Het gat in de alliantie
Washington: pompeus, rijk en arm
Amerikaanse houding vriendelijk maar hard
-C
ZATERDAG 23 OKTOBER 1982
De relatie tussen West-Europa en
de Verenigde Staten staat onder
grote druk. Er heerst wederzijdse
ergernis over het defensiebeleid,
de buitenlandse politiek en het
monetaire beleid. Het
Amerikaanse embargo tegen de
Russische gaspijpleiding onder
gelijktijdige voortzetting van de
graanexport uit de VS naar de
Sowjet-Unie dreigt de
Extra
transatlantische kloof nog verder
te vergroten. Hoe wordt daar in
Amerika tegenaan gekeken?
Eind september bracht een
delegatie van het Jong Atlantisch
Samenwerkingsorgaan
Nederland (JASON) en enkele
buitenstaanders gedurende een
week een bezoek aan Washington.
JASON, dat zich voornamelijk
richt op jonge mensen, geeft
voorlichting over internationale
vraagstukken, zoals de Oost-West
verhouding en de
bewapeningsproblematiek, en
besteedt de laatste tijd veel
aandacht aan de problemen die
spelen in de West-West
verhouding.
Het bezoek aan Washington was
georganiseerd in het kader van de
Bicentennial, de viering van 200
jaar diplomatieke betrekkingen
tussen de VS en Nederland. De
delegatieleden ontmoetten
staffunctionarissen van het
Congres, die medio november een
bezoek aan Nederland zullen
brengen, en hadden korte
gesprekken met tal van
beleidsambtenaren en
wetenschappers. Een impressie
van het bezoek.
door
Wim Wirtz
De aanleg van de Russische
pijpleiding voor de aan
voer van Siberisch gas
naar West-Europa staat
die,week volop in de be
langstelling. Elke dag
plukken de Amerikaanse
kranten wel een bericht
uit de stroom van infor
matie waarmee de omstre
den Sowjet-buis wordt
opgetuigd. Op beleidsni
veau valt intussen een toe
nemende verdeeldheid
waar te nemen. Er heerst
duidelijke twijfel over het
embargo waarmee presi
dent Ronald Reagan hel
en verdoemenis over de
"pipeline" heeft afgeroe
pen.
In de kranten, maar ook elders,
worden discussies gevoerd
aan de hand van een bijna
klassiek thema: afschrikking
versus economisch belang.
Steeds meer wordt het em
bargo gezien als een onge
loofwaardige strafmaatregel
die slechts door irrationele
motieven wordt gedragen:
angst voor een toenemende
bewapening in de Sowjet-
Unie, een waarschuwing ook
aan het adres van de Russen
om Polen vooral met rust te
laten. Een slechte manier van
zakendoen, slechte diploma
tie, een slechte buitenlandse
politiek, schrijft een van de
kranten in een commentaar.
Wig
De effecten van Reagans af-
schrikkingspolitiek worden
breed uitgemeten: een nieu
we wig in het bondgenoot
schap, leedvermaak bij de
Russen en nieuwe verliescij
fers voor de Amerikaanse
economie. Westeuropese,
maar vooral Amerikaanse be
drijven die in de aanleg van
de nieuwe Siberiê-lijn zijn
betrokken, worden door het
embargo ernstig geschaad.
De populariteit van Reagan,
die toch al tanende is, wordt
hierdoor niet groter.
Binnenslands maakt de aan
vankelijk lichte spot over het
embargo plaats voor irritatie.
In een enkele "denktank"
wordt de president domheid
aangewreven; de voortzet
ting van de Amerikaanse
graanexporten naar de Sow
jet-Unie wordt begrijpelijk
genoemd ("Graan wordt ver
bouwd, uitgevoerd en opge
geten. Technologie kun je ge
bruiken voor militaire doel
einden"), maar ook ongeloof
waardig.
In het Congres begint de repu
blikein Robert Michel enige
stampij te maken. Hij is een
fel tegenstander van het em
bargo, ondanks zijn politieke
geestverwantschap met de
president. (Want) Michel
komt uit Illinois. Tachtig pro
cent van de technologie die
nodig is voor de pijplijn,
komt daar vandaan. Met na
me het bedrijf Caterpillar
Tractor Co 23,6 miljard om
zet, 86.350 werknemers)
wordt door het embargo vrij
zwaar getroffen. Niet alleen
raakt de fabriek van rijdende
pfjpleggers voor 260 miljoen
gulden aan orders kwijt; ook
vreest het bedrijf voor zijn in
ternationale reputatie, die
door dit soort sancties ernstig
dreigt te worden ondermijnd.
Kloof HHHHm
In het tv-programma "MacNeil-
Lehrer Report", een voortref
felijke en veelbekeken actua
liteitenrubriek, licht Michel
zijn bezwaren nog eens toe.
