"Westduitse controle faalt
CDA-WD: nog hard gevecht
'Zelfdoding niet
in heroïsche
sfeer trekken'
Ir. A. Oele
commissaris
in Drenthe
C
Gazelle:
zes weken
werktijd
verkorting
"Rein Water" over verontreiniging van de Rijn:
Profiteer ervan!
P. Groeneveld en Zn.
Speyer-symposium
Werk Van Kemenade zeker niet zinloos
ZATERDAG 2 OKTOBER 1982
DEN HAAG (ANP) - Dr.ir. A P.
Oele is gisteren bij koninklijk be
sluit, op voordracht van het kabi
net, benoemd tot commissaris
van de Koningin in Drenthe. Oe
le (58) is lid van de PvdA en Ne
derlands hervormd. Hij is sedert
1 november 1978 voorzitter van
het openbaar lichaam Rijnmond.
Daarvoor was hij onder meer lid
van de Tweede Kamer (1963 tot
1973), lid van het Europees Parle
ment (van 1965 tot 1973) en bur-,
gemeester van Delft (van februa
ri 1973 tot november 1978). De
benoeming van dr. Oele is goed
gevallen bij de fracties van de
grote partijen in provinciale sta
ten van Drenthe. De fractielei-
Binnenland
ders van PvdA, WD en CDA
hebben zich er positief over uit
gelaten.
DIEREN (GPD) - De Gazelle-rij-
wielfabriek in Dieren heeft voor
haar personeel werktijdverkor
ting aangevraagd voor een perio
de van zes weken, ingaande 7 ok
tober. De bijna 600 personeelsle
den zullen dan slechts de helft
van de tijd hoeven te werken.
Deze maatregel is volgens de di
rectie uitputtend met de onder
nemingsraad en de vakbonden
besproken. Zij gaan akkoord
Gazelle heeft tot het instellen van
een werktijdverkorting besloten
om de voorraad van 27.000 fiet
sen enigszins te doen slinken.
Verwacht wordt dat door deze
maatregel 16.000 rijwielen min
der worden geproduceerd. Dat
betekent dat half november de
voorraad zal bestaan uit 11.000
exemplaren. Dat is aanvaard
baar, aldus president-directeur
M. W. Hancock.
Volgens Gazelle is het een normale
gang van zaken dat de verkoop
van fietsen vanaf september tot
en met februari minder vlot ver
loopt. Ieder iaar stagneert die
verkoop vanwege de seizoensin
vloed. Om deze tendens om te
buigen gaat de firma de komen
de maanden haar fietsen tijdens
de voorverkoopshows goedko
per aanbieden.
De directie noemt de 90-jarige Die-
rense njwielfabriek overigens
een gezond bedrijf. „We zijn al
leen maar voorzichtig. De maat
regel is slechts genomen om
straks nog beter te kunnen draai
en". Niettemin baart de sterke
groei van importfietsen Gazelle
zorgen. De oorzaak daarvan ligt
bij Gazelle zelf. doordat het Die-
rense bedrijf de afgelopen jaren
de vraag naar fietsen qua pro-
duktie niet bij kon houden. Van
de ruim een miljoen fietsen die
jaarlijks in Nederland worden
verkocht komen er inmiddels
zo'n 40.000 uit het buitenland.
DEN HAAG - Het stond er heus.
„Ik blijf het betreuren hoe de
grootste winnaar van deze ver
kiezingen de grootste partij beje
gent". Was getekend: Ruud Lub
bers, CD A-onderhandelaar. Wie
weet dat die grootste winnaar de
WD en de grootste partij de
PvdA is, zal bij het lezen van de
ze zin de wenkbrauwen fronsen.
Solliciteert Lubbers naar de oppo
sitie? Ziet hij liever een links-li
berale coalitie? Niks daarvan.
Deze opmerking uit de brief, die
het einde van de informatiewerk
zaamheden van Jos van Keme
nade betekende, was bedoeld als
de eerste stap op weg naar een
coalitie van CDA en WD.
Verwarrend? Zeker. Maar is de si
tuatie dan niet duidelijk? Nu
Van Kemenade „mislukt" is
gaan CDA en WD toch direct
om de tafel zitten om in twee,
ADVERTENTIE
Koop ook uw verse kipspecialiteiten
rechtstreeks van de groothandel.
Uw voordeel:
Uitsluitend kersvers
De beste kwaliteit
Natuurlijk de laagste prijs.
