c
Bayreuth: Poona van de Wagneriaan
c
c
J
Is genieten van ongehoord mooie muziek op de Groene Heuvel gevaarlijk?
3
Scheepvaart
ra
ZATERDAG 7 AUGUSTUS 1982
Kunst
BAYREUTH (GPD) - Of ik gek was geworden? Zo ongeveer rea
geerden de meeste vrienden en kennissen, aan wie ik vertelde
dat ik dit jaar naar de Wagner-Festspiele in Bayreuth zou gaan.
Sommigen werden boos. Wist ik dan niet dat Wagner een sme
rige antisemiet was geweest? Was het me ontgaan dat de nazi's,
fr met Adolf zelf vooraan, deze componist als hun huismusicus
beschouwden? En al die mensen, die nu nog zoveel moeite
doen om naar Bayreuth te gaan, zijn toch voor het grootste deel
oud-nationaal-socialisten, die tijdens de Wagner-opera's in het
Festspielhaus dromen van de grote tijden van weleer. En daar
zul je maar tussen zitten.
Precies een week voor ik naar Bay
reuth vertrek, publiceert het
Wéstduitse weekblad Der Spie
gel een interview met Hartmut
Zelinsky. Deze germanist en po
liticoloog, kunst- en muziekvor-
ser beweert, dat er een directe
lijn is te trekken van Wagners
laatste opera Parsifal naar de
gruwelen en de volkerenmoord
I van de nazi's. Parsifal, honderd
jaar geleden voor het eerst in de
muziektempel van Bayreuth op
gevoerd, als voorloper van de ho
locaust?
Zondagmiddag 25 juli worden de
Wagner-Festspiele met de een
eeuw oude Parsifal geopend. On
der het première-publiek de mi
nister-president van Beieren,
Franz Josef Strauss, de West-
duitse minister van buitenlandse
zaken, Hans Dietrich Genscher,
de vrouw van bondskanselier
Schmidt, Loki, de burgemeester
van Hamburg, Klaus von Dohna-
nyi, de minister van binnenland
se zaken, Gerhart Baum, de bur
gemeester van Berlijn, Richard
von Weizsaecker, talloze diplo
maten, veel jongeren.
Moeten die nu allemaal in een her
opvoedingsgesticht worden ge
stopt? Moet de 39-jarige jood Ja
mes Levine, die chef van de Me
tropolitan in New York is en dit
jaar de jubileumsopvoering van
Parsifal dirigeert, zich laten „ent-
nazifizieren"? Want Zelinsky
denkt immers dat „iedereen die
de Parsifal hoort, zich aan dit
stuk blootstelt en, zelfs als hij de
religieus-ideologische achter
grond niet kent of niet kennen
wil, ook een heel bepaalde be
reidheid opwekt zich positief
met Wagners instelling bezig te
houden..."
Maar in hetzelfde interview zegt
Zelinsky ook, dat hij niemand zal
beschimpen die zich „Wagner-
zalig" aan de „Ring", de „Tris
tan" of de „Parsifal" overgeeft.
Voor de openingsdag van de
Festspiele had ik geen kaart ge
kregen, dus ik kon er nog een
week over nadenken of ik naar
de tweede opvoering van de zo
omstreden en met mystiek van
het avondland zwangere Parsifal
zou gaan. Misschien zou ik al na
de opvoering van Tristan en Isol
de meer dan genoeg van Wagner
en zijn clan hebben.
Waarom wilde ik eigenlijk naar
Bayreuth? De hevige muziek van
Richard Wagner vind ik mooi,
maar me er totaal aan overgeven,
er om te kunnen huilen, geens
zins. Nee, ik wilde vooral naar de
„Groene Heuvel", zoals de plaats
heet waar het Festspielhaus in
Bayreuth staat, omdat het me zo
Duits leek. Dus op weg, nadat de
persafdeling van de Festspiele
een paar maanden geleden be
vestigd had dat ik vanaf rij 24 in
het midden de hele cyclus van
vijf opera's kon bijwonen.
