Open Universiteit
van vitaal belang
Studeren naast een gewone dagtaak
Engeland: een doorslaand succes
Duitsland: weinig mogelijkheden
ZATERDAG 2 OKTOBER 1982
PAGINA 21
door
Jan Geert Majoor
Na enige nadenken beves
tigt hij dat hij zijn eigen
zoon ook wel naar de
Open Universiteit zou la
ten gaan. „Het komt
steeds meer voor dat jon
ge mensen werk en studie
willen combineren. Het
bezwaar van een studie
aan een gewone universi
teit is nou eenmaal dat de
studenten gedurende hun
studie leven in een geïso
leerde wereld. Ze ver
vreemden als het ware
van de praktijk. Maar het
voordeel van full-time stu
deren blijft dat iemand
zich er helemaal op kan
conceteren.
De voorzitter van het College
van Bestuur van de Open
Universiteit, dr.mr. G.J.
Leibbrandt, voorheen direc
teur-generaal van het hoger
onderwijs op het ministerie
van onderwijs en weten
schappen in Den Haag, zetelt
nu in de „centrale" vestiging
van de Open Universiteit in
het pand Zomerweelde (en
dat is het) in Heerlen.
„De kern van haar identiteit
ligt in het woord OPEN",
meldt een brochure over de
Open Universiteit, en dan
„open" vooral in de beteke
nis van „vrijheid". Vrijheid in
vier opzichten: geen diplo
ma's als toegangseis, wie
achttien jaar is kan zich als
student inschrijven, vrijheid
van programmasamenstel
ling, vrijheid om zelf het tem
po van de studie te bepalen
en tenslotte de vrijheid van
plaats en tijd van de studie.
Aanpak
Aan het begin van het gesprek
komt de Open University in
Engeland ter sprake. Dat zou
het voorbeeld geweest zijn
voor de opzet van de Open
Universiteit in Nederland.
Opvallend is echter dat er
steeds bij gezegd wordt dat
men gaat proberen de fouten
die daar gemaakt zijn te ver
mijden. In hoeverre wijkt on
ze Open Universiteit af van
die in Engeland?
Leibbrandt: „Dat klinkt inder
daad wat negatief. Ik moet
zeggen dat we veel elemen
ten van de Open University
wél hebben overgenomen.
De voornaamste afwijking is
echter dat wij in de hele opzet
van de cursussen veel meer
interdisciplinair willen
werken. Dat wil zeggen dat
wij geen faculteiten willen
met een grote mate van auto
nomie".
Het is duidelijk dat de Open
Universiteit vooral opgezet
wordt voor volwassenen die
in de praktijk staan. Juist
voor hen is het van belang
dat ze bij de cursussen op de
zelfde manier met een pro
bleem leren omgaan als in de
praktijk. En een probleem
bestaat altijd uit meerdere
deelproblemen. Vandaar die
interdisciplinaire aanpak.
De Open Universiteit is opge
bouwd rond een groot aantal
cursussen die ongeveer 100
tot 200 uur studie vereisen.
Voor studenten een zeer
overzichtelijke eenheid, die
Het idee van een Open
Universiteit, een
instelling die het hoger
onderwijs voor iedereen
die daarvoor de interesse
en capaciteiten heeft
naast een dagtaak
toegankelijk moet
maken, is feitelijk al zo'n
twintig jaar oud. In die
periode ontstonden de
eerste vormen van wat
toen nog
afstandsonderwijs werd
genoemd. Engeland had
aan het eind van de
zestiger jaren de verst
gevorderde plannen, in
1911 zou dat daar
resulteren in de
oprichting van de eerste
Open Universiteit.
Die ontwikkelingen
werden in Nederland met
belangstelling gevolgd,
omdat ze parallel liepen
met een sterk opkomende
belangstelling voor de
volwassenen-educatie.
Een ministeriële
commissie ging
onderzoeken of er
wellicht ook in
Nederland behoefte zou
zijn aan een Open
Universiteit. Dat
resulteerde in de nota
„Een Open Universiteit
in Nederland", die In 1911
door minister Van
Kemenade aan de
Tweede Kamer werd
aangeboden.
