„In godsdienst gaat
het ook om gevoelens"
KERKDIENSTEN
-c
Bisschop Zwartkruis en ,het wezenlijke van het ambt'
ZATERDAG 31 JULI 1982
Geestelijk leven
Ei* Het gebeurt regelmatig dat bisschop Th.H.J. Zwartkruis
J'®9 van Haarlem een heleboel vragen krijgt voorgelegd
van jongens en meisjes die hun eerste communie doen.
Hebt u huisdieren en is uw huis erg groot? Maar ook:
uaq bent u getrouwd en welke kleren draagt u? De brieven
iek waarin deze vragen worden gesteld gaan meestal ver
gezeld van fleurige tekeningen. De 72-jarige bisschop
stelt deze jeugdige belangstelling altijd erg op prijs en
beleeft er dan ook veel plezier aan.
Vanuit het statige bisschoppelijke
pand aan de Nieuwe Gracht in
Haarlem, waar bisschop Zwart-
i- kruis al zestien jaar lang zijn do
micilie heeft, wordt ook een reac-
9 tie gegeven op de vragen van de
communikantjes.
- Volgens bisschop Zwartkruis be
steden de kranten soms te veel
aadacht aan de gebeurtenissen in
en de activiteiten van de katho
lieke kerk in Nederland. „Ik heb
i dikwijls het gevoel dat men de
kerk te veel over alles een uit
spraak wil laten doen, terwijl
men aan de andere kant, geluk
kig, er steeds meer van overtuigd
is dat mensen mondig gemaakt
moeten worden, om zelf uitspra
ken te doen. Men moet ervoor
oppassen dat de kerk niet in alles
een uitspraak doet. De kerk kan
alleen maar de grote beginselen
geven. Dat is ze verplicht. Die be
ginselen moeten door de mondi
ge, gevormde leek worden toege
past in de praktijk van zijn eigen
leven".
- Ook in de katholieke kerk is het
aantal kerkgangers teruggelo
pen.
„Dat is juist, in kwantiteit een ver
mindering als het gaat om de
I zondagsplicht. Dat is de laatste
jaren snel gegaan. Overigens is
het in de kerk een oud verschijn
sel. In Italië, in Frankrijk en in
Duitsland is het altijd al minder
geweest. In Frankrijk gaat der
tien procent van de katholieken
elke zondag trouw naar de kerk.
Dat is bij ons altijd nog vijfen
twintig procent".
„Bij grote christelijke feestdagen
gaat in Frankrijk zestien procent
van de katholieken naar de kerk.
Dat is bij ons misschien wel zes
tig procent. Bij huwelijken en
doopplechtigheden komt er in
Frankrijk zesenvijftig procent.
Dat noem ik typisch het katholi
cisme op vier wielen. Toch zie je
de laatste jaren steeds meer
jeugd bij ons in de kerk. De
kwantiteit mag dan achteruit zijn
gegaan, de kwaliteit is enorm ge
stegen".
i,,De mensen die nu in de kerk ko-
1 men, zij n veel meer gëengageerd
Ze doen dat zeer bewust. Die
mensen nemen zeer actief deel in
de activiteiten van de kerk, op al
lerlei mogelijke manieren. Ze
zijn lid van een gespreksgroep,
een bijbelgroep of een maat
schappij groep. Ik heb als bis
schop altijd geweldig gepropa
geerd dat we samen kerk zijn.
Aan de ene kant, als ik aan die
volle kerken van vroeger denk,
dan denk ik wel eens, tjonge,
tjonge, waar moet dat naar toe.
Maar aan de andere kant ben ik
erg blij dat die kwaliteit zo ge
groeid is. Iedereen zou in zijn ei
gen omgeving apostel moeten
zijn, of dat nou in de fabriek is of
op een kantoor".
Bisschop Zwartkruis is ook ver
heugd over tyet feit dat de katho
lieken meer in de bijbel zijn gaan
lezen. De interesse voor geestelij
ke zaken is dan ook duidelijk toe
genomen.
menleving, het voortdurend ba
lanceren als het ware tussen oor
log en vrede. Medp ook door het
weggroeien van elkaar door de
moderne techniek. Wat weten we
eigenlijk tegenwoordig nog van
wat vader doet. Hij doet iets in
computers. Dat begrijpen ze
thuis niet. Het slaan van een hoe
fijzer onder het paard kon je alle
maal zien. Je was bij mekaar".