Omstreden
Richard Wagner heeft Bayreuth
hoogstpersoonlijk uitgezocht als
vestigingsplaats voor zijn eigen
operagebouw. De kunstenaar
was al tijdens zijn leven een we
reldberoemd, hoewel omstreden,
man die werkelijk aanbidders en
vooral ook aanbidsters had. Hij
liet zich aanspreken en omschrij
ven als „meester" en vond het
geen overdreven gedachte een
soort religieuze beweging te
stichten, waarvan hij uiteraard
de „god" zou zijn.
Koning Ludwig II van Beieren, die
zoveel „gekke" dingen heeft ge
daan als het bouwen van kitsche
rige sprookjeskastelen als
Neuschwanstein, was, sinds hij
op jonge leeftijd de „Lohengrin"
hoorde, in de ban van Richard
Wagner. Vooral door zijn finan
ciële hulp kon het Festspielhaus
Richard Wagner: omstreden maar intrigerende kunstenaar.
in Bayreuth worden gebouwd.
Zoals het trouwens de vraag is of
Wagner zonder koning Ludwig
wel geworden zou zijn wat hij
uiteindelijk was. Vandaar ook
dat een buste van de Beierse ko
ning voor de ingang van de Wag-
ner-villa Wahnfried in Bayreuth
staat.
Bayreuth was vanaf het begin een
plaats waar Otto Normalverbrau-
cher (de spreekwoordelijke ge
wone man) niet in de meerder
heid was. Wellicht met uitzonde
ring van de Tweede Wereldoor
log, toen de Festspiele op Hitiers
bevel als Kriegsfestspiele moes
ten doorgaan teneinde duizen
den in de strijdkrachten van de
Führer dienende en voor een
groot deel gewond geraakte sol
daten weer op te peppen.
Juwelen
Als ik maandagmiddag om onge
veer half drie Bayreuth binnenrij
en de bordjes Festspielhaus volg,
blijkt al snel dat er ook anno 1982
geen „democratisch volksfeest"
in de Wagner-stad wordt gevierd.
Smoking-heren en in het lang ge
klede en met veel juwelen ver
sierde dames vallen op. Meestal
komen ze niet uit pensionnetjes
en ze stappen ook zelden in een
volkswagen.
Op de Groene Heuvel wordt het te
gen half vier echt druk. De ter
rassen buiten worden inderdaad
bevolkt door meestal in gala ge
klede bezoekers. Op de bloem
bakken. voor de rode salvia's, zit
ten niettemin vertegenwoordi
gers van het „gewone" volk,
maar zichtbaar niet om Wagner-
werken te zien en te horen, maar
meer om het Festspielvolk gade
te slaan. In de binnen als een am
fitheater gebouwde Wagner-mu-
ziektempel gaan ongeveer 1800
mensen. Kaarten kosten tussen
de 30 en 180 mark. Van de eerste
zyn er maar weinig; trouwens, de
meeste fans willen graag de
duurste kaarten, want dan zie je
veel meer.
Voor de ingang van het kaartenbu-
reau lopen zeker twintig mensen
die via bordjes voor hun buik
aangeven dat zij nog kaarten zoe
ken. Sommigen hebben geluk.
Het is echter beslist af te raden
zomaar naar Bayreuth te gaan in
de hoop op een toegansbifjet
voor een of meer van Wagners
opera's. Je kunt ook niet bij een
theaterbureau kaarten voor Bay
reuth bestellen. Die moeten
schriftelijk worden aangevraagd
en wel ongeveer een jaar vooruit.
Per jaar doen dat echter zo'n
300.000 mensen en er zijn gedu
rende een maand Festspiele in
totaal niet meer dan circa 57.000
plaatsen beschikbaar. Toch, wie
helaas niet over speciale contac
ten beschikt maar gewoon blijft
proberen, kan er redelijkerwijs
vanuit gaan dat hü na een aantal
jaren aan de beurt komt.
