Gadaffi's
Derde Weg
leidde naar
vooruitgang
verveling
en
i
Het isolement
van een kolonel
en zijn oliestaat
PAGINA 20
Extra
MAANDAG 6 SEPTEMBER 1982
Sinds een groep officieren op de ochtend
van de eerste september 1969 de macht
overnam in het koninkrijk Libië, is de
naam van kolonel Moeammar Gadaffi
onverbrekelijk verbonden met de olierijke
zandwoestijn die een oppervlakte beslaat
van vijfmaal Frankrijk. Bijna 13 jaar
achtereen is de kolonel in het nieuws
geweest en kan hij zich erop beroemen met
nauwelijks drie miljoen inwoners tot de
erfvijanden van supermacht de Verenigde
Staten te behoren.
In de wereldpolitiek spreekt de een van
een sluwe volksmenner, de ander van een
gestoord persoon. Maar wie hij ook moge
zijn, Moeammar Gadaffi is een van de
meest omstreden figuren van het huidige
wereldtoneel.
Moeammar Gadaffi:
kwaaie pier in de
wereldpolitiek.
(Foto AP)
Er gaat nauwelijks een
dag voorbij of de Libi
sche leider Gadaffi
haalt de wereldpers
wel. Olieprijzen, islami
tisch socialisme, fusies
met andere Arabische
landen, bedreiging van
het westen en militaire
avonturen in Afrika
zijn maar een willekeu
rige greep.
Verder is hij nog een filosofisch
kruisvaarder die in navolging
van Mao zijn eigen Groene
Boekje heeft uitgegeven, een
schraal werkje waarin hij de
theorie van zijn 'Derde Uni
versele Theorie' onthult. Het
problemen die de wereld teis
teren.
En de meest kenmerkende uit
latingen van het boekje - zo
als 'vertegenwoordiging is
een falsificatie van de demo
cratie' - sieren nu de straten
van Tripoli waar de Libische
leider de laatste weken had
verwacht uit te groeien van
retorisch president tot voor
zitter van de Organisatie van
Afrikaanse Eenheid en
woordvoerder van het zwarte
continent.
Vijanden
Gebrek aan vijanden heeft de
Libische leider niet. In Ame
rika wordt hij beschouwd als
'vijand nummer een' en 'de
gevaarlijkste man ter wereld'.
Temidden van deze uitlatin
gen en beschuldigingen is
het erg moeilijk de ware Ga
daffi te vinden. Natuurlijk, er
behoeft maar ergens op de
wereld een strijd of tegenstel
ling te zijn en er verschijnen
berichten dat Libische olie
dollars de strijd aanwakke
ren. Maar wat is er werkelijk
aan de hand?
Gadaffi is een volksleider, een
politicus die weigert zijn
woorden te laten verzanden
in een politiek gebrabbel
waarmee je alle kanten uit
kunt. Waar andere wereldpo
litici altijd wel een opening
houden om op hun woorden
terug te keren, spreekt de nu
bijna 40-jarige Libische lei
der zich onomwonden uit tot
ontsteltenis van zijn buren in
Afrika en elders.
Bovendien is hij overtuigd isla
miet, een geloofsovertuiging
die in de westelijke wereld
steeds meer als een bedrei
ging wordt ervaren. Islamiti
sche concepties kloppen niet
met het christelijke wereld
beeld en daarmee passen zij
ook niet bij de wereldorde zo
als het Westen die ziet.
Gadaffi is dus de kwaaie pier in
de wereldpoltitiek en zijn
naam is synoniem met ter
reur en onverantwoordelijk
heid. Maar hoe denken zijn
Libische onderdanen daar
over? Ten tijde van het be
wind van de reactionaire ko
ning Idris Senussi kende het
land eigenlijk maar één enkel
exportprodukt: de uitvoer
van ruw ijzer, verzameld op
de slagvelden van de Tweede
Wereldoorlog waar generaal
Rommel en zijn tegenstan
ders hun vernietigende oor
logstuig achterlieten. Nu
hebben ze de beschikking
over gratis scholing, gezond
heidszorg en andere sociale
verworvenheden.
Vooruitgang
Gadaffi als filosofisch kruisvaarder: zijn uit spraken
sieren de straten in Libië. ifomgph
Sloppenwijken in de steden
Tripoli en Benghazi hebben
plaats gemaakt voor nieuwe
flatgebouwen, kantoren en
hotels. Het gemiddelde inko
men per hoofd van de bevol
king is gestegen van 2000 dol
lar in 1970 tot bijna 10.000 in
1980. Kleurentelevisies, ste-
reo-apparatuur, video en één
of meer auto's per gezin zijn
gebruikelijk. Bovendien
streeft de regering ernaar om
in 1985 voor iedereen een
goed huis gereed te hebben.
