„Goed
Ed en dc
in nu
11
even d
e werkloos
meid
Achtergrond
-c
J
Het grillige leven van
de campagneleiders
i
i ir>
DONDERDAG 9 SEPTEMBER 1982
Varia
Als oud-Amsterdammer, en ie
mand die nog bijna dagelijks in
Amsterdam komt, moet ik altijd
smakelijk lachen om al die boe
ren en buitenlui die het 'dagje
Amsterdam' hebben afgeschaft
omdat het daar zo levensgevaar
lijk is. Je zou er niet meer, zonder
voortdurend schichtig om je heen
te kijken, veilig kunnen rondlo
pen! Terwijl u en ik en wij alle
maal weten dat Amsterdam, mits
je je niet in de verkeerde straten
waagt, een alleraangenaamste
stad is met toffe inwoners, vooral
op zulke dagen als de Uitmarkt
de binnenstad tot één grote
kunstmarkt maakt waar in twee
dagen tijd meer mensen van hun
belangstelling laten blijken dan
bij twee competitiedag en van de
eredivisie. En neem nou de wed
strijd Ajax-NAC, die zaterdag
avond gespeeld werd. Door fami
lieomstandigheden was ik ge
noodzaakt de tram te nemen in
plaats van de auto. Ik ben, zoals
u misschien weet, een verklaard
voorstander van de auto, niet al
leen omdat hij je, ondanks alle
handicaps die in het verkeer zit
ten ingebouwd, twee maal vlug
ger dan het openbare vervoer
van hot naar haar voert, maar
ook omdat hij je privacy be
schermt. Je privacy is in een
tram maar heel betrekkelijk, ten
zij je de kunst verstaat om je ge
heel in jezelf terug te trekken, zo
dat het buitengebeuren je niet be
reikt. Die kunst beheers ik helaas
nog niet. Ik zal u zeggen wat mij
tussen het Centraal Station en de
Kruislaan in de zes vierkante
meter tram waarin ik zat ge
beurt. Er zat een clubje Ajax-sup-
porters, een jongen of zes, om mij
heen. We reden over het Damrak,
en opeens zei een van die jon
gens: 'Ik zie Ellen! Met een goser!'
'Hand in hand?' vroeg een ander
rellerig. 'Met zijn arm om haar
schouder', deed een derde jongen
voor bij een vierde. Iedereen zag
in dat dit hoogst ernstig was. 'Je
moet je er niks van aantrekken',
zei een vijfde jongen, die geen
herrie wilde. Blijkbaar was die
eerste jongen een verstoten ex-
vriendje van Ellen, die nog rech
ten meende te kunnen doen gel
den. 'Ik ga eruit', zei die eerste
jongen. 'Kom op, we gaan mee!'
spoorde de tweede de anderen
aan: 'We schoppen hem in el
kaar!' - 'Laat 'r toch gaan', zei
die vijfde jongen weer, maar bij
de eerstvolgende halte tegenover
De Roode Leeuw sprongen vijf
jongens, eigenlijk op weg naar
Ajax, de tram uit, op jacht naar
die jongen ('van een kappers-
school' wist de vierde), die dat
meisje van de eerste kennelijk
had 'gekraakt'.
