Eminent start
met schone lei
en
Kerk
handhaaft symbool 'ploegscharen'
Dekassièresvan
Albert Heijn hebben
een smakelijke
verrassing voor u.
De kogel is door de kerk. Eminent Bodegraven blijft
open. Het laatste financiële obstakel, wie moet de sala
rissen over augustus betalen, is opgelost. De zijden
draad waaraan het voortbestaan van Europa's grootste
orgelproducent hing, heeft het gehouden. Driehonderd-
zestig werknemers kunnen, na weken vol spanning, én
een weekje werkloos zijn, opgelucht ademhalen. Alleen
dringt de vraag zich op voor hoelang?
Eminent Bodegraven gaat in de nieuwe constructie ver
der onder de naam Eminent Electronics.
Een blik terug in de geschiedenis van het bedrijf. Wie
was Jacob Vreeken die zestig jaar geleden de basis voor
de orgelfabriek legde? Hoe kon een eenmanszaakje zó
groot groeien? Wat was de oorzaak van de teloorgang
en hoe ziet de toekomst voor het 'nieuwe' Eminent er
uit?
Bij Eminent haalt men opgelucht adem. Het tij lijkt gekeerd. De
orgelfabriek kan zich alsnog gaan opmaken voor de viering van
het zestigjarig bestaan. Een diamanten-feest met een bijsmaak-
Jacob Vreeken (links) en zijn zoons Cees, Frits en Louis in 1972. De orgelfabriek beleefde toen hoogtijden.
WOENSDAG 15 SEPTEMBER 1982
In bepaald opzicht fungeert Lon
den voor mijn vrouw en mij als
een bedevaartplaats. Er zijn een
paar vaste rituelen, die wij nooit
overslaan. Een bezoek aan Har-
rod's, 's werelds beroemdste wa
renhuis. Een bezoek aan Foyle's,
de grootste tweedehands boek
winkel ter wereld, en een bezoek
aan Hatchards, cle belangrijkste
boekhandel van Londen. Tegen
woordig slaan we ook Hamleys
nooit meer over, een van 's we
relds grootste speelgoedwinkels,
en natuurlijk verzuimen we ook
'nooit Fortnum Mason te bezoe
ken, op 182 Piccadilly.
Fortnum Mason werd op 8 sep
tember 1707 geopend en bestond
vorige week dus 275 jaar. Mr.
Fortnum was een lakei aan het
hof, zijn vriend mr. Mason was
kruidenier, van het begin af aan
stond hun een deftige zaak voor
ogen. Andere voorname zaken op
Piccadilly als het modemagazijn
Swan Elgar (anderhalve eeuw
geleden nog een onooglijk garen
en-bandwinkeltje) en boekhandel
Hatchard's (in 1797 begonnen
met een aanvangskapitaal van 5
pond), hadden een bescheidener
begin, maar Fortnum had als
voormalig lakei entree bij de be
tere stand rond St. James's Pala
ce, verkocht „upstairs" zijn duur
dere waren, en „doumstairs" aan
het peroneel kaarsen met korting.
Zo sneed het mes aan twee kan
ten.
Een specialiteit van Fortnum
Mason zijn de „hampers", man
den met levensmiddelen, een ge
liefd kerstcadeau in de betere En
gelse kringen, maar ook gewild
als picnicmanden bij de races of
jachtpartijen. De kleurenbijlage
van de Sunday Express reprodu
ceert de folder uit 1926 voor „au
tomobilisten-hampers". Het dag
je uit met de auto raakte toen in
zwang, en voor de „motoring pic
nic" bevatte de mand dan Filet
de Sole Printanier, Terrine de
Volaille, Paté de Veau et Jam
bon, Cotelettes d'Agneau, Boeuf
Pressé, Salade de Laitues, gelée
au Fruits of Charlotte Russe, Fro-
mage, Petits Pains en Beurre.
Geen boter, geen butter, maar
beurre, want als die Engelse au
tomobilisten op een grazige wei
de hun F M-mand openden,
dan moesten ze ook het idee heb
ben dat ze een exquis Frans res
taurant binnenstapten...
