Een krant van
stand verdwijnt
Wn moeten sluiten
Wanhoopsfasie
doodsteek voor
Het Vaderland
ito pet Vaderiand
Vis verpakken in Het
Vaderland? Dat deed je
niet. Dat kon je de krant,
die Haagser was dan het
hopje, niet aandoen; daar
was ze te deftig voor. Te
netjes, te gedistingeerd.
En misschien ook te
gerenommeerd. Het
Vaderland, de courant
voor de gegoede burgerij in
het Haagje, werd tot ver
buiten de Haagse
gemeentegrenzen bejubeld
om z'n financiële,
politieke, maar vooral
literaire berichtgeving,
welke zeer gedegen was en
waaraan grote namen als
Du Perron, Ter Braak, Van
Schendel, Vestdijk en
Couperus menig steentje
bijdroegen.
Niet voor niets was Het
Vaderland, een regionaal
dagblad, op zaterdag ook
landelijk verkrijgbaar.
Dan verscheen namelijk de
kunstbijlage en die vond
tot in Limburg en
Groningen gretig aftrek.
Op het terrein van kunst en
cultuur ging Het
Vaderland door voor
kwaliteitskrant. Een
reputatie die zeer lang
heeft stand gehouden, tot
in de jaren zeventig. Maar
toen waren de zorgelijke
tijden voor het Haagse
dagblad al aangebroken.
In die dagen was al
besloten tot een
wanhoopsfusie met het
Algemeen Dagblad. Maar
in plaats van een heilzame
uitwerking kende deze
samenvoeging veeleer een
averechts effect. Eind
vorig jaar werd een laatste
reddingsplan gelanceerd:
Optie ga. Maar dit plan
heeft evenmin de lasten
afdoende kunnen
verlichten.
Het gevolg is nu dat Het
Vaderland, opgericht in
1869, volgende week wordt
opgeheven. De deftige
krant uit 's Gravenhage
verschijnt komende
zaterdag voor het laatst.
Ruim honderd man
personeel, onder wie
tweeëntwintig
redacteuren, kijkt
machteloos toe. Vrijdag de
dertiende leggen zij de
laatste hand aan het
laatste Vaderland: een
Haagse krant van stand.
Een gezonde krant was
Het Vaderland al jaren
niet meer. Problemen
waren er bij voortdu
ring en die begonnen al
nijpend te worden nog
vóór het begin van de
jaren zeventig. In die
dagen was het aantal
abonnees zo sterk ge
slonken dat de directie
wel eens wilde weten
waar dat aan lag. Waar
om lazen zoveel Hage
naars opeens Het Va
derland niet meer, luid
de de centrale vraag
van een kleine enquête.
Wat bewoog hen te be
danken? Het antwoord
was in veel gevallen ta
melijk simpel: de abon
nees waren overleden.
Vergrijzing van het abonneebe
stand heeft Het Vaderland
voortdurend parten ge
speeld. Begin jaren zeventig
vond het moederbedrijf, de
Nederlandse Dagbladunie
(uitgever van onder andere
Algemeen Dagblad en NRC/
Handelsblad), het hoog tijd
geworden daar iets aan te
doen. Het moederbedrijf
meende dat Het Vaderland
wat populairder moest wor
den, opdat het ook bij de wat
lager gelegen lagen van de
bevolkingspyramide in de
smaak zou vallen.
Aldus veranderde Het Vader
land op 1 mei 1972 van ge
daante. Het Haagse avond
blad werd kopblad van het
Algemeen Dagblad en daar
mee een ochtendblad. Zelden
onderging een krant een in
grijpender verandering.
Tot dan toe was Het Vaderland
meer dan honderd jaar een li
berale krant geweest, rustig
van opmaak en beschaafd
van inhoud, die zuiver mikte
op de top van die bevolkings
pyramide. De krant was bo
venal netjes en voerde gede
gen, zakelijke berichtgeving
hoog in het vaandel. Elk
zweempje van sensatie werd
angstvallig buiten de kolom
men gehouden.
Chique
In 1869 ontsproten uit liberale
kringen, verwierf Het Vader
land vrij spoedig de naam
een chique courant te zijn.
Een krant die uitvoeriger dan
andere berichtte over wat
zich in liberale kring allemaal
afspeelde.
Voor de sportredacteur bete
kende een en ander dat hij
wel over volkse takken van
sport als voetbal en wielren
nen mocht schrijven, mits de
berichtgeving over „echt be
langrijke" takken van sport
als cricket, tennis en hockey
daarvan geen hinder onder
vond. Zolang deze nobele be
zigheden het gezicht van de
sportpagina maar bepaalden,
kon de sportredacteur zijn
gang gaan.
