Brideshead Revisited:
juweel van een serie
Evelyn Waughs
verlangen naar schoonheid
Een héél
ander
Dallas
E-*'
door
Ton van Brussel
Literatuur:
"The Diaries of Evelyn
Waugh" - Michael Davie
(Penquin)
'The Letters of Evelyn
Waugh" - Mark Amory (Pen
quin)
"Evelyn Waugh. a biography"
- Christopher Sykes.
Ook alle romans van Waugh
zijn door Penquin Books uit-
gegeven.Bij Bert bakker
verscheen afgelopen zomer
de vertaling van Brideshead
Revisited, onder de titel
"Terugkeer naar Brides
head".
Het is vooral Sebastian die te
gen de verstikkende sfeer in
Brideshead protesteert. Zijn
eveneens verzwegen dron
kenschap is een voortduren
de provocatie van zijn moe
der, zijn teddybeer het sym
bool voor de verstoorde emo
tionele relatie tussen beide.
Als lady Marchmains pogin
gen om het alcoholisme van
Sebastian met hulp van Char
les te bestrijden niets opleve
ren, plaatst zij haar zoon on
der streng regime, met uiter
aard een averechts effect.
Charles en Sebastian groeien
uiteen, maar de banden met
de familie herstellen zich la
ter als Charles verliefd wordt
op Sebastians zuster Julia.
Charles is dan al een succes
vol schilder, is getrouwd en
heeft kinderen. Ook Julia is,
tegen de zin van haar moeder
getrouwd, met een voor de
gelegenheid rooms geworden
wat poenerige Canadees.
Charles en Julia krijgen een
verhouding, maar hoewel
moeder dan al is overleden,
hebben haar normen zo'n
stempel gedrukt op de nabe
staanden en dus ook op Julia,
dat het niet tot een huwelijk
met Charles kan komen. Tot-
zover reikt Charles herinne
ring.
"Brideshead Revisited", waar
van de meeste karakters ook
werkelijk in Waughs omge
ving bestonden, werd des
tijds in de kritiek, zoals ge
zegd, koeltjes ontvangen.
Evelyn Waugh had voordien
een reputatie gevestigd als
knap en scherpzinnig obser
vator van het leven in wat de
Engelsen "higher middle-
class" noemen. In romans als
"Decline and fall", "A hand
full of dust", Vile bodies" en
"Put out more flags" hanteer
de hij het wapen van cynisme
tegen zowel inhoudsloos bur
gerdom als nieuwlichterij.
Na Brideshead werd hem ver
weten zijn traditionele af
standelijkheid te hebben in
geruild voor sentiment en
snobisme. Veel anders dan
een ordinaire kasteelroman
zou het boek niet zijn.
Inderdaad zijn er grote ver
schillen aan te geven tussen
Brideshead Revisited en de
rest van Waughs werk, dat
hier en daar sterk doet den
ken aan de boeken van E.M.
Forster, een door hem ook
bewonderde tijdgenoot. Bri
deshead heeft de sterke la
ding, die een gemaskeerde
autobiografie eigen is en in
die zin is er een duidelijk on
derscheid. De kwalificaties
van toen (ook nu nog wel ge-
Foto boven: Jeremy Irons Charles
tiaan). De schrijver Evelyn Waugh
hanteerd) doen het boek ech
ter geen recht. Meest intrige
rend aan zijn roman is de rol
van het katholicisme. Het
verval van de familie Flyte
lijkt daaraan te wijten, maar
het is uiteindelijk juist het ge
loof waarmee de gezinsleden
zich staande pogen te hou
den. In de meer serieuze reac
ties op het boek, is wel ge
steld dat Brideshead voor
niet-katholieken eigenlijk on
begrijpelijk is. Dat kan waar
zijn, maar ook katholieken
die met minder dogma's zijn
grootgebracht, zullen moeite
hebben de onuitgesproken
overwegingen die het hande
len van de familieleden bepa
len, op hun juiste gewicht te
taxeren.
Waugh persenteert tegen het
einde van Brideshead het ge
loof nadrukkelijk als kracht
om te overleven. In het ge
heel van zijn boek, met de ag
nostische centrale figuur van
en Anthony Andrews (Sebas-
Charles, komt dat wat
vreemd over. De oplossing
van dat raadsel biedt de per
soonlijkheid van Waugh zelf
Zijn eigen kwestbaarheid (hij
deed al in zijn jonge jaren een
zelfmoordpoging), leidde in
de loop van zijn leven steeds
sterker tot een cynisch con
servatisme. Afkomstig uit
een middle-class-gezin, ver
ruilde hij het anglicaanse ge
loof, na het mislukken van
zijn eerste huwelijk, voor het
katholieke. Boosaardige criti
ci hebben dat in verband ge
bracht met zijn behoefte om
tot de betere kringen te beho
ren (het katholicisme speelde
zich in Engeland destijds in
die sfeer af). Die behoefte
was er bij Waugh zeker, maar
veel doorslaggevender by die
keuze was vermoedelijk
Waughs verlangen naar
schoonheid, dat hij in de ri
tuelen van de katholieke
kerk bevredigd zag. Menig
een zal na het lezen van het
boek of het bekijken van de
serie, uitroepen "te laat gebo
ren te zijn", maar voor Waugh
zelf bood zijn tijd al weinig
aanknopingspunten voor ge
luk.
