Abortus wurmt zich
door politieke strijd
y
Redelijk vrij, maar duur en omslachtig
ZATERDAG 2 OKTOBER 1982
Extra
Bijna twee jaar na het roemruchte
debat in de Tweede Kamer is er in
de abortuspraktijk van Nederland
nog niets veranderd. Ziekenhuizen
en klinieken hanteren als vanouds
hun eigen normen bij het afbreken
van ongewenste
zwangerschappen. Dat kan, want
de wet die in 1980 tijdens het
decemberdebat werd
aangenomen, is nog steeds niet
officieel van kracht. Het wachten
door
Ton van Brussel
is op een zg. Algemene Maatregel
van Bestuur van de ministers van
volksgezondheid en justitie, die
duidelijkheid moet brengen over
de praktische uitvoering van de de
wets regels.
Ook de discriminatie naar
woonplaats en inkomen duurt
voort, want alleen de in
ziekenhuizen verrichte abortus
wordt door het ziekenfonds
vergoed, zo bevestigde afgelopen
week nog eens een meerderheid in
de Ziekenfondsraad.
Helemaal niemand tevreden? Dat
is maar schijn. Een tussentijds
bericht uit de wereld van het
"nee-tenzij", het "ja-tenzij" en het
"ach, niet weer", over de berusting
van specialisten en artsen, de
verbittering van links, de strijdlust
van de WD en de winnende hand
van CDA-minister Gardeniers.
Op drie na waren ze er die
donderdag allemaal. De
vertegenwoordigers (al
dan niet met confessione
le achterban) van de zie
kenfondsen, de vak
bondsmensen, de werkge
vers en de door de Kroon
benoemde leden, die sa
men de Ziekenfondsraad
vormen. Ter tafel: de ad
viesaanvraag van minister
Gardeniers van volksge
zondheid met als centrale
vraag: abortus wel of niet
geheel in het ziekenfonds
pakket. Geheel, want de
ingreep in ziekenhuizen
op medische indicatie ver
richt, werd al door het
fonds vergoed. Aan de or
de was nu of dat in de toe
komst ook voor de abor
tusklinieken zou gelden.
Eén voornemen was heilig:
geen politieke discussie.
-Geen debat over de inhoud,
maar liefst een technische be
nadering. De commissie Ver
strekkingen, die de Zieken
fondsraad over de inhoud
van het ziekenfondspakket
adviseert, had het goede
voorbeeld gegeven. Die had
de zaak weten te behandelen
als gold het een nieuwe fysio-
therapeuthische ingreep.
Geen discussie tussen voor-
en tegenstanders, maar een
eenstemmig besluit: de fi
nanciële positie van de zie
kenfondsen laat geen enkele
uitbreiding van het zieken
fondspakket toe, dus ook niet
voor abortus. Voor de één
was dat de beste manier om
de minister zelf een uitspraak
te ontlokken; de ander zag
het als de manier om abortus
definitief uit het pakket te
houden.
De Stimezo (de stichting medi
sche hulp zwangerschaps
onderbreking), een van de
pioniers in de strijd voor een
legalisering van abortus
waarbij de vrouw beslist, was
woedend. Zo kon de commis
sie zich er niet van afmaken.
Er zou toch op zijn minst wat
gerekend moeten worden.
Abortus in een ziekenhuis
kon tot driemaal zo duur zijn
als in klinieken.
Noodkreet
Bovendien: niet alle ziekenhui
zen hanteren dezelfde norm.
Bij de één is het "nee-tenzij"
en wordt abortus alleen uit
gevoerd als daar een duidelij
ke sociale of liever nog, een
medische aanleiding voor is.
Bij de ander is het "ja-tenzij"
richtsnoer voor het handelen
en is de wens van de vrouw
doorslaggevend.
Een vrouw moet maar hopen
dat het ziekenhuis in de
buurt aanhanger is van de
"ja-tenzij"-filosofie, anders is
ze aangewezen op een kliniek
en moet ze de abortus zelf be
talen Het leed in regio's met
slechts "nee-tenzij"-zieken-
huizen en geen klinieken nog
buiten beschouwing gelaten.
Wilde de commissie die prak
tijk van ongelijke behande
ling van vrouwen laten voort
bestaan?