Door de bijzondere economi
sche omstandigheden - de Li
bische olie-inkomensten be
droegen in 1981 40 miljard
gulden - is Gadaffi erin ge
slaagd voor de gehele bevol
king een hoger levenspeil te
bereiken en zelfs zijn bitter
ste vijanden moeten toege
ven dat niet een kleine kliek,
maar werkelijk iedere burger
deelt in de olie-opbrengsten.
Gaat het de burger materieel
voor de wind, op andere ter
reinen heeft de Libische be
volking moeten inleveren ter-
wille van Gadaffi's culturele
volksrevolutic die tot doel
heeft de bevolking zelf te la
ten regeren en de staats
macht over te nemen. Uit
gangspunt daarbij is de uni
versele derde theorie van Ga
daffi, de derde en enige weg
die ingeslagen moet worden
na het falen van het atheïs
tisch communisme en het
materialistische kapitalisme.
De derde weg predikt een \^>rm
van op de koran gebaseerd
socialisme, die elke uitbui
ting onmogelijk moet maken.
De westerse parlementaire
democratie wordt als waarde
loos beschouwd omdat ze ge
baseerd is op een vertegen
woordiger voor een groep
mensen. En vertegenwoordi
ging vindt Gadaffi oplichte
rij. omdat zowel politici als
politieke partijen slechts
macht nastreven om die uit
eindelijk voor onderdruk
king te gebruiken.
Uitgestorven
De directe democratie, zoals
Ghadaffi die nastreeft, werd
al in 1973 in de praktijk ge
bracht door de vorming van
volkscomités (zo'n 15 a 20
personen) die de basis vor
men van de volksmacht. Dit
systeem werd verder uitge
werkt in basis-volkscongres
sen en tenslotte het 1000 man
sterke Algemeen Volkscon
gres. De naam van Libië
werd veranderd in Arabisch
Libisch Volks-Socialistische
Jamahiriya, waarbij Jamahi-
riya het beste vertaald kan
worden als 'Staat van de Mas
sa's'. Over het feitelijke func
tioneren van dit systeem is
vrij weinig bekend, alhoewel
het op lokaal niveau goed
lijkt te lopen.
Daar betreft het de bouw van
woningen, wegenaanleg, op
zetten van landbouwprojec
ten en andere zaken die van
direct belang zijn voor de be
volking. Officieel moeten ook
zaken als oorlog en vrede,
buitenlandse politiek en der
gelijke aan de basis worden
besproken maar in feite zijn
de beslissingen daarover
voorbehouden aan de kleine
leidinggevende groep rond
Gadaffi.
De praktijk van het islamitisch
socialisme is duidelijk merk
baar. Waar in andere Arabi
sche landen juist de vele klei
ne winkeltjes, markten en
kraampjes om aan te eten
voor een levendig en karakte
ristiek stadsbeeld zorgen,
lijkt Tripoli een uitgestorven
stad. Met drastische maatre
gelen werden in 1981 privé-
handel en privé-ondernemin-
gen vrijwel geheel afgeschaft.
De eigenaren kregen een ver
goeding en werden in de ge
legenheid gesteld dienst te
nemen in een van de enorme
staatssupermarkten die de
traditionele soukhs hebben
vervangen. De supermarkten
zijn rijk voorzien en winst-
vrij. Uitsluitend de kosten
om de supermarkten draaien
de te houden worden bere
kend. Maar het systeem heeft
ook een zeer menselijke scha
duwzijde.
Verveling
Er is een toenemende verveling
ontstaan, alsmede een gebrek
aan ondernemerszin. De
prikkel in de vroegere eigen
zaak, om door bijvoorbeeld
dienstverlening klanten te
trekken, ontbreekt nu geheel.
Door het eigen initiatief, uit
welke nobele motieven dan
ook, te doden is in wezen een
soort passief verzet ontstaan.
Dat verzet richt zich niet zo
zeer direct tegen de praktijk
van het islamitische socialis
me maar het is juist de pas
sieve houding die fnuikend
kan worden.
De jongere generatie Libiërs
heeft nooit de armoede ge
kend die hun ouders ertoe
bracht Gadaffi's politiek te
aanvaarden en die hen inder
daad ook de beloofde voor
spoed heeft gebracht. De jon
gere generatie is opgegroeid
in een sfeer van welvaart en
rijkdom, waardoor er tijd
overblijft om te denken aan
een soort ontplooiing die niet
geheel past in de huidige ma
nier van geprogrammeerd
denken.
Onder Gadaffi lijkt Libië een
geïsoleerd land te zijn gewor
den, burcht van terrorisme
en een zandhoop die je liever
links laat liggen. Maar toch
heeft zijn optreden beteke
nis, want het weerspiegelt de
moeizame verandering en
overgang van een achterge
bleven en onbetekenend ko
ninkrijk in een moderne
oliestaat. Zijn verder reiken
de aspiraties, vooral het on
vermoeibaar nastreven van
de 'eenheid van de Arabische
natie', wekken zowel in eigen
land als elders in de Arabi
sche wereld nog steeds geest
drift op.
