Carmiggelt op zijn retour
BOEKEN
Isolement als enige
uitweg voor auteur
Rumoer om stil van te worden
-c
"Welverdiende onrust": te veel flauwiteiten
Esther, koningin der
Perzen als spil van
warmbloedig verhaal
ELSEV1ERS
DE TIJD
-
DONDERDAG 7 OKTOBER 1982
Varia
Pretmakers en lolbroeken zijn wij, Nederlanders,
nooit geweest, goddank. Geen buitenlander die
ons ooit, tenzij soms, in een klein donker hoekje,
huilend van het lachen heeft aangetroffen. Van
leutschoppers en gierende moppentappers zoals
men die wel in zuidelijker streken hoort, moeten
we absoluut niks hebben. Een schetterende uit
zondering als André van Duin en - in het meer
literair-lollige wijlen Godfried Bomans, dat még
nog. Zolang het maar uitzonderingen blijven.
Toch zijn wij, meen ik, niet ongevoelig voor het
geestige, met name voor de wat wrange, holle
glimlach die een enkele vaderlandse humorist
weet op te roepen. Simon Carmiggelt is eigenlijk
de enige die al jarenlang in staat is met zijns stuk
jes 'Kronkel' echt-Hollandse humor te bedrij
ven.: de enige de met kleine achteloze vertellink
jes ons doen wenen van pret; de enige die op ons
eigen polderlands niveau humoristisch is: zodat
het huilen je nader staat dan het lachen....
Welverdiende onrust, Carmiggelts jongste verza
meling stukjes vol-leed-en-toch-om-te-lachen,
toont niettemin dat de Tijd dringt en dat er nog
minder vrolijks in het verschiet ligt. De Meester
wordt oud en een opvolger heeft zich niet aange
diend. Wat het precies is, laat zich moeilijk raden.
Toch bevat de Nieuwe Carmiggelt minder gees
tigs, een minder trefzeker en flitsend taalgebruik,
minder ironie dan in vorige bundels het geval
was. Meer dan ooit grijpt Carmiggelt in Welver
diende onrust terug naar voorvallen in het (zijn)
verleden, verliest hij zich in mijmeringen. Het
lijkt alsof de auteur - en hij beseft het zelf - niet
wezenlijk meer betrokken is bij de lotgevallen en
lotgenoten die hij beschrijft.
Ook de samenstelling van deze bundel laat een en
ander te wensen over: een onderlinge lijn of een
verbindend thema zoals tussen de prima verha
len in, pakweg, Kroeglopen of Oude mensen ont
breekt bijvoorbeeld. Sommige stukjes grijpen
luchtig terug naar niet altijd grappige vakantiety
pes, andere doen de schrijver in stil verlangen en
zonder veel relativerende humor wegzinken in
een ver en weinig aanspreekbaar verleden, en
weer andere zijn té duidelijke verzinsels om de
lezer, meer dan een flauwe grijns te ontlokken.
Nu beschouw ik het Kraken van Carmiggelt als een
niet-geringe zonde, maar nog eens terugblade
rend door deze verzameling anecdotes kom ik
toch él te veel flauwiteiten en oudemannetjes-
leed tegen. Weinig heuse, levende humor staat
daar tegenover, maar als steeds: er bevinden zich
nog geslepen juwelen tussen de grauwe, levenlo
ze kiezels.
Fraaie woordkeuzes, sierlijke weemoed en onweer
staanbare nostalgie zijn te vinden in verhalen als
De flets over Johan, de sukkelaar wiens fiets
voor de derde maal gestolen is; in het schrijnen
de, bijzonder subtiele Hond dat in enkele slotzin
nen de kwetsuren van een ogenschijnlijk geluk
kig huwelijk blootlegt: in de verhalen vooral
waarin Carmiggelt door omstanders of passanten
herkend wordt "van de televisie" zoals in Brits,
w.i. een echtpaar kibbelt of-ie 't nou is of niet:
"Hoor je nou wel, 't is geeneens een Hollander, 't is
een Engelsman,' riep de man triomfantelijk. 'En
hij lijkt in de verste verten niet op hem. Z'n kop is
toch veel dikker? En die vent van de tv is spierwit
en hij heb van dat melkboerehondehaar. Nee, Jij
ziet altijd spoken. Weet je nog, laatst in de trein?