Behalve het katholicisme, is
ook de vermeende homose-
xualiteit een punt van kritiek
geweest. In de verhouding
tussen Charles en Sebastian
is dat onzichtbaar aan de or
de (later leeft Sebastian wat
nadrukkelijker met een
vriend samen). Waugh heeft
soortgelijke ervaringen in
zijn studententijd opgedaan,
maar nadien is hij er nooit op
terug gekomen. Hoe belang
rijk het voor hem was is on
duidelijk gebleven.
De vormgeving van de vriend
schap tussen Charles en Se
bastian is overigens typerend
voor de hele opzet van Bri
deshead. Waugh plaatste ze
in het begin van het boek bij
voortduring in eikaars gezel
schap, zonder al te veel dialo
gen, met de blik van goede
verstaanders, maar veelal
met een duidelijk omvermo
gen om tot de ander door te
dringen. Het is het lot van al
le leden van de familie Flyte.
De plannen om "Brideshead
Revisited" te verfilmen zijn
al even oud als het boek zelf
en dateren uit Amerika, waar
de roman aanvankelijk het
meest succesvol was. Film
maatschappij MGM was
geinteresseerd, maar Waugh
had weinig vertrouwen in
"die barbaren in de VS" en
vermoedde dat het project op
"artistieke zelfmoord" zou
uitlopen. Tegenwerpingen
dat verfilming van het werk
van Shakespeare diens repu
tatie nimmer had geschaad
en dat niemand anders tegen
Bach aankeek, sinds over zijn
leven een film was gemaakt,
overtuigden hem niet "Ik
ben geen Shakespeare" zo zei
hij en over Bach: "Was dat
niet een muzikant"? (Op het
gebied van muziek was
Waugh een onbeschreven
blad)
Jaren later werd de poging her
nieuwd en Waugh ging ak
koord, toen hij hoorde dat
zijn vriend Graham Green
het scenario zou schrijven.
Het project ketste echter af.
In de jaren zeventig hebben
bij de Bntse televisie ver
schillende plannen gecircu
leerd. Waugh was in '66
overleden en had daar ver
moedelijk zelf nooit toestem
ming voor gegeven. Daarvoor
was zijn haat tegen "die ver
vlakkende televisie" te groot.
Granada television, een onaf
hankelijke productiemaat
schappij, hakte de knoop uit
eindelijk door. Een keur aan
grote acteurs en actrices
werd opgetrommeld. Zo
speelt Laurence Olivier de
oude March main en de be
kende Chabrol-actnce Stefa-
ne Audran, zijn maitresse Ca
ra. Claire Bloom speelt Se
bastians moeder en Diana
Quick haar dochter Julia
John Gielgud is er als Char
les vader, Anthony Andrews
als Sebastian en Jeremy
Irons als Charles. Zonder uit
zondering leverde dat acteer
werk op top-niveau. Tijdens
de opnamen waren er de by
series van deze omvang ge
bruikelijke rampen. Er werd
van regisseur gewisseld;
schema's liepen zo ver uit dat
Jeremy Irons enkele maan
den lang zowel aan Brides
head werkte als aan zijn rol in
de succesvolle film "The
French Lieutenants Wo
man". Er werd behalve in En
geland en op volle zee, ook
gefilmd in Italië, Frankrijk en
op Malta. Totale kosten belie
pen uiteindelijk twintig mil
joen gulden en dat maakt Bn
deshead tot de duurste serie
ooit in Engeland geprodu
ceerd. Geld werd overigens
ook ter beschikking gesteld
door omroepen in Amenka
en West-Duitsland.