De noodkreet van Stimezo, ver
woord in een nota aan de Zie
kenfondsraad, bleef niet on
beantwoord. Het advies aan
de Ziekenfondsraad werd bij
gesteld en maakte een ope
ning voor een ruimere dis
cussie, maar de leden van de
raad wilden daar vorige weok
nauwelijks aan. Geheel in de
traditie van de abortuswetge
ving werd met één stem
meerderheid besloten de kli
nieken buiten het zieken
fondspakket te houden en
dat onder de imponerende
vlag van bezuinigen.
Dat nobele motief krijgt een an
dere dimensie, als de cijfers
over de abortuspraktijk in
Nederland op tafel komen.
Dertig procent van de ingre
pen wordt verricht in zieken
huizen; zeventig procent in
klinieken. Een abortus in een
kliniek kost gemiddeld 435
gulden, in een ziekenhuis is
het gemiddelde 1.109 gulden.
Zelfs een poliklinische abor
tus in een ziekenhuis waarbij
de vrouw dus kan ontkomen
aan een opname van drie da
gen kost minimaal 675 gul
den. Met kwaliteitsverschil
heeft dat niets te maken. Dat
dat niet bestaat is zo onge
veer het enige facet van abor
tus waarover vriend en vij
and het eens zijn. Een zieken
huis (meer betrokkenen,
huur operatiekamer, mini
maal één opnamedag, enz.)
heeft nu eenmaal meer kos
ten dan een abortuskliniek.
Besloten
Zou iedere vrouw die aan de
normen van de "ja-tenzij" zie
kenhuizen voldoet zich ook
daadwerkelijk tot zo'n zie
kenhuis wenden, dan zou het
ziekenfonds veel meer geld
kwijt zijn. Dat gebeurt tot nu
toe niet. omdat een meerder
heid van de vrouwen de be
slotenheid verkiest van een
gespecialiseerde kliniek,
waarvan ze zeker weten dat
niemand het ze moeilijker
maakt dan ze het toch al heb
ben. Hoewel in de praktijk
niet juist, verwachten veel
vrouwen ook in de "ja-ten-
zij"-ziekenhuizen nog proble
men bij de aanvraag.
Dat is maar goed ook, want de
den ze dat niet, dan zaten de
ziekenhuizen met de handen
in het haar. Die hebben in de
meeste geval met hun aan
deel al het plafond bereikt en
kunnen zo'n hausse in het
aantal aanvragen niet aan,
zonder uitbreiding van capa
citeit.
Dat die hausse er zal komen
wordt bij de ziekenhuizen
nauwelijks betwijfeld. Blijft
abortus in een kliniek buiten
het ziekenfondspakket, dan
zullen, gezien de verslechte
ring van de inkomenspositie
van de meeste Nederlanders,
steeds meer vrouwen een ge
roep doen op de betaalde in
greep in het ziekenhuis.
Wachtlijsten zijn in het geval
van abortus onmogelijk, af
wijzing is dat ook, want waar
om de ene vrouw wél gehol
pen en de andere niet en uit
breiding van de capaciteit is
gezien de bezuinigingen in de
ziekenhuizen onmogelijk. De
academische ziekenhuizen
hebben er nog een extra pro
bleem bij. De invoering van
de tweefasen-structuur in het
wetenschappelijk onderwijs
brengt extra onderwijstaken
en wordt in kringen van spe
cialisten als een duidelijke
verzwaring ervaren. Tijd over
is er niet of nauwelijks. Het
op het oog zorgvuldige finan
ciële beleid van de Zieken
fondsraad kan daarom in de
toekomst tot rampzalige ge
volgen leiden.
Politiek
Het besluit van de minister van
volksgezondheid om de zie
kenfondsraad een afweging
te laten maken, die gezien de
belangen eerder in het parle
ment thuis hoort, mag by
sommigen verbazing wek
ken, het biedt anderen de be
vestiging van het angstige
vermoeden dat de politieke
strijd die twee jaar geleden
geslecht leek, nog onvermin
derd voortduurt. De strijd
tussen WD en CDA wel te
verstaan, want dat waren de
partijen die na tien jaar van
uiteenlopende pogingen het
"overenigbare wisten te ver
enigen" en met de wet afbre
king zwangerschap een einde
zouden maken aan de "in de
praktijk gegroeide situatie
van volmaakte rechteloos
heid"
Na de behandeling van de abor
tuswet door de beide kamers
is het in het parlement wat
stil geworden, maar dat wil
allerminst zeggen dat de zaak
is afgedaan. Een wet wordt
pas van kracht op het mo
ment dat de betrokken be
windslieden een Algemene
Maatregel Van Bestuur
(AMVB) hebben genomen,
een soort spoorboekje voor
de mensen die de wet moeten
uitvoeren. Over de inhoud
van die AMVB heeft minister
Gardeniers advies gevraagd
aan de Gezondheidsraad en
de Centrale Raad voor de
Volksgezondheid. De eerste
is een instantie die de minis
ter op de hoogte houdt van de
stand van de wetenschap op
het terrein van de volksge
zondheid, de tweede een ad
viesorgaan waarin tal van be
trokkenen bij de gezond
heidszorg zijn vertegenwoor
digd. Beide instanties heb
ben inmiddels hun mening
gegeven over een voorstel
van de minister voor zo'n al
gemene maatregel. Dat oor
deel biedt nogal wat aankno
pingspunten voor de opposi
tie, die van meet af aan heeft
gevonden dat deze wet prak
tisch niet uit te voeren is, om
dat elke regel de sfeer ademt
van een onwerkbaar compro
mis.