„Als er maar veel tennis in
kwam", zegt Frans Bersch,
..als ik maar vrij veel over
Tom Okker berichtte, dan
vond de hoofdredacteur het
best". Als sportredacteur van
Het Vaderland heeft Bersch
menig partyfje cricket en ten
nis verslagen. Vier maanden
geleden is hij in de VUT ge
gaan, na zijn krant bijna 35
jaar te hebben gediend.
1972 de burelen van Het Va
derland betrad en koeltjes
mededeelde dat het Haagse
dagblad met ingang van 1
mei van dat jaar een ochtend
blad zou worden, gebaseerd
op kopij van Algemeen Dag
blad en dat slechts dertien re
dacteuren dienden te worden
ontslagen.
Volgens Pluygers („De onder
nemingsraad? Daar heb ik
zeer prettige contacten mee.
hem alleen nooit heb
ben uitgevonden") zou dat de
remedie voor Het Vaderland
zijn. Maar in de praktijk
bleek de uitwerking ave
rechts. Wout Janse: „Het
foto Cees Zom
„Eén keer", herinnert Bersch
zich, „heb ik aanmerkingen
van de hoofdredacteur ge
had. In die tijd was dat Van
Wijk. Van Wijk vond dat ik
veel te veel aandacht aan de
Tour de France besteedde.
Hij zei: 'Dat gefiets moet ik
niet in de krant. Dat is een
proletensport en proleten-
sporten wil ik niet in de
krant'. Ik natuurlijk uitge
legd dat de Tour de France
niet zomaar gefiets was, maar
dat wilde hij niet begrijpen."
Hemdsmouwen
„Enfin, zoals de hoofdredac
teur wilde, zo geschiedde.
Maar nog geen twee dagen la
ter staat een vooraanstaand
gemeenteraadslid op de
stoep. Beklaagt zich over het
feit dat zijn krant hem het
nieuws over de Tour de Fran
ce onthield. Maar lees jij dat
dan?, vroeg Van Wijk. Na
tuurlijk, zegt dat raadslid.
Meteen was Van Wijk over
tuigd en of ik in het vervolg
toch maar weer over de Tour
de France wilde berichten."
Met gevoelens van weemoed
denkt Bersch terug aan de ja
ren die achter hem liggen.
Andermaal memoreert hij
dat wanneer een redacteur
het begin jaren vijftig waagde
in hemdsmouwen de kamer
van de toenmalige hoofdre
dacteur G. Polak Daniëls te
betreden, het vanachter een
zwaar eiken bureau afgeme
ten klonk: „Gaat u zich eerst
kleden, mijnheer."
Wijlen Polak Daniëls, zo weet
Bersch, was een statig man,
die altijd een zwart kostuum
droeg rnet daaronder zwarte,
glimmende lakschoenen. Ge
speend van humor was hij
echter allerminst, zo stelt
Bersch. Hem staat nog helder
voor ogen hoe Polak Daniëls
elke zaterdagochtend de
redactiekamer binnenkwam
om ter afsluiting van de
werkweek een schuine mop
op te dissen.
De voltallige redactie lag dan
dubbel, op stadsredactrice
freule De Vos van Steenwijk
na. Zij heeft die moppen nim
mer kunnen appreciëren en
daarom ging zij altijd maar
dketui zlj° blijven bol»»"- Y?°blnn°nVn*bui-
wei*StU1"£?,eil „1 worden *clr .-Ufce
Eb^°lcrN °l' o,^ f In «rtV »»nleï^uU^
even op de gang staan. Polak
Daniëls hoefde maar te zeg
gen: „Freule, het is weer
zover", en zij wist al hoe laat
het was. Het was een weke
lijks terugkerend ritueel.
Kloof
Jammer vindt Bersch het wel
dat een oer-Haags instituut
als Het Vaderland gaat ver
dwijnen. „Maar rampzalig,
nee dat bepaald niet. Ik ben
de laatste tijd de zaken wat
afstandelijker gaan bekyken.
Het leven gaat verder."
Nog koeler reageert adjunct-
hoofdredacteur en chef
kunstredactie André Mat
thijssen (35). Hy deelt de me
ning van stadsredacteur Wim
Tettero (50) die zegt dat kran
ten net als mensen een groei,
een hoogtijperiode, de afta
keling en tenslotte het einde
doormaken. Matthijssen:
„Het is goed dat een krant als
Het Vaderland na 113 jaar
verdwijnt. Het karakter van
de krant past niet meer bij
dat van het Haagse publiek.
Dat is veranderd."