"Dag meneer Cox," zei je. En 't was helemaal Ge
rard Cox niet. 't Was een gewone monf.../ Buiten
zag ik mijn verwaaid spiegelbeeld in een etalage
ruit. Nee, ik leek er inderdaad helemaal niet op.
Welgemoed liep ik verder. Ik had vakantie van
mezelf."
Misschien is Welverdiende onrust leuker dan ik
denk. Want voor vakantie is Carmiggelt, hoop ik,
ROB VOOREN.
Simon Carmiggelt
Gini Andrews heefl een roman
geschreven over de bijbelse
figuur Esther, koningin der
Perzen.
"Het bijbelboek Esther", zo
verklaart de schrijfster zelf:
"is zoals vele andere boeken
uit de Bijbel een grote-lg-
nenverslag, dat ruimte laat
voor vele dingen die gebeurd
zijn of kunnen zijn".
Veel ruimte derhalve voor fan
tasie rondom een aantal his
torische gegevens, waarbij
het de lezers natuurlijk niet
duidelijk wordt waar de his
torie ophoudt en de fantasie
begint
Gini "Andrews legt enige ver
antwoording af. Ze geeft een
lijst van de personen die zij
heeft verzonnen om haar ro
man rondom koningin Es
ther en koning Xerxes te
kunnen verlevendigen. "Ze
zijn door mij verzonnen maar
ze hadden echt kunnen be
staan", meent ze.
En zo ontstond het warmbloe
dige verhaal van de jonge
vrouw die moest optornen te
gen de luimen van de uiterst
grillige en humeurige vorst
die in zijn dagen als "abso
luut" regeerder leven en
dood losjes in de hand hield.
Er vloeit dan ook heel wat
bloed rondom Esther, maar
door haar liefde, moed en in
telligentie kan ze die rode
stroom nog wat indammen.
Althans volgens de vlotte
vertelster Gini Andrews.
"Either, koningin der Persen" door
Glnl Andrews. Omniboek - Den
Haag *5,-).
KOOS POST
Beroemd zijn heeft ongetwij
feld leuke kanten, maar er
zijn natuurlijk ook minder
leuke aspecten, zoals ieder
een wel op zijn vingers kan
natellen. Lees er de laatste ro
man van Philip Roth, De een
zaamheid van Zuckerman,
maar op na.
Nathan Zuckerman heeft een
roman geschreven waar hij
zeer beroemd mee is gewor
den. (Deze roman, Carnovski
getiteld, heeft overigens nog
al wat weg van Roth's best
seller Portnoy's klacht. Geen
toeval natuurlijk.) Sinds het
boek van Zuckerman is ver
schenen wordt hij steeds ge
confronteerd met twee soor
ten mensen: zij, die hem ver
guizen, omdat hij een anti
joods boek zou hebben ge
schreven en zij, die hem een
genie vinden, omdat hij de ty
pisch joodse belevingswereld
zo goed zou hebben weerge
geven.
De eerste groep is overigens
wel in de meerderheid; Zuc
kerman wordt vooral als een
vuige verrader beschouwd.
Ondertussen kan de beroem
de schrijver zich niet op
straat begeven of hij wordt
herkend. In het eerste hoofd
stuk bijvoorbeeld door Alvin
Pepier, iemand die ooit aan
een quiz heeft meegedaan,
maar naar eigen zeggen niet
mocht winnen, omdat hij
joods was.
Hij schrijft een boek over dit
onrecht en geeft een stille
wenk: kan Zuckerman hem
niet helpen? Gelukkig, deze
weet te ontsnappen, dat wil
zeggen: voorlopig, want Pe
pier duikt later weer op om
de schrijver lastig te vallen.
