D
Multatuli en het (grote) gelijl
3
c
c
c
c
Met K&O naar
het Nat. Ballet
Scheepvaart
D
DINSDAG 3 AUGUSTUS 1982
Pauzeconcert
LEIDEN Het wekelijkse pau
zeconcert in de Hooglandse
kerk zal morgenmiddag wor
den verzorgd door de orga-
niste Francien Janse. Zij is
een leerlinge van Klaas Bolt
en van Jacques van Oort-
merssen aan het Amsterdams
Conservatorium. Het concert
begint zoals gebruikelijk om
half één en duurt drie kwar
tier.
Joop Brons
met Thea Ekker
LEIDEN - Op uitnodiging van
K O concerteren op vrij
dagavond 6 augustus in de
Leidse Pieterskerk de so
praan Thea Ekker-Van der
Plas en de organist Joop
Brons. Op het programma
staan composities van Dand-
rieu, Charpentier, J.S. Bach,
Distier, Alain, Chausson en
Andriessen. Leidenaar Joop
Brons is organist van de
"Hooglandse kerk, Thea Ek
ker uit Oegstgeest is een be
kende liedzangeres. Dit zo
meravondconcert begint om
kwart over acht.
Kunst
LEIDEN Naast de balletseries
van het Nederlands Danstheater
heeft K&O ook een serie ballet
voorstellingen door het Nationa
le Ballet in het win terprogram
ma opgenomen. Het gaat hier om
een serie van zes voorstellingen
die in het Circustheater in Sche-
veningen gegeven zullen wor
den. De eerste voorstelling uit
deze abonnementsserie is op 13
oktober met op het programma
"Landschap" van Toer van
Schayk. In november volgt een
samengesteld programma van
nieuw werk. Twee nieuwe ballet
ten van Toer van Schayk en Leo
Besseling kan men op 26 januari
gaan zien terwijl op 12 februari
de wereldpremière van een werk
van Rudi van Dantzig zal plaats
hebben. Op 9 maart staat Serge
Diaghilev in het middelpunt van
de belangstelling. Tijdens de
laatste voorstelling van de serie
op 13 mei, wordt een aantal nieu
we choreografieën uitgebracht,
waaronder één van Hans van Ma-
Evenals vorig jaar zal bij voldoen
de belangstelling voor gratis bus
vervoer naar en van het Circus
theater, zorg gedragen worden.
Dit vervoer is uitsluitend be
stemd voor abonnementshou
ders.
Vrijwel alle publicaties over het leven van Eduard Douwes
Dekker hebben ook een rechtstreeks verband met zijn
„Max Havelaar". In het licht van dat boek wordt zijn
leven verklaard, worden zijn daden geduid. Het onlangs
verschenen „Het leven van Multatuli" door Paul van 't
Veer ontkomt hier niet aan, tenminste in de vorm waarin
het boek nu is uitgegeven. Van 't Veer's biografie is na
melijk posthuum uitgekomen. Toen de auteur in 1979
overleed was hij gevorderd tot 1859, de tijd waarin Multa
tuli „Max Havelaar" aan het schrijven was. Het lijkt met
zo'n einde van de biografie wel of Dekker's leven onver
mijdelijk in het scheppen van „Max Havelaar" moest cul
mineren.
Mogelijk wordt in dit geval die in-
druk ongewild gewekt, maar bij
voorbeeld in Du Perron's „De
man van Lebak" werd dit doel
bewust nagestreefd. Afkeurens
waardig is het bepaald niet dat in
biografische werken aan de boe
ken van een auteur zo'n groot ge
wicht wordt toegekend. Een bio
grafie van een schrijver die al
leen bestaan zou uit losse we
tenswaardigheden over zijn le
ven is niet zinvol. Veel interes
santer is onderzoek naar de ver
houding tussen de werkelijkheid
in het leven van een auteur en de
werkelijkheid in zijn werk. Op
grond van zo'n onderzoek kun je
uiteraard geen literair waar
deoordeel over een boek geven.
Wel echter kan men langs deze
weg nieuwe gezichtspunten voor
de interpretatie verwerven, zeker
bij een roman als „Max Have
laar" die niet in de eerste plaats
om estetische redenen is ge
schreven, maar als een manifest
waarin Multatuli zijn veront
waardiging over de gang van za
ken in Nederlandsch-Indie heeft
uitgedrukt.