„Neem de krakers. Daar kun
nen w(j wel goed mee op
schieten, maar die lezen toch
de Volkskrant, omdat dat
naar hun mening een linkse
krant is. Ik bedoel: intern
kun je aanpassen wat je wilt,
maar zo'n kloof kun je nooit
overbruggen. Daarom vind ik
het niet zo pijnlijk dat Het
Vaderland verdwijnt Veel
pijnlijker vind ik het dat er
geen nieuwe krant voor in de
plaats komt."
Uitzicht op een andere baan
zegt Matthijssen nog niet te
hebben. Zestien van zijn col
lega's hebben dat evenmin.
Na het verscheiden van Het
Vaderland wordt hun salaris
nog zes maanden doorbe
taald. Eindredactrice Dout-
sen Ebbendorf (25): „Ik ben
druk aan het solliciteren.
Maar het valt niet mee. De
spoeling is de laatste tijd erg
dun in de dagbladjournalis
tiek."
Averechts
Algemeen verslaggever Wout
Janse (56) mag zich heel wat
gelukkiger prijzen. Janse, die
al 32 jaar bij Het Vaderland
werkt en er van 1973 tot 1977
hoofdredacteur was, heeft
evenals vier andere collega's
een baan aangeboden gekre
gen bij één van de andere
NDU-dagbladen. In de ko
mende maanden hoopt de
NDU-directie de overige re
dacteuren eveneens aan een
andere baan te helpen, maar
of dat zal lukken is zeer de
vraag. Voor de technische
personeelsleden zyn de zor
gen wat minder groot: zij be
schikken over een werkgele-
genheidsgarantie tot eind
1983. Daarover bestaat geen
enkele twijfel
Twijfel bestaat evenmm over
het feit dat de fusie met het
Algemeen Dagblad Het Va
derland van de wal in de sloot
heeft geholpen. Wout Janse
kan zich nog kristalhelder
voor de geest halen hoe de
toenmalige NDU-(nu Ogem)-
directeur drs. W. Pluygers die
koude januari-ochtend in
toontje van het AD was zo an
ders en sommige AD-mede-
werkers waren zo progres
sief, dat een en ander al vrij
spoedig botste. Sommigen
van onze^ abonnees namen
daar aanstoot aan, kortom:
het dreigde ons abonnees te
gaan kosten."
Chocoladeletters
De Vaderland-redactie toonde
zich allerminst gecharmeerd
van het tamelijk populaire
karakter van de AD-bericht-
geving. Koppen als: 'Sigaren
handelaar heeft er tabak van'
en 'Bakker ziet er geen brood
in' pasten niet bij een be
schaafde en zichzelf respecte
rende krant als Het Vader
land. En de chocoladeletters,
waarin het AD zijn openings
koppen pleegt te gieten, kon
den de Vaderland-redacteu
ren al evenmin bekoren.
Het onzalige dictaat van Pluy
gers werkte dus niet. Volgens
Janse heeft hy over het hoofd
gezien dat Het Vaderland zo
een hybride krant zou wor
den. Hetgeen niet zonder ge
volgen bleef Van de nog
37.000 overgebleven Vader
land-abonnees liep de helft in
een tijdsspanne van tien jaar
weg.
Medio vorig jaar bereikte het
abonneebestand het absolute
dieptepunt: 17.000. Wat te
doen? Agressieve werving in
Den Haag? „Waanzin",
meent Wout Janse. „Je kunt
met Het Vaderland niet de
Schilderswijk in gaan. Dat is
vergeefse moeite. Dat klikt
niet, want laten we eerlijk
zijn: als ik het woord Vader
land hoor en ik heb mijn
ogen dicht, dan zie ik het
rood-wit-blauw voor me en
hoor ik het Wilhelmus spe
len. Zo'n imago van meer"dan
honderd jaar gedegenheid,
netheid, gedistingeerdheid,
dat wis je niet even uit"
En chef stadsredactie Martin
Thieleman (31): „Dat imago
van WD-krant breekt ons
langzaam maar zeker op. In
de contacten met de andere
fracties dan de WD voelen
we vandaag de dag nog
steeds een soort van wan
trouwen."
Verschraling
Optie 8a. Zo heette medio vorig
jaar de laatste poging om Het
Vaderland weer gezond te
maken, nadat eerdere red
dingsplannen, wisselingen
van hoofdredacteuren, ver
vanging van chefs van tech
nische en advertentie-afde
ling niet hadden mogen ba
ten.
Optie 8a hield in dat Het Vader
land bleef bestaan, zij het op
de helft van het normale
kranteformaat als „insteek"
voor de Haagse lezers van het
Algemeen Dagblad en NRC/
Handelsblad. Het los kopen
van Het Vaderland was er
niet meer bij, maar wél was er
de slogan: twee kranten voor
één geld. En die slogan sloeg
wonder boven wonder aan.