(Zuckerman verdenkt de ont
goochelde Pepier er dan in
middels van dat deze degene
is die hem chanteert, degene
die dreigt de moeder van de
schrijver te ontvoeren.)
Gaandeweg komt Zuckerman
steeds meer tot het besef dat
hij /is vervreemd van zijn om
geving; de media maken een
karikatuur van hem en vrien
den en familie denken dat hij
in het boek zijn verleden zo
exact mogelijk heeft weerge
geven, dus: zijn moeder, va
der en ex-vrouw ook te kijk
heeft gezet.
Nathans broer Henry maakt
het wat dit betreft wel hele
maal bont. Natuurlijk schold
onze vader je op zijn sterfbed
uit voor bastaard, zegt Henry.
Maar wat wil je ook, door
jouw boek heeft de beste
man een hartinfarct gekre
gen. Hoe vaak de schrijver
zijn aanvallers er ook op wijst
dat zij een paar dingen door
elkaar halen - illusie en illu
sionist bijvoorbeeld verwar
ren - zij blyven er bij dat hij
hen in de rug heeft aangeval
len.
Wat Roth wil bewijzen is duide
lijk: Nathan Zuckerman
heeft een boek geschreven en
zal het als gevolg daarvan
ook moeten accepteren dat
hij in een isolement komt te
verkeren; een luxe uitvoering
van de paria wordt voor de
medemens. Het eind van het
boek spreekt wat dit betreft
boekdelen.
Wie denk je wel dat je bent,
vraagt iemand aan Zucker
man. "Niemand, antwoordde
Zuckerman, en dat was dat.
Iemands zoon ben je niet
meer, van een goede vrouw
ben je de echtgenoot niet
meer, je broers broer ben je
niet meer, en je komt ook niet
meer ergens vandaan".
Voorwaar, geen simpel thema:
het isolement als enige uit
weg. Roth is er echter in ge
slaagd deze loodzware maal
tijd zo te verluchtigen met
zijn vlotte, humoristische
stijl dat het af en toe lijkt als
of hij het probleem terloops
aanstipt. En daardoor wordt
De Eenzaamheid van Zuc
kerman vooral een goed
boek.
WIM BRANDS
Nu dé werkloosheid in alle he
vigheid om zich heen grijpt,
vergeet men wel eens dat het
ontslag vaak niet alleen een
einde maakt aan de financië
le zekerheden en de toe
komstverwachtingen van het
individu, maar ook aan me
nige vete tussen chef en on
dergeschikte, aan een strijd,
waaraan beide partijen soms
jarenlang hun beste krachten
hebben geofferd. Plotseling
staat één van de kemphanen
buiten spel. Alle gemene stre
ken die hij nog voor zijn te
genstander in petto had, zul
len nooit meer worden ver
wezenlijkt. Vol wrok steekt
hij zijn spade in de moestuin
grond. De angel van de haat
vergiftigt zijn levensavond.
In "Rumoer", de jongste roman
van de West-Berlijnse schrij
ver Botho Strauss, die be
hoort tot de nieuwe na-oor-
logse generatie van linkse in
tellectuelen, vinden we deze
problematiek gedeeltelijk te
rug. Bekker, de hoofdper
soon in dit boek, staat in du-
bio of hij voor de zoveelste
maal zal terugkeren naar het
IVN, een instituut dat han
delt in know-how. Hij is als
jongeman, na een afgebroken
rechtenstudie, in dienst ge
komen en heeft al enkele ma
len gepoogd weg te komen
van dit "schijthuis van de
geest", dat wordt geleid door
Zachler, zijn chef, die hem in
het verleden diep heeft ver
nederd.
Hij heeft geen trek meer in het
genadebrood dat hem na een
hernieuwde indiensttreding
ongetwijfeld wacht en zoekt
steun en onderdak bij zijn
dochter Grit, bij wie hij zijn
hart uitstort. "Langzaam en
aarzelend begint haar vader
te praten over het feit dat hij
Zachler zo mist; dat hij niet
buiten zijn vijandige houding
ten opzichte van die man kan
zo iemand geef je nooit op
voordat de strijd werkelijk
tot het einde toe gestreden
is".