De verdienste van Van 't Veer's
boek is dat de auteur zich niet
baseert op gegevens uit „Max
Havelaar", maar vooral op brie
ven en officiële documenten. Zo
krijgt men een onpartijdig beeld
van het optreden van Dekker.
Als men dat beeld vergelijkt met
wat Dekker de lezers van zijn ro
man voor heeft willen houden
blijken de verschillen vrij aan
zienlijk. Dat Dekker uit heilige
verontwaardiging over het lot
van de inlander heeft gehandeld
komt wel vast te staan. Ook
wordt duidelijk dat hij niet heeft
geageerd tegen de misstanden
op grond van de anti-koloniale
theorieën die in de revolutionai
re tijd rond 1850 in de salons wer
den verkondigd, maar louter is
uitgegaan van persoonlijke erva
ringen. Multatuli blijkt verder de
strijd om zijn gelijk nog minder
tactvol gestreden te hebben dan
hij zelf schrijft.
De getrouwheid van „Het leven
van Multatuli" verdient lof. In
andere opzichten schiet deze bio
grafie te kort. De stijl is niet
goed, maar dat komt mogelijk
doordat Van 't Veer niet zelf de
laatste hand heeft kunnen leggen
aan dit min of meer voltooide
deel van zijn werk. Al te vlotte
opmerkingen, zinloze tussen
werpsels en dergelijke komen
met grote frequentie voor.
De levensbeschrijving van Dekker
wordt regelmatig afgewisseld
met „biografische notities". Wie
verwacht daarin Van 't Veer's
uitgangspunten te ontdekken
wordt echter ook teleurgesteld.
Misschien zijn deze tekortko
mingen te verklaren uit het ont
breken van enige traditie in ons
land op het gebied van de biogra
fie.
Veel gegevens geeft Van 't Veer
over Multatuli's jeugd, waar tot
nu toe niet veel over bekend was.
Multatuli werd in 1820 geboren;
hij kwam uit een doopsgezind
middenklassemilieu; zijn vader
was kapitein van schepen die op
Indië voeren.
Hij bezocht de Latijnse School en
verwierf veel vrienden uit de be
tere kringen. Aan het heerlijke
leven kwam in 1835 een einde;
Dekker's vader nam zijn zoon
van school omdat de rapportcij
fers tegen vielen. Hij ging
werken als loopjongen bij een
textielimporteur en men pro
beerde hem ervan te doordrin
gen dat hij nog dankbaar voor
die onbezoldigde betrekking
moest zijn ook. Aan de spreek
woordelijke rust in Nederland
kwam inmiddels een einde, de
economische bedrijvigheid nam
toe, er waren rellen. Multatuli
maakte kennis met de romanti
sche literatuur; als jongeman
schreef hij gedichtjes.
Heel plotseling nam Mutatuli's va
der in 1838 zijn zoon naar Indië
mee, hij verwachtte dat zijn zoon
daar carrière maken kon, nu het
voor Nederland zeer gunstige
Cultuurstelsel was ingevoerd en
Multatuli
velen in korte tijd een fortuin
vergaarden. Het Cultuurstelsel
verplichtte de Inlanders om een
bepaald gedeelte van het jaar
voor de Nederlanders te werken.
Omdat ongeveer eenderde van
de begroting van ons land door
deze inkomsten werd gedekt
sprak men van Batig-Slotpoli-
tiek. Begin 1839 kwam Multatuli
in Batavia aan; een maand na
aankomst werd hij aangesteld bij
de Algemene Rekenkamer van
Indië. Hij gaf meer geld uit dan
hij verdiende, maar stond be
kend als een goed ambtenaar.
In Batavia werd Multatuli wanho
pig verliefd op Caroline Ver-
steegh. Hij dweepte met haar; zij
en haar vader probeerden hem te
ontmoedigen. Eerst werd als be
zwaar gezien dat Multatuli niet
zoals Caroline het Rooms-Katho-
lieke geloof aanhing; in ongeveer
een half jaar mocht Multatuli
zich katholiek noemen. Maar Ca
roline bleef afwijzend. De zaak
was helemaal verkeken toen
Multatuli ruzie maakte met haar
vader. Korte tijd daarop trouwde
Caroline met een ander, tot Dek
kers groot verdriet Hij werd be
stuursambtenaar in Natal. De
verhoudingen waren daar zeer
ondoorzichtig.
