Linkse jurist naar
rechts opgeschoven
"Zeventiende minister"
maakt alsnog carrière
C
Premier
Lubbers
komt(?)
Zon elf jaar in hoogste
regionen van de politiek
Nooit reikhalzend uitgezien
naar hoogste politieke ambt
DONDERDAG 14 OKTOBER 1982
Binnenland
DEN HAAG - Elf jaar ge
leden werd de jonge,
veelbelovende en als
vooruitstrevend be
kend staande hoogle
raar strafrecht mr. And
reas van Agt door zijn
partijgenoten en vrien
den Fons van der Stee
en Piet Steenkamp
overgehaald de Haagse
politiek in te stappen.
Hij deed dat met tegenzin en
heeft die aversie tegen de po
litiek nooit verloren. „Op een
dag zal dit vogeltje plotseling
gevlogen zijn", voorspelde hij
enkele jaren geleden. Van Agt
heeft woord gehouden.
Dries van Agt werd in juli 1971
minister van justitie in het
kabinet-Biesheuvel. Vrijwel
meteen kwam hij met de
Tweede Kamer in botsing
door zijn voorstel de „Drie
van Breda" vrij te laten. De
hervorming van het straf
recht, waarvoor hij als hoog
leraar zo had gepleit, moest
ook in de praktijk gebracht
worden.
Maar Van Agt praatte zich vast,
bruskeerde de natie door zijn
uitlating „ik ben een Ariër",
de Tweede Kamer veegde
hem de mantel uit en de
„Drie" bleven zitten.
"De professor"
Van Agt werd geboren in het
Brabantse Geldrop in 1931.
Van jongs af aan gold hij in
zijn familie als „de profes
sor". Hij doorliep met groot
succes het gymnasium, waar
na hij in Nijmegen rechten
ging studeren. In 1955 stu
deerde hij cum laude af.
Achtereenvolgens was hij ad
vocaat in Eindhoven en (11
jaar) ambtenaar op de minis
teries van landbouw en justi
tie. Daarna werd hij weten
schappelijk medewerker en
later hoogleraar te Nijmegen.
Hij heeft er nooit doekjes om
gewonden dat hij niet van
harte in politiek Den Haag
rondliep. Op de vraag of hij
politiek leuk vond, zei hij
eens: „Het antwoord is niet
zonder voorbehoud ja, noch
reserveloos nee". Later ver-
klaarde hij een „aversie" te
gen de politiek te hebben. Hij
kwam vooral niet graag in de
Tweede Kamer. Glimlachend
om de politiek nam hij giste-
Bloemenhove
Na de verkiezingen in 1972
(waarbij de KVP flink ver
loor) werd Van Agt vier jaar
minister van justitie in het
kabinet Den Uyl. En het
duurde weer niet lang of hij
botste met de Tweede Ka
ïn 1974 sloot hij de abortuskli
niek Bloemenhove, waarover
hij in de Kamer fel werd aan
gevallen. Van Agt had het er
moeilijk mee, maar werd ge
dwongen zijn beleid bij te
stellen. Hij zei slechts in het
kabinet te blijven om een
vrije abortuswet tegen te
houden.
Nog erger werd het voor hem
bij de Menten-affaire. „Ik
ging door een diep dal", ver
klaarde Van Agt later. Ook
hier haalde de PvdA hem on
genadig onderuit, omdat hij
niet had voorkomen dat Men-
ten naar Zwitserland was ge
vlucht. De PvdA'er Kosto
noemde hem „totaal onge
schikt" als minister. Van Agt
mocht alleen aanblijven om
dat de PvdA geen kabinets
crisis wilde.
Gram
Deze gebeurtenissen verklein
den zijn voorkeur voor sa
menwerken met de socialis
ten zienderogen. Hij haalde
zijn gram in 1977 toen hij de
kabinetscrisis over de grond-
politiek veroorzaakte. Hij
kondigde die voor de televi
sie aan, wat hem niet in dank
werd afgenomen. Maar de
kiezers vonden het prachtig.