Iedere dinsdag vanaf 8 uur tot
13.00 uur in de Groenoordhallen.
assortiment met VASTE PRIJZEN
Kuikcnpoten
Kuikenfilet
Braad-grill kuikens
Kuikenrollade
T.V. Hapjes
Drumsticks
per 5 kc
per kg
(plm. OSOgr) per stuk
per kg
heerlijk gekruid per kg
per kg
Kipkarbonade prrku
heerlijk gemarineerd
Kipsate pcrp„rlU.,
i/ hotcrmals
Kuikenlevertjes Per 500 gr
Nasi-Bami groenten per 500 gr
Kip-Shoarma
25.-
13.-
5.50
13.-
5.-
8.-
7.
6.-
2.50
3.-
7.50
Tam konijn 10.-
KalkoenhaasjesP" *nu or 8.-
Groothandel in
verse kipspccialiteiten
Telefoon 010 - 739755
hooguit drie weken een „hecht
en daadkrachtig" kabinet in el
kaar te timmeren?
Het lijkt allemaal zo simpel. Maar
eenvoud is niet het meest opval
lende kenmerk van de Neder
landse politiek. En dus zeggen
de politici dingen die zij niet wil
len (zie boven), en laten zij (voor
lopig) na wat zij wél willen. Dat
heet hogere politiek.
Het verloop van de formatie wordt
vooral bepaald door de taktiek.
Dat door de verwijdering tussen
CDA en PvdA en de 81 zetels van
CDA en WD een coalitie van de
laatste twee het meest logisch is,
wisten we al op 8 september.
Daarna ging het er vooral om het
'hoe'.
De eerste zet deed WD-leider Ed
Njjpels, die zich prompt na het
aantreden van Van Kemenade
uit de informatiebesprekingen
terugtrok. Zijn doel: een voor de
WD zo gunstig mogelijke uit
gangspositie creëren voor het
tijdstip dat het CDA zich
werkelijk tot de liberalen zou
(moeten) bekeren.
Zolang het CDA tegelijk met WD
en PvdA sprak, kon het zjjn rian
te centrumpositie gebruiken om
beide partijen tegen elkaar uit te
spelen. Daar voelde Nijpels niets
voor. Tegenover alléén het CDA
zou hij - met 36 zetels op zak -
veel sterker staan, zeker als daar
aan een mislukte poging een
CDA-PvdA-kabinet te formeren
vooraf was gegaan.
"Naar rechts"
In onderhandelingen met de PvdA
alléén zou het CDA immers van
zelf „naar rechts leunen", en
standpunten innemen waar het
later in gesprekken met de WD
niet makkelijk onderuit zou kun
nen. Die eerste opzet van Nijpels
ging niet door, omdat tussen
CDA en PvdA niet écht onder
handeld is.
Van Kemenade stelde slechts een
Ujst van hoofdpunten voor het
beleid op, die basis voor verdere
onderhandelingen kon zijn. De
CDA-fractie achtte die basis nu
niet aanwezig, maar de wijze
waarop Lubbers die afwijzing
formuleerde, wekte de indruk
dat de deur naar de PvdA nog
niet écht op slot is.
Weinigen geloven nog in een coali
tie tussen christen-democraten
en socialisten, maar door die mo
gelijkheid niet volledig uit te
sluiten wil Lubbers op zijn beurt
de WD weer onder druk hou
den. Zolang het CDA een vlucht
weg heeft naar de PvdA staat het
sterker tegenover de WD.
Begrijpelijk, maar vooralsnog ver
geefs, eiste Nijpels woensdag
dan ook dat die vluchtweg wordt
afgesloten, dat het CDA volledig
uitonderhandeld is met de PvdA
vóórdat over een CDA-WD-coa-
litie gesproken wordt.
Maar Nijpels zelf heeft het hele
spel ook niet consequent meege
speeld. Aanvankelijk bepleitte
hij een informateursduo uit CDA
en VVD. Met twee informateurs
aan één tafel worden besprekin
gen al gauw onderhandelingen.
En onderhandelingen waann je
iets (iemand) investeert, breek je
nu eenmaal minder gauw af dan
vrijblijvende besprekingen a la
die van Van Kemenade.
Nijpels wilde zo de vrijheid van het
CDA beperken om na mislukte
gesprekken met de WD weer
van kandidaat-partner te kunnen
veranderen. Het CDA trapte daar
door
Hans de Bruijn
niet in koos voor één informa
teur van CDA-huize, die moet
opereren zoals Van Kemenade
heeft voorgedaan: een stuk op
hoofdlijnen opstellen dat vooral
je eigen inzichten verkondigt. En
als de WD dan wil meedoen,
dan mag dat - maar op CDA-
voorwaarden.
