c
Niemand in Polen durft
toekomst te voorspellen
D
Raport Wagner:
geen vrijheid-
blijheid-kwestie
„Adempauze" voor de walvissen
Legerleiding,
vakcentrale en
partij voor
enorm dilemma
ZATERDAG 7 AUGUSTUS 1982
Meningen
Behalve misschien de Kerk heeft niemand
in Polen een antwoord op de vraag hoe het
nu verder moet met het land na bijna ze
ven maanden oorlogstoestand. De Poolse
militare machthebbers, de Poolse Commu
nistische Partij en de verboden onafhanke
lijke vakcentrale Solidariteit staan voor
een dilemma, waarvan de toekomst af
hangt van Polen als onafhankelijk land. De
Poolse bevolking ziet over het algemeen
geen enkele uitweg. Ze zijn boos, apa
thisch en diep teleurgesteld.
Generaal Wojciech Jaruzelski en zijn militaire raad
gevers staan voor het dilemma hoe zij zonder ge
zichtsverlies de macht kunnen teruggeven aan de
vervallen Communistische Partij. De geografische
ligging van Polen en de gebondenheid aan het War
schaupact bieden vrijwel geen alternatieven. Daar
komt nog bij dat een, niet door communisten gere
geerd Polen, op den duur voor het Kremlin onaan
vaardbaar is. De Polen weten dat zij accepteren dat,
althans tijdelijk.
Een archieffoto van stakende werknemers op de Leninwerf. Nu op 1 augustus het akkoord met het
bewind om geen stakingen meer te organiseren is afgelopen, dreigen op 16 en 31 augustus nieuwe acties en
demonstraties.
In zijn toespraak van 12 juli
voor het Poolse parle
ment, om daar even op te
rug te komen, heeft Jaru
zelski echter toch in alle
duidelijkheid gezegd dat
er geen schijn van kans is
op een terugkeer naar de
toestand van vóór augus
tus 1980 - toen de Commu
nistische Partij alles, ge
centraliseerd, onder con
trole had. Er wordt nu
hard gewerkt aan de de
centralisatie van de macht
van de partij, aan - op het
economische vlak - de ex
port van industriële pro-
dukten te stimuleren en
ook om de structuur van
lonen en prijzen te hervor
men. In deze richting zijn
enkele stappen gedaan,
maar deze zijn door de be
volking niet in dank aan
vaard.
Jaruzelski heeft ook nadrukke
lijk gesteld dat hij voorstan
der is van een vakbondssys
teem dat onafhankelijk is van
de staat en van de Commu
nistische Partij. Wel moet de
vakbond die Jaruzelski voor
staat het socialistische sys
teem onderschrijven en die
nen. Generaal Jaruzelski
weet dat hij door deze uit
spraak voor het Kremlin een
dwarsligger is, net zoals hij
dat is door zijn verklaringen
dat de paus altijd in Polen
welkom is en door zijn vast
houdendheid aan een bezoek
van de paus, al zou het 't vol
gend jaar zijn.
Meningen op deze
pagina zijn voor
rekening van de
auteurs
Jaruzelski weet dat als hij maar
een centimeter over de
schreef gaat, de dreiging van
een Russische interventie le
vensgroot aanwezig blijft. Als
de generaal te weinig conces
sies doet, in de vorm van bij
voorbeeld vrijlating van gein-
terneerden, loopt hij het ge
vaar van uitbarstingen van
geweld in eigen land, die ook
tot een Russische interventie
kunnen leiden. Als hij niet
snel de macht aan de partij
overdraagt en de militaire
junta naar de achtergrond di
rigeert, zou er een moment
kunnen komen dat als gevolg
van de pijnlijke westerse
sancties het geduld van de
Sowjet-Unie opraakt. Als hij
de macht aan de Communis
tische Partij overdraagt, weet
hij aan de andere kant van te
voren dat er een niet meer te
controleren chaos in het land
kan ontstaan.
Partij uitgedund
De Communistische Partij in
Polen heeft bijna geen reden
meer van bestaan. De oppor
tunisten zijn gevlucht. De
meest corrupte partijleden en
de getrouwen van de onaf
hankelijke vakcentrale Soli
dariteit zijn gevallen onder
het zwaard van de zuiverings
acties. Er blijft alleen nog een
bescheiden kern van oudge
dienden van de partij over.
Tijdens de laatste vergade
ring van het centrale comité
van de partij, half juli, die aan
het probleem van de jonge
ren was gewijd, heeft de par
tijleiding tot haar ontsteltenis
moeten vaststellen dat zij
minstens één, zoniet twee ge
neraties jonge Polen tegen
zich in het harnas heeft ge
jaagd en dat er geen opvol
gers zijn, zeker niet van ka
derniveau.