De televisie werd daarna
veelvuldig door hem ge
bruikt voor het doen van
krasse uitspraken, bij voor
keur vanuit het buitenland.
Inmiddels was Van Agts poli-
tieke positie versterkt. Het
CDA kreeg gestalte en hij
werd in 1977 de eerste lijst
trekker. Die verkiezingen le
verden de PvdA tien zetels
winst en de oppositie op. Van
Agt bleek een onverzettelijke
onderhandelaar, die er hele
maal niet zo happig op was
opnieuw met de PvdA in zee
te gaan. CDA-oprichter
Steenkamp zei van hem: „Hij
is van beton met bloemetjes
erop".
Van Agt werd minister-presi
dent in het kabinet met de
door
Gijs Korevaar
WD, dat het vier jaar lang
zou uithouden. Wel wankelde
het vaak door de zeer krappe
kamermeerderheid en door
het optreden van de zoge
naamde loyalisten.
Minister Kruisinga (defensie)
vertrok al vrij spoedig na een
conflict over de neutronen
bom, en werd opgevolgd
door mr. W. Scholten (nu vi
ce-president van de Raad van
State en informateur). Minis
ter Andriessen (financiën)
vertrok na een conflict over
bezuinigingen en werd opge
volgd door minister Van der
Stee. „Een zwarte dag voor
mij", zei Van Agt.
Vooral de debatten over defen
sie en buitenlandse politiek
overleefde het kabinet maar
net. Het debat over de kruis
raketten in december 1979
was kantje boord, omdat een
aantal CD A-loyalisten een
motie van wantrouwen van
Den Uyl steunden. Hetzelfde
gebeurde in 1980 bij het de
bat over het olie-embargo te
gen Zuid-Afrika.
Na de verkiezingen van 1981
werd Van Agt - ondanks zeer
duidelijke weerzin - gedwon
gen weer aan een avontuur
met de socialisten te begin
nen, omdat geen andere coa
litie mogelijk was. Vriend
Wiegel (WD) maakte plaats
voor collega Den Uyl. Het
werd een kwakkelkabinet
met twee cri:
laatste fataal bleek. Het der
de, laatste kabinet-Van Agt
was het tussenkabinet met
D'66. Nu een coalitie met zijn
geliefde WD in zicht is,
houdt hij het voor gezien.
Al eerder, tijdens de formatie in
1981, speelde Van Agt met
het idee weg te gaan, toen
bleek dat zijn persoon de tot
standkoming van een kabi
net belemmerde. Hij vroeg
good-old Jelle Zijlstra. maar
die weigerde. Vele bloem
stukken en nog meer tele
grammen later kwam hij op
zijn voornemen terug.
In een CDA-bestuursvergade-
ring in mei gaf Van Agt voor
het eerst te kennen niet het
eeuwige politieke leven na te
streven. Hij liet zich na veel
aarzelingen overhalen toch
weer lijsttrekker te worden,
maar onder het voorbehoud
dat hij zich gedurende de ka
binetsperiode als premier
wilde kunnen terugtrekken.
Hij voelde dat hij niet meer
de „optimale vitaliteit" zou
kunnen opbrengen, die het
premierambt vraagt.
Alibi
Weinigen namen hem echt se
rieus. Vooral niet nadat hij in
juli op het CDA-verkiezings-
congres zijn woorden ver
zachtte en er tijdens de ver
kiezingscampagne niet meer
op terug kwam. Veel partijge
noten en staatsrechtgeleer
den keurden in soms ge
kleurde taal het voorbehoud
af.
Het verschafte Van Agt een ali
bi om een door hem niet ge
wild kabinet tegen te houden
door te dreigen met aftreden,
zo werd in CDA-kringen ge
fluisterd. De kritiek nam toe,
maar werd op het congres de
mond gesnoerd.