„En vroeger stond de televisie 's
avonds niet aan. Nu lopen de
kinderen om de tv de deur uit.
Ontevredenheid, die kan uitlo
pen op een soort fatalisme. Of
men zoekt het in drugs. En zelf
moord, lees de advertenties er
maar op na in de krant. Je leest
het er zo doorheen. Daar staat te
genover dat er ook een groep ge
komen is die het accent heeft ge
legd op verdieping. Die reactie
zie je toch ook in de katholieke
kerk. Er is bijvoorbeeld een gro
te interesse voor het meditatieve
gebed, heel merkwaardig".
- Er zijn charismatische bewegin
gen gekomen en gebedsgroepen.
„Ik vind de charismatische bewe
ging een van de nieuwe knoppen
aan de boom, mits ze goed geleid
wordt en kerk en maatschappij
met elkaar weet te verbinden. Ze
moeten niet te introvert worden,
maar ook naar buiten treden.
Voor sommigen is het goed dat
de godsdienst niet al te celebraai
is, maar dat ook de gevoelens
naar buiten mogen komen. Het is
toch een normale uiting van het
mens-zijn. In het verleden zijn
we wel erg bang geweest als het
ging om het naar buiten brengen
van die gevoelens".
- Een vraag over de kerk in Polen,
een kerkelijke situatie die, zo
blijkt ook wel uit het antwoord
van Zwartkruis, niet te vergelij
ken valt met het 'doen-en-laten'
van de katholieke kerk in Neder
land.
Polen is altijd een katholiek land
gebleven. Kerk en staat gaan
daar uiteraard veel meer samen.
Behalve op dit moment natuur
lijk. In Polen is er zo'n hechte
eenheid ontstaan tussen kerk en
staat, die men praktisch niet kan
doorbreken. Als die situatie er
niet geweest was, dan was het de
kerk precies zo vergaan als in
Tsjechoslowakije. De Polen heb
ben hun eigen geloofsontwikke
ling. Dat is trouwens in ieder
land anders. Daar moet je altijd
wel rekening mee houden".
„Polen is ook sterk in zijn geloof
suitingen, sterk devotioneel. Wij
Nederlanders zijn wat dat betreft
wat stijver. Ik vind het bijvoor
beeld helemaal niet gek als in
Spanje bij een eucharistieviering
op een gegeven moment een bal
let wordt uitgevoerd. Of in Afri
ka, waar negers gaan dansen. Dat
hoort bij de volksaard. Ik ben er
blij om dat deze pluriformiteit in
de kerk geaccepteerd wordt, zij
het met enige reserves. Je moet
de boel natuurlijk niet op de kop
zetten".
Er is wel degelijk op dit ogenblik
wrijving tussen het Poolse regi
me en de katholieke kerk, on
danks de 'innige' banden die er
in het verleden toch geweest zijn.
Of het ooit weer zal worden zoals
voorheen, moet worden betwij
feld.
Bisschop Zwartkruis heeft er ook
een zwaar hoofd in, hoewel hij er
bij aantekent „dat men toch niet
helemaal de boel kan terugdraai-
Ik denk dat zoiets niet kan". Hij
voegt er aan toe: „Als de grote
broer (de Sowjet-Unie, red.) erin
stapt, dan weet je niet hoe het
met de kerk zal gaan".
De Poolse paus Johannes Paulus
II wil Zwartkruis niet 'ouder
wets' noemen. „Hij is juist een
man die in de filosofie staat van
onze tijd. Hij is een zeer knap fi
losoof. Zijn boeken zijn helemaal
niet ouderwets. Het is alleen een
man die typisch pastoraal geo
riënteerd is. Hij zegt: de grote be
ginselen moet je heel duidelijk
naar voren brengen. Ik ben ervan
overtuigd dat hy, pastoraal ge
zien, zeer mild is. Ik hoop dat
men inziet dat de paus zeer con
creet is als het gaat om zaken als
abortus, huwelijk, enz. Hij zegt
daarmee, zo mget men proberen
te leven. We zijn allemaal men
sen met ons eigen geweten. In
onze eigen omstandigheden
moeten we de algemene princi
pes toepassen".