Ook heeft de partijleiding moe
ten vaststellen op grond van
klachten uit de lagere rangen
van de partij dat de corruptie
nooit zo gewoekerd heeft als
nu. En dat ook geen enkele
bijzondere rechtbank, zoals
onlangs is ingesteld voor de
berechting van vroegere cor
rupte hoge partijfunctiona
rissen (onder wie de vroegere
partijsecretaris Edward Gie-
rek, die tien jaar aan het
hoofd van de Poolse Commu
nistische partij heeft gestaan)
het vertrouwen van de Pool
se bevolking kan herstellen.
De Poolse Communistische
Partij is nog minder dan ooit
tevoren in staat het land on
der de huidige uitzichtloze si
tuatie te besturen.
Dilemma Solidari
teit
De verboden vakcentrale Soli
dariteit, die ondergronds nog
uiterst actief is en die on
danks alles door velen nog
wordt gezien als de enige
hoop op een leefbare toe
komst onder welk regime
dan ook, staat eveneens voor
een dilemma. Op 1 augustus
was het akkoord afgelopen
waarbinnen zij zich verplicht
heeft geen stakingsacties te
organiseren. De leiding van
Solidariteit, ondergronds of
niet, weet dat elke groot
scheepse actie de vrijlating
van nog geintemeerden en de
verdere „normalisering" te
genhoudt.
Maar Solidariteit weet ook wat
van haar wordt verwacht. De
afgelopen week heeft de on
dergrondse leiding van Soli
dariteit in Warschau zich uit
gesproken tegen het voeren
van acties, maar een paar da
gen later berichtte een ander
deel van de ondergronds
werkende vakcentrale vanuit
Gdansk, dat besloten was om
op 16 en 31 augustus op te
roepen tot massale protestde
monstraties.
De vakcentrale weet dat als zij
zich naar buiten al te rustig
gedraagt, zij misschien het
recht van inspraak verspeelt
op de besluiten die worden
voorbereid en op de geplande
besluiten over de toekomst
van de vakbeweging in zijn
totaliteit in september. Soli
dariteit is theoretisch bereid
tot overleg over andere vak
bondsstructuren, maai
blijft zonder meer eisen da
eerst de geintemeerden moe
ten worden vrijgelaten en dat
degenen die gevangenisstraf
hebben gekregen wegens
overtredingen tegen het mili
tair decreet amnestie krijgen.
En dat de vakbond het recht
krijgt normaal en onafhanke
lijk te functioneren.
Sancties
Niemand is ingenomen met het
voorstel van generaal Jaru
zelski om de macht over te
dragen aan een raad van mi
nisters met, naar wordt aan
genomen, hemzelf als voor
zitter. Er wordt ook ernstig
getwijfeld of dit de westerse
handelspartners zou bewe
gen tot het opheffen van de
handelssancties. Maar de
Poolse bevolking is zich
daarnaast meer dan ooit be
wust dat, wat zij ook doet, de
toekomst van het land en zijn
bevolking niet in handen ligt
van de Polen zelf. De beslis
singen worden - naar gelang
de belangrijkheid van het on
derwerp - in het Kremlin ge
nomen of het Kremlin stemt
in met in Polen genomen be
slissingen. Deels worden be
slissingen ook bepaald door
de houding van degenen in
het Westen die kredieten ver
strekken, ongeacht of het lan
den zijn of afzonderlijke
bankinstellingen
„Wij hebben niet zoveel tijd
meer", is de opmerking die
herhaaldelijk wordt gemaakt.
Wat er gebeurt als deze onze
kere tijd voorbij is wordt ver
schillend beoordeeld en
waagt eigenlijk niemand te
voorspellen. Burgeroorlog,
opstand, hongersnood of
overname door het Kremlin,
de Polen zijn ervan overtuigd
dat als er niet een lading won
deren op hen afkomt, zij voor
een niet te vermijden cata
strofe staan.
Anton Koene is correspondent
in Wenen en bericht regelma
tig over de situatie in Polen.
In zijn tweede en laatste beschouwing over het werk van
de commissie Wagner gaat Henk Vredeling in op de voor
delen van vrije loononderhandelingen. Het eerste artikel
verscheen vorige week donderdag op deze pagina.