Net als in 1981 wilden sommige
CDA'ers liever Lubbers als
lijsttrekker. „Onze koene
keeper, alerte ausputzer, mo
biele midvoor en schrandere
spits", zoals Van Agt in juli
Lubbers het graf in prees,
wilde echter niet. Het werd
opnieuw - met tegenzin - Van
Agt.
Zoals gisteren bleek, is Lub
bers' kans toch gekomen. Af
gelopen dinsdag bleek Van
Agt in mei wel degelijk se
rieus te zyn geweest. Maar hy
zag er vanaf van zijn (geac
cepteerde) voorbehoud ge
bruik te maken.
„Ik vind de kritiek na zorgvul
dige heroverweging, goed
deels gerechtvaardigd. In de
crisissituatie waarin ons land
zich bevindt, moet het ambt
van eerste minister worden
verricht door iemand in volle
vitaliteit, niet door iemand
die bij voorbaat al betwijfelt
of hij nog een hele regeerpe
riode zal kunnen volmaken",
zei hij in zijn verklaring van
gisteren.
Van Agt neemt pas afscheid
„nu de contouren van een
coalitie van CDA en WD
duidelijk zichtbaar zijn ge
worden". Daarmee bena
drukte hij nog eens dat vol
gens hem een dergelijke
combinatie het beste voor het
land is.
Semi-econoom
De vooruitstrevende jurist is -
door zijn bijna traumatische
ervaringen met Den Uyl en
mede onder invloed van de
opvattingen van de bezuin-
gingslobby van Fons van der
Stee - veranderd in een
rechtse semi-econoom.
Hij neemt genoegen met een
rol als backbencher' in de
CDA-Tweede-Kamerfractie.
Geen fractievoorzitter, maar
een plaatsje „in de luwte", zei
hij. Erg lang zal hij wel geen
Kamerlid blijven. Al eerder
liet hij weten graag Commis
saris van de Koningin te wor
den, bij voorkeur in Lim
burg. „Ik kan niet zeggen of
de verdere gebeurtenissen in
mijn levenswandel het zullen
winnen van ,een lidmaat
schap van de Tweede Ka-
Met het vertrek van Van Agt
verdwijnt een fenomeen uit
de Nederlandse politiek zoals
onze vaderlandse parlemen
taire geschiedenis er maar
weinig heeft gekend On
danks zijn zo nu en dan uitge
sproken afkeer van de poli
tiek wist hü zich op te
werken tot de onbetwiste lei
der van die politiek, die het
Haagse spelletje in al zijn fi
nesses wist te spelen In het
begin als underdog, later als
raspoliticus.
Het publiek en de journalisten
konden maar geen hoogte
krygen van de handelwijze
van de premier. Als voor
beeld daarvan mag de 'duik-
botenaffaire' van 1980 gel
den. Van Agt was op staats
bezoek geweest in China („Is
het niet allang prachtig dat
de premier van Nederland
met een der groten van de
wereld aan tafel mag zitten")
om de handelsbetrekkingen
te verbeteren.
Hij was nog niet terug of het ka
binet besloot toestemming te
geven voor de verkoop van
twee duikboten te verkopen
aan China's ergste vyand Tai
wan. Begin dit jaar ging hy
naar Thailand, ondanks het
feit dat het kabinet in grote
gevaren verkeerde over de
bezuinigingen. Vluchtgedrag
was hem niet vreemd. Opval
lend vaak was hy 'ziek', wan
neer het politiek tegen zat.
En voor de media bleef hy
veelal een gesloten man.
Waar veel politici graag de
publiciteit zochten, vormde
Van Agt een uitzondering.
Taalgebruik
Vele mensen hebben zich onge
twijfeld aan hem geërgerd.
Hy wordt of hartgrondig ge
haat, of bijna kritiekloos aan
beden. Maar hij laat niemand
koud. „De intensiteit van de
emoties rond myn persoon is
diep", zei hy kort voor de ver
kiezingen in deze krant.