Tristan en Isolde begint net als de
andere opera's, nu met uitzonde
ring van de Fliegende Hollander,
om vier uur 's middags. Kwart
voor vier wordt vanaf het balkon
van het Festspielhaus een keer
een fanfare geblazen, vijf minu
ten later twee keer en nog eens
vijf minuten later drie keer. Dan
is dus het laatste moment aange
broken om het toegangskaartje
te laten afscheuren door een in
lichtblauwe bloes en donker
blauwe lange rok gestoken eind
examenleerlinge uit de stad. Die
uitverkoren meisjes verdienen
zo hun biljetten voor het festival.
Akoestiek
In het Festspielhaus zit je op een
vrijwel rechte houten klapstoel.
Geen armleuningen en behalve
voor dwergen geen mogelijkheid
de benen over elkaar te slaan.
Moet de wagneriaan verplicht lij
den of gingen de constructeurs
er bij de bouw vanuit dat het ver
toonde zo buitengewoon zou
zijn, dat alle aardse gevoelens
zouden verdwijnen? De waar
heid is, geloof ik. dat dat hout in
eerste instantie om financiële re
denen is gekozen. Later is er nog
wel eens aan gedacht wat aan het
Festspielhaus en ook aan de zit
plaatsen te veranderen, maar in
middels was gebleken dat de
akoestiek zo goed was dat men
maar alles bij het oude heeft ge
laten.
Tristan en Isolde begint. Ik zit er
muisstil bij en bedenk dat de
muziek, de zangers en zangeres
sen en de koren op de „Groene
Heuvel" inderdaad anders, in
drukwekkender klinken dan el
ders. Of verbeeld ik me dat maar,
onder de indruk van al het gedoe
er omheen? In elk geval is het
Bayreuther Festspielorchester
uniek. Het bestaat sinds 106 jaar,
speelt echter maar gedurende
twee en eenhalve maand per jaar
en voortdurend in wisselende
bezetting. Je hoort het orkest
wel, maar ziet het niet, want
„meester" Richard Wagner vond
dat het onder het podium moest
zitten. Daarom wordt de muziek
als het ware gefilterd doorgege
ven, via het toneel naar de zaal.
De „dienende opgave" neemt het
orkest zeer serieus.
Alweer met uitzondering van de
Fliegende Hollander worden de
andere opera's twee keer door
een pauze van welgeteld een uur
onderbroken. Het publiek gaat
naar buiten, drinkt een glaasje
sekt (4 mark) of champagne (7
mark), maar je kunt ook thee,
koffie, cola, bier, worstjes, taar
tjes bestellen. In de restaurants
op de heuvel van Bayreuth. die
overingens meer op kantines lij
ken dan op drie-sterren-eethui-
zen kan gegeten worden. Het is
handig om vooraf te reserveren.
Er wordt heftig geflaneerd en lo
gischerwijs dus ook bekeken.
Als gezegd, de meeste heren in
smoking - soms zelfs Beierse uit
voeringen daarvan met veel
knoop- en kettingwerk - en da
mes in het lang. Maar er lopen
ook spijkerbroeken rond. Veel
heren hebben een klein ringetje
op hun revers bevestigd. Dat zijn
leden van het genootschap
„Vrienden van Bayreuth". Die
worden met voorkeur behandeld
als het gaat om het kragen van
toegangskaarten, maar daar be
talen ze dan ook voor. De 2300
„vrienden" leggen voor het vol
gend jaar, als de „Ring des Nibe-
lungen" na een afwezigheid van
twee jaar in het honderdste sterf
jaar van Richard Wagner in een
nieuwe uitvoering op de planken
komt, een miljoen mark op tafel.
Portret
Bayreuth is een soort Poona voor
de „wagnenaner" Eigenlijk
moet je daar op zijn minst een
keer geweest zijn om te laven aan
de bronnen van de pure Wagner-
interpretatie. Dat geldt niet al
leen voor talloze Duitsers. Fran
sen, Italianen, Amerikanen, Ja
panners en zeker ook Nederlan
ders, maar ook voor de uitvoe
renden. die met heel wat minder
gage genoegen nemen dan in de
andere grote operatempels tei
wereld, hoewel ze allemaal tot de
top van hun branche behoren.