Na een gezamenlijke vakantie,
die wordt onderbroken om
dat Grit in een ziekenhuis
moet worden opgenomen,
begint Bekker te verloede
ren. Bijna delirerend. in lan
ge monologen, legt hij zijn
sombere gedachtenwereld
voor ons bloot Hij ziet de
mens als een toevalsprodukt
van een biogenetische onre
gelmatigheid, in totale verla
tenheid over de aardkloot
rondstrompelend. "Als wij
niet meer bestaan, waait de
wind nog lang door. En de co
des gaan hun onnavolgbare
gang. En wij verzanden, we
worden ondergewaaid als
een hoop stront aan het
strand".
Op één van zijn dronkeman-
stochten komt Bekker een
stel Pakistanen tegen. Hij
geeft zich tegenover hen uit
voor fabriekseigenaar en be
looft de vreemdelingen, die
geen verblijfsvergunning
hebben, een baantje De vol
gende morgen wordt hij met
een flinke kater wakker in
het gastarbeiderspension. Hij
belt de politie en verraadt de
Pakistanen. Zelf wordt hij
ook gearresteerd; men ver
denkt hem van ronselpraktij
ken. Nota bene zijn gehate
chef, Zachler, moet hem uit
deze netelige situatie redden.
Grit is niet meer opgewassen
tegen de aanwezigheid van
de verslagen mah. 's Nachts,
als ze uit nachtmerries wak
ker schrikt, hoort ze "zijn ge
lijkmatig en eentonig blazen,
als van iemand die in de ver
doemenis met de eeuwige
schoolslag is.bestraft". De ro
man eindigt ermee dat ze
hem het huis uitzet.
Botho Strauss
Botho Strauss, die in ons land
allang geen onbekende meer
is, heeft in deze roman een in
dringend beeld geschetst van
de gecorrumpeerde maat
schappij. waarin het bedrij
ven van politiek is verworden
tot een "wedstrijd in verpis
sen". Als een moderne Pilaar
heilige predikt Bekker zijn
haat tegen de gelijkvormig
heid die het individu verstikt
en bedreigt. Instituties als
het huwelijk en het ouder
schap; het is allemaal niks.
Intussen vergeet hij dat hu
zelf een ouder is en in die rol
jammerlijk faalt.
Het boek is grotendeels ge
schreven in de onvoltooid te
genwoordige tijd Dit ver
hoogt in sterke mate de mee
slepende werking ervan; de
lezer wordt meteen gegrepen
door dit proza en tot aan het
einde toe niet meer losgela
ten.
Strauss heeft de verbittering en
de woede van zijn hoofdper
soon genadeloos scherp on
der woorden gebracht. Bijna
elke alinea staat onder hoog
spanning en knettert van in
ventiviteit. Dat maakt het le
zen van dit "uitzichtloze"
boek tot een adembenemen
de gebeurtenis.
Botho SI ra nu, Rumoer, rrrtuM door
Job Gtelken* en Ton Nooljken»
verij De Arbeiderspers Amsterdom
CEES VAN HOORE.