Aan het einde van zijn brief aan
Van Kemenade concludeerde
Lubbers immers dat nu eerst
maar eens een andere coalitie
„beproefd" moet worden. Geen
streven naar, maar slechts be
proeven. Met de onuitgesproken
- maar voor de WD dreigende -
mogelijkheid dat het allemaal
nog wel eens heel anders zou
kunnen aflopen.
Nadat hij het CDA-advies had ge
hoord, wijzigde Nijpels daarom
snel van standpunt. Ineens was
één WD-informateur genoeg.
Het wantrouwen tegen de bedoe
lingen van het CDA had de door
slag gegeven. „Als het CDA geen
duo wil dan willen wij geen
CDA'er".
Een verrassende zet was het advies
van PvdA-leider Den Uyl, die
Nijpels in zijn advies steunde
Een opzetje voor een gesprek
tussen VVD en PvdA, na een
mislukte poging met het CDA1
Nijpels ontkende dat direct.
In eendrachtige samenwerking
beoefenden WD en PvdA zo
vrijdag het CDA'tje-pesten en
dat zat Lubbers duidelijk niet
lekker. Het CDA leek de teugels
van de kabinetsformatie weer
stevig in handen te hebben, maar
de VVD laat zich niet meer zo
makkelijk ringeloren. Hieruit
mag geconcludeerd worden dat
de gesprekken tussen CDA en
WD minder gemakkelijk zullen
verlopen dat tot nog toe is ver
wacht.
Het CDA kan het zich ook niet per
mitteren nu ineens in een vloek
en een zucht over te lopen naar
de WD. Dat zou binnen het
CDA tot grote spanningen kun
nen leiden. Lubbers beseft heel
goed dat de opmerkelijk snelle
en soepele wijze waarop de CDA-
fractie zich woensdag unaniem
(inclusief loyalisten) van de
PvdA afkeerde, nog geen vrij
brief betekent voor een enkele
reis WD.
De WD is voor veel CDA'ers pas
acceptabel als partner wanneer
ondubbelzinnig duidelijk is dat
een coalitie met de PvdA voor
goed voor deze kabinetsperiode
tot de onmogelijkheden behoort.
En dat moment is nog (lang) niet
aangebroken.
En ook de WD zal zich na de grote
verkiezingswinst een stuk har
der opstellen dan in 1977, toen
Hans Wiegel in de zucht om maar
te mogen regeren op alle CDA-
verlangens ja en amen zei. Nij
pels had het donderdag al over
volstrekte „gelijkwaardigheid"
Twijfel
Met de WD verschilt het CDA op
een aantal hoofdpunten van be
leid (bezuinigingen, ontkoppe
ling, kernwapens) immers net zo
van mening als met de PvdA. En
ook in het CDA groeien de twij
fels over het economisch eenspo-
ren-beleid van het kabinet-Van
Agt-Terlouw, een beleid dat met
de WD alleen maar verscherpt
zal worden.
De breuk met de PvdA is te wijten
aan de kernwapen paragraaf uit
het stuk van de informateur,
meer dan aan wat anders. Op so
ciaal-economisch gebied kon het
CDA met de voorstellen van Van
Kemenade een stuk beter uit de
voeten, dan Lubbers woensdag
de buitenwacht wilde doen gelo-
In dat licht bezien zijn de werk
zaamheden van Van Kemenade
zeker niet zinloos geweest. Er
ligt nu immers een alternatief op
tafel, dat een rol kan gaan spelen
wanneer de WD haar eisen te
hoog opschroeft
"Gezien het stijgende aantal
zelfdodingen is het toch een
treurige zaak dat in geen en
kele opleiding op het terrein
van de gezondheidszorg het
omgaan met zelfdodingspro-
blematiek aan bod komt".
Die opmerking viel gisteren
diverse malen te beluisteren
in de Leidse Stadsgehoorzaal
waar een symposium plaats
vond met als thema 'Zelfdo
ding en hulp bij zelfdoding'.
Het symposium, georganiseerd
door de vakgroep klinische
psychologie van de Leidse
universiteit in samenwerking
met het Algemeen Neder
lands Gezelschap voor de
Studie van Zelfmoord proble
men, werd gehouden ter na
gedachtenis aan prof. dr.
H.Speyer die vorig jaar vrij
willig een einde aan zijn le
ven maakte. Ook zijn vrouw
koos destijds voor de dood.
Speyer was een vooraanstaand
deskundige op het gebied
van de zelfdodingsproblema-
tiek. Hij probeerde het onder
werp onder de aandacht te
brengen van de overheid en
het grote publiek, toonde
zich een voorstander van een
algemene regeling voor hulp
bij zelfdoding en wees meer
malen op de in de aanhef van
dit artikel genoemde lacune
bij de gezondheidszorg-oplei
dingen.