De Tweede Kamer
reageerde positief op de
mogelijkheden die in de
nota beschreven werden.
Minister Van Kemenade
stelde vervolgens de
Commissie
Voorbereiding Open
Universiteit in. Onder
voorzitterschap van
prof.dr. R.A. de Moor
kwam die commissie tn
1918 met een
interim-rapport en in
1919 met het eindrapport
„De Nederlandse Open
Universiteit".
In oktober 1919 stuurde
minister Pais een
beleidsnotitie gebaseerd
op de voorstellen van de
Commissie De Moor naar
de Tweede Kamer. De
Vaste Commissie voor
Onderwijs en
Wetenschappen van de
Tweede Kamer stemde in
juni 1980 in met de
oprichting van een
zelfstandige Open
Universiteit in
Nederland.
De feitelijke voorbereiding
van de Open Universiteit
ging van start met het
aantrekken van de
voorzitter en de leden
van bet College van
Bestuur, de aankoop van
het pand Zomerweelde te
Heerlen en het
aantrekken van de eerste
medewerkers. Daarnaast
Een wat al te bonte voorstelling van een open universiteit Toch wordt ten dergelijk insittuut in Nederland vooral
opgezet voor volwassenen die middenin de praktijk staan.
werd een wetsontwerp
bij de Tweede Kamer
ingediend waarmee de
Stichting Opbouw Open
Universiteit werd
opgericht
Deze stichting zal blijven
functioneren tot het
inmiddels ook bij de
Tweede Kamer
ingediende voorontwerp
van Wet op de Open
Universiteit, dat de Open
Universiteit haar
wettelijke basis moet
geven, via parlementaire
behandeling de status
van wet zal krijgen.
De Open Universiteit start
in september 1984 met
programma's op het
gebied van de
rechtswetenschappen,
economische
wetenschappen, sociale
wetenschappen,
bedrijfswetenschappen,
culturele
wetenschappen,
natuurwetenschappen en
technische
wetenschappen. In al
deze programmals zal
bovendien ruimte zijn
voor cursussen
Nederlands en
informatica.
Onlangs plaatste minister
Deetman in Heerlen op
ingenieuze wijze het
eerste paneel van een
noodcomplex dat straks
plaats moet gaan bieden
aan de eerste grote
stroom medewerkers van
de Open Universiteit. Hel
is de bedoeling dat eind
van dit jaar gestart
wordt met de definitieve
huisvesting waar straks
ruim 350 mensen zullen
komen te werken.
Deze min of meer officiële
gebeurtenis was de
aanleiding om eens te
gaan praten met de
voorzitter van het
College van Bestuur van
de Open Universiteit,
dr.mr. G J. Leibbrandt,
tot eind vorig jaar
directeur-generaal voor
het hoger onderwijs en
het wetenschappelijk
onderzoek op het
ministerie van onderwijs
en wetenschappen in Den
Haag.
Onze correspondenten in
Londen en Bonn, Henk
Dam en Hans Amen,
laten verder in het kort
tets horen over de manier
waarop de Open
Universiteit in Engeland
en West-Duitsland
functioneert De Open
Universiteiten in dese
beide landen hebben
voor een groot deel
model gestaan voor de
Open Universiteit die In
1984 in Nederland van
start gaat
afgesloten kan worden met
een examen. Een deel van die
cursussen ligt duidelijk op
één gebied, een ander deel is
meer thematisch geordend.
Een toelichting van Leibbrandt
maakt de opzet duidelijk:
„Een thema als ruimtelijke
ordening heeft juridische,
economische, technische en
sociale aspecten. Met een
strakke indeling in facultei
ten zoals die aan de universi
teiten bestaat, kun je met fle
xibel genoeg werken. Daar-
Handicap
Een ander verschil met Enge
land is het feit dat er in Ne
derland op bescheidener
schaal gebruik gemaakt zal
worden van directe radio- en
tv-uitzendingen. Leibbrandt:
„Wij geven de voorkeur aan
cassette- en videobanden.
Dan kunnen studenten op
een door henzelf te bepalen
tijdstip het materiaal afdraai-
LONDEN - De Britse Open
Universiteit, die in 1971 van
start ging, is een doorslaand
succes geworden. Er stude
ren momenteel bijna 90.000
mensen en het is daarmee de
grootste universiteit van het
Verenigd Koninkrijk.