Aly Knol en Jos Schneider maak
ten voor HP een reis naar "Duits
land in de herfst". Reden hier
voor was uiteraard de wisseling
van de wacht bij onze Oosterbu
ren. Schmidt moest plaats ma
ken voor Kohl. In deze reportage
een ooggetuigeverslag van 'die
bewuste vrijdag de eerste okto
ber', waarop Schmidt de uitste
kend voorbereide motie van
wantrouwen aan zijn broek
kreeg. De rol van de "Judas"
Hans-Dietrich Genscher. En de
bombastische taal van Helmut
Kohl, die spreekt over "een grote
reclame voor de vrijheid" en
"een grote zaak voor de Duitse
democratie". Dit alles heeft de
tongen los gemaakt in de Bonds
republiek. Tot in de huiskamers
wordt er over de vraag gediscus
sieerd of de nu tot stand geko
men machtswisseling wel legi
tiem is en wat dit voor het wezen
van die democratie kan beteke-
Een lichtpuntje voor de SPD is vol
gens HP ongetwijfeld het feit dat
de kiezersaanhang van de socia
listen uit hun winterslaap lijkt te
zijn geschud. "Ze hebben het
beiden niet verdiend. Schmidt
niet om zonder verkiezingen de
laan uitgestuurd te worden, Kohl
niet om zonder verkiezingen tot
Bondskanselier te worden geko
zen". De partij heeft in twee we
ken tijd zevenduizend nieuwe le
den geregistreerd.
Verder in HP: John Jansen van
Galen vertelt hoe Van Kemenade
de poten onder zijn eigen stoel
doorzaagde; een uiteenzetting
over "hoe het CDA steeds meer
op een spons begint te lijken";
Evelyn - Brideshead - Waugh
belicht en waarom het pensioen
fonds PGGM een bod uitbracht
op de onroerend goed-maat-
schappij Wereldhave.
1ST"I
VRIJ NEDERLAND
VN onthult aan de hand van een
tweetal "interne" rapporten hoe
de kerncentrale in Borssele twee
keer (1979 en 1981) dicht in de
buurt van een desastreuzè sto
ring kwam. In de rapportentaai
staat het droog omschreven:
"Hoofdvoedingpompen ge
stoord. Noodvoedingpomp 2 ge
stoord. Voedingpompen uit".
Maar volgens VN hadden er ern
stige ongelukken kunnen gebeu
ren. Anders gezegd: Borssele is
zo veilig niet als veelal wordt be
weerd.
In de serie over betaalde jongens
liefde brengt het blad deze week
een verhaal over jongens in sex-
clubs. Ook in die sfeer viert de
criminaliteit hoogtij, bovendien
worden de jongens uitgebuit en
vernederd, al zijn er bij die dat
helemaal niet erg vinden. Een
sexclubeigenaar ziet het allemal
niet zo zwaar in. Hü dicht zich
zelf zelfs een sociale functie toe:
directeur van een kostschool.
VN besteedt veel aandacht aan de
plaatsing van de 48 kruisraketten
op Nederlands grondgebied. De
ex-minister van defensie, en nu
informateur, Scholten wist niets
van de raketten toen hij in de
cember 1979 het NAVO-besluit
tot plaatsing mede hielp bewerk
stelligen. Het militaire schema
voor de plaatsing was toen al
rond, de strategie al uitgestip
peld. Bovendien commiteerde
Nederland zich aan de financiële
consequenties ondanks het vage
voorbehoud dat destijds zou zijn
gemaakt en dat in NAVO-kring
door eigenlijk niemand werd en
wordt begrepen. Met andere
woorden: de raketten komen er.
Ex-minister Van der Stoel wijdt
een hele pagina aan de kruisra
ketten. waarin hij een aantal va
rianten op een rijtje zet.
Verder in VN een artikel over de
verscheurdheid binnen de CPN,
een autobiografie van voormalig
sex-idool Lana Turner en in de
bijlage "Vrouwen achter de bar".
MAGAZINE
Een "speciale Elsevier-verslag-
geefster" slaagde erin luitenant
kolonel Antonio Tejero Molino,
de leider van de verijdelde
staatsgreep vorig jaar in Spanje,
in de gevangenis te bezoeken en
te spreken te krijgen. Zo verwon
derlijk is dat overigens niet, want
Tejero blijkt een riante huisves
ting te hebben en elke dag te
worden bezocht door horden
aanhangers, vooral vrouwen.
De gearresteerde officieren, die dit
weekeinde werden ontmaskerd
als de aanstichters van een nieu
we staatsgreep in Spai\je, had
den nauwe banden met de tot
dertig jaar veroordeelde Tejero.