Een ding moeten we voorop stellen. De kritiek op ons stelsel in het
rapport van de Commissie-Wagner geldt niet de doelstelling van
het beleid. Die luidt, om het in de woorden van de partij waartoe
ik behoor te zeggen een rechtvaardige spreiding van inkomen.
kennis en macht. De kritiek slaat veel meer op de methode waar
mee men deze doelstelling tracht te bereiken. In alle landen om
ons heen kent men een vrije-loonpolitiek zonder overheidsin
grijpen in de loononderhandelingen. Hier en daar begint men
daar een uitzondering op te maken ten aanzien van de automati
sche prijscompensatie, bijvoorbeeld in Italië, Belgie en Frank
rijk. In Duitsland is de automatische prijscompensatie in de ca
o's sinds jaar en dag verboden.
Door Henk Vredeling
Het rapport van de Commissie-Wagner sluit daarop aan. De prijs-
indexatie wil men algemeen verbieden, niet alleen in de cao's,
maar in alle overeenkomsten, dus ook bijvoorbeeld in huurover
eenkomsten of bij de tarieven voor de zelfstandige beroepsbeoe
fenaars. Verder dienen de loononderhandelende partijen van te
voren te weten wat de gevolgen zijn van loonsverhogingen. De
overheid zou daarbij zelf het voorbeeld kunnen geven door met
de ambtenarenorganisaties in vrij overleg een loon- en salaris
peil overeen te komen, zoals zij dat verantwoord acht. De ambte
naren behoren daarbij volledig vrij te staan, dat wil zeggen: hun
dient het stakingsrecht te worden toegekend.
De salarisverbetering die de ambtenaren krijgen vormt het richts
noer voor de verhoging van de uitkeringen volgens de volksver
zekeringen, zoals aow, aaw en een algemene voorziening als de
Bijstandswet. Het woord „richtsnoer" is bewust gekozen. Het
dient geen automatische koppeling te zijn. Als de ambtenaren
sterk willen denivelleren bijvoorbeeld, moet de sociale zeker
heid niet automatisch het gemiddelde van de ambtenaren vol
gen. De sociale zekerheid dient te worden aangepast op grond
van een politieke beslissing en niet volgens de computer. Dat
kan inhouden dat de uitkeringen procentueel meer omhoog
gaan dan het gemiddelde ambtenarensalaris, maar afhankelijk
van de politieke besluitvorming kan het ook minder zijn.
De kiezers dienen dat beleid bij verkiezingen te beoordelen en niet
het rekenmodel van de WAM (Wet Aanpassingsmechanismen
heet dat in onze technocratie) mag de doorslag geven.
Wat de lonen betreft moet, voor de belangrijkste onderhandelin
gen beginnen, bekend zijn wat de regering een verantwoord ni
veau vindt. Ze moet dat niet alleen maar in fraaie volzinnen en
ambtelijk proza duidelijk maken, maar metterdaad, door de ver
hoging die zij haar ambtenaren geeft. Indien het bedrijfsleven
hogere loonstijgingen overeenkomt, moet zij die herstellen door
een verlaging van de overheidsbijdragen aan de sociale verzeke
ringen en een verhoging van de werknemerspremie. De onder-
nanaeienae partijen moeten van tevoren weten dat dit hun bo
ven het hoofd hangt. Ook hier moet men niet millimeteren, maar
met globale bedragen werken. De rest laat men over aan het
vrije overleg tussen werkgevers en een vrije vakbeweging.
Verder moet de overheid werken aan een kaderovereenkomst tus
sen werkgevers, werknemers en verantwoordelijke ministers.
Dat wil in de praktijk zeggen: tussen de Stichting van de Arbeid,
en de ministers van social zaken en werkgelegenheid, economi
sche zaken en binnenlandse zaken. In deze kaderovereenkomst
kan de regering haar plannen bekendmaken over de ambtena
rensalaris en, net minimumloon en de sociale uitkeringen, in
clusief de overheidsbijdrage aan de sociale-zekerheidsstelsels.
Op basis daarvan onderhandelen de werkgevers en werknemers
over een nationaal advies voor verbeteringen in de sfeer van
lonen en andere arbeidsvoorwaarden. Ook de maatregelen voor
de werkloosheidsbestrijding, inclusief de herverdeling van de
arbeid, kunnen hiervan deel uitmaken.
Voorafgaand aan deze onderhandelingen kan de Tweede Kamer
de politieke lijnen trekken tijdens de algemene beschouwingen
die elk jaar op basis van de ingediende begroting begin oktober
worden gehouden. De onderhandelingen tussen regering en
Stichting van de Arbeid dienen uit te monden in een nationale
kaderovereenkomst, die voor wat het regenngsbeleid betreft
uiteindelijk onderworpen blyft aan het toezicht in de Tweede
Kamer.
