De zonde kan de wereld uit
KERKDIENSTEN
We mogen wel veel voor Wiersinga bidden
-C
Wiersinga: Geen tragisch noodlot maar een keuze
ZATERDAG 11 SEPTEMBER 1982
Geestelijk leven
99
99
LEIDEN Als bij de Neder
landse gereformeerden iéts
met de tijd is meegegaan, dan
is het wel hun incasserings
vermogen.
Veel gereformeerden herinne
ren zich - meer met schaamte
dan met begrip - het jaar
1926. Toen leidde een laaiend
theologisch conflict over de
vraag of de slang in het para-
dijsverhaal van Genesis
werkelijk had bestaan en op
menselijke wijze had gespro
ken, tot uitstoting van een
verdienstelijk predikant. De
beruchte 'kwestie Geelker
ken'. Een broeder met gespit
ste oren had twijfel gehoord
in een preek van de dominee
en alarmeerde rap de synode.
Dié vraag - heeft de slang in
het paradijs nou gesproken of
niét? werd de toets of ie
mand nog wel gereformeerd
mocht heten.
De synode deed wat van haar
werd verwacht, want leu
gens. zei praeses J. C. de Moor
in zijn openingsspeech, moes
ten worden ontmaskerd. Met
de slang stond de betrouw
baarheid van de Schrift op
het spel. En wie zich niet aan
het gezag van de synode wil
de onderwerpen, moest er
maar uit. "De kerken mogen
dan niemand en niets ont-
Een kerkscheuring was het ge
volg. Er kwam een gerefor
meerde kerk 'in hersteld ver
band' bij. De bekende domi
nee Buskes behoorde tot haar
eerste predikanten. Na de
tweede wereldoorlog zaagden
de 'hersteld-verbanders' zich
af van de gereformeerde
Streep erdoor
In 1982 schrijft de Leidse gere
formeerde studentenpredi
kant dr. Herman Wiersinga
een kritisch boek over de oude
'zondeleer' van de kerk. Een
onderwerp waarbij de kwes
tie van 'de slang' verbleekt tot
een uit de hand gelopen inci
dent. Wiersinga waagt het om
door de voor calvinisten zo
dierbare term 'erfzonde'
een dikke streep te halen.
Een moedige, om niet te zeggen
vermetele daad. gezien het
feit dat de gereformeerde ge
moederen over Wiersinga's
nieuwe verzoeningsleer nog
steeds niet tot rust zijn geko
men. Er ligt nog altijd een
VREUGDENHIL
"Wiersinga vermoordt de
Schrift"....
studentendominee zijn ge
dachten hierover, zolang er
met hem wordt gesproken,
niet mag propageren
Maar er wordt tenminste ge-
prdét. De schade van 1926
zou naar alle waarschijnlijk
heid nog gering zijn vergele
ken met de puinhoop die vroe
gere tuchtprocedures nti zou
den achterlaten. En dat wil
toch niemand.
Misschien alleen een paar prin
cipiële radikalen. Zij slaan
elk vreemd vuur op het altaar
het liefst onmiddellijk uit.
Olie in vuur
De reacties op Wiersinga's nieu
we boek 'Doem of daad. een
boek over zonde' - liegen er
intussen niet om. Dit vervolg
op zijn 'alternatieve' verzoe
ningsleer doet, ais olie »n het
vuur, de emoties weer oplaai
en
Zo etiketteert de Leidse her
vormde predikant dr S Meij
ers - een gereformeerde-bon
der - zijn collega in een re
censie (Reformatorisch Dag
blad van 20 augustusals
'links-vrijzinnig'. Met die
stroming toont hij althans
een 'diepe verwantschap'.
De gereformeerde Kamper
hoogleraar K. Runia betitelt
in Centraal Weekblad van vo
rige week het boek - met alle
waardering voor de 'goede
punten' - als 'volstrekt onge-
reformeerd'.
En volgens dominee Maarten
Vreugdenhil (Ede), redacteur
van het blad Waarheid en
Eenheid (van de Vereniging
tot opbouw en bewaring van
het gereformeerde leven
Schrift en Getuigenis), ver
moordt Wiersinga de Schrift.