"Ja", zegt Tejero hierop, "als het
land mij nodig heeft zal ik het
zelfde doen als op 23 februari
1981".
Ed Nijpels wordt geportretteerd
door Alice Oppenheim: "Een
handige bliksem die ook best on
dernemertje zou willen worden".
Ngpels over zichzelf: "Ik ben een
lastig baasje. Ongedurig, onrus
tig". Door velen, ook binnen de
WD, wordt Nijpels als 'links-li
beraal' bestempeld. Commen
taar van het slachtoffer: "Er is in
derdaad niet zoveel inlevingsver
mogen in onze partij, daar hoop
ik toch wat aan te kunnen doen".
(-) "Dat gebrek aan inlevings
vermogen speelt voor mij ook
heel sterk op defensieterrein.
Dat mensen in onze partij niet
aanvoelen hóe echt bezorgd de
anderen zijn over de totale ver
nietiging".
In de culturele sfeer draaft John
Lanting op, leider van het Thea
ter van de Lach. "Onderbroeken-
lol" veroordelen sommigen zijn
vorm van toneel, maar zelf zegt
hij: "Hij die het publiek kan la
ten lachen door zijn broek te la
ten zakken mag zich bij mij mel
den".
De moeder van een in Bangladesj
gestorven ontwikkelingshelp-
ster, bezocht dat land en schreef
een relaas over haar dochter,
waarin veel kritiek doorklinkt:
"De grote fout is dat de gelden
van ontwikkelingshulp met de
juiste plaatsen bereiken. Nog al
tijd verdienen de multinationals
enorme bedragen met hun
bouwprojecten, hun meedogen
loze houding ten opzichte van de
kleine winkelier - en dat zgn er
duizenden - door de winkeltjes
eenvoudig met de grond gelijk te
maken, omdat er bredere toe
gangswegen moeten komen.
Vooral die nieuwbouw voor toe-
hervormd
nederland
"De broekriem aanhalen" is inmid
dels een gevleugelde term ge
worden. HN vraagt zich in dit ka
der af in hoeverre de economi
sche crisis ook doorwerkt in de
voedingsgewoonten van de Ne
derlander. Grootwinkelbednj
ven - vonge week nog bg monde
van meneer Albert Heijn - mer
ken dat de consument steeds
meer gaat bezuinigen op merkar
tikelen en de voorkeur geeft aan
de "huismerken' van de super
markten. Dat is nog tot daar aan
toe, vinden organisaties uit de
gezondheidszorg "Wat minder
eten (snoepen) kan bovendien
geen kwaad". Maar zij wijzen er-
op dat de consument ervoor
moet waken zich "ongezonde"
voedingsgewoonten aan te wen
nen onder het mom van bezuini
gen. Besparingen en gezond eten
kunnen samengaan, vindt de
Consumentenbond. Het Voor
lichtingsbureau voor voeding
geeft zelfs een boekje uit onder
de titel "Kopen en koken".
Volgende maand wordt er een stu
diedag georganiseerd over ver
anderingen in eetgewoonten van
Tc wets bare' groepen onder druk
van de economische teruggang.
In de sene "Een leven vol boeken"
deze week Clemens Hoeve naars,
een ouderwetse boekhandelaar
uit Heemstede Hoeve naars is ge
specialiseerd in Nederlandse li
teratuur - met een bijzondere
voorkeur voor Vlaamse schrij
vers - en kinderboeken "Ik denk
dat ik behoor tot een uitstervend
ras. Soms voel ik me als boekver
koper veel meer amateur dan za
kenman". Een goede boekhan
delaar moet volgens Hoevenaars
iets kunnen inkopen wat hg zelf
niet mooi vindt, maar waarvan
hij weet dat een klant er big mee
naar huis gaat. Er is volgens hem
zelfs in deze tgd nog plaats voor
de kwaliteits-boekenwinkel. "We
draaien nog plus".
De TUd »u fltlrren In Lelden
niet tljdif vrrkrtjf banr
