actief in I
vrije tijd
Smoarich famke.
i - Ja, u verstaat
het ook al fout'
S
Uitheemse
rivier
kreeft
gevonden
achtergrond van de
taalstrijd
Prof. Galamahet Fries en de sociale
A
1 door
Wim Brands
'j! De voorvaderen van prof. Galama
bewerkten de Friese klei. Zijn
»i vader niet, want die werd mole-
ri naar en verliet rond de eeuwwis
seling Friesland. Niks onge
il woons, zeker niet in die tijd.
U Galama. "Sla het telefoonboek van
Amsterdam eens open en wat zie
r je: enorm veel Friese namen. Het
;t is van alle tijden: Friezen die hun
heil elders gaan zoeken. Veel
ij schoolmeesters in het westen
bleken van Friese afkomst te
'I zijn. Waarom juist schoolmees
ters? Misschien is het intelligen-
n tiepeil van de Friezen wel hoog".
Galama ging na het gymnasium te
ie hebben gedaan Nederlands en
geschiedenis studeren in
Utrecht. In '39 deed hij zijn doc
toraal en in '41 promoveerde hij
3 op een proefschrift over "Twee
zestiende-eeuwse spelen van de
1*1 Verlooren Zoone, door Robert
jt Lawet".
1 "In die jaren dat ik Nederlands en
a geschiedenis studeerde heb ik
K] het Fries als bijvak gedaan. Leek
i| me wel leuk, je kon ook oud-
7 Noors doen. Nee, mijn vader
t heeft niet gezegd: ga jij maar
Fries studeren, want mijn vader,
dat was niet zo'n Frieslandlief-
hebber. Hij had onprettige erva-
- ringen opgedaan in het verle
den".
Oorlog
Vrij snel nadat hij afgestudeerd
j; was vond Galama een baan, als
leraar op een middelbare school,
d Als vervanger weliswaar, maar je
was al lang blij dat je werk had.
a "Het was in Apeldoorn. Daarna
31 kon ik in Rotterdam aan de
slag". In die laatste stad maakte
Galama naar eigen zeggen op een
k goede dag, eigenlijk een slechte,
mee hoe hij opeens jaren ouder
u werd en zag dat een tijdperk was
k afgesloten.
"Het was negen mei, een prachtige,
j serene vooijaarsdag. Ik kwam
thuis - ik woonde in een pension
d - en schreef een briefje aan m'n
broer, die was gemobiliseerd in
y de Peel. Ik weet ook nog goed
1 dat ik hem een aantekenboekje
heb gestuurd, want, redeneerde
j ik, m'n broer moet in de gelegen
heid worden gesteld om voor mij
v z'n ervaringen op te schrijven,
tl Die avond ging ik vroeg naar
bed, maar van slapen kwam niet
k veel, want de hele nacht werd er
s kabaal gemaakt. Er liepen men-
sen op het dak, er was drukte op
s straat, kortom: je wist dat er iets
aan de hand was. Toei) ik 's och-
0 tends het pension verliet om
j naar school te gaan viel mijn oog
direct op een proclamatie die op
1 de deur van een sigarenwinkel
k was geplakt. Dat was het vlam-
n mend protest van koningin Wil-
helmina tegen de Duitsers. Ik
verstijfde, was opeens jaren ou
der geworden. Ik ben die dag
nog naar school gegaan, met het
Wilhelmus in m'n zak, maar we
kregen allemaal vervroegde
pinkstervakantie, 's Middags ben
ik nog naar een zaak gegaan om
mijn broek te laten maken, maar
later op de middag dacht ik: ik ga
naar m'n ouders. Dat kon nog
net, met de laatste bus. Dinsdag
werd Rotterdam gebombar
deerd. Die broek heb ik nooit
meer teruggezien, want die win
kel bestond na de aanvallen niet
meer".
In de 'oorlogsjaren werkte Galama
weer op verschillende plaatsen
in het land als leraar. Totdat hij
in '43 een vaste aanstelling kreeg
in Hilversum. Na de oorlog wilde
hij echter ook wel iets anders
gaan doen. "Dat gevoel hadden
veel mensen, ik bedoel, die oor
log had in zoverre gevolgen ge
had dat sommige leraren bijvoor
beeld dachten: we moeten op
nieuw gaan studeren. Een ander
vak".