"Hu legt haar zijn gedachten
op
Vreugdenhil verwacht eigenlijk
geen maatregelen meer van
hogerhand "Wat zegt het te
genwoordig nog om gerefor
meerd te zijn'*''
Het gevoel van een 'roepende tn
de woestijn' heeft bij sommige
verontrusten de roep om uit
snijding van de dwaalleer
doen veranderen tn een pa
thetisch soort mededogen.
"Wat jammer", treurt Vreug
denhil, "dat deze man. die
van God in allerlei opzicht zo
veel gaven heeft gekregen, de
ze zó misbruikt. We mogen
wel veel voor hem bidden".
WIERSINGA
"Wij zijn geen zondaars"....
Het gaat dr. Herman Wier
singa in zijn boek 'Doem
of daad' vooral om de rol
van de godsdienst in het
'ziekelijke schuldgevoel'
als gevolg van de oude
zondeleer.
God is in dat besef een oog dat al
les ziet. De belichaming van een
wet die het onmogelijke van de
mens eist. Mensen kunnen het
nooit halen. Hij is de voorzitter
van een totalitaire rechtbank, die
geen pardon kent.
door
S. J. de Groot
De schuldgevoelens van psychia
trische patiënten zijn groten
deels gekleurd door de angst
voor die goddelijke rechter en
wreker. Het klimaat van zonde
en schuld, van hel en verdoeme
nis heeft heel wat fijngevoeligen
aangetast. Als er bij schrijvers en
dichters in hun voorstellingen
van zonde en schuld sprake is
van een caricatuur, dan is deze
kwalificatie ook van toepassing
op de kerkelijke en theologische
erfenis. Deze mensen groeiden
op in calvinistisch Nederland
van zo'n dertig jaar geleden. Ze
hebben niet om dit sombere ge
loof gevraagd, maar kregen het
met de paplepel en onder orgel
begeleiding ingegoten.
Doemdenken
Ondanks de andere, bevrijdende
rol van godsdienstige voorstel
lingen en ervaringen die er ze
ker óók is is de geschiedenis
van de donderende God en de
verdoemde mens helaas nog
steeds niet uitgespeeld. En Wier
singa denkt dan niet alleen aan
de Veluwe en de Zuidhollandse
eilanden.
Het steeds herhaalde 'Wij zijn zon
daars' geeft een gevoel van vol
slagen machteloosheid. Voortdu
rend hameren op schuldgevoe
lens veroorzaakt complete ver
lamming. Het algemene doem
denken krijgt op die manier nog
een bevestiging van het christe
lijke doemdenken.
Maar er komen tegenkrachten op
gang. Wiersinga ziet ze in de La-
tijnsamerikaanse bevrijdings
theologie, de zwarte theologie
Afrikaen de feministische theo
logie. Die prikken ons valse zon-
debewustzijn door. Wij mensen
zijn niet machteloos, ondanks al
le littekens, wonden en argumen
ten.
Als de schrijver de christelijke
erfenis van de zondige mens en
de straffende God nader bekijkt,
komt hij ook bij de zondagse
kerkdienst waarin de zonde zo'n
zwaar accent kreeg.
Het eerste wat je daar meemaakte
was een confrontatie met je zon
digheid. En dat met heel grote en
vage woorden, in formules van
schuldbekentenis, genadetoe
zegging en gehoorzaamheidsver
plichting, in liederen, in formu
lieren voor doop en avondmaal
en last but not least - in delen
van de Heidelbergse Catechis
mus, dat 'hooggeprezen belijde
nisgeschrift', dat tot op vandaag
in allerlei groeperingen nog als
leermateriaal wordt gebruikt.
De concentratie op zonde groeide
uit tot een obsessie. Wij mensen
worden in zonde ontvangen en
geboren. Het is onze tweede na
tuur. De mens is een en al zonde.