Ellen en die jongen hadden wel een
voorsprong, maar ze kenden het
gevaar niet, en bovendien lopen
Ajax-supporters allemaal op
Adidas-basketbalschoenen,
waarmee je hard kunt lopen. Een
paar haltes verder op het Rem-
brandtsplein stapte weer nieuw
vertier in. Een Marokkaans jon
getje, dat ging zitten, en een ou
dere, vermoedelijk ook Marok
kaanse jongen, die de tweejoeten
opvorderde, die de kleine jongen
(van twaalf?) van hem gestolen
had. Het had iets te maken met
stuff (ik heb het die oudere jon
gen later bij het Ajax-stadion ge
vraagd: hij was stuff aan het ver
kopen en die jongere was er blijk
baar met het geld vandoor ge
gaan: twee joeteri ofte wel twee
tientjes). Hij greep het jongetje
bij zijn jasje, en zei dat hij niet
lang meer te leven had als hij die
twee joeten niet teruggaf. 'Ik heb
ze niet', zei het jongetje, dat een
sigaret opstak. Bang uitgevallen
was hij niet. 'Pak je mes dan als
je durft', zei de grotere jongen,
die dreigde dat hij hem desnoods
met een bijl te lijf zou gaan, -
maar die had hij, zo te zien, ge
lukkig niet bij zich. Toen hij het
jongetje even met beide handen
omhoogdrukte van zijn zetel, heb
ik die grotere jongen toch maar
even aan zijn jasje getrokken,
want je kunt wel altijd SCHRIJ
VEN dat de mensen niet met de
armen over elkaar moeten toe
zien als er terreur wordt bedre
ven, maar dan moet je het, als
dat zo te pas komt, ook wel
DOEN. 'Een beetje kalm aan
graag', zei ik sussend, 'Bemoei je
d'r niet mee!' zei de grotere jon
gen, 'hij heeft twee joeten van me
gestolen. Van mij mag-ie stelen
zoveel als-ie wil, alleen niet van
mij!'
Gelukkig bleef hij de rest van de rit
dadeloos naast de joetenjatter
staan, totdat deze, een paar hal
tes voor het Ajax-stadion, uit
zichzelf aanbood mee naar bui
ten te gaan en het akkefietje daar
af te handelen, als jongens onder
elkaar. Even dacht ik nog unifil-
lerig: zal ik ook uitstappen om
toezicht te houden en er morgen
afrondend over te kunnen schrij
ven (want mijn hele leven staat
in dienst van de lezers), maar ik
aarzelde te lang, de tramdeuren
sloten alweer, ik kon me verder
ontslagen voelen van alle verant
woordelijkheid. En dat allemaal
tijdens één tramrit, op die zes
vierkante meter in mijn onmid
dellijke nabijheid! Ik snap dan
ook echt niet waarom die boeren
en buitenlui altijd zo 'terror-
stricken' door Amsterdam lopen
en trammen: misschien is er in al
die andere vierkante meters van
die lijn 9 wel helemaal niets ge
beurd!
De stemmen zijn geteld. De campagnebu
reaus bergen hun propagandamateriaal
weer op. Het was een korte, maar spannen
de verkiezingsstrijd. Tijdens de laatste da
gen vóór de verkiezingen volgden vier on
zer verslaggevers de slag om de kiezers
gunst. Louis Engelman, Sjak Jansen,
Weert Schenk en Kees Tops bleven tot en
met gisteravond in de buurt van de cam
pagneteams van PvdA, WD, D'66 en
CDA. Hierbij hun verslag.
Vóór woensdagavond weigert Kees Bode, campag
neleider van de Partij van de Arbeid, uitdrukkelijk
zich aan een voorspelling van de verkiezingsuitslag
te wagen. Zijn prognose is van persoonlijker aard:
„Als we winnen ga ik eens stevig door het geluid.
Dan wordt het eindelijk een keer feestvieren. Wil je
me woensdagavond nog spreken, kom dan voor
tien uur, want anders ben ik dronken".
Heeft Bode nog enige kans op een feestje, evenals
zijn collega Gerlof Boosman van de WD, bij D'66
maakt men zich nauwelijks nog illusies, zeker na
het grote televisiedebat aan de vooravond van de
verkiezingen. Campagneleider Jan Veldhuizen, in
mineur: „We hebben geen vaste achterban. Dat
wreekt zich nu. De mensen stemmen niet graag op
een verliezer". En Ries Smits van het CDA wacht,
schijnbaar ongehinderd door de vele verkiezings-
onderzoeken die de christen-democraten zetelver
lies beloven, rustig het uur van de waarheid af.
Kees Bode gunt zich het feestje wel. Verontschuldi
gend: „In de tien jaar dat ik campagneleider ben
geweest hebben we een paar keer goed gewonnen,
maar konden we de zege niet uitbundig vieren. In
1972 omdat onze verkiezingspartner D'66 drama
tisch verloor en in 1977 omdat toen de treinkaping
in Drenthe gaande was".