De manden met voedsel die Fort
num Mason omstreeks 1813
aan Willingtons troepen in Span
je leverde zullen iets eenvoudiger
van samenstelling zijn geweest.
De voedselafdeling, die Fortnum
Mason zijn faam heeft bezorgd,
is gelijkvloers. Bijna vijftig jaar
lang al ontvangt mr. Arthur
Lunn daar de clientèle, of ziet hij
toe dat de cliënten (het woord
„klanten" wil niet uit mijn
schrijfmachine komen) beleefd
maar hartelijk worden bediend.
Mr. Lunn is nu 85 jaar en zijn
overmijdelijke dood vervult het
management nu al met evenveel
zorg als het Kremlin tegen de on
vermijdelijke dood van Leonid
Brezjnjev zit aan te hikken. Ar
thur Lunn is een zeer gedistin
geerde oude heer, met jacquet
aan en een streepjesbroek, en het
hoeft dus geen verbazing te wek
ken dat een adellijk persoon een
keer door een mede-cliënt om een
pot jam werd gevraagd, waarop
de werkelijke bediende zich te
genover His Lordship veront
schuldigde met de woorden: „Het
spijt me, my lord, maar dan moet
u er maar niet zo voornaam uit
zien!"
Er zijn geen nazaten van Fortnum
en Mason meer aan de zaak/ ver
bonden, maar de suggestie dat de
twee oude baasjes nog steeds
aanwezig waren, is tot in de ja
ren zestig gehandhaafd door ie
dere dag twee heertjes in ouder
wetse kledij met pruiken op in
een rijtuigje naar Piccadilly 182
te laten rijden, een goed voor
beeld dat door Vroom Drees-
man, Peek Cloppenburg, Jan
sen Tilanus en Bij Korf zou
moeten worden nagevolgd. De
vrees dat het huidige symbool
van Fortnum Mason, mr. Ar
thur Lunn, binnen afzienbare
tijd door ziekte, ouderdom of
sterfte zal moeten verdwijnen is
nu zo groot, dat hij al van alle
kanten is gefotografeerd en op vi
deo, geluidsband en film is vast
gelegd, niet alleen als voorbeeld
voor komende generaties bedie
nend personeel, maar ook om
hem na zijn verscheiden nog als
F M-symbool te kunnen uitba
ten. Want u weet, niemand is on
misbaar in het leven, behalve mr.
Arthur Lunn...
Fortnum Mason is overigens niet
allen Food Hall, op de hogere ver
diepingen kun je ook duurzamer
artikelen dan voedsel kopen, en
helemaal boven ts het Fountain
Restaurant, waar u ongetwijfeld
„trifle" kunt verorberen, en waar
Adam Faith, de popzanger be
kend van o.a. „It's all right", drie
dagen per week aan „zijn" tafel
tje in de hoek „kantoor houdt"
met zijn assistente. Hij geeft
daar interviews, ontmoet er za
kenlieden, en ontvangt er zelfs
zijn post. Als ik correspondent in
Londen was, zou ik ook zeker elke
ochtend met de kranten, mijn
elektrische schrijfmachine en een
verlengsnoer mijn vaste tafeltje
in het restaurant van Fortnum
Mason willen hebben!
Zestig jaar Eminent. Een verhi
bediende Jacob Vreeken de 1
bedrijf in Europa: de groei.
Bakker Vreeken en het orgel.
Het harmonium, zoals het in
strument toen heette, heeft
altijd aantrekkingskracht op
hem gehad. Vóór Jacob een
kleine zaak in orgels, violen,
harpen, mandolines enz.
opent, is hij zondags organist
in de kerk. En geeft hij mu
zieklessen. Geen dik belegde
boterham. Het tarief is drie
kwartjes per uur. De leerlin
gen, die soms wel vijftien ki
lometer ver wonen, worden
met de fiets bezocht.
Repareren van harmoniums,
een tweede bezigheid van
Vreeken, is ook al geen vet
pot. Het dagloon is niet meer
dan zes gulden en de fiets is
het enige vervoermiddel. Rit
ten van veertig tot zestig kilo
meter zijn geen uitzondering.