Wiersinga laat de term 'erfzonde'
dan ook vallen. Die theorie legt,
volgens hem, een doem over ons
bestaan. Ze is ook een welkome
gelegenheid om zich te veront
schuldigen, zo in de trant van: de
zonde was er vóór ons, wij kun
nen er toch niets aan doen; we
waren er niet bij toen het mis
ging, en daarom is ons ook niets
te verwijten als het erop aan
komt. Kortom, erfzonde ontslaat
ons van onze verantwoordelijk
heid voor de gang van zaken.
Hoopvol
Tegenover die fatalistische zonde
leer stelt Wiersinga de zonde als
een menselijke daad. In zijn visie
is niet meer alles en iedereen
zonde. De zonde is bij hem geen
tragisch noodlot meer. Wij kun
nen de zonde 'uitdoen', zoals je
kleren uittrekt. De bijbel roept
Jezus' gemeente op om alle last
van zonde van zich af te schud
den. Die bijbelse aanklacht is het
beste bewijs voor iemands vrij
heid om wél of niét te zondigen.
Een hoopvol beeld, zegt Wiersinga
er zelf van. Wij zijn geen zon
daars. We kunnen de zonde aan-
en uittrekken. Dat staat ons vrij.
Zonde is ddód. Geen lot. Je kunt
ook niét zondigen. Als zonde geen
daad van onze wil was, had Je
zus' oproep tot verzet tegen het
boze geen zin. Omdat zondigen
niet hoéft, kan hij juist met
ME1JERS
'buiten de kerk'
kracht optreden tot ontmaske
ring en genezing.
Volgens Wiersinga tekent de bijbel
zonde als een 'breuk in de ver
houdingen'. Zonde is een 'rela
tioneel' begrip. Je zondigt in het
klein tegen medemensen met
wie je in een verhouding staat.
En in het groot tegen hele groe
pen medemensen, waaronder
ook rassen, klassen, godsdien
sten en werelden (zoals de 'derde
wereld').
De vraag is dan, of het bestaan van
anderen en van mijzelf met een
bepaalde daad al of niet wordt
gediend. Zonde is een daad van
medeplichtigheid, waarvoor je
kiest in de concrete historische
situatie. De personen zullen de
structuren moeten veranderen.
Wie het omgekeerde zegt, heeft
in de ogen van Wiersinga onge
lijk. Hij wil daarbij de zonde in
de politieke sfeer niet uitspelen
tegen de zonde in de tussenmen
selijke sfeer Inzet voor de bevrij
ding van de samenleving mag
niet in mindering komen op de
zorg voor je persoonlyke relaties
en ontplooiing.
In Jezus' optreden ziet hij een
voorbeeld van wat 'goed' is
Toch is niet elke breuk in relaties
zonde Terwille van de liefde
moet je soms haten, en terwille
van de vrede moet je soms con
flicten aangaan.
In het laatste hoofdstuk van zün
boek gaat Herman Wiersinga uit
van de stelling, dat wie zindelijk
en zinnig over zonde wil praten,
deze moet betrekken op de tijd
die vóór ons ligt. Als een open
mogelijkheid is deze toekomst
een uitdaging aan het heden Wy
dragen verantwoordelykheid
voor onze toekomst.
Daarom is naar zijn opvatting
zondigen eigenlijk 'zondigen te
gen de toekomst', 'tegen de moge
lijkheden van ons allen samen
Het is breken met de hoop. Af
dwalen van de weg-met-toe-
komst. Maar omkeer is mogelijk.
Een verhelderd schuldgevoel en
reëel zondebesef geven nieuw
perspectief Ik val niet meer só-
men met mijn zonde.
Haaks
Meijers (Leiden) kwalificeert Wier
singa's conceptie als 'humanisti
sche theologie'. Een geestesge
steldheid die niet rekent met de
kerk der eeuwen. "Wie zich niet
meer in de schuldbelijdenis en
de genadeverkondiging van de
kerk kan vinden, stelt zichzelf
buiten die kerk".
Runia (Kampen) vindt deze zonde
leer van zijn kerkgenoot haaks
staan op de gereformeerde belij
denis. Oppervlakkig en vreemd
optimistisch. Bovendien schiet
Wiersinga op zeer fundamentele
punten tekort in zijn uitlegging
van dc Schrift. HU zou maar eens
een diepere studie moeten ma
ken van wat de verschillende bij
belboeken over zonde zeggen.