Touringcar
We treffen hem vrijdagmiddag
in Den Bosch aan in de luxe
touringcar (bar-telefoon-toi-
let-video) waarmee de PvdA
op reis is. Den Uyl en Marcel
van Dam 'doen' Brabant.
Kees hoeft niet mee, hij gaat
straks eten met de afdeling
Woudrichem. „Mijn werk is
gedaan, de politici moeten
het zelf verder invullen".
Zoals elke morgen hebben de
partijtop en de campagne-
ploeg vergaderd over de tak-
tiek van die dag. „Ik houd de
actuele politiek bij. Breng in
waarop gereageerd kan wor
den. Je moet zorgen steeds
weer wat nieuws te kunnen
brengen", zegt Bode. Als
hoofd voorlichting van de
PvdA heeft hij ervaren dat de
media een steeds belangrij
ker rol in de campagnes zijn
gaan vervullen.
„Vooral radio en televisie.
Sommige lijsttrekkers spelen
daar met allerlei fratsen op
in. Moeten opeens op een mo
tor in beeld, op een surfplank
of racefiets. Het gaat dan niet
meer om inhoudelijke zaken.
Ik vind dat ze daarmee onvol
doende waardering voor hun
eigen vak opbrengen".
Dat niet alle campagneleiders
er zo over denken, bewijst
WD's Gerlof Boosman, die
de ochtend na Remmers' tv-
ontmoeting met Ed Nijpels
triomfantelijk op zijn partij
voorzitter Jan Kamminga af
stapt. „En Jan, heb je het ge
zien gisteravond? Nee? Wat
jammer nou, want we hebben
gescoord hoor, werkelijk fan
tastisch gescoord!"
Interview
Even verderop bereidt lijsttrek
ker Nijpels zich voor op een
interview dat Lous Haasdijk
hem ten behoeve van een
WD-televisiespot zal afne
men. Boosman neemt de on
derwerpen die ter sprake zul
len komen nog even met hem
door. „Okay Ed, werkloos
heid". Nijpels pakt zijn bloc
note en leest in telegramstijl
voor: „Overheid geeft teveel
uit, bedrijven maken geen
winst meer maar verlies,
nieuwe bedrijven komen er
niet meer bij..." Boosman:
„Goed Ed, volgend onder
werp: de ambtenaren".
Nijpels later: „Gerlof is een va
derfiguur. Hij is letterlijk
mijn steun en toeverlaat, op
wie ik dag en nacht een be
roep kan doen. Elke ochtend
nemen we de kranten door en
bepalen we op welke uitlatin
gen van de collega-politici we
zullen reageren en op welke
niet. Zo geeft Gerlof de hele
dag door adviezen, maar die
hoef ik uiteraard niet op te
volgen. Ik behoud immers de
eindverantwoording. In de
diverse debatten moet ik het
per slot van rekening hele
maal zelf doen".
Hoewel het CDA zijn leden, bij
monde van campagneleider
Ries Smits, „een sterk inhou
delijk gerichte campagne" in
het vooruitzicht heeft ge
steld, is ook deze partij niet
vies van enige franje aan de
verkiezingsstrijd. De pro
gramma's van CDA-manifes-
taties in Kcrkrade en Nijme
gen vermelden bijvoorbeeld
muzikale attracties als de
drumband Antonius. het
koor St. Lambertus, het kin
derkoor Stella Mares, Willy
Schoobens Big Band en de
christelijke show- en drum-
band Door Vriendschap
Sterk - omdat, zoals Ries
Smits in het programma
boekje schrijft, „vanzelfspre
kend aan deze vreugdevolle
dingen niet voorbijgegaan
hoeft te worden".
De avondvullende CDA-verkie-
zingsparades worden voorts
visueel nog wat opgepept
door de aanwezigheid van
een koppel fris ogende jonge
meisjes die sprekers van en
naar het podium geleiden,
bloemen uitdelen en verder
voornamelijk aanwézig zijn.