Nu de Ziekenfondsraad ook
een oordeel klaar heeft, is het
wachten alleen nog op de
Emancipatieraad, die pas een
half jaar na de anderen aan
het advies kon beginnen, om
dat de minister het aanvanke
lijk niet nodig achtte ook die
instantie te horen ("op het
ministerie lieten ze zich na
lang praten overtuigen dat
abortus toch wel iets met
i te maken had").
Onderste
Met het voorwendsel dat eerst
alle adviezen binnen móeten
zijn voordat van haar een
standpunt te verwachten
valt, heeft minister Garde
niers toe nu toe de indruk we
ten te wekken dat er sinds
het debat van 1980 politiek
gezien niets meer met abor
tus aan de hand is. In
werkelijkheid is de tijdens de
formatie van het kabinet
CDA/PvdA/D'66 binnenska
mers al uitgesproken vrees
bewaarheid dat het CDA het
onderste uit de kan wilde
hebben
De PvdA kreeg het ministerie
van erm, maar moest in ruil
daarvoor een "claim" van het
CDA voor volksgezondheid
aanvaarden. Dat departe
ment zou in handen komen
van Til Gardeniers die nog
voor de totstandkoming van
het CDA als KVP-fractielid al
eens met AR-collega Hannie
van Leeuwen had gepro
beerd de abortuspraktijk via
een initiatief-wetsontwerp
aan banden te leggen. Die po
ging was mislukt, maar de
materie had haar niet los ge
laten. Vandaar ook dat zij de
milieu-portefeuille van haar
voorganger minister Ginjaar
doorschoof aan een staatsse
cretaris en zelf volksgezond
heid wilde doen. De PvdA
aanvaardde dat, maar infor
mateur Ed van Thijn wist wel
een akkoord te bereiken over
één belangrijke voorwaarde.
"....in een gesprek met de
beoogde minister van volks-
gezonheid en milieuhygiëne
heeft zij mij meegedeeld be
reid te zijn met betrekking
tot de uitvoering van de abor
tuswetgeving overleg te ple
gen met de staatssecretaris
van dat departement en dat
zü daartoe met deze afspra
ken zal maken...".
Een passage in het regeerak
koord die nogal tot de ver
beelding spreekt. Afspraken
als deze worden wel vaker ge
maakt. Veelal betreft het een
formaliteit en draagt het uit
eindelijk beleidsstuk twee
handtekeningen, maar zo no
dig kan met zo'n afspraak
ook invloed op dat beleids-
stuk worden afgedwongen
Waakhond
Gevraagd hoe het met die af
spraak stond liet minister
Gardeniers in januari tijdens
de begrotingsbehandeling in
de Tweede Kamer kort weten
dat die zaak nu niet aan de or
de was, omdat de advise-
ringsperiode nog niet was af
gesloten. Ineke Lambers, de
D'66-staatssecretans kreeg
kortom met de kans haar
waakhondfunctie uit te oefe
nen. Overleg over een andere
adviesaanvraag, die aan de
Ziekenfondsraad, is er met
haar ook niet geweest, omdat
formeel gesproken de zaak
van de financiering niets met
de wet te maken heeft Het is
daar waar de minister radi
caal brak met het beleid van
haar WD-voorganger en eer
kamermeerderheid trotscc< -
de
Tijdens het abortusdebat
maakte minister Ginjaar dui
delijk wat zijn visie was "Of
alle abortusingrepen in het
pakket, of geen enkele, be
halve in dat geval die op
strikt medische indicatie".