Nü neemt hij alleen teksten die
in zijn straatje passen
En Maarten Vreugdenhil: "Wier
singa heeft inderdaad een andere
God dan de God van de Heilige
Schrift. En ook een andere Jezus
en een andere toekomst Wie kan
my de toekomst van dr Wiersin
ga garanderen' Nergens in de
Schrift wordt geleerd, dat we een
rooskleurige toekomst tegemoet
gaan"
Begin
Wiersinga zelf ziet zyn boek als een
begin
Dat is het zeker
Wie het waagt, te denken dat de
zonde de wereld uit kan. zal bin
nen de gereformeerde traditie
van aanvoelen, belyden en gelo
ven - hoe die ook na 1926 veran
derd mag zyn - op diepe weer
standen stuiten. Temeer als in de
toonzetting van de kritiek op de
oude leer soms een zekere irrita
tie doorklinkt. Maar Wiersinga
heeft by het schrijven ook - en
misschien wel vooral - gedacht
aan die enkelingen en groepen
die zich tussen kerk en niet-kerk,
geloven en niet-meer-geloven be
vinden
De schryver hoopt, dat het gesprek
over 'zonde en bevnjding' nu op
gang komt en om zich heen gaat
g ry pen
Als de voortekenen niet bedriegen,
zal dat wel gebeuren Maar als
dat goed wil gaan, moet men er
wel royaal de tyd voor nemen en
zich oefenen in luisteren naar el
kaar Het gesmijt met argumen
ten maakt de heibel rond de bij
bel alleen maar groter. En men
bedenke bovendien, dat gerefor
meerden die het isolement |dl
ter zich hebben gelaten over
niéts meer gelijk denken
Er zijn er die dat nog steeds niet
kunnen verkroppen
Daarom wordt Herman Wiersinga
opnieuw bekogeld.
Gelukkig zijn er bij die gevechten
ook nog bezorgde Maarten
Vreugdenhils. Die bidden, zij het
vanuit hun eigen gelijk, veel voor
Wiersinga
Maar wie bidt, houdt in elk geval
zijn handen thuis.
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds.
v. Leeuwen. 11.45 oecum. dienst;
Marekerk 10 en 5 dr. Meijers.
Maranathak. (L. Morsweg) iO ds. Kra-
Regenboog (Merenwijk) 9.30 dr. Lam
ping, 11.45 dr. Lamping en pastoor v.
Well;
Bethlehemk. (Driftstr.) 10 ds. Mackaay,
opendeurdienst;
Bevrüdingsk. (Montgomerystr.) 9 dr.
Jongeneel. 10.30 ds. Rietveld;
Vredesk. (Burggravenl.) 10 ds. Sterrin-
ga.
Zuiderkerk (Lammer.schansw.) 5 herv-
geref. jeugddienst, ds. Boogert, Apel
doorn;
Waalse kerk (Breestr.) 10.30 ds. Ribs.
Acad. Ziekenhuis 9 rk. dienst, 10.15 ds.
Bakker en ds. Terlouw-Sterk, ha.
Diakonessenhuis 10.30 ds. Pannekoek.
Endegeest: zie Oegstgeest.
Geref. Kerk: Zuiderk. (Lammen-
schansw.) 10 dr. Bakker, O.geest, 5 zie
herv. gemeente;
Petrak. (Surinamestr.) 10 ds. Horten-
Oude Vest 10 ds. Koolstra.
Maranathak. (L. Morsw.) zie herv. gem
Bevrijdingsk. (Montgomerystr.) zie
herv. gemeente;
bejaardenhuis Groenhoven 10 dr. Vlijm.
Dolerende Geref. Kerk (Lokhorstk.):
8.30 en 5 hr. v.d. Sluijs.
Geref K Vnjg. (Herengr.): 10 en 5 ds.
Bosma, ha.
Chr. Geref. K. (Steenschuur): 9.30 en 5
ds. Den Hertog.
Geref. Gem. (N. Rijn): 10 en 4.30 ds.
Hakkenberg. Lisse.