Omdat het Vreeken financieel
niet zo voor de wind gaat,
verbindt hij zich voor tien
jaar aan een collega-hande
laar. Voor elk orgel dat hij
verkoopt, krijgt 'ie provisie.
Niet veel, maar toch....
Reclame
De zakenman Vreeken gelooft
onvoorwaardelijk in reclame.
Zijn gedachte: "Als ze "me
niet weten te vinden, dan
kunnen ze ook niet bij me ko
pen." De orgelhandelaar ad
verteert landelijk. Van elke
gulden winst is de helft be
stemd voor reclame. Een post
die voor zo'n klein bedrijf
buitensporig hoog is. De be
lasting gelooft hem in eerste
instantie niet. Maar als Vree
ken met de rekeningen op ta
fel komt moet zij wel. De fis-
'Zwaarden omsmeden tot ploeg
scharen'. Deze omstreden leus
van de kerkelijke vredesbewe
ging in de DDR (Oost-Duitsland)
zal ook dit jaar het symbool zijn
van de kerkelijke vredesweek, die
van 7 tot 17 november wordt ge
houden.
Dat heeft het secretariaat van de
Bond van Evangelische Kerken
in de DDR meegedeeld. "Wij moe
ten erop letten, dat dit symbool
een teken van de vrede is en
blijft, en dat ook andersdenken
den het zo gaan opvatten".
Het thema van de vredesweek in
de DDR is ditmaal: 'Angst, ver
trouwen, vrede'.
De vredesweek wordt begonnen
met een 'voorbede-dienst voor
de vrede', waarvoor kerkelijke
functionarissen in Oost- en West-
Duitsland de liturgie hebben ge
maakt. Op de laatste dag, 17 no
vember, nemen de kerken een
'vredesminuut' in acht. In plaats
van de BB-alarmsignalen hoort
ieder dan de kerkklokken, 'ter
voorbereiding op de vrede'. De
Oostduitse autoriteiten staan
niet achtyer de 'ploegscharen'-
gedachte van de kerken. Die zou
dc inspanningen voor de vrede
alleen maar verzwakken.
Waarschuwing
aan IKV
Volgens professor mr. I. A. Diep
enhorst heeft het Interkerkelijk
Vredesberaad (IKV) zich van zijn
oorspronkelijke opdracht - het
vraagstuk van oorlog en vrede
vooral in de kerken ter discussie
te stellen - verwijderd. "Het is
niet alleen een beraad maar ook
een actiegroep", zei Diepenhorst
op een vergadering van het Inter-
over hoe de eenvoudige bakkers-
sis legde voor een toonaangevend
.bloei, de Droblemen en wat nu?
cus geeft hem nog een jaar als
hij op deze voet verder gaat.
Waarop de ondernemer kalm
antwoordt: "Uw bril is een
ambtelijke, de mijne een za
kelijke."
De veranderingen volgen el
kaar snel op. In 1928 trekt Ja
cob Vreeken in een nieuw on
derkomen en nog geen vijf
jaar later importeert hij zelf
harmoniums uit Duitsland.
De flets blijft staan en wordt
verwisseld voor een trein
abonnement van dertig gul
den per maand. Het hele land
is zijn verkoopgebied.
Zo kabbelt het orgelleven rus
tig voort. Dan volgen de oor
logsjaren. De verkoop ligt
stil, de winkel is leeg. Een
geëvacueerd gezin vindt er
onderdak. Wat overblijft is
één harmonium. Stand
plaats: de kamer van de fami
lie Vreeken.
De inspanning lijkt voor niets
geweest. Hoewel Vreeken en
thousiast blijft. Dat is ook al
les. Niet één Nederlander
toont er nog belangstelling
kerkelijk Comité Tweezijdige
Ontwapening in Winschoten.
De hoogleraar had wel begrip voor
deze ombuiging van het IKV,
maar, zo voegde hij eraan toe,
dan zullen de kerken zich over
dit beleid moeten uitspreken,
met het oog op hun eigen verant
woordelijkheid. Als bijvoorbeeld
het IKV zich gaat toeleggen op
acties van burgerlijke ongehoor
zaamheid om zijn doelstelling te
verwerkelijken, dan is het niet
ondenkbaar, dat kerken zich uit
het beraad terugtrekken. Diep
enhorst dacht met name aan de
Gereformeerde Kerken en de
Rooms-Katholieke Kerk.