Hij plaatst wat vraagtekens
bij het effect dat Reagan met
zijn embargo beoogt ("Bij
een embargo gaan de Russi
sche orders voor de pijplijn
naar Japan"). Vervolgens
richt hij de aandacht van de
kijkers op de alliantie, waar
de gasbuis de Westeuropese
landen en de VS steeds ver
der van elkaar zou doen ver
wijderen.
Voor de buitenstaander die de
ontwikkelingan in de NAVO
met grote nieuwsgierigheid
volgt, krijgt de pijpleiding in
tussen een bijna symboüsche
betekenis. De discussies over
het embargo vertonen dezelf
de elementen die de relaties
tussen West-Europa en de
Verenigde Staten vertroebe
len: de wederzijdse ergernis
over het defensiebeleid, de
Europese woede over de
Amerikaanse monetaire poli
tiek, de harde koers van de
VS ten opzichte van de Sow
jet-Unie en het onbegrip over
beider verschillende geaard
heid, ideologisch en politiek.
De transatlantische kloof te
overbruggen blijkt een moei
lijk karwei. Voor zover West-
Europa een eenheid vormt,
zyn er tussen beide continen
ten fundamentele verschillen
van inzicht over de interna
tionale politiek. In discussies
Capitol Hill: pompeuze neo-classisistische architectuur en grootschaligheid
met hoge beleidsambtenaren
van het Witte Huis, het Pen
tagon (ministerie van defen
sie) en het State Department
(buitenlandse zaken) worden
die verschillen wel onder
kend, maar enige bereidheid
van Amerikaanse zijde tot
het doen van concessies is
ver te zoeken. Ondanks de af
en toe optredende nuance
verschillen tussen de Ameri
kanen onderling, is het beeld
dat uit de discussies naar vo
ren springt, globaal steeds
hetzelfde. De gasten worden
allervriendelijkst en met be
grip bejegend, maar stoten
haast bij voortduring op de
harde Ujn die door louter
angstgevoelens ten opzichte
van het Sowjet-communisme
lijkt te zijn ingegeven.
Verschillen wmomm
In het Witte Huis, waar bewa
king en controle sinds de
aanslag op Reagan aanzien
lijk zijn verscherpt, ver
woordt Dennis Blair, stafme
dewerker voor Amerikaans-
Europese betrekkingen en
assistent van onderminister
William Clarke, de verschil
len in benadering aldus: "Ik
Eugene Rostow: "De Russen ver
keren in ernstige problemen"
(Foto ANEFO)
denk dat de Westeuropeanen
meer gefixeerd zijn op de nu
cleaire bedreiging van hun
continent dan op problemen
zoals die zich voordoen in Af
ghanistan, Polen en Zuid-
Oost Azië". De vriendelijk
heid: "Maar ik geloof dat de
verschillen van inzicht eerder
gaan over argumenten en
middelen dan over het eind
doel. En tenslotte is dat een
De eenvoud van Blairs analyse
wordt achter de grote grijze
zuilen van de departements
gebouwen vrijwel niet ge
deeld. Het gat in de alliantie
wordt in het algemeen diep
gaand bestudeerd en met
zorg gadegeslagen; de ant
woorden op vragen daarover
zijn uitvoerig en tot op zekere
hoogte genuanceerd.
Het bondgenootschap is de VS,
blijkbaar, aan het hart gebak
ken. Een voorstel van een
deelcommissie uit de Senaat
om, bij wijze van waarschu
wing aan de Europese part
ners, het Amerikaanse troe
penbestand in West-Europa
met 25.000 man te verminde
ren, maakt dan ook weinig
kans. Een dergelijke operatie
maakt de kloof in de alliantie
alleen maar wijder, is te duur,
en zal waarschijnlijk ook een
negatieve invloed hebben op
de MBFR-besprekingen over
wederzijdse troepenvermin
dering, die de twee super
machten al jarenlang voeren
in Wenen. Senator Charles H.
Percy, voorzitter van de se-
Richard Perle: "Ik kan u verzeke
ren: wij zijn daar echt gevoelig
(Foto AP)
naatscommissie voor buiten
landse zaken, gelooft daarom
niet dat het voorstel zal wor
den aangenomen. Percy:
"Onze eerste defensielijn ligt
in Europa. Daarom lopen we
niet van West-Europa weg".
Druk
Maar intussen wordt West-Eu
ropa wel onder druk gezet.