Schone lei
Galama ging dus Fries studeren in
Utrecht. "Had ik dat vak voor de
oorlog al gestudeerd? Dan heeft
u mij toch niet goed begrepen.
Kijk, Fries als bijvak studeren
stelde nu ook weer niet zoveel
voor. Je kon het lezen, maar
spreken, dat leerde je niet. En
van huis uit had ik ook geen
Fries leren spreken, dus ik begon
in Utrecht weer met een schone
lei".
Voor z'n plezier, benadrukt Gala
ma telkens weer. Hij had niet de
bedoeling hoogleraar Fries te
worden. Maar ja, er zijn weinig
mensen die Fries hebben gestu
deerd, je schrijft eens artikel
voor een vakblad, recenseert
voor de radio eens een Fries
boek, kortom: daar in het hoge
Noorden hebben ze zo door dat
er in het westen iemand is die
deskundig is op het gebied van
de Friese taal en letterkunde. En
dat kan niet zonder gevolgen
blijven.
In '62 werd Galama dan ook ge
vraagd om hoogleraar te worden
in Amsterdam. Nu deed zich wel
een probleem voor. De hoogle
raar Friese taal en letterkunde
wordt namelijk betaald door de
provincie Friesland - daarom is
hij ook zo bijzonder. En die pro
vincie heeft niet genoeg geld om
de hoogleraar een vorstelijk sala
ris aan te bieden. "Daarom bleef
je in zo'n geval ook meestal le
raar op de middelbare school; je
gaf gewoon wat minder uren",
vertelt Galama. "Ik kreeg echter
een andere baan aangeboden, die
ik naast het hoogleraarschap kon
vervullen. Ik kon colleges Mid
dennederlands gaan geven, ook
in Amsterdam". Helemaal uit de
brand was Galama natuurlijk
toen de Leidse universiteit hem
een jaar later vroeg of hij ook
daar colleges Fries wilde komen
geven. De contouren van de aca
demische carrière waren aange
bracht.
Wat zijn dat eigenlijk voor mensen,
studenten die Fries gaan stude
ren? Zijn het soms Friezen, die
voor de studie naar het westen
zijn verhuisd en op deze manier
proberen niet te vervreemden
van het thuisland? Want laten we
eerlijk zijn: in de ogen van veel
mensen is het studeren van Fries
toch hetzelfde als het bestuderen
van de zeden en gewoonten van
de IJslanders in de vijftiende
eeuw?
Margriet
Galama: "Welnee. Er was veel be
langstelling voor het Fries m het
begin van de jaren zestig. Vooral
de juristen hadden veel belang
stelling voor het oud-Fries
recht". Hij pakt de intekenlijsten
om het te bewijzen. "En kijk
eens even wie op deze lijst staat".
Zijn wijzende vinger laat er geen
twijfel over bestaan welke naam
onze aandacht verdiend. "Die
heeft ook nog bij mij gestudeerd,
Margriet F. van Oranje-Nassau.
Ze schreef heel keurig".
Toch gingen er naarmate de jaren
verstreken steeds minder men
sen Fries studeren. "Dat kwam
doordat de juristen wegbleven.
In de jaren zeventig kwamen
vooral de mensen die talen stu
deerden, studenten die interesse
voor de Friese letterkunde had
den. Nu kunt u wel zeggen dat de
Friese literatuur niet zoveel voor
stelt, maar dat ben ik toch niet
met u eens. De Friese poëzie bij
voorbeeld heeft altijd op een vrij
hoog niveau gestaan. Goed, ver
geleken bij wat er in het Neder
landse taalgebied wordt geschre
ven...Maar vergelijk de Neder
landse literatuur dan eens met de
Engelse, dan stelt vyat er in Ne
derland wordt geschreven toch
ook niet zoveel voor!"
Toch, een hoogleraar die maar wei
nig studenten heeft, en geen se
cretaresse - beschouwt zo'n
man zichzelf niet als het worm
vormig aanhangsel van de Leid
se universiteit. "Nee hoor. Bo
vendien is het helemaal niet ver
velend als je weinig studenten
hebt. Als ik er maar ben, zei mijn
voorganger altijd. En ik heb een
goed contact met mijn collega's.