Als belangrijkste locatie (het
kasteel Bridpshead) werd het
landgoed uitgekozen van
George Howard, topman van
Granada's grootste concur
rent, de BBC, die de plannen
voor een serie zelf niet rond
kreeg
"Brideshead revisited" is niet
alleen door de kwaliteiten
van Waughs op de voet ge
volgde roman en het voor
treffelijke acteren, maar ook
door de rijke aankleding en
de schitterende muziek van
Geoffrey Burgon een juweel
van een scne geworden In
een groot aantal landen is de
uitzending al achter de rug en
een doorslaand succes geble
ken. met alle byverschynse-
len van dien. In Engeland
ontstond zelfs een rage rond
de kleding die in de serie
werd gedragen en in Londen
se uitgaanscentra werden
mannen met teddyberen ge
signaleerd (pnns Andrew viel
op toen hij met zyn beer on
der de arm aan boord ging
van "The Invincible" op weg
naar de Falkland-oorlog)
Waugh zelf zou dat eens te
meer gesterkt hebben in zyn
overtuiging dat zyn boek
slecht is begrepen.
door
Ruud Paauw
In de kritiek is de serie op een
verkeerde manier roman
tisch. melancholiek en kit
scherig genoemdeen etalage
met kwalligheden t>an de be
tere stand. Het u allemaal
uxidr en je kunt er waar
schijnlijk nog wel wat lelijks
en bedenkelijks aan toevoe
gen. Maar al die op- en aan
merkingen tasten het werk
absoluut niet aan. Het blijft
als een pronkstuk staan flon
keren
"Brideshead" laat zien hoe in
die tijd een aarts-conserva
tieve opvatting ean bet ka
tholicisme, met heel de wor
steling rond zondebesef en
verdoemen is, op mensen in
werkt. Lady Marchmain u de
verspreidster van die rigide
leer Ze heeft het tn haar kin
deren gedruppeld en die ko
men er, ondanks alle pogin
gen, niet meer van los. Als ze
hun eigen weg kunnen en
moeten gaan, poogt Lady
Marchmain hen met onzicht
bare, maar wel steeds ferm-
aanwezige hand op het door
haar aangegeven pad te hou
den Met behulp i>an door het
geloof gesponnen draden
heeft men vroeger vaker de
boel bij elkaar pogen te hou
den, zeker in de gegoede fami
lies
Men moet daar scnerp oog voor
hebben anders ts de rebellie
van Sebastian, Lady March
mains jongste zoon, jegens
haar moeilijk te doorgron
den Sebastian wil niet ddt
soort geloof en ddt soort leven,
maar is te zwak en te licht om
het tegen haar op te nemen en
vlucht in de alcohol
Zelfs u;te de srne maar matig
apprecieert, moet niet verzui
men één der laatste delen te
bekijken Lord Marchmain
(sir Laurence Olivier) keert
dan, na een jarenlang ver
blijf in V ene tie oud en ziek
terug naar "Brideshead" om
er te sterven. Het wordt een
formidabel sterfbed Slechts
weinig mensen stappen er zo
briljant uit.
Men mag dat niet missen.
Op 31 januari 1944 schrijft Eve
lyn Waugh in zijn dagboek:
"Vandaag, maandag, ben ik
naar Chagford gegaan met de
bedoeling morgenochtend
aan een ambitieuze roman te
beginnen".
Waugh was op dat moment ver
zwakt door een aanhoudende
verkoudheid, maar noteerde
toch "te bruisen van literaire
kracht". De oorlogsjaren had
den hem niet de carrière ge
bracht waarop hij had ge
hoopt bij zijn aantreden in '39
als tweede luitenant bij de
koninklijke marine. Hij had
reizen achter de rug naar
West-Afrika en het Midden-
Oosten, had behoefte aan
rust en vroeg een half jaar
verlof voor het schrijven van
"Brideshead revisited" (Te
rugkeer naar Brideshead).
Het boek zou een ommekeer
in zijn schrijversloopbaan be
tekenen.
Eind december 1944 werd het
in een beperkte oplage uitge
geven. Een jaar later ver
scheen, met kleine wijzigin
gen, de editie vóór de boek
handel; in 1959 zou Waugh
Brideshead nog éénmaal
drastisch herzien. Wie het
maar horen wilde, had hij
toen allang omstandig uitge
legd hoe zeer hij het boek
haatte.
Maar de haat was eigenlijk am
bivalentie, want in werkelijk
heid heeft Brideshead hem
tot aan zijn dood beziggehou
den. Veel meer dan zijn offi
ciële autobiografie "A Little
learning" geeft Brideshead
inzicht in de gecompliceerde
persoon, die Waugh was. Dat
verklaart zijn behoefte om er
aan te blijven veranderen. De
bitterste pil in zijn loopbaan
was misschien wel de des
tijds koele en afstandelijke
ontvangst door de Britse lite
raire kritiek.