Hij zou dat wel jammer vinden,
"want ik ben een voorstander
van een geestelijk bont IKV", en
daarom stak hij de waarschu
wende vinger op. "De liefde kan
niet van één kant komen".
Bij verschil van mening tussen het
beraad en de kerken zou Diepen
horst niet onmiddellijk de finan
ciële bijdrage willen schrappen.
Hij zou dat weinig verheffend
vinden. Maar dnders loordt het
als de kerk in haar gehéél onte
vreden wordt over wat het IKV
doet. Dan kan het redelijk zijn
om geen financiële steun meer te
geven.
Beroepen
Hervormde Kerk: beroepen te
Nederhemert en te Tholen D. J.
Budding Scherpenisse, te Stel
lendam M. D. Geuze Sint Anna-
land, te Ommen J. K. Vlasblom
Sint Johannesga-Delfstrahuizen
(Fr.), te Veenendaal H. Harkema
Brakel, te Beerzerveld (Ov.) kan
didaat E. Westrik Utrecht.
Christelijke Gereformeerde Ker
ken: beroepen te Zeist M. Vliet-
stra Bunschoten.
voor een harmonium. Het
enige dat er voor hem over
blijft ismuzieklessen
geven.
Schildérijen
Als een jaar na de oorlog de
winkel vrijkomt is er geen
handel. Stilzitten wil Vree-
ken echter niet. Hij besluit in
schilderijen te gaan hande
len. Lijsten en doeken wor
den ingekocht, etalages en
standaards getimmerd. Ech
ter, waaraan het ontbreekt is
overtuiging. Een uur voor de
officiële opening neemt Ja
cob Vreeken een historische
beslissing: de schilderijen
winkel gaat niet open. Alle
kaarten worden toch weer op
de orgels gezet. En de vastbe
raden Bodegraver slaagt.
De eerste werknemers van het
bedrijf zijn Vreekens drie zo
nen: Cees, Louis en Frits. De
laatste gaat naar Duitsland
om zich op de hoogte te stel
len van de nieuwe elektroni-
ca-techniek. Gevolg: de stap
Gereformeerde Gemeenten: be
roepen te Oud-Beijerland R.
Boogaard Leiden; bedankt voor
Woerden J. Kareis Beekbergen,
voor Scheveningen J. van Haa-
ren Amersfoort.
Eramusprijs. Vrijdag mag de be
kende rooms-katholieke theo
loog professor dr. Edward Schil-
lebeeckx (Nijmegen) uit handen
van prins Bemhard de 'Eramus-
prijs' in ontvangst nemen, die
hem is toegekend 'wegens zijn
verdiensten voor de Europese
cultuur'. De prins is regent van
de stichting voor de Eramus-
prijs. De uitreiking gebeurt in de
Burgerzaal van het paleis op de
Dam in Amsterdam, in tegen
woordigheid van onder anderen
koningin Beatrix, prins Claus en
prinses Juliana.
De prijs werd voor het eerst in 1958
uitgereikt. Schillebeeckx krijgt
hem niet alleen voor zijn zuiver
theologisch werk maar ook voor
zijn bijdrage aan het kritisch
zelfonderzoek van de Europese
cultuur.
De prijs bedraagt f. 100.000. De
helft van dat bedrag gaat naar
het internationale theologische
tijdschrift 'Concilium', dat de
ontwikkelingen in kerk en maat
schappij kritisch volgt en door
licht. Schillebeeckx was mede-op
richter van dit blad en is nog
steeds lid van de hoofdredactie.
Ter Schegget
Vrijdag aanvaardt professor dr.
G. H. ter Schegget officieel het
ambt van hoogleraar vanwege de
Nederlandse Hervormde Kerk
aan de Leidse universiteit Hij zal
dan een rede uitspreken met als
op de weg van elektronische
instrumenten is gezet. Een
meubelmaker komt in dienst.