Alles wijst er op dat de Britse
Open Universiteit zijn voor
naamste rol - de mogelijk
heid bieden voor het volgen
van tweede-kansonderwijs -
kennelijk goed vervult. Dat
veel studenten in het dage
lijks leven beroepen hebben
als kantoorklerk, winkel
meisje of handarbeider, is
nóg een bewijs.
Er zijn bij de Britse Open Uni-
vesiteit zes faculteiten: kun
sten, sociale wetenschap
pen, de pedagogische studie
richtingen, wiskunde, na
tuurwetenschappen en tech
niek.
Het volgen van een studie gaat
als volgt. Eerst mag de stu
dent het eens drie maanden
aanzien. Voor een gering be
drag „ruikt" hij aan de les
stof en moeten zowel hijzelf
als de aan hem toegewezen
mentor (een van de 5500 leer
krachten aan de Open Uni
versiteit) een idee krijgen
over de mogelijkheden om
de gewenste studie te vol
gen.
Als dat goed uitpakt, wordt er
een basiscursus gevolgd. In
die (verplichte) basiscursus
wordt globaal een idee gege
ven over het totale terrein
dat de gekozen faculteit be
slaat.
Deze basiscursus duurt van fe
bruari tot oktober. Daarna
kunnen er voor de volgende
jaren steeds cursussen wor
den gekozen naar eigen
voorkeur. Elk van deze cur
sussen duurt steeds een vol
studiejaar en wordt afgeslo
ten met een examen.
Wie op deze manier zes cursus
sen heeft gevolgd (en dus zes
jaar lang heeft gestudeerd)
heeft zijn Bachelors-degree.
Dit is een universitaire
graad die qua zwaarte te
vergelijken is met het kandi
daatsexamen in Nederland.
Daar de Bachelors-degree in
Engeland wordt beschouwd
als een afgeronde universi
taire studie (dit dus in tegen
stelling tot het kandidaats
examen) laten de meeste stu
denten het hierbij. In princi
pe bestaat evenwel de moge
lijkheid om door te gaan
voor de Masters-degree (zeg
maar doctoraal examen) en
zelfs kan er gepromoveerd
worden.
Bij de zes faculteiten zijn in
totaal 130 verschillende cur
sussen ondergebracht die in
beginsel schriftelijk zijn. Er
kan met de die men als men
tor worden gecorrespon-
deeerd, maar men kan hem
ook persoonlijk spreken in
een van de 260 studiecentra
die de Open Universiteit
door het land verspreid
heeft.
Voor radio en tv is een belang
rijke rol weggelegd. Elke
week zendt de BBC 24 uur
aan lessen uit via de tv, en
nog eens 35 uur via de radio,
ter ondersteuning van de
studie. Daarnaast staan vi
deobanden, cassettes en an
dere moderne communica
tiemiddelen de student ter
beschikking.
Bovendien dienen de studen
ten aan vrijwel alle cursus
sen een week „zomerschool"
te volgen. Die wordt gege
ven op een van de twaalf re
guliere universiteiten in En
geland. De student verblijft
die week op de campus, en
de bedoeling van deze zo
merschool is dat zij motive
rend werkt.
HENK DAM
De Open Universiteit (Femstu-
dium) in West-Duitsland kent
in tegenstelling tot die van
Nederland wel een aantal for
mele toelatingseisen. Leib
brandt: „Het gevolg is dan
ook dat mensen met wat voor
gemiste kansen dan ook toch
een grote handicap houden
om met een dergelijke studie
te beginnen."
In Nederland kan iedereen die
achttien is aanvangen met
een studie bij de Open Uni
versiteit. Het is duidelijk dat
de Open Universiteit gericht
is op volwassenen met gemis
te kansen, maar wordt ook de
weg voor schoolverlaters
zonder eindexamen niet al te
makkelijk met deze drempel
loze opzet?
Leibbrandt: „Het gevaar dat de
motivatie voor leerlingen op
middelbare scholen om eind
examen te doen zal vermin
deren is misschien aanwezig.