De defensie-inspanning moet
omhoog, de vredesbewegin
gen moeten zich temperen,
de nieuwe atoomraketten
voor de middellange afstand
moeten worden geplaatst
Het zijn vertrouwde gelui
den, die o.m. duidelijk moe
ten maken dat de Amerika
nen nog steeds bezorgd zijn
over de moeizame uitvoering
van het NAVO-dubbelbesluit
van december'79 De onder
handelingen met de Sowjet-
Unie over wapen verminde
ring, in Genève, zijn in gang
gezet. Maar de plaatsing van
572 nucleaire raketten op
Westeuropees grondgebied,
stuit hier (Nederland) en daar
(België) op groot verzet. De
Russen, zo menen de Ameri
kanen, spinnen daar goed ga
ren bij. "They just sit there
and wait", zegt Richard Per
le, veiligheidsadviseur op het
Pentagon en rechterhand van
onderminister Prank Clay.
De onderhandelingen in Genè
ve lopen langs twee sporen.
Sinds november vorig jaar
praten de twee supermach
ten over een vermindering
van atoomwapens voor de
middellange afstand en sinds
juni van dit jaar over nucleai-
De etalage in Georgetown
Park, een reusachtig
warenhuis in de stijl van het
Haagse Babyion, schittert en
glanst in het overdadige licht.
Een panter van glimmend
porselein, op bijna ware
grootte, staart mismoedig
door het glas. Het
etablissement is gevuld met
een complete dierentuin.
Opgebouwd uit bont gekleurd
steen, goudgeel metaal en
tropisch hout. De beesten
hebben de afmetingen van
kleine kinderen. Sommige
Amerikanen plegen dit soort
sculpturen een plaats te geven
in hun toch al vaak
vermoeiende interieurs, waar
het rococo soms moeiteloos
aaneen is gesmeed met
kennisculturen uit de jaren
tachtig.
Het vooroordeel over de
slechte Amerikaanse smaak
wordt stilaan bevestigd.
Elders in Washington nog
meer. Lichte verbijstering
over de pompeuze
neo-classistische architectuur
van regeringsgebouwen.
Overdonderd door de
grootschaligheid van de stad:
de brede avenues, de
steenkolossen van National
Gallery, Smithsonians, Air
and Space Museum, Capitol
Hill, de uitgebreide
monumentencultuur,
doortrokken van
nationalistische gevoelens en
heroïek.
Washington D.C. oogt als een
welvarende capitool. 's
Ochtends lange stromen rijk
geklede mensen met
vastberaden tred op weg naar
hun werk. 's Avonds en *s
nachts een blijmoedig en
gedisciplineerd uitgaansleven
in Alexandria en Georgetown,
de voormalige voorstadjes
van de oude kolonisten. Het
mondaine karakter van de
stad, waarvan de bebouwing
lijkt te zijn neergevleid op
uitgestrekte groene heuvels,
krijgt een extra dimensie door
de aangename temperatuur
die op het scheidsvlak van
september en oktober tot
bijna dertig graden reikt.
Buiten deze cirkel van
rijkdom en ogenschijnlijke
tevredenheid ligt een ander
Washington. Restanten van
een Romaanse en
Angelsaksische architectuur
in Georgetown en Alexandria.
Een scala aan Aziatische
eethuizen. Penetrante geuren
van Mexicaanse hamburgers.
Armoede in de zwarte wijken.
Veruit het grootste deel van de
bevolking is zwart. Velen van
hen zijn werkloos, anderen
vervullen ondergeschikte
füncties: portier, straatveger,
werkster, chauffeur van een
wrakkige taxi. De armoede
wordt tot op de hoogste
niveaus in Washington
onderkend. Maar ook
gerelativeerd of berustend
aanvaard. "Je kunt beter hier
In Washington armoede lijden
dan in New York". En: "Al* je
in de sloppen bent geboren,
heb je maar één recht: het
recht om te overleven".
Washington versterkt de
indruk van een
prestatiegerichte
samenleving waarin weinig
ruimte is voor belangrijke
nuances. De argeloze
buitenstaander is geneigd het
beeld van een
klassenmaatschappij zonder
eigen identiteit, te verklaren
door het ontbreken van oude
sociaal-culturele tradities.
Maar schiet daar niet veel mee
op. In een week tijd is slechts
een globaal oordeel mogelijk:
de mensen zijn vriendelijk,
maar het systeem is hard. Op
beleidsniveau dringt dit beeld
zich voortdurend op.
Gesprekken met ambtenaren
en wetenschappers van
"denktanks" verlopen gladjes,
maar blijven vaak steken In
de harde lijn van het centrale
gezag.
re raketten voor de lange af
stand. De Amerikanen heb
ben voorgesteld tot een nul
optie te komen. Dat wil zeg
gen: ontmanteling van de
Russische SS-4, SS-5 en SS-
20 raketten in ruil voor het
niet plaatsen van de eerder
genoemde 572 raketten op
Westeuropees grondgebied.
In de visie van de NAVO
wordt het evenwicht hier
door hersteld. De Russen
hebben het voorstel evenwel
verworpen onder verwijzing
naar de kernmacht van
Frankrijk en Groot-Brittan-
niè, die niet in de Amerikaan
se beschouwingen is opgeno
men.