Op een inspectietocht naar peper
tuinen werd hem door een in
lands hoofd een jonge ryai opge
drongen, die bij hem kwam wo
nen. De pepertuinen die hij
moest inspecteren bleken slecht
onderhouden te zijn. In zijn rap
port weet hij dit aan een gebrek
aan behoorlijk voedsel bij de in
landse arbeiders. Hü hield van
zijn werk als bestuurder, hij had
grote plannen, maar liet zijn ad
ministratie helemaal in het hon
derd lopen. De kas klopte niet;
vergeefs probeerde hij het tekort
aan te zuiveren. Hij werd ge
schorst en ter beschikking ge
steld van de resident van de Pa-
dangse Bovenlanden.
Van 't Veer gait uitvoerig in op de
fouten die Dekker in Natal heeft
begaan; van bewuste fraude is
geen sprake, wel van grove nala
tigheid. Multatuli ging naar de
stad Padang; tractement kreeg
hij niet meer. Hij was werkelijk
- met een woord dat in deze tijd
steeds door zijn gedachten speel
de „eerloos"; hy ervoer de ver
nedering alsof hij lijden moest
voor zijn beginselen. Hü had niet
eens altijd geld om eten te ko
pen, in brieven was hij daar sen
timenteel over. De zaak liep ta
melijk gunstig voor Dekker af.
Hij mocht terugkeren naar Bata
via en ontving een wachtgeld
Hij leerde zijn latere vrouw Everdi-
ne van Wijnbergen kennen. Zij
stemde toe in een huwelijk toen
Dekker tijdelijk werd benoemd
in de residentie Krawang. Hij
schreef haar lange, openhartige
brieven. In een brief van 20 no
vember 1845 schrijft hij over zijn
werk: „Hier staat echter weder
tegenover dat ik het land niet
gaarne dien. omdat ik niet Hol-
landsch gezind ben, en dat vele
principes die voorgeschreven
zijn mij zeer tegen de borst stui
ten. Het is mij menigmaal ge
beurd (op Sumatra) dat ik in ver
zoeking kwam om met opoffe
ring van alles tegen het gouver
nement de partij van inlanders te
kiezen" (190).
Na drie maanden verliet hij zyn
post; anders dan hij verwachtte
moest hij ook wéér naar Kra
wang terug. Nadat zijn huwelijk
voltrokken was werd hij tot com
mies benoemd in het afgelegen
Begalen. weer een niet belangrij
ke post. Het echtpaar woonde
daar ongeveer twee jaar. Dekker
hield zich afzijdig, bemoeide zich
bijvoorbeeld niet met de radica
len die in 1848 ook in Indië van
zich lieten horen.
Uiteindelijk viel hem een grote
promotie ten deel: hij werd se
cretaris in Menado. Van 't Veer
gaat onder meer in op een bijdra
ge die Multatuli daar leverde aan
een enqüte over hervorming van
het strafrecht in Indië; het is een
idealistisch, maatschappijkri
tisch, weinig zakelijk stuk, type
rend voor Multatuli die zich zel
den wat van ambtelijke formali
teiten aantrok. Multatuli trachtte
ook literatuur te schrijven; men
zag nog weinig in hem. Zün
broer bijvoorbeeld merkte
slechts op dat hij van het ware
geloof was afgedwaald.
In 1851 werd Dekker benoemd tot
assistent-resident van Ambon.
Het beviel hem daar niet erg, en
hij was dan ook blij dat hij met
verlof naar Nederland mocht. In
Nederland gaf hü zyn geld veel
te snel uit: aan liefdadigheid, aan
dure hotels, aan feesten Hy
moest in de tweeenhalf jaar dat
zyn verlof duurde duizenden
guldens lenen (terwyl f 500 in die
tyd al een behoorlyk jaarsalaris
was). Hy verwachtte vergeefs
erfenissen van zün vrouw en
raakte tot bovenmaat van ramp
verslaafd aan het roulettespel
Zyn eerste kind werd geboren
toen hü al in de schulden zat In
1855 keerde hy weer naar Bata
via terug. Er leken veranderin
gen op til; liberalen begonnen de
overhand te krügen op conserva
tieven Dekker werd benoemd
tot assistent-resident in Lebak.