- Elk bisdom schenkt voldoende
aandacht aan wat er in Rome
wordt beslist en gezegd. De pasto
rale benadering ervan is soms
verschillend in de Nederlandse
bisdommen.
De rol van de vrouw in de kerk.
Bisschop Zwartkruis is een man
die dit zoveel mogelijk stimu
leert. „Niet alleen in bestuurs- en
parochiële organen, maar ook in
officiële diocesane organen. Ik
bevorder dit, hoewel het me niet
altijd lukt. Ik zou graag zien dat
een vrouw werd toegevoegd aan
een kerkelijke rechtbank, die bij
voorbeeld uitspraken doet over
het annuleren van een huwelijk.
Ik vind dat hier typisch een
vrouw een nuttige bijdrage kan
leveren. Ik zie ook het diakonaat
als een taak voor de vrouw. Ik
hoop dat hierover in Rome ver
der gestudeerd wordt. Denk eens
aan de vrouwen die Christus om-
„Het krijgt een nieuwe opleving.
Vele kloosterstichtingen die in
de negentiende eeuw tot stand
zijn gekomen, moeten totaal ver
nieuwd worden. Hun doelstel
ling is heel langzaam verdwenen.
Denk aan die congregaties die
zich gericht hebben op onder
wijs en ziekenverpleging. Dat is
overgenomen door leken, en te
recht. De religieuzen zullen zich
meer moeten begeven op het ter
rein van de zielzorg. Ze moeten
actief zijn in de parochies. Of op
die terreinen waar men moeilijk
iemand voor krijgt".
„Verder zien we dat de oude ordes
uit de middeleeuwen, die meer
gericht zijn op het beschouwen
de leven, niet zo'n gebrek aan
roeping hebben. Ik was bij een
klooster in het zuiden, de Nor-
bertinessen. Daar waren jonge
vrouwen tussen de twintig en
vijfendertig jaar. Die kloosters
hebben best nog aantrekkings
kracht. Het valt ook samen met
de algemene tendens onder jon
ge mensen die zich willen bezig
houden met comtemplatie en
meditatie. Er is niet voor niks
een abdij-boek verschenen waar
in alle kloosters en abdijen staan
waar je kunt vertoeven om tot
rust te komen".
Tot voor kort was er nog een zeer
tanende belangstelling voor het
ambt van priester. Maar dit is
volgens bisschop Zwartkruis aan
het veranderen. ..Ik geloof dat
we het dieptepunt voorbij zijn.
In Amsterdam heb je verschil
lende jonge mensen die theolo
gie studeren en ook priester wil
len worden. Alleen hun definitie
ve beslissing komt veel later dan
vroeger. Daar ben ik blij om. Ik
vind dit een gunstige ontwikke
ling".
„Ik weet dat degenen die dispensa
tie hebben aangevraagd om uit
het ambt te treden, op te jonge
leeftijd, vaak ook onder sociale
druk, priester zyn geworden. Ik
ben er niet voor om mensen die
hun theologische studie afge
rond hebben, meteen priester te
wyden. Ik benoem ze voorlopig
allemaal tot pastorale werkers,
omdat ik ze de tijd wil gunnen
om in de praktijk geconfronteerd
te worden met die problemen,
waarvan ik gezien heb dat pries
ters er in het verleden op zijn
stukgelopen. Vooral die priesters
die vroeger op het seminarie een
te enge opvoeding hebben ge
had. Ze zijn verre gehouden van
alles wat vrouw was".
„Ik ben zelf nooit op het klein-se-
minarie geweest, maar op het
college, waar ik veel in contact
kwam met vrouwen. En dat is
goed geweest. De priesters moe
ten in de praktijk van de zielzorg
vrouwen ontmoeten. Vrouwen
die in de puree zitten. Jonge we
duwen bijvoorbeeld. Dan ont
dekt een priester, als hij het niet
gewend is, wat een man voor een
vrouw betekent. Als de priester
na een jaar of twee praktijk van
de zielzorg bij me komt en hij
zegt: ik durf het aan, dan ben ik
gerustgesteld".