Vorig jaar nog schreef hij met
de Leidse hoogleraar R.Diek-
stra een boek over die matie-
door
Bert Paauw
Diekstra had gisterèn de lei
ding van het symposium
waar verder deskundigen
met klinkende namen aantra
den als prof. W.v.Dijk, dr.
H.Terborgh-Dupuis en dr.
W.Wolters. Hoezeer het on
derwerp op het ogenblik de
aandacht trekt bleek uit de
massale belangstelling van
werkers uit de gezondheids
zorg en andere geïnteresseer
den. Of de aanwezigen, van
wie velen door de aard van
hun werk met gevallen of po
gingen van zelfdoding wor
den geconfronteerd/ in hun
dagelijkse praktijk iets aan
dit symposium hebben ge
had valt te betwijfelen.
De gehouden voordrachten wa
ren voornamelijk overzichten
van grotendeels bekend fei
tenmateriaal, bevatten veel
clichématige opmerkingen
en vage algemeenheden en
wierpen zeker geen nieuw
licht op het vraagstuk van de
hulp bij zelfdoding. Maar
misschien waren de verwach
tingen omtrent dit sympo
sium wel wat te hoog gespan
nen. Zelfdoding mag dan op
dit moment een gewild on
derwerp zijn, het verschijnsel
is nog altijd dusdanig deli
caat en met zoveel vraagte
kens omgeven dat er moge
lijk niet meer inzat dan de
gisteren gehouden opsom
ming van de huidige stand
van zaken.
Prof. Van Dijk uit Groningen
deed een poging het proces
dat leidt tot suicidaal gedrag
(suicide - zelfdoding) te ver
klaren. Op dit moment zijn er
in Nederland jaarlijks 14 ge
slaagde suicides op de
100.000 mensen boven de 15
jaar. Het aantal pogingen tot
zelfdoding - onder een po
ging verstaat men een ernsti
ge zelfbeschadiging die ech
ter niet tot een dodelijke af
loop heeft geleid - ligt aan
merkelijk hoger. Uit een en-
quete is gebleken dat onge
veer 600 op de 100.000 Neder
landers boven de 15 jaar jaar
lijks een dergelijke poging
onderneemt
Volgens Van Dijk is de eerste
stap in dat proces het besef
dat men in een onverdraagza
me situatie verkeert of komt
te verkeren Die situatie kan
onder meer een gevolg zijn
van gevoelens van pyn, een
zaamheid, depressiviteit een
uitzichtsloze toekomst De
tweede stap is de fase waann
men voor zichzelf beslist dat
er iets moet veranderen Die
beslissing kan leiden tot het
zoeken van hulp of tot het
zichzelf iets aandoen. Dat
laatste is dan het suicidaal ge
drag
Dr. Wolters, verbonden aan de
universiteit van Utrecht en
veel in aanraking komend
met suicidaal gedrag bij jeug
digen, wees op de forse toe
name van zelfdodingspogin
gen bij met name meisjes van
12 tot 16 jaar. Onder de 12 jaar
komt zelfdoding weinig voor,
zowel in Nederland als - naar
blijkt uit publicaties - ook in
het buitenland. Wolters-
"Kinderen onder de twaalf
jaar zijn wel bezig met de
dood maar dat is verstande
lijk en gevoelsmatig heel an
ders onderbouwd dan bij
adolescenten en volwasse
nen. Hun niveau van intellec
tuele r\jpheid is dusdanig dat
zij nog niet in staat zijn dié
maatregelen te nemen die tot
suicide leiden".
Evenals Van Dijk waarschuw
de Wolters ervoor de zelfdo
ding van jongeren niet tot
een 'glorieuze zaak' te verhef
fen zoals in teksten in rou
wadvertenties wel wordt ge
daan. Dat zou wel eens een
averechts effect op andere
jongeren kunnen hebben.
"We moeten suicide niet aan
bieden in een pseudo-broeie-
rige, soms zelfs heroïsche
sfeer. Zoiets van: dit is het
laatste wat we te bieden heb
ben. Naast de werkloosheid
dan natuurlijk", aldus een
wrange Wolters.