Al zeer kort na zijn inhuldiging zag
hü dat er allerlei misstanden wa
ren. De regent liet al te veel in
landers voor zich werken, eisten
zonder er voor te betalen onder
meer karbouwen op en intimi
deerde de bevolking. Toen Mul
tatuli ook nog het (misplaatste)
vermoeden kreeg dat zyn voor
ganger. die naar de misstanden
een onderzoek wilde laten instel
len. vergiftigd was. reageerde hy
fel. Hü eiste het ontslag van de
regent, enzovoorts. Hü ging over
haast te werk zonder de ambtelü-
ke principes in acht te nemen en
het gevolg was uiteindelyk dat
hü overgeplaatst werd. Hü rea
geerde deze keer zeer zakelyk:
..Ik heb de eer gehad te ontvan
gen het besluit van Uwe Excel
lentie dd 23 dezer vergezeld van
Uwe Excellentie s Kabinetsmis
sive van dien datum no. 54. In
antwoord op die beide stukken
zie ik mü genoodzaakt Uwer Ex
cellentie te verzoeken mü te ver-
leenen een eervol ontslag uit 's
Lands dienst".
Ook nadien probeerde hy nog wel
op allerlei manieren zün gelyk te
halen, vergeefs. De schetdsUjnen
tussen wat Dekker werkelük
heeft meegemaakt en de weerga
ve in de „Max Havelaar" worden
hier duidelük. Er zat voor Dek
ker weimg anders op dan terug
te keren naar Europa. Een zwer
vend leven brak aan, hü was zeer
arm. en hü begon te schrüven
aan het boek waar hü beroemd
door zou worden.
Op dit punt breekt de biografie af.
Anderen zouden het werk kun
nen voltooien mede omdat Van 't
Veer's aanpak weimg persoon-
lyk is. Het boek is geïllustreerd
met onbeduidende foto's en goe
de landkaartjes.
Het leven van Multatuli, door
Paul van 't Veer, 478 pag„
f69,50; De Arbeiderspers, Am
sterdam.
HANS WARREN
Bioscopen
Leidse bioscopen
LUXOR (121239): "Sharky's machine",
da. 14.30, 19.00 en 21.30 uur, zo. 14 00
16.30, 19.00 en 21.30 uur, 16 jr.
LIDO 1 (124130): "De rechter- en de lin
kerhand van de duivel", da. 14.30, 19.00
en 21.15 uur, zo. ook 16.45 uur, al.
LIDO 2: "Honky Tonk Freeway", da.
14.30, 19.00 en 21.15 uur, zo. ook 16.45
uur, al.
LIDO 3: "Monty Python", da. 19.00 en
21.15 uur. 12 jr.
Kindermatinee: "Lekker lui genieten",
da. 14.30 uur, zo. ook 16.45 uur.
LIDO 4: "An eye for an eye", da. 14.30,
19.00 en 21.15 uur, zo. ook 16.45 uur, 16
STUDIO: "The sound of music", da.
14.30 en 20.00 uur, al.
TRIANON (123875): "Les uns et les au-
tres". da. 14.00 en 20.00 uur. al.
REX (125414): "Blue orgie", da. 14.30,
19.00 en 21.15 uur, zo. 14.15, 16.30. 19.00
en 21.15 uur. 16 jr.
Nachtvoorstelling: "Pornospionnen
met gebloemde broekjes", vr. en za.
23.30 uur, 16 jr.
Bioscopen Alphen
(Voor reserveringen 01720-20800)
EURO 1: "Megaforce", da. 13.30, 18.30
en 21.00 uur, zo. ook 16.00 uur, al.
Nachtvoorstelling: Voorpremière van
"Porky's pikante pretpark", za. 24.00
uur, 18 jr.
EURO 2: "Vice squad", da. 18.45 en
21.15 uur, zo. ook 16.15 uur, za. ook 24.00
uur, 16 jr.
EURO 3: "Jesus Christ superstar", da. CITY 1: "Ace high", da. 14.45, 18.45 en
13.30, 18.30 en 21.00 uur, zo. ook 16.00 21.15 uur, al.