Zyn ingewikkelde, verouderde
taalgebruik wist sommigen
mateloos te boeien, anderen
evenzeer te irriteren. In zyn
afscheidswoord aan de pers
gaf hij daar nog een keer blyk
van: „Met U, dames en heren
van de pers, heb ik steeds in
een merkwaardige haat-Üef-
de-verhouding geleefd, een
clair-obscur dat straks in de
herinnering zal vervagen als
het veelkleurige loofbos on
der de nevels van de herfst".
DEN HAAG (GPD) - Na
vele malen iets niet ge
worden te zijn, gaat
Ruud Lubbers nu „ja"
zeggen tegen het
hoogst bereikbare
ambt in de Nederland
se politiek: het pre
mierschap. In februari
zei Lubbers nog dat hij
niet reikhalzend uitzag
naar die functie. „Inte-'
gendeel, je hebt wel
eens dat je denkt: dat
zou ik leuk vinden om
te doen. Nu, daar hoort
dat ambt niet bij".
Drs. Ruud Lubbers; veel is
hem in zyn 43-jarige leven in
de schoot geworpen, maar
niet het premierschap. Als
CDA-fractievoorzitter heeft
hij zich warm kunnen lopen
voor deze veelzijdige functie.
De overstap is dan ook niet
bepaald onlogisch te noe
men. Lubbers heeft echter
steeds volgehouden liever
vakminister te zijn.
Maar wat is een vakminister? Is
er één „vak" dat Lubbers tot
in alle finesses beheerst, dan
is dat het zoeken van com
promissen. Lubbers is on
overtroffen in het vinden van
niet helemaal duidelijke en
dus niet helemaal te verwer
pen formuleringen. Als ver-
eniger van het schijnbaar on
verenigbare, móet hij wel een
geschikte kandidaat zijn voor
het premierschap.
Harmonie-model
De eigenschappen voor zijn bij
na manische klopjacht naar
'de uiteindelijke oplossing'
moet hij hebben aangeleerd
bij de Jezuieten in Nijmegen.
Niet alleen de bouwstenen
voor het harmoniemodel
kreeg hij daar mee, ook slaag
de hij er voor zijn gymnasium
bèta met zeven negens. De
eerste beslissing moest wor
den genomen. Ruud Lubbers
werd geen Jezuiet.
Doctoraal economie deed hij
als 22-jarige. Cum laude, met
twee tienen op zijn lijst. Va
der Lubbers zag in hem ech
ter nog niet de ware onderne
mer en Ruud mikte op een
wetenschappelijke loopbaan.
Na de dood van zijn vader in
1963 schoot hij zijn-jongere
broers te hulp bij het bestu
ren van het familiebedrijf
Hollandia, een middelgrote
metaalonderneming. De
tweede beslissing was geno
men: géén wetenschappelij
ke carrière.
Als onderhandelaar namens de
metaalwerkgevers had hy als
tegenspeler van Arie Groene-
velt al een paar keer de media
gehaald, toen hij in 1973 defi
nitief doorbrak en op 33-jari-
ge leeftijd minister van eco
nomische zaken in het kabi-
net-Den Uyl werd. In 1974 zei
hij in een interview: „Groene-
velt is mijn ruggesteuntje ge
weest. Toen Den Uyl hem om
advies vroeg, zei hij: dat kan
je best doen". Den Uyl deed
het en Lubbers moest wéér
een beslissing nemen. Geen
ondernemer meer.
Belastingschandaal
Als vermogend heer (meervou
dig miljonair) en mede-eige-
door
Jan Geert Majoor
naar van het familie-bedrijf
bleef hij echter zakenman.
Maar de combinatie politi
cus-ondernemer leidde óók
tot het „belastingschandaal"
in maart 1978. Samen met
zijn broers pakte hij een be
lastingvoordeel van drie ton
door gebruik te maken van
een regeling die het kabinet,
waar hij zelf in zat. had inge
voerd om investeringen aan
te moedigen.