De ethica mevrouw Terborgh-
Dupuis noemde als motief
voor hulp bij zelfdoding de
medemenselijkheid. "Op
grond van die medemense
lijkheid is het een zaak van
rechtsgelijkheid dat midde
len voor een zachte dood be
schikbaar zijn voor iedereen
en niet voor een kleine
groep", stelde zij. De bewust
gekozen dood van het echt
paar Speyer had in dat op
zicht veel vragen los ge
maakt. Mevrouw Terborgh-
Dupuis wees er op dat een
hulpverlener wel de argu
menten van een hulpvrager
moet wegen al lijkt dat in
conflict te zijn met het door
velen aangehangen recht op
zelfbeschikking over leven
en dood "Maar niet alleen de
hulpvrager, ook de hulpver
lener heeft rechten", aldus de
Leidse ethica die als eventue
le negatieve consequenties
van de hulp bg zelfdoding
twee punten naar voren
bracht "Hulp kan drempel
verlagend werken, anders ge
zegd: het aanbod schept de
vraag" en "Een hulpverlener
kan andere vormen van hulp,
gericht op overleven, vero
nachtzamen" Als positieve
consequenties van hulp
noemde zij de bespreekbaar
heid van het probleem ("het
bij iemand terecht kunnen
kan tot verkleining van de
kans op zelfdoding leiden")
en het voorkomen van gru
welijkheden zoals het zich
voor de trein werpen of het
van de tiende verdieping van
een flatgebouw springen.
Aan het einde van het sympo
sium kwam vanuit het forum
van deskundigen, de opmer
king dat de vele aandacht
voor zelfdoding ook gevaar
lijke kanten heeft "Een daad
van zelfdoding is weliswaar
te begrijpen en te aanvaarden
maar daarom hoeft iemand
de achterliggende gedachte
nog niet tot de z*jne te ma
ken. Professor Speyer heeft
het al gezegd zelfdoding
moet men met tot iets alge
meens maken".
AMSTERDAM (ANP) De stichting Rein Water heeft gis
teren in een eerste reactie op de verontreiniging van de
Rijn door chloornitrobenzeen (een kankerverwekkende
stof), gewezen op het ernstig falen van het waarschu
wingssysteem waarin het Rijnchemieverdrag voorziet.
"Als een ramp van een dergelijke omvang niet wordt op
gemerkt door de Westduitse waterbeheerders, is de con
trole zo lek als een mandje".
De plotselinge vervuiling van de
Rijn dwong het waterbedrijf Rijn
Kennemerland de inname van
water uit de rivier bij Vreeswijk
stil te leggen. Het waterbedrijf
voorziet de waterleidingmaat
schappijen van Amsterdam en
Noord-Holland van water. Het
water van Noord-Holland en
Amsterdam wordt nu tijdelijk uit
de reservoirs in het duingebied
betrokken. Er is volgens het wa
terbedrijf geen gevaar voor de
gezondheid, omdat het in de dui
nen opgeslagen water niet ver
vuild is.
De vervuiling van de Rijn werd
woensdagmiddag voor het eerst
geconstateerd bij Lobith, vol
gens A. Meijers, hoofd van het la
boratorium van het waterbedrijf
Rijn Kennemerland, bestaat het
vermoeden dat het Westduitse
chemische concern Bayer in Le
verkussen schuldig is aan de
verontreiniging. Bayer ontkent
dat overigens. Rijkswaterstaat is
in samenwerking met de West
duitse waterdienst een onder
zoek begonnen. De concentraties
chloornitrobenzeen die in de
Rijn zijn aangetroffen bedragen
5 tot 10 microgram per liter. Nor
maal wordt de stof niet of in zeer
geringe mate in het Rijnwater
aangetroffen.
Volgens Meijers is het raadzaam
om de komende tijd geen vis uit
de Rijn te eten. Drie weken gele
den heeft zich volgens de stich
ting Rein Water bij Bayer een
wél gemelde produktiestoring
voorgedaan waarbij een flinke
hoeveelheid van een soortgelijke
stof, namelijk tetrachloorethaan,
is vrijgekomen. Begin dit jaar
werd de directie van Bayer op
aandeelhoudersvergadering
door Westduitse en Nederlandse
milieu-organisaties gewezen op
haar verantwoordelijkheid voor
het Rijnwater. Rein Water ver
langt nu een verscherping van
het Rijnwaterregime en een
energieke en doeltreffende ten
uitvoerlegging van het Rijnche
mieverdrag.
KATWIJK - De 78-jarige Katwijker J. Guijt is gistermorgen bij een verkeersongeval in zijn uvoonplaats
ernstig gewond geraakt en later op de dag in het Leids Academisch Ziekenhuis overleden.
Bij het ongeval werd een 67-jarige Katwijker licht gewond.
Een 21-jarige Katwijker reed met zijn auto met hoge snelheid vanuit de Princestraat de Voorstraat in. Daar kon
hij de twee fietsende bejaarde Katwijkers niet meer ontwijken.