Geref. Gem. in Ned. (Bethl.kerk
Driftstr 11.30 en 5.30.
Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.):
10.15 ds. Happee.
Remonstr.-Doopsgez. Gem. (Lokhorstk.
Pieterskerkstr 10 ds. Koek, gezins-
dienst.
Baptistengem. (O. Rijn 3): 10 ds. Bos
veld, 7.30 evangelisatiedienst in school
Lusthoflaan 4, hr Quispel, onderwerp:
'Alles op z'n kop'.
Evang. Christengem. (Middelstegr. 3):
10 br Dikkes.
Zendingswerk Middemachtsroep (Zoe-
terw singel 21): 5 hr. v Diggelen.
Evangeliecentrum (Zijlsingel 2): zo. 10
en di. 8 hr. Zijlstra.
Pinkstergem. (O. Vest 13): 10 hr. Eiker
bout.
Leger des Heils (Hooigr.) 10 en 7.30.
Nieuw-Apost. Kerk (H. Rund. 24): 9.30
en 4. wo 8
Zevendedagadventisten (Lokhorstk
elke zat. 9.45 bijbelstudie, 10.45 predik
dienst.
Christian Science (Steensch. 6): 10.30
Kerk van J. Chr. v.d. Heiligen der L. Da
gen (Brahmsl 9.30, 10.30 en 11.20
Oud-Kath. K (Zoeterw.singel): 10.
Rooms-Kath. K.: Haagweg zat. 7, zo. 9
en 10.45;
Herensingel zat. 7. zo. 9.30 en 11;
Rijndijk (Leiden-V.schoten) zat. 7, zo.
9.30 en 11.30:
Steenschuur zat. 7. zo. 8.30. 10. 11.30, 6
en 7 (lof);
Boshuizerkade zat. 7. zo. 9.30 en 11;
Lammenschansweg zat. 7, zo. 9,10.30 en
12;
Haarl.straat zat. 7. zo. 9.30, 10.45 en
12.15;
H. Rijndijk (zie Zoeterwoude).
AARLANDERVEEN Herv. Gem. 10
ds. Kok, Utrecht. 7 ds. Hemmes,
O.geest.
Geref. K 10 ds. Jaspers Focks, 6.30 ds.
Chr. Geref. K 9.30 en 3.30 kand. Bre-
Spakenburg.
Rk Kerk:
10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv Gem.
Adventskerk 9.30 ds. Kooien. IJssel-
stein; Kruisk. 9.30 ds v.d. Heiden; Op-
st.kerk 9.30 ds. De Jonge. 6.30 ds. De
Wit, R.dam, opendeurdienst; Nabij 9.30
jeugdkapel. G. Herderk. 10 ds. Mulder.
ha, 6.30 ds. Nieuwenhuis, ha; De Bron 9
en 10.30 ds. Oosthoek, ha. 6.30 ds. Mul
der, ha; Ashram (Marsdiep) 10 ds. Nieu
wenhuis. ha; Driehoorne 7 nam. ds Bo-
gers; Albanianae (Diamantstr.) 10 ds
Moll, ha; Onderweg (Lijsterl.) 10 mevr.
Sybrandy. Den Haag; Sionsk. (Plane-
tens.) 9.30 en 6.30 ds. Ouwendijk
Geref K Mar.kerk 9.30 ds. Vree. 6 30
ds. Stolk; Salv.kerk 9.30 ds. Stolk, 6.30
ds. Bol. Vijfhuizen.
Geref. K. Vrijg.(Rijnstroom): 9.30 ds. D.
T. Vreugdenhil. 6.30 ds Blijdorp, ha
Chr. Geref. K 9.30 dienst, 2.30 ds.
Blom.
Oud-Geref. Gem. (Hooflstr. 240); 9.30 en
4
Bapt.gem (Molenwerfstr. 1) 10 ds.
Koekkoek, 6.30 ds. Mietes
Bapt.gem Noord (school Kalkovenw
62). 10 hr Vork
Volle-evang.gem. (techn. school Bos-
parkweg) 10 hr Knoester.
Pinkstergem (school Batenstein 16): 10.