Volgens een CDA-jongeren-
bestuurder uit Limburg ge
tuigt het optreden van dit
'promotieteam', dat ook op
straat CDA-folders uitdeelt,
van de wat meer agressieve
aanpak van de campagne in
vergelijking met die van vo
rig jaar. En ook andere
CDA'ers beamen dat dit heel
wat lekkerder oogt dan te
genstander 'Joop in zijn zak
kige pak'.
De campagne van D'66 valt in
deze hectische dagen vooral
op door de opeenstapeling
van een ongeëvenaarde hoe
veelheid blunders. Er is een
tijd geweest dat politieke par
tijen jaloers waren op de
campagnejongens van de de
mocraten. Zij waren de eer
sten die gebruik maakten van
een reclamebureau, met alle
succesvolle gevolgen van
dien. Dit jaar bakt D'66 er
evenwel helemaal niets van,
zoals oplettende waarnemers
met de tenen krom in de
schoenen vaststellen.
Misère
Een klein staaltje van de cam
pagnemisère. Ondanks slui
tende afspraken verschijnt
de partijtop niet op een vra
genuurtje bij de Haagsche
Courant. Bij Radio Oost arri
veert de lijsttrekker op een
moment dat de uitzending
bijna is afgelopen. VARA's In
de Rooie Haan laat hij maar
helemaal schieten, omdat hij
alleen met lijsttrekkers wil
debatteren en niet met 'back
benchers' als Lubbers en Van
Thijn. Bij de opening van een
lichtmastenfabriek zegt Ter-
louw dat hij het bedrijf ge-
makkelijk.kon vinden, omdat
de masten al van verre zicht
baar waren; bedoelde masten
behoorden echter niet tot de
fabriek maar tot een plaatse
lijk voetbalveld en waren
door de concurrent geplaatst.
Voeg dit alles bij de recente,
voor D'66 in verkiezingstijd
niet erg gunstige politieke
verwikkelingen (Terlouw
lijsttrekkerschap, afspraken
met Shell en Esso, gedraai
over samenwerking met de
WD, een onhandige ma
noeuvre van Lambers-Hac-
quebard met betrekking tot
de dumping van radio-actief
afval, versoepeling van nor
men voor kolenstook, snel
weg door Amelisweerd en
toestemming voor lozing van
chemicaliën in de Noordzee)
en men begrijpt dat campag
neleider Jan Veldhuizen
geen gemakkelijke tijd door
maakt. „Alles heeft effect",
zegt hij gelaten. Op alle kri
tiek valt volgens hem heel
wat af te dingen, maar in de
verkiezingsstrijd gaat het om
beeldvorming. „Je moet in de
verdediging, maar daar heb
je veel tijd en ruimte in de
media voor nodig".
De vier grote partijen voeren
uiteenlopende campagne-
strategieën. De PvdA heeft
voor een voorzichtige opstel
ling gekozen. Bode: „We stel
den geen voorwaarden voor
af. met uitzondering van de
rakettenkestie. Geen scherpe
aanvallen op andere partijen.
De mensen zijn daar volgens
mij niet in geïnteresseerd. Er
is een crisis. Dan moeten de
politici niet over de straat lig
gen rollen. Daar is niemand
mee geholpen".
De WD stond bij de vorige Ka
merverkiezingen op verlies
en voerde zodoende een de
fensieve campagne Nu zijn
de kansen gekeerd en voert
de partij een offensieve cam
pagne. Boosman: „De opinie
peilingen wijzen uit dat we
nu de WD-stemmers sowie
so wel krijgen. Daarom mik
ken we nu op de 18 procent
zwevende kiezers". Met na
me richt men zich daarbij op
Noord-Brabant. Door voort
durend te hameren op de ne
gatieve invloed van de CDA-
loyalisten op die partij zou
Nijpels in het Brabantse al
menig CDA-zieltje voor de
WD hebben weten te win-
Omgekeerd hebben de chris
ten-democraten hun zinnen
gezet op overlopers uit het li
berale kamp. Ries Smits:
„Wij leggen er in onze cam
pagne natuurlijk de nadruk
op dat de PvdA verantwoor
delijk is voor de kabinets
breuk en dat daarom deze
verkiezingen nodig waren.
Maar toch moeten onze kie
zers van de WD komen.