In de Verenigde Staten, een
land waarover hij zich tot op
dat moment niet anders dan
misprijzend had uitgelaten,
werd Evelyn Waugh het idool
van dweepzieke vrouwen die
tijdens hun "martini-cock-
tailparties" over niets anders
spraken dan zijn boek. Hij
kreeg zakken vol fanmail van
overzee en dat gevoegd bij
zijn onzekerheid over de
kwaliteit van Brideshead,
deed zijn aanvankelijke en-
thoiusiasme omslaan in
Brideshead Revisited is het
verhaal van een officier in het
Britse leger, Charles Ryder,
die in 1944 de opdracht krijgt
met zijn troepen een kwartier
in te richten in een kasteel in
een onbetekend dorpje. Bij
aankomst blijkt het om Bri
deshead te gaan, een land
goed dat hij goed kent, omdat
hij een huisvriend was van de
eigenaar, de katholieke ade-
lijke familie Flyte. Zijn herin
nering voert hem terug naar
die tijd en op het begin en het
slot van het boek na, is de
handeling een flash-back.
"Mijn thema is de herinnering,
die gevleugelde geest die bo
ven mij zweefde op een grijze
morgen in oorlogstijd", zegt
Ryder zelf ergens; Granada
Television maakte er het
motto van de elfdelige serie
Het eerste deel gaat terug naar
Charles studententijd in het
Oxford van de jaren twintig.
Hij ontmoet er Sebastian Fly
te, de wat onaangepaste jong
ste zoon van de al genoemde
familie die zich veelal dron
ken en in gezelschap van zijn
teddybeer Aloysius door de
straten van Oxford beweegt.
Beide voelen zich in de uni
versiteitswereld min of meer
buitenstaander en dat blijkt
de basis voor een hechte
vriendschap.
Sebastian neemt Charles mee
naar huis, waar hij zijn moe
der lady Marchmain. zijn
broer Bridv en zijn zusters
Julia en Cordelia voorstelt. In
huis heerst de stille terreur
van een op het oog voorna
melijk door lady Marchmain
aangehangen conservatief-
katholicisme. Het is een mi
lieu dat Charles volslagen
vreemd is en dat de vader des
huizes, lord Marchmain, Bri
deshead deed verruilen voor
een bestaan met zijn maitres
se Cara in Ve letie. De familie
bewaart daa over een gepast
zwijgen.
Door een tv-serte als "Terug
keer naar Brideshead" word
je onmiddellijk gegrepen of je
valt er al na een kwartier by
in slaap. Er is, vermoed ik,
geen tussenweg.
De kroniek van de voorname
Britse familie Marchmain is
in zoverre te vergelijken met
die van de familie Ewing te
Dallas dat het volstrekte te
gendeel wordt geboden In
"Dallas" lopen uitsluitend
plastic personages rond die
voortdurend en in hoog tem
po door een team van schrij
vers naar uwil spetakel moe
ten worden gevoerd, anders
ploft het geheel onmiddellijk
in elkaar
In "Brideshead" gebeurt zo op
het oog heel weinig, er zit
geen kubieke millimeter sen
satie in. Maar onderhuids is
er van ólles aan de hand. zij
het dat het soms vrijwel niet
in ivoorden te vangen is
Vorig seizoen bracht de Vlaam
se tv "Brideshead" al uit. Dat
gebeurde op maandagawnd
en dan is mijn vrouw meestal
weg. Omdat ik mij al i»an
meet af aan lyrisch over het
gebodene had uitgelaten,
vroeg ze herhaaldelijk wat
zich had afgespeeld. Dan zei
ik vaak hulpeloos "Niets,
maardaf dan wel héél fraai".
"Brideshead" speelt m feite tus
sen de beide wereldoorlogen,
een fascinerend tijdperk, en
de Britten zijn als geen volk
bij machte de klankkleur van
die periode op te roepen De
sene heeft vooral in de eerste
delen die verrukkelijk milde
tinten die je ook m een film
als "Chariots of Fine" aan-
treft
ZATERDAG 25 SEPTEMBER 1982
Zondag 10 oktober zendt de KRO-televisie het eerst
deel uit van "Brideshead Revisited", een elfdelige
serie naar het gelijknamige boek van de Britse
schrijver Evelyn Waugh (1903-1966). Het is het
verhaal van de ondergang van een adelijke
rooms-katholieke familie in het Engeland tussen
de beide wereldoorlogen.
Elf afleveringen, waarvan twee extra lange, door
Granada Television in samenwerking met de
Amerikaanse en W'estduitse televisie gemaakt op
talloze buitenlandse locaties en met een keur aan
sterren, zoals Jeremy Irons, Anthony Andrews,
Claire Bloom, John Gielgud, Laurence Olivier,
Stephane Audran en Diana Quick.
Brideshead Revisited werd de duurste serie ooit in
Engeland gemaakt, trok over de hele wereld grote
belangstelling en dat niet ten onrechte. Ton van
Brussel en Ruud Paauw zagen de serie en berich
ten over een mijlpaal in de televisiegeschiedenis.