Bisschop Zwartkruis, over twee
jaar een halve eeuw priester: „Ik
heb er nog geen dag spijt van ge
had. Het wezenlijke van het
ambt heeft me altijd geboeid.
Het bisschopsambt is een taak
waar je nou niet direct naar hoeft
te verlangen. Het is een zware
taak. Je probeert bruggen te bou
wen. Je moet steeds maar stenen
aanslepen. Op die wijze probeer
je ook mensen bij elkaar te bren
gen. Maar het moet duidelijk zijn
dat iedere leek zijn aandeel moet
hebben in de kerk. Daarbij moet
het devies dat ik zelf gekozen
heb toen ik bisschop werd je
voor ogen staan. Dat is waarheid,
eenheid en liefde. Je moet de
waarheid aan de mensen bren
gen. Dit moet gebeuren vanuiti-
liefde, om zo tot een grotere een
heid te komen".
BERT POL
De Italiaanse justitie heeft er
mgr. Paul Marcinkus, de presi
dent van de Vaticaanse bank. of
ficieel van in kennis gesteld dat
naar zijn gedragingen en die van
twee andere bankfunctionans-
sen een onderzoek wordt inge
steld naar aanleiding van hun
transacties mot een Italiaanse
bank die verdacht wordt van
fraude.
Het Vaticaan heeft de desbetref
fende exploten evenwel on
geopend aan de Italiaanse rech-
ter-commissaris teruggestuurd
toen ze woensdag by de Vati
caanse bank werden bezorgd
De exploten waren voor Marcin
kus, Luigi Mennini, de 'delegato'
van de bank en haar hoogste le-
kcnfunctionaris en Pellegnno de
Strobel, een accountant van de
bank.
Enkele Italiaanse ministers, onder
wie Colombo van buitenlandse
zaken Darida van justitie verga
derden donderdag om over de
weigering van het Vaticaan de
exploten aan te nemen, te praten.
In het geval van Marcinkus - een
Amerikaan van geboorte - :s
sprake van de eerste justitiële
stap tegen iemand met een pas
poort van de heilige stoel.
De voorzitter van de Joegoslavi
sche bisschoppenconferentie,
aartsbisschop Franjo Kuharic
van Zagreb, is door verschillen
de Joegoslavische kranten
scherp aangevallen. In het com
munistische partijorgaan Borba
en in het grootste avondblad Ve-
cernje Novosti is Kuharic uitge
maakt voor "Het andere ik van
de volksverrader" kardinaal
Alojz Stepinac, die tijdens een
langdurige gevangenisstraf over
leed.
Ingewijden van het katholicisme
in Joegoslavië houden het erop
dat met deze aanval wordt aange
geven dat ook de huidige voorzit
ter van de Joegoslavische bis
schoppenconferentie voor de
rechtbank zal moeten verschy-
nen om net als Stepinac tot le
venslange gevangenisstraf te
worden veroordeeld.
Belangrijkste reden voor de aanval
op Kuharic is waarschijnlijk een
preek, waarin hy. ter gelegen
heid van het feit dat het 40 jaar
geleden was dat Peter Cules tot
bisschop werd gewijd, wees op
diens martelaarschap. Cules,
destijds bisschop van Mostar,
werd evenals Stepinac tot gevan
genisstraf veroordeeld en over
leed in de cel.
Paus Johannes Paulus II reist op
29 augustus naar Rimini op de
Adriatische kust en naar het aan
grenzende bergstaatje San Mari
no. San Marino wordt sinds en
kele jaren geregeerd door een
coalitie van communisten, socia
listen en sociaal-democraten
In Rimini, een bij buitenlandse
toeristen populaire badplaats,
wil de paus een mis op het strand
opdragen tijdens welke hy zich
wenden tot de „wereld van het
toerisme".
De paus zal in 1983 vermoedelijk
een bezoek brengen aan Zuid-
Afrika, zo heeft de voorzitter van
de r.k. bisschoppenconferentie
voor zuidelijk Afrika, aartsbis
schop Dennis Hurley meege
deeld. Hurley hoopt dat de paus
ook een bezoek zal brengen aan
de regionale confcrent: w
rooms-katholieke bisschoppen
uit Zuid-Afrika die volgend jaar
in Harare de hoofdstad van Zim
babwe wordt gehouden
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds.