Daarom steden we vooral
veel aandacht aan de ver
schillen van het CDA met de
liberalen In Haaren en Rijns-
burg hebben we fors naar de
WD uitgehaald. Men moet
weten dat het tussen de WD
en ons nog helemaal niet
voor de bakker is".
Bestaan niet
Over de mogelijk negatieve in
vloed die de loyalisten op de
CDA-campagne uitoefenen,
wil Smits kort zijn. „Er be
staan eenvoudig geen loyalis
ten. Het loyalisme is in mei
1981 overleden". Zijn lijst
trekker is daar minder van
overtuigd. In een recent
vraaggesprek met deze krant
zei hij: „Onder meer de zaak
van het loyalisme speelt een
niet te miskennen rol in de te
ruggang van het CDA. Dat
blijft een ongemak. Maar
er is, nu er goede afspraken
zijn gemaakt, op een redelij
ke manier mee te leven".
En in Kerkrade hoorde zater
dagavond een bomvolle Ro-
dahal, die overigens geheel in
overeenstemming met het
CDA-campagnehandboek
'een campagne-indruk'
maakte, erevoozitter Steen
kamp nog veel betekenend
zeggen: „Degenen die ons nu
in de steek laten, of - erger
nog - de party van binnenuit
ondermijnen, dragen een ge
weldige verantwoordelijk
heid!"
De strategie van D'66 is erop
gericht om het eigen beleid
van de partij te verklaren
Jan Veldhuizen „Er is de op
tische vertekening dat CDA
en D'66 één pot nat is. Maar
D'66 heeft het niet slecht ge
daan in de regering. Het kost
tijd om dat uit te leggen. Wat
dat betreft zat er lyn in de
campagne. Alleen hebben we
niet genoeg tyd gehad om
herstel te krygen".
Dat herstel wordt evenmin
bevorderd door uitspraken
van de invloedrijke demo
craat Gernt-Jan Wolffensper-
ger, wethouder te Amster
dam. Deze liet zich in het
ochtendblad Trouw uiterst
negatief uit over de D'66-be-
windsheden. Het is moeilyk.
zei hij, om grote wapenfeiten
te noemen. Jan Veldhuizen
noemt dit optreden dom.
„Zeker voor de verkiezingen
moet je de club bijeen hou
den". Een zakelijke campag
ne - daartoe hebben de demo
craten besloten. „Ons pro
gramma leent zich niet voor
kermis; wy moeten met een
serieus verhaal het land in",
aldus Veldhuizen.
Het slot van de verschillende
campagne krijgt gestalte in
het grote televisiedebat, ook
dit jaar gevoerd onder de des
kundige leiding van Jaap van
Meekren. Gerlof Boosman.
die de afgelopen weken nau
welijks van Ed Nypels' zijde
is geweken, blyft ook in de
NOS-studio in zyn buurt om
hem tijdens de muzikale in
termezzo's zo nodig nog wat
aanwijzingen te kunnen ge
ven. Afgelopen zondag is bij
Nijpels thuis zorgvuldig de
taktiek bepaald en is uitge
dokterd welke de gevoelige
plekken van de drie oppo
nenten waren. Direct voor de
uitzending zit Nypels er dan
ook ontspannen bij - het haar
wat warrig, maar dat is geen
bezwaar: „Zo is hij nou een
maal".
Twee collega-lijsttrekkers zijn
op het oog minder ontspan
nen. Terlouw is de gehele
dinsdag door het campagne
team gecoached voor het be
langrijke optreden en wacht
gespannen de uitzending af.
En ook het gezicht van Van
Agt staat strak; hy heeft zich
enkele uurtjes, verspreid
over dne dagen, met Ries
Smits op het debat voorbe
reid, maar neemt in de koffie
kamer van de studio nog ge
jaagd zyn papier door.
Te veel
Joop den Uyl (een kenner „Hy
heeft weer een veel te grote
stapel paperassen bij zich")
moet het zonder zyn campag
neleider stellen. Kees Bode is
aanwezig by de slotavond
van zijn campagne in Gronin
gen. Den Uyl lijkt er niet on
der te lyden, oogt redelyk
ontspannen.