Vreeken gaat oude harmo
niums en pianos's van nieu
we kasten voorzien.
Na zeven jaar, zonder resultaat,
druk uitoefenen op Ameri
kaanse fabrikanten om voor
Europa orgels met één kla
vier te produceren, besluiten
de Vreekens, die inmiddels
de naam Eminent hebben
aangenomen, om dan maar
zélf zo'n instrument te ont
wikkelen. Na twee jaar is het
prototype klaar en in 1961
komt de produktie op gang.
Binnen- en buitenland tonen
belangstelling. Zo veel, dat er
een nieuwe fabriek moet
worden gebouwd. Gouden
tijden breken aan. Een jaar of
acht later is de hal in Bode
graven te krap. Eminent be
sluit een tweede fabriek te
bouwen. We schrijven 1970.
Jacob Vreeken, inmiddels ze
ventig jaar, neemt afscheid
als algemeen direkteur. Alles
is dan nog koek en ei.
titel 'Het gebed als hart van de
ethiek'.
Zaterdag (van half 11 tot half 4)
wordt in de Pniëlkerk aan de
Tuinstraat-Hoofdstraat in Vee
nendaal een 'nationale Bijbel
dag' gehouden, uitgaande van de
Stichting Nederland ICCC te
Zeist. 'ICCC' staat voor Interna
tional Council of Christian Chur
ches, een raad van 'bijbelgetrou-
we' kerken die niets moeten heb
ben van de Wereldraad van Ker
ken. Sprekers in Veenendaal zijn
ds. J. Meester te Amsterdam,
voorzitter van de Stichting Ne
derland ICCC, ds. R. van Beek te
Veenendaal, ds. P. J. Mietes te
Zeist, ds. A. J. Moggré te Rijs
wijk en dr. C. A. Tukker te Urk.
De 'Stichting voor boete en ver
zoening met betrekking tot Is
rael en anderen' heeft de Neder
landse kerken opgeroepen om
op 26 september een 'dienst voor
boete, gebed en offer' voor Israel
te houden. Gekozen is voor 26
september omdat de joden dan
de doden van Auschwitz herden
ken.
De stichting denkt in de eerste
plaats aan 'onze oudste broeder',
het joodse volk, maar ook aan
het Libanese en Palestijnse volk.
Ze vraagt zich af, of de Neder
landse christenen voldoende
hebben gedaan om hun lijden te
voorkomen. "De christenheid zal
schuld moeten belijden en voor
bede moeten doen".
De met het Vaticaan in onmin
levende aartsbisschop Marcel
Lefebvre heeft de Westduitse
abt Frani Schmidberger tot zijn
opvolger benoemd.
Neergang
De neergang van Eminent is in
tweeën te splitsen. Zij speelt
zich af tussen 1976 en 1980.
De uitwerking van enkele be
slissingen, die zo op het eer
ste gezicht redelijk lijken,
pakken verkeerd uit
De burgemeester van Wad-
dinxveen komt in 1976 met
het dringende verzoek bij de
Eminent-direktie de vesti
ging in het centrum van dit
dorp op te heffen (er was een
nieuw raadhuis gepland) en
te verplaatsen naar een stuk
grond buiten die plaats. Emi
nent krijgt de grond voor
niets en nog tien miljoen gul
den toe.
Groots worden de zaken aange
pakt Er verrijst een nieuw
complex waarin tevens kan
toorruimte voor de verhuur is
ondergebracht. Dertig mil
joen gulden investeert de or
gelfabriek. Maar als het spul
klaar is, is er niemand die het
wil huren.
De tweede tegenvaller, die mil
joenen heeft gekost, is het
mislukken van een nieuwe
chip voor elektronische or
gels. Siemens, dat opdracht
krijgt die chip te ontwikke
len, laat na verloop van tijd
weten hiertoe geen kans te
zien. Een ander deskundig
bedrijf, ITT, zegt dit wél te
kunnen. Na drie jaar komen
de eerste modellen. De orgels
functioneren. Iedereen en al
les bij Eminent staat in sla
gorde om met de produktie te
beginnen. In Amerika is.
vooruitlopend op het nieuwe
produkt, een handelsorgani
satie opgezet. Dan laat ITT
weten dat de chip niet in se
rie kan worden gemaakt De
handelsorganisatie moet
worden opgeheven. De kos
ten van het avontuur: 25 mil
joen gulden. De vreugde bij
Eminent slaat in één klap om
in een grafstemming.