Toegegeven, ik bezoek de verga
deringen van de vakgroep niet,
want daar heb ik niets te zoeken,
maar we zien elkaar tijdens de
lunches van de faculteit. Dat is in
Leiden goed geregeld. De Am
sterdamse universiteit daarente
gen hangt meer van los zand aan
elkaar".
Zwijgzaam
Ander hoofdstuk - het Friese chau-
Bewegen
In zwembad De Zijl wordt
maandagochtend een demon
stratie "meer bewegen in het
water foorouderen" gegeven.
Een gelegenheid voor bejaar
den om net als bij bejaarden-
ggmnastiek en tolksdansen
in conditie te blijven en onder
deskundige leiding spieroefe-
mngen te doen Onder het
motto dat er tn het water
meer gedaan kan worden
dan alleen maar zwemmen
Het is de bedoeling na de de
monstratie van maandag
van negen lof tien uurweke
lijks iets dergelijks te organi
seren voor iedereen die ouder
is dan 55 jaar. Dat zal gebeu
ren in zu'embad De Zijl, op
maandagochtend van negen
tot tien en op donderdagoch
tend nan (ten tot elf uurin
het Vijf Meibad op maandag
ochtend van kwart voor tien
tot kwart voor elf Initiatief
nemers zijn de Stichting
Dienstencentrum voor Ge
coördineerd Bejaa rden werk
de consulent "Meer bewegen
voor Ouderen" in Zuid—Hol
land en de gemeentelijke di
rectie sport en recreatie.
Kalkar
Op 2 oktober is er een demon
stratie in Kalkar tegen de
verdere bouw en ingebruik
name van de snelle kweek
reactor in deze Westduitse
plaats. Voor mensen uit Lei
den en omgeving worden er
bustochten georganiseerd
naar de plaats van de demon
stratie Informatie daarover
is verkrijgbaar bij de Wereld
winkel, de Welzijnsraad en in
het PSP-pand. of telefonisch
op nummer 071-760545.
Diabetes
De Diabetes Vereniging Neder
land, afdeling Leiden e.o. or
ganiseert dinsdag een infor-
matie-avond over de behan
deling en de begeleiding van
diabetes en de nieuwste ont
wikkelingen op dit gebied.
J.K. Radder, internist bij het
AZL, zal samen met nazorg-
zuster M Wagenburg van het
zelfde ziekenhuis het onder
werp inleiden en daarna is er
gelegenheid tot vragen stel
len. De bijeenkomst wordt ge
houden in de centrale polikli
niek van het AZL (gebouw 5)
aan de Wassenaarseweg en
begint om acht uur
Pech onderweg
De ANWB organiseert met tn-
gang oan 5 oktober drie keer
gedurende vier achtereenvol
gende weken de cursus Pech
Onderweg in de technische
school aan de Vijf Meilaan
137. Tijdens de lesa non den
wordt praktisch auto-onder
richt gegeven. De aanvang is
steeds om half acht De data
zijn: 5, 12, 18 otkober en 2 no
vember; 4. 11, 18, 15 novem
ber. 30 november, 7,14. 21 de
cember. Belangstellenden
kunnen zich opgeven bij de
ANWB. Stationsweg 2, teL
146241
Prof. Galama, een hoogleraar Fries in Leiden. "Het is helemaal niet vervelend als je weinig studenten hebt. Als
ik er maar ben, zei mijn voorganger altijd".
vinisme. Friezen zijn naar eigen
zeggen mensen uit één stuk,
zwijgzaam van aard, maar ze
hebben wel de vervelende ge
woonte om dat tien keer op een
dag van zichzelf te zeggen. Klopt
dat beeld? "Ach", zegt Galama,
"je hebt verstandige en onver
standige Friezen. Ja, wat moet ik
daar nou nog meer over vertel
len".