In januari van dit jaar bleek de
oplage al meer dan te zijn ver
dubbeld; die lag weer boven
de 40.000. Weliswaar hadden
oude abonnees opgezegd,
maar die bleken te zijn ver
vangen door nieuwe: een
doorstroming die tegenwoor
dig slechts voor een enkele
krant is weggelegd.
Stijging van de oplage was dus
boven verwachting, alleen
bleven de inkomsten uit ad
vertenties ver beneden ver
wachting. Slechts een derde
van de verwachte inkomsten
uit advertenties werd binnen
gehaald. En die tegenslag
bleek voor een krant die het
net moet gaan maken onover
komelijk.
De laatste prognoses wijzen op
een verlies van tien miijoen
gulden over 1982. Voor de
NDU is dat teveel.
De opheffing van Het Vader
land betekent hoe dan ook
een verschraling van het
nieuwsaanbod in Den Haag.
De Hagenaar die stadsnieuws
wil lezen, rest dan nog een
zeer beperkte keuze tussen
de Haagsche Courant en Het
Binnenhof en de Haagse edi
tie van Trouw.
Leidse editie
De Haagse wethouder Duyve-
stein was dan ook van me
ning dat Het Vaderland
moest blijven verschijnen.
Om te kijken wat het college
van B en W daar aan kon
doen riep hij het bijeen. Veel
uit te richten viel er echter
niet
Redacteur Martin Thieleman:
„We hebben hartverwarmen
de reacties ontvangen van
mensen die ons op de één of
andere manier zeiden te wil
len helpen. Ook telefoontjes
van lieden die zeiden: die
paar miljoen, die lappen we
wel even. Wat zegt u? Is het
meer dan drie mihoen? Oh,
dan bellen we nog wel eens
terug."
Vrijdagavond 13 augustus, zo
hebben de redacteuren met
elkaar afgesproken, trekken
zij de deur van Het Vader
land gezamenlijk achter zich
dicht om vervolgens in een
kroeg met gepaste soberheid
het verscheiden van de defti
ge krant uit 's Gravenhage te
gedenken.
Niet alleen voor Den Haag is
Het Vaderland van betekenis
geweest, ook voor Leiden.
Tot begin jaren zeventig ken
de Het Vaderland immers
een aparte Leidse editie
Meer dan vijftien jaar belast
te de inmiddels gepensio
neerde Leidse journalist Beer
van Mourik zich met de Leid
se nieuwsgaring voor die edi-
Dagelijks was hij m Leiden
voor Het Vaderland op pad.
Maar niet met al te veel ple
zier, zo zegt hij nu. Van Mou
rik (74):„Ik vond het niet zo'n
gezellige krant Ik was ook
niet zo liberaal, niet zo deftig,
moet ik zeggen. Ik had er een
rubriek. Die heette 'Wij spra
ken met'. Daarin ontmoette
ik allerlei professoren van de
universiteit Maar één keer
had ik in die rubriek een in
terview met de pedel. Toen is
er van hogerhand ingegre
pen. Die pedel in m|jn ru
briek, dat ging niet, daar was
de pedel niet deftig genoeg
voor. Dat was nou typisch die
bekaktheid bij Het Vader
land."
Primeurs
„Eerlijk gezegd voelde ik me er
minderwaardig behandeld.
Het was ook zo'n typisch
Haagse krant. Leiden werd er
als een buitendorpje be
schouwd. Voor elk Leids be
richt moest ik hele gevechten
leveren om het in de krant te
krijgen."
krant Dan zeiden ze op de
eindredactie in Den Haag:
'die Van Mourik uit Leiden
en dat zogenaamde belangrij
ke Leidse nieuws, dat moe
ten we niet zo seneus ne
men'."
„Een keer had ik een wereld
primeur: de eerste beenmerg
transplantatie in het AZL.
Daar had ik een exclusieve
reportage over geschreven,
compleet met foto van het
Duitse jongetje dat werd ge
transplanteerd Ik trots na
tuurlijk. Zorgde dat het ver
haal er op t|jd was in Den
Haag Maar wat zag ik de vol
gende dag in de krant' Die
hele reportage hadden ze te
ruggebracht tot een bericht
van nog geen tien regels
Van Mourik kon zijn ogen nau
welijks geloven „Meteen",
zegt hij, „heb ik de redactie
gebeld en gevraagd hoe dat
nou in vredesnaam mogelijk
was. 'Nou', zeiden ze, 'we
vonden het niet zo belang
ryk'. Leiden beschouwden ze
immers maar als een dorpje
in de provincie. En zo ging
dat vaker. Dan vonden ze een
diner in Des Indes belangrij
ker dan een Leidse primeur."
..Daarom: het verdwijnen van
Het Vaderland laat me vol
strekt koud. Het doet me
niets. Maar dan ook helemaal
niets."
