook wil Vidal met zijn wei
gering de aandacht xxstigen op
de moeilijkheden die de protes
tanten tn Spanje nog steeds
dervinden
ADVERTENTIE
j (TiTOTH EEKRP.NTI
Rentedaling
RPS Hypotheken
van 9.7% naar
Rente voor 5 jaar vast.
Werkdijke jaarrente 9.94
Wilt u meer weten over een
I RPS hypotheek, bel dan
(020)5918011 of haal de
folder op het postkantoor.
postgiro
rijk:
tspaarbank