Poona? Er liep gedurende een
week een Nederlander rond. die
aan een zilveren ketting het por
tret van Richard Wagner had
hangen. Op het Festspielhaus
wappert een vlag met een W er
in. In de tuin van de villa Wahn
fried. waar Richard en Cosima
Wagner begraven liggen, worden
aan het begin van de Festspiele
kransen gelegd.
Richard Wagner blijft een omstre
den maar tegelijkertijd een van
de meest intrigerende en fascine
rende kunstenaars van de 19de
eeuw.
Ben ik, na zo'n twintig uur Wagner
in het Bayreuther Festspielhaus
inderdaad gek geworden? Onzin.
Ik heb op de Groene Heuvel ook
niet de beruchte Schmisse (litte
kens die vechtende en meestal
zeer behoudende of misschien
wel reactionaire studenten oplie
pen) zien glinsteren in het zon
licht. zoals Harry Mulisch ooit
schreef. Bg de Parsifal ben ik
niet op de gedachte gekomen dat
het ging om een ideologisch
werk van gevaarlijk formaat
Vaak vond ik het ongehoord
mooie muziek. Naïef, gevaarlijk?
Ik weet het echt niet
HANS AMESZ
Bioscopen
Leidse bioscopen
LUXOR (121239): "Sharsky's Machine",
da. 14.30, 19.00 en 21.30 uur. Zo: 14.00,
16.30, 19.00 en 21.15 uur, 16 jr.
LIDO 1(124130): "Porky's pikante pret
park", da. 14.30, 19.00 en 21.15 uur. Zo:
14.30, 16.45, 19.00 en 21 15 uur, 16 jr.
LIDO 2: "The Border", da. 14.30, 19.00
en 21.15 uur. Zo: 14.30, 16.45 en 21.15
uur, 16 jr.
LIDO 3: "Honky Tonk Freeway", da.
,19.00 en 21.15 uur, al.
Kindermatinee: "Lekker lui genieten",
da. 13.45. Zo ook: 16.45 uur.
LIDO 4: "De rechter en de linker hand
van de duivel", da. 14.30, 19.00 en 21.15
uur. Zo: 14.30, 16.45, 19.00 en 21.15 uur,
al.
STUDIO (124130): "Sound of music",
da. 14.30 en 20.00 uur, al.
TRIANON (123875): "Twee pechvogels
in de rimboe"da. 14.3Q, 19.00 en 21.15
uur. Zo: 14.15, 16.30, 19.00 en 21.15 uur,
al.
REX (125414): "Roze konijntjes op het
hete spoor", da. 14.30, 19.0 en 21.15 uur,
16 jr.
Nachtvoorstelling: "Pbrnopoesjes in
het wilde westen", vrij en za: 23.30 uur,
16 jr.
(Bioscopen Alphen
^voor reserveringen 01720-20800)
EURO 1: "Megaforce", da. 13.30, 18.30
en 21.00 uur. Zo: 13.30, 16.00, 18.30 en
21.00 uur. al.
Nachtvoorstelling: "Escape from Alcan-
traz", za 24.00 uur, 16 jr.
EURO 2: "Porky's pikante pretpark"da.
13.30,18.45 en 21.15 uur. Za: 13.30, 18.30
en 21.00 uur. Zo: 13.30, 16.00, 18.30 en
21.00 uur, 16 jr.
Nachtvoorstelling: "Porky's pikante
pretpark", za, 24.00 uur, 16 jr.
EURO 3: "Raiders of the lost ark" da.
18.45 en 21.15 uur. Do. vrij, ma en di
ook: 13.30 uur. Zo: 16.15, 18.45 en 21.15
12 jr.
Kindermatinee: "Dik Trom weet raad",
za, zo en woe: 13.45 uur.
EURO 4: "Twee pechvogels in de rim
boe", da. 13.30, 18.45 en 21.15 uur. Za:
13.30,18.30 en 21.00 uur. Zo: 13.30,16.00
en 21.00 uur, al.