Deze uitwerking staat niet letterlijk in het advies van de Commis
sie-Wagner. maar is er wel het logisch gevolg van. Dat gevolg
moet gegeven worden door de centrale werknemers- en werkge
versorganisaties. Samen met de regering en volksvertegcnwo
ordiging. Het valt dus nog wel wat mee (of tegen?) met die vrij
heid-blijheid van de Commissie-Wagner.
Ir. Henk Vredeling is lid van de commissie Wagner.
Wordt de walvis spoedig echtmet rust gelaten? het lijkt er wel op nu de Internationale Walviscommissie
(IWC) onlangs in het Engelse Brighton besloot de commerciële vangst van deze grootste levende zoogdie
ren per 1985 te verbieden. Een moratorium, heet dat, zoals dat indertijd ook gold voor de blauwe vinvis en
de Groenlandse walvis. Het besluit van de IWC mag best historisch worden genoemd. Toch zitten er nog
wel wat haken en ogen aan, zoals uit bijgaand artikel blijkt.
Eens waren er zo'n tweehonderd
duizend, nu zijn er nog maar een
luttele twaalfduizend: de blauwe
vinvis, met zijn ongeveer 130 ton
het grootste levende zoogdier
van vermoedelijk alle rijden. In
één vangstseizoen, dat van 1930-
'31, werden er zelfs bijna dertig
duizend gedood. Het duurde tot
1965 voordat een moratorium
(tijdelijk vangstverbod) voor de
ze dieren van kracht werd. En
wat te denken van de buitrug.
Voor de Tweede Wereldoorlog
waren er nog een goede honderd
duizend, nu nog slechts om en
nabij de achtduizend... Schrij
nende voorbeelden van de jacht
op walvissen, zoals die al eeu
wenlang plaatsvindt.
De acties tegen die massale slacht
partij zijn van recenter datum.
Greenpeace, een van de interna
tionale milieuorganisaties, houdt
zich daar bijvoorbeeld pas sinds
1975 mee bezig. Acties met de
Rainbow Warrior, met rubberen
bootjes die zich voor de kolossa
le Russische walvis-fabrieks-
schepen manoeuvreerden, ze
haalden al vaak de nieuwsmedia.
Sinds 1978 vecht de organisatie op
een ander terrein voor het beëin
digen van de jacht op walvissen.
Onder meer via de belangrijke
internationale organisatie voor
regulering van de vangst, de
IWC.
Die bestaat al dertig jaar en in deze
periode is de lijst van bedreigde
walvissoorten alleen maar langer
geworden. Want niet alle walvis
varende naties zijn lid van de
commissie. Daarbij komt nog,
dat de IWC geen besluiten mag
nemen die nadelig zijn voor de
economie van een van de deelne
mende landen, terwijl er boven
dien nog de 'piraten-walvisvaar
ders' zijn, die zich sowieso ner
gens iets van aantrekken.
Bezwaar
Elke IWC-lidstaat kan altijd be
zwaar aantekenen tegen een ge
nomen beslissing, of zelfs uit de
commissie stappen als men het
niet eens is met een genomen be
sluit. Pieter Lagendijk („In
Brighton was het tot op het laat
ste moment ontzettend span
nend. Maar toen de beslissing er
eindelijk door was, klonk er een
luid gejuich op") vermoedt dat
bijvoorbeeld Japan, als immer
de felste tegenstander van beper
kende vangstquota (aantallen),
niet uit de commissie zal stap
pen. Maar wél denkt hij dat dit
land en andere landen bezwaar
tegen de nu aangenomen motie
zullen aantekenen.
„Als landen als Japan, Rusland en
IJsland binnen de vastgestelde
termijn van negentig dagen met
hun bezwaarschriften komen,
dan kan zich na 1985 een soort
outlaw-walvisvaart gaan afteke
nen. Want niemand kan die lan
den dan verbieden om toch te ja
gen op bijvoorbeeld de dwerg
walvissen en potvissen, waar
voor geen of een beperkt morato
rium geldt. Dat is het zwakke
van deze situatie".
„Een land als Amerika, dat zich elf
jaar geleden al voor een totaal
vangstverbod uitsprak, heeft dan
nog wel de mogelijkheid om
sancties af te kondigen, zoals het
intrekken van vergunningen om
in zijn wateren te vissen. Ook
economische maatregelen zijn
mogelijk, zoals import-beperkin
gen. Maar dan nog is het heel
goed denkbaar dat bepaalde lan
den gewoon doorgaan met de
walvisvaart".
V ervangingsmiddelen
- Dus geen echt vangstverbod
„Nee. maar dat was het toch al niet,
omdat de hele zaak in 1990 op
nieuw bekeken moet worden.