Twee tegenslagen die het eigen
vermogen van Eminent tot
nul reduceren. De Waddinx-
veense vestiging, vier huizen
en een verhuurde fabriek in
Bodegraven, zullen worden
afgestoten. De banken heb
ben een groot deel van de
schuld kwijtgescholden. Het
ministerie van economische
zaken is financieel bijge
sprongen en het personeel
van de orgelfabnek is bereid
een jaar lang elke maand vijf
procent van het salaris in te
leveren. Zo kan Eminent
Electronics met een 'schone'
lei beginnen.
Moeten de bakens worden ver
zet of kan gewoon op de oude
voet worden doorgegaan7
Technisch-direkteur G W. Bel-
derok is er duidelijk over
"We gaan door met orgelbou-
wen zoals we dat tot nu toe
hebben gedaan. De bakens
verzetten is niet nodig. Dat
hebben we al gedaan. Toen
we merkten dat er een ver
schuiving was van dure naar
goedkopere orgels. Ik denk
dat we het op die manier kun
nen redden. De cijfers wijzen
dat uit. Er zit een duidelijke
groei in. Bovendien hebben
we Australië aan ons afzetge
bied toegevoegd. Hier kun
nen we jaarlijks vierduizend
orgels slijten."
Voorlopig dus nog werk voor
de 360 personeelsleden van
Eminent, maar ook voor toe
leveringsbedrijven en niet te
verwaarlozen, de sociale
werkplaats in Bodegraven.
Belderok: "Wij hebben zelf ook
heel wat gehandicapte men
sen in dienst. Als wy ze kun
nen inzetten zullen we dat ze
ker doen. Maar speciaal een
baantje voor hen creëren, is
er niet meer bij."
Kritiek
Kritiek is er zeker op de han
delwijze van de Eminent-di
rektie. De Vreekens zouden
hun zakken wel hebben ge
vuld. Een goedkope beschul
diging waar direkteur Belde
rok niets van wil weten.
"De Vreekens zijn nette men
sen. Elke cent hebben zij in
het bedrijf gènvesteerd. Tot
hun pensioenen toe. Het is
een minderwaardige bewe
ring dat zü de zaak hebben
leeggevreten. Vele jaren heb
ben zü honderden mensen
aan het werk gehouden Nu
er wat fout dreigt te gaan,
krijgen ze kritiek. Ik vind dat
erg min. Achteraf praten is
natuurlijk gemakkelijk De
twee voorvallen zyn een on
gelukkige samenloop van
omstandigheden. Het enige
dat je dc familie Vreeken
misschien kunt verwaten is
dat zij te laat deskundige
mensen hebben binnenge
haald."
ADVERTENTIE
AC Leiderdorp organiseert van 9 september tot
en met 23 oktober een zestal voordelige diner-weken
Met om de twee weken een andere specialiteit van de
chefkok als hoofdgerecht Albert Heijn wil dat culinaire
feestje graag meevieren en biedt zijn klanten bij dat diner
een uitstekende fles wijn (rood, wit of rosé) uit eigen
kelder aan
Dtncrwaardcbonncn (voor extra voordelig diner
van f25.- per persoon grati> fles wi|n per 2 personen)
ontvangt u elke donderdag, vnjdag en zaterdag van onze
kassiërvs. Vraag er even om als ze het door de drukte per
ongeluk vergeten.
AC Restaurant Leiderdorp trakteert u
op een voordelig diner
En Albert Heijn schenkt u de wijn.
Deze v
Alhrrt Ifctpi vu
Dc Knpcrmuk-n 44 ImUanM Alt Wtvyuur
Sodh<*j<Jcnptrin 4 AH VoocvtxXcn. Schoubtrut 1 AH h*tr.i
Leiderdorp Wmkdhot 29