Nachtvoorstelling: "Een wild Zweeds
blondje", za: 24.00 uur, 18 jr.
i 15.30; i
i t/m
20.00
"City of living dead", vrij en za 21.30
uur; zo 18.15 uur, 16 jr.
"Trè fratelli", zo 21.00 uur; ma en di
22.00 uur, 16 jr.
Kindermatinee: "Frank en Frey", da.
14.00 uur.
Bioscoop Katwijk
(Voor reserveringen 01718-74075)
CITY 1: "Zij noemden hem Platvoet",
14.45, 18.45 en 21.15 uur. al.
CITY 2: "Convoy", da. 18.45 en 21.15
CITY 3: "Ik ben Joep Meloen", da. 14.45
en 18.45 uur, al.
"Die Bleierne Zeit", da. 21.15 uur, 16 jr.
Exposities
Scheepvaartinformatie over
de grote en kleine vaart
kunt u van maandag tot en
met vrijdag telefonisch ver
krijgen via nummer
071-144941, toestel 218. Bel
len tussen 9 en 12 uur.
Rijksmuseum van Oudheden - Rapen
burg, t/m 3/10, Beelden van Behnasa,
Egyptische kunst uit de Romeinse Kei
zertijd, ma t/m za 10-17 uur, 13-17 uur.
Rijksmuseum voor Volkenkunde -
Steenstraat 1, t/m 3/10, 'Indianen van
Mexico, Azteken in 't verleden, Nahua's
van heden', ma t/m za van 10-17 uur,
zon- en feestdagen van 13-17 uur.
Museum Boerhaave Steenstraat la, t/m
5/9, tentoonstelling 'Het Kloppend
Hart', 10 jaar cardiologie in Nederland^
Museum De Lakennal: Expositie Thea
trale Collectie Hans van Oosterom, t/m
28 augustus
Museum De Lakenhal: Expositie "Jo-
han de Vries: van symbolist tot realist,
schilderijen en tekeningen 1914-1940", V
m 15 augustus
Ziekenhuizen
Bezoekuren St. Elisabeth-Ziekenhuis: hoofdverpleegkundige
specia-
Ongevallendienst
ziekenhuizen Leiden
Ongevallendienst elke dag Academisch
Ziekenhuis behalve van dinsdag 13.00
uur tot woensdag 13.00 uur (Diacones-
senhuis) en van vrijdag 13.00 uur tot za
terdag 13.00 uur (Elisabeth-ziekenhuis).
Volwassenen: dagelijks van 14.00-14.45
en van 18.30-19.30 uur. Klasse afd: dage
lijks van 11.15-12.00 uur, van 14.00-14.45
uur en van 18.30-19.30 uur
Kraamafdeling: dagelijks van 11.15-
12.00 uur (alleen voor echtgenoot)
le kaarten verstrekken.
Bezoektijden Kinderkliniek
Dagelijks 15.00-15.45 uur en 18.30-19.0C
i 15.00-16.00 i
18.30-19.30 Bezoektijden kinderafdelingen
Bezoekuren
ziekenhuizen
Diaconessenhuis - doorlopende be
zoektijd van 16.00 uur tot 20.00 uur; met
uitzondering van:
- de kinder- en jongerenafdeling: dage
lijks van 14.00 uur tot 19.00 uur.
de afdeling intensieve zorg: uitslui
tend na overleg met het hoofd van de
afdeling.
Sportmedisch Advies Centrum:
Blessurespreekuur: Elisabethzieken-
huis Leiderdorp, 's maandags van 19.30-
20.30 uur.
Kinderafdeling: dagelijks van 15.00-
18.30 uur.
Afdeling C.C.U. (hartbewaking) dage
lijks van 14.00-14.30 uur en van 19.00-
19.30 uur.
Intensieve verpleging: dagelijks van
14.00-14.30 uur en van 19.00-19.30 uur.
Academisch ziekenhuis
Tel. 269111
/oor alle patiënten (behalve kinderen)
zijn de bezoekuren als volgt:
Elke dag: 14.15-15.00 uur en 18.30-19.30
Avondbezoekuur afdeling Verloskunde
18.00-19.00 uur.