Maar het lijkt vooral zijn trots
en die van het Libische volk
te zijn, die hem de weg der
geleidelijkheid uit het oog
doet verliezen. Na jaren van
onderdrukking en Italiaanse
bezetting verwierf het Ver
enigd Koninkrijk Libië in de
cember 1951 de onafhanke
lijkheid en was daarmee de
derde Afrikaanse staat die op
eigen benen mocht staan. Op
dat moment wa? Libië niet
meer dan een federatie van
drie vrij onafhankelijke pro
vincies - Tripolitania in het
noordwesten, Cyrenaica in
het noordoosten en Fezzan in
het zuiden - die slechts ver
bonden waren door sociaal-
culturele factoren.
Woestijn
koloniale systeem de wereld
aan haar toebehoorde. Van
daag de dag zijn de verhou
dingen gewijzigd en treden
andere ideologieën en gods
dienstige opvattingen naar
voren. Hun exponenten wor
den verguisd en als gevaar
lijk beschreven.
Reagan
Voor het eerst in hun vaak
bloedige geschiedenis voelen
de Libiërs zich één en wen
sen niet langer in de pas te lo
pen van andere landen en
systemen. Gadaffi is ervan
overtuigd dat nieuwe opvat
tingen en fiolosofieën hun
oorsprong vinden in de woes
tijn.
Zelf gaat hij daar graag naar te
rug om te mediteren, omdat
in die onmetelijke vlakte
sprake is van direct contact
tussen hemel en aarde. De
woestijn is ook de plaats
waar hij de rechtvaardiging
vindt voor zijn puriteinse in
stelling. Want de ideoloog
van de Libische revolutie
heeft één grote zekerheid,
'Tegenslagen voor vooral de
Arabische zaak zijn terug te
voeren op de menselijke
zwakheid en verdorvenheid,
op een tekort aan waar geloof
en een afwijking van de mo
rele voorschriften van de is
lam'.
De islam is zijn leidraad en
daarmee waarschijnlijk ook
de oorzaak van de vijand
schap die hij oproept. Want
in het Westen is de islam nog
steeds slecht begrepen en
wordt het geloof beschouwd
als expansionistisch en ge
vaarlijk. Chomeini ligt nog
vers in het geheugen en is
nog steeds een feit, terwijl de
Pakistaanse dictator Zia ul
Haq ook al islamitische nei
gingen vertoont die hem in
het Westen niet in dank wor
den afgenomen.
Eeuwenlang heeft de westerse
christelijke wereld haar gang
kunnen gaan omdat door het
Vooral Ronald Reagan heeft
Gadaffi uitgekozen als zijn fa
voriete tegenstander. Hij
heeft economische sancties
tegen het land afgekondigd
waardoor Libië juist meer
sympathie kreeg van andere
Arabische landen. De Ameri
kaanse aanvallen hebben Li
bië in de Afrikaanse en Ara
bische wereld meer aanzien
gegeven dan zijn vroegere es
capades op het politieke to
neel konden bewerkstelligen.
En uit gesprekken met diplo
maten in Tripoli blijkt duide
lijk dat zij niet erg zijn inge
nomen met de Amerikaanse
pogingen de topconferentie
van Afrikaanse Staten te la
ten mislukken, omdat Rea
gan Gadaffi het voorzitter
schap van de OAE niet gunt.
In het laatste jaar heeft de Li
bische leider zijn uiterste
best gedaan om een beeld
van gematigdheid en verant
woordelijk leiderschap uit te
stralen. De Verenigde Staten
zijn daar niet op ingegaan en
hebben Gadaffi laten vallen
als een baksteen.
Daarmee hebben ze het ver
waarloosde continent Afrika
geen dienst bewezen, inte
gendeel. Want een Afrika dat
in twee kampen is verdeeld
dreigt nog gemakkelijker dan
voorheen speelbal te worden
van de supermogendheden.
Dat mag dan van pas komen
in het geo-politieke spel van
de grootmachten, maar het
zal zeker niet tot voordeel
van Afrika strekken.
En het ontnemen van het voor
zitterschap van Gadaffi van
de OAE betekent een opge
drongen radicalisering van
de toestand in Afrika, waarin
Libië ongetwijfeld een rol zal
gaan spelen. Ongetwijfeld zal
de Libische leider binnen
kort weer uitspraken doen
die de staat van isolering lij
ken te bevestigen. Alleen
heeft Gadaffi dit keer niet de
isolatie gekozen, maar werd
ze hem opgedrongen.
Een van de staatssupermarkten in Tripoli, die particuliere bedrijfjes hebben verdrongen.