Even later zegt hg: "Het is natuur
lijk terecht dat die mensen Fries
willen blijven spreken. Maar de
idee dat de Fries ook onafhanke
lijk van Nederland zou willen
zijn is volgens mij orguist. Ik her
inner me een brochure van na de
oorlog, getiteld: onderscheiden,
maar niet gescheiden. Zo denken
de meeste Friezen er nog steeds
Maar er zijn toch steeds minder
Friezen die Fries spreken? "Daar
kon u zich wel eens dik in vergis
sen. Het gaat toch nog steeds om
zo'n zestig procent. En vooral de
oudere mensen op het platteland
spreken alleen maar Fries. Daar
om moet een burgemeester ook
Fries kunnen verstaan, vind ik,
ik zeg niet: hij moet het ook kun
nen spreken. Hoewel dat natuur
lijk mooi meegenomen zou zijn.
En zo moeilijk is het ook niet om
Fries te leren spreken, want ik
heb het tenslotte ook nog geleerd
op m'n veertigste".
Galama vervolgt na een slok thee:
"We vergeten wel eens dat er een
sociale kant aan deze taalkwestie
zit. Vroeger zijn er bijvoorbeeld
conflicten ontstaan tussen Ne
derlanders en Friezen door de
taalbarrière. Ik herinner me een
verhaal uit de tgd dat de achtjari
ge Wilhelmina een salaris kreeg
uitgekeerd, omdat zij troonop
volgster was. Het was veel geld
en een man in een herberg zei
smoarich famke. Ja, u verstaat
het ook al fout. Want hij zei ge
woon: dat snotneusje en dat be
doelde Hij helemaal niet kwaad
Maar de rechter bleef erbij dat
die man had gezegd: smerig.
Hup, die man de gevangenis in
En nogmaals: u kunt wel zeggen
dat het Fries aan betekenis ver
liest, maar dat is toch niet waar
volgens mij"
Op weg naar zijn auto vertelt Gala
ma dat hij hoopt dat er snel een
opvolger voor hem wordt gevon
den. "De vakgroep Duits en
Scandinavische talen waaronder
ook het Fnes valt heeft gezegd
dat ze wel een opvolger willen
hebben. Een goede zaak vind ik
dat. Moeilik om iemand te vin
den? Lijkt mij niet, lijkt mij niet.
Natuurlijk ken ik wel mensen
die er voor in aanmerking ko
men, maar ik zeg u niet wie".
LEIDEN - In een aquarium in de
Raamsteeg zwemt sinds gisteren
een echte Astacus Leptodacty-
lus, ofwel een uitheemse rivier-
kreeft. Het beestje is gevangen in
de 'Nieuwe Vaart' (Rijn en
Schiekan&al) bij de Lammen-
schansrotonde en overgebracht
naar het Rijksmuseum van Na
tuurlijke Historie in de Raam
steeg.
Daar heeft onderzoeker H Adema
zich over de rivierkreeft ont
fermd. Volgens hem is dit de eer
ste Astacus Leptodactylus die in
Leidse wateren is gevangen. De
ze kreeftsoort is afkomstig uit
Poolse en Tsjechische rivieren
en duikt sinds een jaar of twee op
verschillende plaatsen in ons
land op.
Volgens Adema is deze Oost-Euro-
pese kreeft bestand tegen verzil-
ting en watervervuiling zodat het
er dik in zit dat hu zich voorgoed
in ons land zal vestigen Adema
verwacht zelfs dat hu de inheem
se kreeftsoort, de Astacus Asta
cus. zal verdringen. De Astacus
Leptodactylus legt nameluk tien
keer zoveel eieren, ongeveer vijf
honderd per vrouwtje, als de Ne
derlandse rivierkreeft.
Hoewel de rivierkreeft goed eet-
Onderzoeker Adema met de Astactus Leptodactylus
baar is hoopt natuurhistoncus
Adema dat vissers die een kreeft
aan de haak slaan dat bij hem
melden (tel 143644) zodat hg zgn
onderzoek naar de verspreiding
van kreefstoortrn in de Neder
landse binnenwateren met suc
ces kan voortzetten.
Leiden J
LEIDEN - Hoe noemen we een hoogleraar Friese taal en letterkunde, die weliswaar
een Friese vader had, maar zijn hele leven in het westen des lands heeft gewoond?
j Precies; een voorpost in het buitenland. Een interview met Prof. dr. E. Galama, die
sinds het begin van de jaren zestig in Leiden heeft gedoceerd en op 1 oktober in
verband met zijn pensionering afscheid neemt.