Maar aan de andere kant zal
ook niet iedereen een cursus
kunnen volgen. Een bepaal
de voorkennis en ervaring is
natuurlijk noodzakelijk".
Concurrentie
Het is de bedoeling om op de
Open Universiteit over acht
negen jaar onderwijs te ver
zorgen voor ongeveer 30.000
studenten met een budget
van ongeveer 60 miljoen gul
den per jaar. Kosten die te
vergelijken zijn met die van
een middelgrote faculteit van
een bestaande universiteit
Veel studenten tegen relatief
lage kosten, dat moet straks
toch concurrerend gaan
werken voor de bestaande
universiteiten en HBO-scho-
len?
Leibbrandt: „Er zal zeker spra
ke zijn van een facet van con
currentie, maar de samen
werking met de universitei
ten en het HBO is uitstekend.
Van de opzet van de Open
Universiteit moet immers
ook een vernieuwende wer
king uitgaan op de bestaande
instellingen. We gaan straks
de cursussen samenstellen
met docenten en hoogleraren
van die instellingen en dat zal
ongetwijfeld ook daar een
uitstralingseffect hebben.
Verder ben ik van mening
dat dit concurrentie-facet een
heilzame werking kan heb
ben op de Open Universiteit
én op de bestaande instellin
gen voor hoger onderwijs".
Op één gebied zal de Open Uni
versiteit bij uitstek kunnen
concurreren met de bestaan
de instellingen. Dat is op het
gebied van het computerge
stuurd onderwijs en het
werken met audio-visuele
middelen. Het is de bedoe
ling dat er straks om te begin
nen in achttien plaatsen ver
spreid over het land studie
centra komen. De Open Uni
versiteit zal daar lokaties hu
ren van waaruit de voorlich
ting. begeleiding en advise
ring van studenten geregeld
gaat worden. Daarnaast zal in
die studiecentra apparatuur
(videorecorders en terminals)
opgesteld worden.
Computers
Leibbrandt: „We zetten de zaak
helemaal nieuw op dus kun
nen we gebruik maken van
de nieuwste middelen. In eer
ste instantie zal dat op be
scheiden schaal gebeuren.
Het werken met computers is
erg duur, vooral het maken
van programma's. In de Ver
enigde Staten heeft men wat
meer ervaring daarmee. Het
blykt bijvoorbeeld dat voor
één uur computergestuurd
onderwijs nu nog 200 tot 800
uur programmatische voor
bereiding nodig is. Het is dui
delijk dat dat erg veel geld
kost".
De Open Universiteit kan nooit
het verwijt krijgen een dure
instelling te zyn. Zoals ge
zegd zal het jaarbudget als de
instelling draait voor de ver
wachte 30.000 studenten tus
sen de vijftig en zestig mil
joen gulden liggen. Toch is
dat bedrag al een aanmerke
lijk verschil met de door de
Commissie Voorbereiding
Open Universiteit (CVOU)
noodzakelijk geachte midde
len.
Als illustratie mag gelden dat
deze commissie voor 1987 82
miljoen gulden (prijsniveau
1978) op de begroting zette,
terwijl in de Ontwerpwet
voor hetzelfde jaar 53,4 mil
joen gulden (prijsniveau
1981) opgevoerd werd. Ook
de Open Universiteit zal dus
met minder toemoe ten. Zijn
alle plannen wel te verwezen
lijken met deze verminderde
geldstroom?
Leibbrandt: „Juist in een tijd
van bezuinigingen waar de
ruimte voor het wetenschap
pelijk onderwijs en hoger be
roepsonderwijs steeds gerin
ger wordt en de maatschappij
aan veranderingen bloot
staat, is het niet verstandig
op een instelling als de Open
Universiteit te gaan bezuini
gen. De Open Universiteit
heeft een flexibel cursusaan
bod en kan dus zeer snel in
spelen op veranderingen die
zich in de maatschappij in
toenemende mate zullen
voordoen."
Grenzen
Daarnaast benadrukt Leib
brandt dat de kosten voor de
Open Universiteit voor de
helft uit personeelskosten be
staan en dat er ook door de
Vaste organisatiekosten gren
zen zijn aan de mogelijkhe
den om te bezuinigen.