Tijdens het debat werd een
motie ingediend door Haas-
Berger (PvdA) en Wessel-
Tuinstra (D'66) om abortus m
alle gevallen te vergoeden en
met steun van de WD aange
nomen. Het CDA was daarte
gen en is dat nog ("Er is
sindsdien niets veranderd.
Het advies van de Zieken
fondsraad wordt dan ook
door ons gesteund").
Publiekelijk heeft Gardeniers
zich als minister nooit over
abortus in het ziekenfonds
pakket uitgelaten; wat ze
vindt wijst het verleden uit
en blijkt ook uit haar besluit
om de Ziekenfondsraad een
volledig open adviesaanvra
ge te sturen (in Haagse jar
gon. gekscherend: "Ik vind
niks, wat vinden jullie") ter
wijl een gerichte adviesaan
vraag ("Ik vind dat. hoe den
ken jullie er over") meer voor
de hand had gelegen
Rekken
De adviezen die nu zyn binnen
gekomen bieden weinig
werkzame aanknopingspun
ten voor een algemene maat
regel die de toets der CDA-
kritiek kan doorstaan. Er is
nu ook een kamermeerder
heid (oppositie D'66 en WD)
die vindt dat de zaak niet
door een demissionair kabi
net kan worden afgedaan
Kon dat wel. dan zou volgens
de meest optimistische schat
tingen in Den Haag alleen al
om technische reden (voor
bereidingen departement,
definitief advies Raad van
State. aanvullend debat
Tweede Kamer) nog een ex
tra jaar nodig zyn. voor de
wet van kracht wordt Realis
tischer is het echter om in dit
verband enkele jaren aan te
houden
Als minister Gardeniers dat
wil. kan ze een definitieve
uitspraak van haar kant over
opname in het ziekenfonds
pakket ook zo lang rekken
Gezien het standpunt van
haarzelf en van haar party
heeft ze daar alle belang by
Hoewel de WD voor opname
in het pakket is ("wij hebben
daarover nog wel een appel
tje te schillen") zal het CDA
daar ook in een volgend kabi
net tegen blyven vechten en
ook opnieuw zeer aan het de
partement van volksgezond
heid hechten ("mevr Garde
niers heeft publiekelijk laten
weten niet meer beschikbaar
te zijn. Als de kwestie rond
abortus in een regeerakkoord
niet tot de komma te regelen
blijkt, zullen wy uiteraard on
ze belangstelling voor dat mi
nisterie behouden, zoals wy
dat terzake van de kernwa
pens ook zullen doen voor
defensie en buitenlandse za
ken").
Het parlement zal haar, wat het
uitblijven van de algemene
maatregel van bestuur be
treft. niet dwars zitten PvdA
en D'66 voelen er niets voor
"om haast te maken met een
wet waar wy tegen zyn" en
wachten af totdat "de minis
ter misschien op grond van
adviezen zelf merkt dat er op
deze manier natuurlyk niet te
werken valt". "Waarschijn
lijk ijdele hoop", zo wordt
toegegeven, want zelfs de
WD blijft de wet ondersteu
nen om gezichtsverlies te
voorkomen"
Rechteloos
Ook ziekenhuizen berusten:
"Niemand werkt nog volgens
de wet, omdat die niet van
kracht is. De vyf-dagen-ter-
myn wordt niet in acht geno
men. de medische indicatie
ook niet. Als dat straks moet,
zal het niet van harte gaan.
De vrees voor overtredingen
is gerechtvaardigd en gezien
de lang gegroeide praktyk is
het de vraag of in dat geval
een officier van justitie te vin
den is die bereid is om tot
vervolging over te gaan"
Abortus blyft de komende ja
ren redelijk vrij. meestal kost
het geld. soms ook veel reis
tijd. voor- en tegenstandera
van de wet typeren de prak
tijk daarom nog immer als
een stituatie van rechteloos
heid
Tea behoeve van dit artikel wer
den gesprekken gevoerd met de ka
merleden Haas-Berger (PvdA),
Wessel Tulnstra iD'Mi, Van Thijn
(PvdAl. Dees (WDl. D (ome lissen
(CDA). Van Dam tCDAl. «taatsse
cretaris Lambers (D'Mi. prof Ben-
nebroek-tirs venhorst en voorlich
ter» en woordvoerders van CDA
D'S€. de departementen Volkage-
sondheid. Justitie. Ziekenfonds
raad. Emmanrlpatieraad. Stimeso
en diverse siekenhuisen en klinie
ken