Tot dan blijft het een tijdelijke
stop, een 'adempauze'. Maar zelfs
als men in '90 de beslissing terug
zou willen draaien, dan is daar
een drievierde meerderheid voor
nodig. En gezien de uitkomst
van de stemming in Brighton
(vijfentwintig landen vóór. zeven
tegen en vijf onthoudingen - red.)
is het zeer twijfelachtig of een
dergelijk voorstel het zal halen".
Door
René Oosterhoff
Blijft de vraag waarom de walvis
vaart voor een aantal landen zo
belangrijk is, nu al is aangetoond
dat er voor bijna alle walvispro-
dukten een synthetisch of ander
soortig vervangingsmiddel is. De
walvis heeft een grote economi
sche waarde voor de industrie,
omdat men er praktisch alles van
kan gebruiken.
Walvisgrondstoffen worden of
werden gebruikt voor uiteenlo
pende zaken als biljartballen,
fietszadels, huidcrèmes, borstels,
paraplu's, schoenen, kunstmest,
smeermiddelen, corsetten, lip
penstiften. enz. Walvisvlees
wordt hier en daar ook gegeten
of verwerkt in de levensmidde
lenindustrie.
Traan
Het belangrijkste produkt van de
walvis is de walvistraan, die men
gebruikt voor de fabricage van
margarine en zeep en bij de ver
vaardiging van kunstharsen en
linoleum. Walvisbeenderen zijn
altijd nog goed voor lijm en gela
tine.
Nevenprodukten zijn vitaminen en
hormonen uit de inwendige or
ganen, bindweefsels voor snaren
van tennisrackets en dergelyke
en verder het walschot en amber.
Walschot wordt gebruikt voor
zalf en crèmes, terwijl de amber -
een soort afzetting in de inge
wanden van de walvis - wordt ge
bruikt in de parfumindustrie.
Eigenlijk is er nog maar één niet te
vervangen bestanddeel: de pot
visolie. Die wordt benut als
smeermiddel voor precisie-appa
ratuur, zoals die welke gebruikt
wordt in de ruimtevaart. Maar de
vondst van een woenstijnplant,
de Jojoba, in het zuidwesten van
Amerika en Mexico, heeft ge
leerd dat daaruit ongeveer de
zelfde stof gewonnen kan wor
den.
Belangrijker lijkt echter het gege
ven dat praktisch alle vervan
gingsmiddelen meer kosten dan
de walvisprodukten. En dat is
een economisch gegeven van de
eerste orde in een maatschappij
die over het algemeen zeer on
verschillig. zelfs misdadig om
gaat met haar natuurlijke rijk
dommen.
Nog 12.000
Daarom ook dat er komend sei
zoen altijd nog zo'n 12.000 wal
vissen geharpoeneerd mogen
worden, waarvan ongeveer tien
duizend dwergwalvissen en ver
der voornamelijk Noorse en ge
wone vinvissen en potvissen,
welke laatste na een 0-quotum
van enkele jaren nu toch weer in
beperkte mate gejaagd mogen
worden.
Met een exploderende harpoen,
omdat de zogenoemde 'koude
harpoen', die niet in het walvisli-
chaam tot ontploffing komt. als
'te wreed' wordt beschouwd
Landen als Japan en IJsland
hebben nog geen goede vervan
ging gevonden voor die koude
harpoen, zodat deze landen in de
IWC dwars liggen.
Mede daarom, en ook vanwege de
waarschijnlijke bezwaren die de
ze landen tegen de recente be
slissing in Brighton zullen in
brengen, blijft Greenpeace pa
raat. Lagendijk: „Ik denk dat we
in die landen zelf zullen gaan
proberen om de publieke opinie
te mobiliseren, zodat men ook
daar in gaat zien dat de walvissen
nu echt met rust gelaten moeten
worden".
Vermin dat lukt, koe ziet Pieter
Lagendijk dan de toekomst van
de walvissen?
„Optimistisch, als we tenminste
naast een vangstverbod ook met
andere voor de walvis 'leensbe-
langnjke' zaken rekening gaan
houden. Zo is krill erg belangrijk
voedsel voor walvissen Bij de
visserij moet daar rekening mee
worden gehouden. Ook het as
pect 'verstoring' telt mee. er zyn
nog heel wat gebieden waar de
walvis indirect gevaar loopt door
olie- of minersalbonngcn".
„En uiteraard speelt ook het mi
lieuprobleem, de vervulling van
de zeeën, een grote rol Maar daar
is Greenpeace altijd al alert op en
zal dat ook blijven".