„Je moet een minimumaanbod
aan cursussen hebben, want
studenten moeten hun studie
minimaal kunnen afmaken.
Verder moet er een veelheid
in cursusaanbod zijn om het
interdisciplinaire karakter en
een brede deelname aan de
Open Universiteit te garande
ren, per slot van rekening een
van de doelstellingen van de
ze nieuwe instelling van ho
ger onderwijs".
En dan vervolgt hij: „Als men
op het ministerie echt over
tuigd is van de noodzaak van
een project komt er zelfs in
moeilijke tijden geld voor
vry. Dc Open Universiteit is
van vitaal belang en wij heb;
ben een keiharde onderbou
wing van argumenten".
BONN - In de Bondsrepubliek
eigenlijk pas vanaf het mid
den van de jaren zestig nage
dacht over de mogelijkheid
van een soort Open Univer
siteit. Het begrip Fernstu-
dium (studeren van veraf)
zorgde echter voor forse te
genstrijdigheden.
De start van een Fernstudium,
dat toch buiten Duitslands
grenzen met succes werd
toegepast, dreigde te mis
lukken omdat men het er
niet over eens kon worden
hoe de zaak georganiseerd
moest worden. Jaren duren
de pogingen mislukten om
een staatsverdrag over een
Fernstudienverbund tussen
de regering in Bonn, deelsta
ten, instellingen van hoger
onderwijs en de verschillen
de publiekrechterlijke om
roeporganisaties af te slui
ten.
In 1974 besloot de regering
van de aan Nederland gren
zende Westduitse deelstaat
Noordrijn-Westfalen een
zelfstandige Femuniuersitdt
op te richten (in de Bondsre
publiek ligt de verantwoor
delijkheid voor het onder
wijs bij de regeringen van
de deelstaten en niet bij de
minister van onderwijs in
Bonn). Daarbij oriënteerde
niè.
De Fernuniversitót, die in de
plaats Hagen werd geves
tigd, had drie taken op het
gebied van de onderwijspo
litiek, namelijk bijdragen
aan de hervorming van de
studie, het bevorderen van
de wetenschappelijke oplei
ding en het verschaften van
nieuwe studieplaatsen,
waardoor de andere instel
lingen van hoger onderwijs
ontlast zouden worden.
In het zevende Jaar van de Fer-
nuniversitat studeren in
middels ruim 36.000 mensen
in Hagen. Er bestaan vier zo
genaamde geïntegreerde
studies: economie, wiskun
de, elektrotechniek en infor
matica, waarbij men bet Di
plom kan behalen (te verge
lijken met het doctoraal ex
amen in Nederland). Daar
naast wordt een zeer veel
omvattend cursus- en verder
vormend onderwijspro
gramma aangeboden.
De studenten zijn voor 90 pro
cent mensen die al een be
roep uitoefenen. Driekwart
is ouder dan 24 jaar. Volgens
de minister van onderwijs
van Nordrhein-Westfalen.
Hans Schwier. is bet van bij
zonder belang dat de Fernu-
niversitat vele tot studeren
in staat zijnde mensen - die
anders vanwege hun beroep,
woonplaats of persoonlijke
omstandigheden zeker niet
hadden kunnen studeren -
nu voor de eerste keer een
echte studiekans heeft gege
ven.
De studie aan de Fernunlversi-
tat wordt in hoofdzaak gege
ven op basis van gedrukt
materiaal, dat de studenten
via de post krijgen toege
stuurd. Cassettebandjes vul
len bet schriftelijke mate
riaal aan en worden even
eens met de post verstuurd.
Daarnaast staan In een groot
aantal zogenaamde studie
centra (28 in Nordrhein-
Westfalen en enkele tiental
len In de rest van de Bonds
republiek, maar ook in Bre
gens en Wenen) films en vi
deocassettes ter beschik
king.
Hoewel de Fernuniversitkt In
de Bondsrepubliek en zeker
in Nordrhein-Westfalen als
een succes wordt be
schouwd. zijn er nog altijd
grote tekortkomingen. Voor
al het geringe aantal studie
mogelijkheden wordt be
treurd.
HANS AMESZ