Leger des H. (Com. de Vlamingstr): 10
en 6.30
Rk Kerk: Bonifaciusk. zat. 7, zo. 9.45 en
11.30;
Piusk. zat. 7. zo. 9 en 10.30;
De Bron zat. 7, zo 9 30 en 11.
BENTHUIZEN Herv. Gem. 9 30 en 6
ds. Verwelius. Wadd veen.
Geref Gem. 9.30 en 6 leesdïenst
BODEGRAVEN Herv Gem Dorps
kerk 9 30 ds. v. Embden, Dalfsen, 6.30
ds. Wieman
Salv.kerk 9.30 ds Wieman, 6 30 ds. v.d.
Plas. Delft.
Bethl.kerk 9.30 ds Richter. 6.30 ds. v.
Andel. Bergschenhoek
Geref K.: 9 en 6.30 ds. Elderman.
BOSKOOP: Herv. Gem Dorpskerk 9.30
ds. Bogers, Alphen. 6.30 ds. Christ, Eek
en Wiel, jeugddienst.
De Stek 9.30 ds. Vlasblom.
Geref K 9.30 en 5 ds Verdoorn.
Chr. Geref K.: 9.30 en 5 ds. v. Langevel-
de.
Geref Gemeente: 9.30 leesd., 7 ds.
Driessen.
Rk Kerk: zat. 5.30 (De Stek) en 7. zo. 9.30
HAZERSWOUDE Herv. Gem. 9.30 en
6.30 ds De Graaf, ha
Geref. K.: 9.30 en 5 ds. Koekoek, R.dam.
Rk Kerk: dorp zat. 7. zo. 9.30 en 11.30;
HILLEGOM Herv. Gem 8.45 ds. v.d.
Wal, 10.15 ds. Boonstra, Markelo, 5 ds.
Rothfusz.
Geref. K zie herv. gem
Chr. Geref K.: 10 en 5 ds. Biesma.
Rk Kerk: Mart. zat. 7, zo. 8.30. 10 en
11 30.
Jozefk. zat. 7, zo. 10 en 11.30.
HOOG MADE Herv Gem. 10 ds. v.d.
Hoek
Rk Kerk: zat 7. zo. 10.
DE KAAG Herv. Gem. 9.30 ds. Bakker,
Rk Kerk: zat. 7. zo. 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN Herv.
Gem. Dorpsk. 10 ds. Aarents, 6 kand. v.
Rijsbergen. Woudenberg.
Ontm.kerk 10 prof. dr. v.d. Beek. Val
kenburg. 6.30 ds. Gebraad, jeugddienst.
Ver. ter voorbereiding van een herv.
deelgemeente 'De Rank' te Katwyk (au
la P Groen-college) zie Katwijk
KATWIJK AAN ZEE: Herv Gem N.
Kerk 10 ds. Vroegindewey. 6 ds.
Schuurman.
O. Kerk 10 ds. Driebergen, 6 ds. v. Slie-
dregt
Ichthusk 10 ds. v Roon, 5 ds. De Jong.
Pnielk 9 30 ds v Sliedregt. 5 45 samen
zang. 6 ds. Driebergen,
Gr. v. Pr.school 10 ds. De Jong. Leiden;
Overduin 2.15 ds. Baas; De Hoeksteen
10 dovendienst, hr. v. Kempen.
Ver. ter voorbereiding van een herv
deelgemeente 'De Rank' te Katwijk (au
la P. Groen-college)' geen dienst
Geref K. Vr kerk 9.30 ds. Kersten. 6.30
ds. Snel, Rijnsburg;
Triumfatork. 9.30 dr. v. Oeveren,
R.burg, 5 ds. Kersten.
Geref. K. Vrijg. 10.15 leesd., 3.30 ds.
Heida.
Ned. Geref K.: 8.30 en 7 ds Janse, ha.
Chr. Geref. K.: 10 en 5 ds Slagboom
Vrije Chr. Geref. Gem. (Unizaal) 10 en 5
ds. v.d. Belt.