Praematurenafdeling dagelijks van
14.30-14.45 uur en van 18.30-18.45 uur
Bezoek aan ernstige patiënten
Elke dag: 14.15-15.00 uur en 18.30-19.00
uur. (Alleen voor ouders van kinderen
kar! er een afwijkende tijd afgesproken
worden met de hoofdverpleegkundige).
Alphen aan den Rijn
Rijnoord:
Bezoektijden 's middags 14.30-15.15
uur, 's avonds 18.30-19.30 uur. Extra be
zoek voor de hartbewaking: 's ochtends
11.00-11.30 uur. Extra bezoek voor va
ders op de kraamafdeling 's avonds
19.30-20.30 uur. Kinderafdeling 's mid
dags 14.30-15.30 uur, 's middags alleen
voor ouders 14.30-18.30 uur
Geluidshinder
Schiphol
Klachten over geluidshinder van vlieg
verkeer van en naar Schiphol kunnen
dag en nacht worden gemeld bij het in
formatiecentrum Geluidshinder Schip
hol (tel: 020-175000).
FRED BASSET
I Wij moeten in L
Vissegem zijn
Daar moet ik voorbij.
tk zet u er sff
u by
gebruiken (worst mei
voorbeeld jachtworst
knoflook
nootyet), maar ook ge
wone gekookte Gelder
*e of boterhammen
kleine dobeUteenye*.
ten koken in «en bo-
dempje water Sn yd
•perziebonen in stukje*
en kook die hoogstens
10 minuten Da verhou
ding tussen worst en
groenten bepaah u rrlf
naar gelang u meer een
2 theelepel» mosterd,
mespunt suiker en rout.
Peper en geraspte ui of
fijngeknipt bieslook
naar smaak Vermeng
'BrJz'Sf™
Jes radys
de koelkast
WIN A BORN
(0u({c:rltieuius
7 Augustus 1982.
Honderd jaar geleden stond in
de krant:
- De politie te Parijs heeft een
prachtigen slag geslagen, door
twee en dertig melkverkoopers,
die juist bezig waren hun waar
te vervalschen, op heeterdaad
te betrappen. De politie had
zich verstopt op de plaats waar
's morgens de melkverkoopers
hun waar uit de wagens haal
den. Men kan zich een voorstel
ling maken van de verwonde
ring dier vervalschen, die juist
op het oogenblik dat zij het wa
ter lustig in de melk lieten loo-
pen, door een sterke macht met
vier commissarissen van politie
aan het hoofd, overrompeld
werden.
Uit Nieuw-York wordt ge
meld, dat de groote werksta
king der werklieden in de ijzer
fabrieken de derde maand is
ingetreden. De kans dat zij
haar doel bereiken zal vermin -
derd. In twee maanden hebben
de werklieden ongeveer acht
mill toen dollars aan loon verlo
ren. De Jabnkanten hebben tn-
tusschen hunne machinerieën
verbeterd en willen nu den ar
beid met andere werklieden
hervatten De eigenaars van
zestien fabrieken zijn in eene
schikking getreden, maar eerst
nadat de werklieden uan Het
meerendeel hunner eischen af
gezien hadden De eigenaars
uan dertien fabrieken hebben
nieuw werkvolk aangenomen.
Vijftig jaar geleden
- De bijzondere rol, die de ra
dio in China gespeeld heeft tij
dens het dreigend oorlogsge
vaar met Japan, heeft de regee
ring doen besluiten het zender
net te vergrooten. De Marconi-
maatschappij heeft opdracht
gekregen tot het bouwen uan
twee nteutue zenders uoor ge
richte telefonie en uier ont-
vangstsrntions.
- In Bicknetl. m het stakmgsge-
bted in Indiana (VS hebben
de georganiseerde mijnmerkeri
de mijngebouuien in brand ge
stoken uan een met ntet-georga-
niseerde arbeiders ged reuen
steenkolenmijn. Alle gebouwen
Zijn tot den grond toe afge
brand