Niemand onderschat de in
vloed die van het debat kan
uitgaan. Er is immers nog 18
procent van het electoraat te
verschalken. Na afloop kan
de WD tevreden zyn Ed
Nypels heeft het erg goed ge
daan. Ries Smits noemt het
optreden van Van Agt kort
weg 'goed'. „Van die 18 pro
cent pakken wy er een paar",
zo verwacht hij toch niet erg
optimistisch. De stemming in
het D'66-kamp is uitgespro
ken beteuterd. „Als je op
winst staat, zoals vong jaar
maken routen weinig uit; je
gaat eraan voorbij. Maar in
een verliessituatie wegen ne
gatieve effecten zwaarder",
zegt Veldhuizen veelbeteke
nend.
Woensdagavond. Het uur van
de waarheid. Kees Bode is
een half uur voor de door
hem gestelde limiet (21.30
uur) nog tamelyk fris. Zo
juist heeft Den Uyl zijn in
grote getale toegestroomde
aanhang in 'De Meervaart' in
Amsterdam toegeroepen:
„De PvdA is terug in de ra
ce". Gejuich, geklap en een
gescandeerd 'Jopie, Jopie'.
Bode fronst zijn wenkbrauwen.
Hij is er nog niet gerust op.
„Zenuwen", zegt hij, „altijd
zenuwen op zo'n avond. Wor
den we toch nog de grootste?
Maar dan? Wat doet het CDA
dan? Toch met de WD? Ik
heb de ruk naar rechts ge
zien. Dat wis je niet zomaar
uit".
Jan Veldhuizen, die niet alleen
zijn kamerzetel moet inleve
ren, moet ook nog kntiek
slikken. Minister Zeevalking
van Verkeer en Waterstaat zei
voor de radio dat een ander
soortige campagne gevoerd
had moeten worden: „We zyn
niet duidelijk genoeg ge
weest".
Veldhuizen hierover: „Dit
pnkt Vooral omdat Zeeval
king geen wezenlijke sugges
ties heeft geleverd voor een
andere campagne Ik zal het
maar beschouwen als een
tijd vullende opmerking"
De campagneleider zegt niet te
vrezen binnen de party ver
antwoordelijk te worden ge
steld voor het geweldige ver
lies. Toch zal hy zich niet
meer beschikbaar stellen
voor de leidipg van de cam
pagne: „Ik heb nu negen
campagnes meegemaakt Dat
vind ik zelf voldoende. Een
andere ploeg moet maar eens
aan de slag. Ik heb misschien
een aantal blinde vlekken ge
kregen. Wellicht wordt het
dan een andere campagne.
Maar je kan toch niet meer
verkopen dan er in de winkel
staat".
Uitbundig
De WD waant rich in Oetel-
donk, zo uitbundig wordt in
het Bossche Casino de onver
wacht grote verkiezingswinst
gevierd. 'Edje. zo'n goeie
hebben wy nog nooit gehad',
klinkt het volop in het Casi
no. 'Edje. Ed je', scandeert
een overvolle zaal onder aan
voering van een dolgelukkige
campagneleider Gerlof Boos
man. Met de handen omhoog
hoste men door het gezel
schap heen.
Temidden van steeds sipper
ogende CD A-aanhangers in
de Utrechtse Jaarbeurs tref
fen we Ries Smits. „Ja. we
hebben verloren", moet hy
bekennen „Maar of dat nou
aan de campagne ligt' Nee
hoor. de campagne was goed.
Ik zie de oorzaken meer in re
cente kabinetsbeslissingen,
de ambtenarensalarissen, het
verlies van koopkracht, de
vermeende sloop van de
AOW. En ook de manier
waarop de WD actie tegen
ons heeft gevoerd, als zouden
wy een verdeelde kamerfrac
tie hebben, het loyalisme, ja.
waarvan ik nog steeds zeg dat
dat niet bestaat Nee. ik had
verwacht dat wij 48 zetels
zouden behalen en de PvdA
43. Verkeerd beoordeeld, in
derdaad. Maar de campagne
was picobello".