Geref. Gem. (Remisestr 10 en 5
Volle-evang gem. (Voorstr 100) 9 45
LEIDERDORP Herv. Gem en Geref
K. Dorpsk 10 ds Knorth. 3 ds Boven
berg. met gehandicapten, 6.30 ds. v.d.
Born;
Hoofdstr. 10 ds. Doesburg;
Scheppingsk. 9 en 10.30 ds. v.d. Born.
Elis.ziekenhuis 10 deken v. Zoelcn
Bapt gem. (wykgeb Zylkw10 hr.
Boo, Koudekerk.
Geref K 9.30 en 7 kand. Buikema,
Zw dam
Rk Kerk: zat. 7. zo. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP Herv Gem 9 30 ds.
Bergsma, 7 ds Quak, Viancn
Geref. K 8.30. 10.30 en 6 30 ds. Rang.
Geref K.(W Verlaat) 9.30 ds Bloem
kolk. Loosdrecht, 7 ds. Fernhout, Al-
Rk Kerk zat. 7.30,
i 10.30.
i 9. 10 30 en 12.
LISSE Herv Gem. Dorpskerk 10 ds.
De Gelder. 7 ds Biemond, West-Graft-
dyk. jeugddienst.
Pauluskerk 10 hr Stam. Nieuwkoop
Geref. K.: 10 ds. Boswyk, 7 zie herv.
gem
Geref K Vryg 8.45 ds. De Putter. 4.30
leesdienst
Ned. Geref K (Sal va ton) 9 ds. Schuur
man. 5 hr De Wit
Chr Geref K. 10 en 4 30 ds. v Dijken
NOORDWIJK Hen Gem Voorstr-
.(Binnen) 10 ds. v.d Lee. 5 ds Jongkind,
Brandwijk. 7 zondagavondviering.
Hoofdstr (Zee) 10 ds. v Achterberg.
Leiden. Buurtkerk 10 ds. Elgersma. gez
jeugddienst. 7 ds. Elgersma.
De Rank (Golfbaan) 10 kand Buitelaar
Geref K Hoofdstr. (Zee) 10 ds Kuiper,
7 ds. Elgersma;
Vinken). (Binnen) 9.30 ds. Elgersma. 7
ds Kuiper;
Stichtingskerk 11 ds Slofstra
Ned Prot Bond (aula O Zeew i 10 30
drs Uittenweerde. Naaldwijk
Rk Kerk Zee zat 7. zo 9 30 en 11.
Binnen zat 7. zo. 8. 10 en 11 30
De Zilk 10 ds. kalkman.
Rk Kerk Victork zat 7. zo 9 30 en 11
Jozefk zat 7, zo. 8.30 en 10
Pauluskerk 9 30 ds Kooman.
Gemeentecentrum (LQtW 10.30 dl
Spelberg. Utrecht 7 ds Vegter
Geref. k 10.30 ds. Heemskerk en ds
Vegter, 7 zie herv gem
Geref K Vr\jg 10 30 en 4 30 ds De Put
ter. ha
Ned Geref K (Gem centrum i 8 45 ds
De Lange. 4 ds Biewenga. Zoetermeer
Van Wijckerslooth 4 ds baart
Endegeest 9.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING
Herv. Gem 9 30 kand Beyer. Utrecht, 5
ds De Korte, opening jeugdweek in ge
ref. kerk
Geref K 9.30 hr Schoenmaker. 5 zie
herv gem
Rk Kerk zat 7. zo. 8. 9 30 en U .30.
ROELOFARENDSVEEN Rk Kerk
Mar. Pres. zat 7. zo. 8. 9.30 en 11
Petrus-B zat 7. zo 9.30 en 11 30
RIJNSATERWOUDE Herv Gem 9 30
kand. De Boo. Koudekerk, 7 ds Mole
naar. Scheveningen
Chr Geref. K 9 30 en 2.15
RIJNSBURG Herv Gem. Laurentius-
kerk 9 30 ds. v. Niel. 5 ds. Smaling,
jeugddienst.
Bethelkerk 9 30 ds. Smaling, 5 ds v
Niel
Geref K.: Petrak 9.30 ds. Snel, 5 ds.