Het zakenmilieu waaruit hij
voortkwam houdt er nu een
maal andere maatstaven op
na dan de politiek. Lubbers
in hetzelfde interview in
1974: „In de tijd van de auto
vrije zondag werden namens
een rywielfabriek fietsen
aangeboden. Toen heb ik zo
moeten lachen. Irene (Vor-
rink-red.) wou geen fiets. Ze
vond dat het niet kon. Ik kom
uit een wereld waarin zoiets
beschouwd wordt als een aar
digheidje".
Op die fiets rijdt hij nog steeds
rond, met de belastinginspec
teur werd het probleem van
maart 1978 opgelost. Vijf keer
heeft Lubbers als minister in
het kabinet-Den Uyl ge
dreigd met aftreden. Evenzo-
vele keren besloot hij het niet
te doen.
Gepasseerd
Een volgende schram op zyn
politieke blazoen liep hy op
in 1977 toen niet hij, maar
Van Agt de eerste lysttrekker
van het CDA werd. Het werd
een deuk toen hy tijdens de
formatie van wat het tweede
kabinet-Den Uyl moest wor
den, als kandidaat voor eco
nomische zaken werd gepas
seerd door Andriessen. Van
Agt bood hem ontwikke
lingssamenwerking. maar
dat was beneden zyn waar
digheid.
In het uiteindelijke WD-CDA-
kabinet ging economische za
ken naar de WD, financiën
naar Andnessen en ver
dween Lubbers naar de
Tweede Kamer in de scha
duw van fractieleider Aan-
tjes. Diens val bood Lubbers
een herkansing Met tomelo
ze inzet werkte hy zich daar
na als onervaren parlementa
riër in het fractieleiderschap
In de bezuinigings-debatten
het hij Den Uyl op een houtje
byten, hy haalde in de con
flicten met de WD de winst
voor het CDA binnen en
hield de loyalisten in toom en
de fractie byeen Lubbers
kon ook de meest kritische
CDA-leden ervan overtuigen
dat hij geen boodschappen
jongen van Van Agt was.
Meer dan Van Agt wilde
moest hy Lubbers inschake
len om de fractie achter be
paalde kabinetsbeslissingen
te krygen Lubbers kreeg dan
ook de bynaam: de zeven
tiende minister.
Even wennen
Maar toen de vaart er by het ka
binet Van Agt-Wiegel goed in
zat heeft ook Lubbers de
trein op de meeste stations
niet meer kunnen stoppen.
De hypotheekrente-aftrek. de
abortuswetgeving, twee loon
maatregelen. de duikbootaf
faire. Van Agt ging met de
overwinning terug naar het
Catshuis en kreeg steeds
meer de positie die hij wilde
die van de onaantastbare lei
der waar niemand meer om
heen kon.
Het kabinet bleef in het zadel
en Van Agt werd by de ver
kiezingen opnieuw lysttrek
ker. In de daarop volgende
formatie beet Lubbers samen
met Jan de Koning da Infbr
mateur de spits af en koerste
aan op een CDA-PvdA D'66-
coalitie. Via vele omzwervin
gen is het daar ook van geko
men. Lubbers speelde een
belangryke rol in het samen
stellen van de m zyn vinding
rijkheid unieke, maar in zyn
uitvoenng onmogelyke so
ciaal-economische paragraaf
De gevolgen zyn bekend Het
kabinet viel en nieuwe ver
kiezingen werden gehouden
De breuk in het kabinet Van
Agt II brak ook iets by Lub
bers Zyn aanvankelyke
voorkeur voor de PvdA ver
dween Na 8 september ste
vende hy als CDA-onderhan-
delaar af op een coalitie van
CDA en VVD. De exercitie
van Van Kemenade was niet
meer dan een verplicht num
mer, ook voor Lubbers. Als
er inderdaad een CDA WD
kabinet komt zal Lubbers
daar de leiding van krygen
'Minister-president Lubbers',
het zal even wennen zyn