CITY 2: "Das Boot", da. 18.45 en 21.15
laid", uur, 12 jr.
Kindermatinee: "Frank en Frey", da.
14.30 uur.
EURO 4: "Hallelujah voor een paar
vuisten", da. 13.30, 18.45 en 21.15 uur,
zo. 13.45. 16.15, 18.45 en 21.15 uur, 12 jr.
Nachtvoorstelling: "Night hawks", 16 jr.
Bioscoop Voorschoten
(Voor reserveringen 01717-4354)
GREENWAY: "The Blues brothers", vr.
19.30. za. 16.00 en 19.30, zo. 15.30 en
18.15, woe. 16.00 uur, al.
"An American werewolf in London",
CITY 3: "Arthur", da. 14.45 en 18.45
CITY 3: "Lili Marleen", da. 21.15
Exposities
Scheepvaartinfonnatle over
de grote en kleine vaart
kunt u van maandag tot en
met vrijdag telefonisch ver
krijgen via nummer
071-144941, toestel 218. Bel
len tussen 9 en 12 uur.
Rijksmuseum van uuaneden - Rapen
burg, t/m 3/10, Beelden van Behnas..
Egyptische kunst uit de Romeinse Kei
zertijd, ma t/m za 10-17 uur, 13-17 uur.
■Gemeentehuis Leiderdorp - t/m 28/7,
Bep Broekema-Van Dijk, etsen, litho's,
tekeningen, ma t/m vr van 8-17 uur, do
van 19-21 uur.
Rijksmuseum voor Volkenkunde -
Steenstraat 1, t/m 3/10, 'Indisnen van
Mexico, Azteken in 't verleden, Nahua's
van heden', ma t/m za van 10-17 uur,
zon- en feestdagen van 13-17 uur.
ningstyden bibliotheek.
Museum De Lakenhal: Expositie "Jo-
han de Vries: van symbolist tot realist,
schilderijen en tekeningen 1914-1940", XJ
m 15 augustus
Museum De Lakenhal: Expositie Thea
Museum Boerhaave - Steenstraat la, t/m
5/9, tentoonstelling 'Het Kloppend
Oosterom, t/m H*1*'.10 cardiologie in Nederland^
Ziekenhuizen
Bezoekuren St. Ellsubeth-Ziekenhuts: hoofdverpleegkundige hiervoor specia
Ongevallendienst
ziekenhuizen Leiden
Ongevallendienst elke dag Academisch
Ziekenhuis behalve van dinsdag 13.00
uur tot woensdag 13.00 uur (Diacones-
senhuis) en van vrijdag 13.00 uur tot za
terdag 13.00 uur (Elisabeth-ziekenhuis).
Bezoekuren
ziekenhuizen
Diaconessenhuis - doorlopende be
zoektijd van 16.00 uur tot 20.00 uur; met
uitzondering van:
- de kinder- en jongerenafdeling: dage-
lijks van 14 00 uur tot 19.00 uur.
de afdeling intensieve zorg: uitslui
tend na overleg met het hoofd van de
afdeling.
Sportmedisch Advies Centrum:
Blessurespreekuur: Elisabethzieken-
huis Leiderdorp, 's maandags van 19.30-
20.30 uur.
Volwassenen: dagelijks van 14.00-14.45
en van 18.30-19.30 uur. Klasse afd: dage
lijks van 11.15-12.00 uur, van 14.00-14.45
uur en van 18.30-19.30 uur.
Kraamafdeling: dagelijks van 11.15-
12.00 uur (alleen voor echtgenoot) en
van 15.00-16.00 uur en van 18.30-19.30
Kinderafdeling: dagelijks van 15.00-
18 30 uur.
Afdeling C.C.U. (hartbewaking) dage-
Ujks van 14.00-14.30 uur en van 19.00-
19.30 uur.
Intensieve verpleging: dagelijks van
14.00-14.30 uur en van 19.00-19.30 uur.
Academisch Ziekenhuis
Tel. 269111
Voor alle patiënten (behalve kinderen
zijn de bezoekuren als volgt:
Elke dag: 14.15-15.00 uur en 18.30-19.30
Avond bezoekuur afdeling Verloskunde
18.00-19.00 uur.