Geschrokken wmmm
Maar volgens Eugene Rostow,
directeur van het Amerikaan
se bureau voor wapenbeheer
sing en ontwapening, blijven
de Russen aan de onderhan
delingstafel zitten zolang de
NAVO vasthoudt aan het ra-
kettenbesluit van '79. "De po
sities van beide partijen zijn
helder, de weg naar een op
lossing is geëffend, maar het
is nog niet duidelijk of de
Sowjet-Unie bereid is de
voorstellen van de Amerika
nen alsnog te aanvaarden. De
Russen zyn duidelijk ge
schrokken van het NAVO-be-
sluit tot plaatsing van de mid-
dellange-afstands raketten en
daardoor geïnteresseerd ge
raakt m onderhandelingen.
Ze verkeren in ernstige pro
blemen, omdat ze zien dat het
de NAVO ernst is. En dat
moet zo blijven".
Op het Pentagon onderstreept
Richard Perle, geheel vol
gens verwachting, de visie
van Rostow en legt hij uit dat
ook de Amerikaanse lucht
verdediging gebaat is bij een
nul-optie en bevriezing van
de nucleaire systemen van de
Sowjet-Unie. "Als er geen
groei optreedt in de bewape
ning van de Sowjet-Unie
kunnen wij onze luchtverde
diging gaan vernieuwen. De
B-52 bommenwerper bijvoor
beeld, die sterk verouderd is,
moet hoognodig worden ver
vangen. Maar zolang de Rus
sen doorgaan met bewape
nen, komen wij daar niet aan
toe omdat we met de Sowjet-
Unie zullen moeten blijven
wedijveren".
Als Nederland zou besluiten de
kruisraketten niet te plaat
sen: "Dan zou er natuurlijk
teleurstelling zijn in de NA
VO. Maar dat niet alleen. De
boodschap die er voor de we
reld uit spreekt, zou zijn dat
de NAVO niet meer in staat iz
moeilijke beslissingen te ne
men. En dat tast de geloof
waardigheid van het bondge
nootschap sterk aan. Ik weet
niet hoe de positie van Ne
derlandse politici in de NA
VO er in dat geval zou gaan
uitzien. Maar ik kan wel zeg
gen dat landen die nucleaire
wapens hebben, in de NAVO
meer worden gesteund dan
landen zonder kernwapens".
Begrip
De invloed van een negatieve
beslissing in Nederland op de
Geneefse onderhandelingen:
"Een negatieve beslissing in
Nederland zou gevolgen kun
nen hebben voor West-Duits-
land, dat er tot nu toe overi
gens erg duidelijk over is ge
weest, en voor België Dat
maakt het erg ondoorzichtig.
Maar wel duidelijk is dat de
Russen in Genève rustig af
wachten tot de beslissingen
worden genomen. En per
soonlijk denk ik dat de be
sprekingen in Genève zullen
falen als een van de NAVO-
partners straks besluit tot
niet-plaatsing".
De toonzetting op het Penta
gon is in korte tijd sterk ver
anderd. Na de krachtige uit
spraken van minister van de
fensie Weinberger en van of-
ficièle woordvoerders over
de naïviteit en communisti
sche gezindheid van westwie
vredesbewegingen, heerst er
nu - althans met de mond be
leden - begrip. (Contacten
tussen Moskou en de vredes
bewegingen zijn er in de
Amerikaanse visie nog
steeds. Perle: "Maar ze zijn
niet relevant Waar het om
gaat is dat de vredesbewe
ging bezorgd is over de kern-
wapenwedloop En ik kan u
verzekeren w\j zijn daar echt
gevoelig voor").
De milde opstelling van ambte
naren op Pentagon en State
Department vermag overi
gens geen verbazing te wek
ken In eigen land heeft de re
gering van Reagan te maken
met een oprukkende "freeze
movement", die onder aan
voering van de democrati
sche presidentskandidaat
Edward Kennedy zo langza
merhand de contouren van
een politiek "issue" lijkt te
gaan aannemen. In combina
tie met de Westeuropese ge
voeligheden op het gebied
van defensie en buitenlandse
politiek dwingt dit tot enige
terughoudendheid
Onbesproken
Of dit ook opgaat voor de be
leidsmakers, blijft die week
onduidelijk. Op zijn dertien
de persconferentie in twintig
maanden, spreekt president
Reagan uitvoerig over de pro
blemen rondom de Ameri
kaanse mariniers in Beiroet
en de Amerikaanse econo
mie. Maar de afschrikking»-
Kb tick, de Russische g as-
is en het daarmee samen
hangende gat m de albantie
komen, hoewel actueel, niet
aan de orde.