Baayen
Imm.kerk 9 en 10 30 ds Baayen. 4 30 ds
Romein, jeugd-startdienst.
Mar kerk 9.30 ds. Damsma. 5 ds. Snel
Geref K. Vrijg
Chr Geref K 9 30 en 5 ds v Sorge
Evang. Christengem (aula mavo) 10
evang Niemeyer
Rk Kerk zat 7, zo 10 30.
Geref K 9 30 ds Ferwerda. mmv Pe
tra-jeugdkoor Leiden. 7 zie herv gem
Chr Geref. K.: 10 en 5 prof dr Velcma
Ned. Prot Bond (Jul.laan 17): 10 30
mevr Brostrom
Rk Kerk zat 7. zo 9 30 en 11
Geref K 9 30 en 6 30 hr v Well. N
Rk Kerk Aardam zo 9 en 12.
kerk Langeraar zat 7. zo. 8 30. 9 30 en
11.30.
VALKENBURG Herv Gem 10 en 6 30
ds. Vermeulen
Geref K. 9.30 ds. Hl n term an. Den
Haag. 6.30 prof dr vd Berg. Leiden
ha
Geref K Vryg 9 30 en 5 ds Heida
VOORHOUT Herv Gem 10 ds Bro
kerhof
Rk Kerk zat 7. zo 9. 10 30 en 11 45
week, by goed weer in Burg Berkhout
park. 7 ds De Jong. Leiden.
De Ontmoeting (Noordhofland) 9 30 ds
Bouhuys. Leiden.
Hulp en Heil Schaken botch) 10 ds
Lentz
Geref. K 9 30 ds. De Zeeuw Zie ook
herv gem
Geref K Vryg 10.15 en 3.30 ds Box
man. Ede
Aulagemeenschap Noordhofland 10.30
woorddienst
Rk Kerk Laur kerk zat 7. zo. 10 en
11.30.
M Godskerk zat 7. zo 10.30
Roetman, 6 30 ds v d Heuvel
Hoeksteen 9 30 ds Roetman. 6 30 ds
Cazander. Sommelsdyk,
Imm.kerk 9.30 ds Hulst. 7 ds. v Otte
ren. Obdam
Geref Kerk Kruisk 10 15 ds Oegema.
O.geest, 5 dienst.
Ontm kerk 10 ds v d Berg
9 30
WARMOND Herv. Gem 10 ds. Den
Tonkrlaar
Rk Kerk /at. 7. zo 8 30, 10 en 11.30
WASSENAAR Herv Gem 12 dienstin
herv kerk W..ijhmgg. - 1
4.30 ds. Zoutendijk. Noorden. 7 ds
Steenstra.
Kievietk 10 ds v Bruggen.
Messiask 10 ds v Waasbergen.
Dorpscentrum 9 30 ds Wolter*
Geref. K Zyliaan 10 ds. v.d Meulen, ha.
7 mevr ds v Andel. ha.
Zuid (Bloemcamplaan) 10 ds v d
Ned Prot Bond (Kerkdam) 10 30 ds.
Cuperus. Den Haag
Rk Kerk WiU zat 7. zo 9 30 en 11.
Jozefk zat 7. zo 9 30. 11 en 6 30
G Herderk zat 5. zo 9 en 11 30
WOUBRUGGF. Herv Gem 9 30 kand
Paul. Z meer 6 30 ds De Jonge Alphen
Geref K 9 30 ds Hemmes. O geest.
6 30 ds Damsma. Rijnsburg
Rk Kerk zat 7. zo 10
ZEVENHOVEN Herv Gem 9J0 ds
Kieldrr
Geref K 9 30 hr Taselaar. Alphen. 7 hr
v Duin, Noordwyk
Rk Kerk /at 7. zo 9 en 10 45
ZOETERWOUDE Herv Gem 10 ds.
Wolthaus
Rk Kerk St Jan zo 9 30 en 11
ZWAMMERDAM Herv Gem 10 ds
Goudswaard. Dirksland. 6 30 ds Haan
man. gez jeugddienst in geref kerk
(6 15 samenzang»
Geref K 10 tu v. Wallinga. 6 30 zie