Praematurenafdeling dagelijks van
14.30-14.45 uur en van 18.30-18.45 uur.
Bezoek aan ernstige patiënten
le kaarten verstrekken.
Bezoektijden Kinderkliniek:
Dagelijks 15.00-15.45 uur en 18.30-19.0C
Bezoektijden kinderafdelingen:
Elke dag: 14.15-15.00 uur en 18.30-19.00
uur. (Alleen voor ouders van kinderen
kari er een afwijkende tijd afgesproken
worden met de hoofdverpleegkundige).
Alphen aan den Rijn
Rijnoord:
Bezoektijden 's middags 14.30-15.15
uur, 's avonds 18.30-19.30 uur. Extra be
zoek voor de hart bewaking: 's ochtends
11.00-11.30 uur. Extra bezoek voor va
ders op de kraamafdeling: 's avonds
19.30-20.30 uur. Kinderafdeling 's mid
dags 14.30-15.30 uur, 's middags alleen
voor ouders 14.30-18.30 uur
Geluidshinder
Schiphol
Klachten over geluidshinder van vlieg
verkeer van en naar Schiphol kunnen
dag en nacht worden gemeld bij het in
formatiecentrum Geluidshinder Schip
hol (tel: 020-175000).
VARKENSVLEES
AAN SPITJES
dat u de
een koek
•noodt ook tn
epen kunt be-
'achouderfUet in dobbel
ro*mtnjn en wikkel el
klein, dun plakje ont
bijl* pek Steek het
vleet aan rootterpen
•tukje*
uit blik
enne tut
le todat de
gans he
etende hout»
20 minuten te
het houttkool
ntteken Root
tl niet te dicht
bg en
■tent t
eken op hoof
minuten Ala u
taut houdt lat!
u dit v«
trekken
>c*f in het vleet
rn rekent dan 1
en nog
ren hahre eetle-
eel kun
koekept
u ook rooate-
een ingevette
in. boven hoog
WIN A BORN
Cd)adcl lieuius
3 augustus 1982
Honderd jaar geleden stond in
de krant:
- Bij een onzer ingezetenen fin
Leiden dus. Red.) staan een ap
pel- en een pereboom voor de
tweede maal dit jaar in bloei.
- (Adv.) Bij A W Sijthoff te
Leiden zijn verschenen Goever-
neur's Volksboekjes (1809-1889,
dichter en schrijver, vooral
voor de jeugdzeer bekend door
zijn vertaling, uit het Duits, en
eewerktng van 'Heizen en
Avonturen van Mijnheer Prik-
kebeen Red.). Prijs per deel
met 1 plaatje en in geïllustreerd
omslag f 0.25. Lotgevallen van
de heilige Genoveva van Bra
bant; De Hut van Oom Tom;
Marie of de Dochter van het Re
giment; De schoone Magelona.
Avonturen in den Nieuwjaars
nacht; Abellino, de gevreesde
Bandiet; Ali-Baba en de veertig
roovers; Hendrik van Eichen-
fels of de wonderbare wegen
der voorzienigheid, Rosa van
Dennenburg of de zegepraal
der kinderliefde; Fortunatus.
zijn tooverhoedje en geluks-
beurs; De maagd van Orleans
Jozef Zwartmantel, het Huza-
renkmd, of wat God doet is wel
gedaan. Preciosa of het Spaan-
sche Heidinnetje; Wilhelm Teil
of de eedgenooten van den Rut-
li.
(Adv.) Heden beviel door 's
Heeren goedheid zeer voorspoe
dig van een welgeschapen Zoon
Jannetje Veldhuyzen, hartelijk
geliefde Echtgenoote van Cs.
van der Giessen. Leiden. 28 Juli
1882.
VilAm J<wr geleden
üe zu>ar* regens, ate ae laat
ste weken bijna zonder ophou
den in Zwitserland gevallen
zijn, hebben in vele deelen van
de Alpen groote aardverschui
vingen veroorzaakt In het kan
ton Glans hebben op den Kil-
chenstock, bekend ais "de bewe
gende berg", in de laatste da
gen zware aardstortingen
plaats gehad De autoriteiten
hebben de bewoners van deze
streek den raad gegeven hun
woningen te veriaten.