Bouhuys; 11.45 oec. stud, dienst.
Marekerk 10 dr. Meyers; 5 ds. De Jong.
Maranathak. (L. Morsweg) 10 ds. Hem-
Regenboog (Merenwijk) 9 30 ps. Van
Well.
Bethlehemk.(Driftstr.) 10 ds. Panne-
koek.
Bevrijdingsk.(Montgomerystr.) 9 ds.
Bouhuys.
Vredesk.(Burggravenl geen dienst.
Waalse kerk (Breestr.) geen dienst.
Acad. Ziekenhuis 9 rk. dienst; 10.15 mw.
Terlouw-Sterk.
Diakonessenhuis 10.30 ds. Van 't Hof.
Endegeest: zie Oegstgeest.
Geref. Kerk: Zuiderk. (Lammen-
schansw.) 10 hr. Wijma, Amsterdam.
Petrak. (Surinamestr.) 10.30 ds. Van
Rheenen, Spijkenisse.
Oude Vest 9 ds. Van Rheenen; 7 ds. Van
Leeuwen.
Maranathak.(L. Morsw.) zie herv. gem.;
Bevrijdingsk.(Montgomerystr.) 9 ds.
Bouhuys.
bejaardenhuis Groenhoven 10 hr. Hak
ker.
Dolerende Geref. Kerk (Lokhorstk.):
8.30 en 5.
Geref. K. Vrijg. (Herengr.): 10 en 5 kand.
Harmanny.
Chr. Geref. K. (Steenschuur): 9.30 en 5
ds. Toorman.
Geref. Gem. (N. Rijn): 10 en 4.30 ds.
Boogaard.
Geref. Gem. in Ned. (Bethl.kerk
Driftstr.): 11.30 en 5.30.
Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.):
10.15 ds. De Boeft.
Remonstr.-Doopsgez. Gem. (Lokhorstk.
Pieterskerkstr.): 10 hr. Knoppers.
Evang. Christengem. (Middelstegr. 3):
10 hr. Dikkes.
Zendingswerk Middernachtsroep (Zoe-
terw.singel 21):
Evangeliecentrum (Zijlsingel 2): 10 hr
Holder; di. 3 aug. 8 hr. Maasbach.
Church of England Leiden 5 nam
dienst (oud kath.kerk, Zoeterw. singel
50)
Pinkstergem. (O. Vest 13): 10 hr. Eiker
bout.
Leger des Heils (Hooigr 10 en 7.30
Nieuw-Apost. Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30
dienst.
Christian Science (Steensch. 6): 10 30.
Kerk van J. Chr. v.d. Heiligen der L. Da
gen (Brahmsl 9.30. 10.30 en 11.20.
Oud-Kath. K. (Zoeterw.smgel): 10
Rooms-Kath. K.: Haagweg zat. 7; zo. 9
en 10.45
Herensingel zat. 7; zond. 9.30 en 11.
Rijndijk (Leiden-V.schoten) zat. 7; zond.
9.30 en 11.30.
Steenschuur zat. 7; zond. 8.30; 10; 11.30;
6 en 7 (lof).
Boshuizerkade zat. 7; zond. 9.30 en 11.
Lammenschansweg zat 7; zond. 9; 10.30
en 12.
Haarl.straat zat. 7; zond. 9.30; 10.45;
12.15.
H. Rijndijk (zie Zoeterwoude).
ABBENES: Herv. Gem. 9.30.
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10
dienst, 7 ds. Pannekoek, Leiden.
Geref. K.: 10.30 ds. Stolk; 6.30 ds. Fern-
Chr. Geref. K.: 9.30 en 5 ds. Buijs, Naar-
Rk Kerk: zat. 7; zond. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
9.30 ds. Heijmans, Boskoop; 6.30 ds. Bo-
gers. Kruiskerk 9.30 hr. Bor,
Opstand.kerk 9.30 ds. Bogers; 6.30 ds.
Stolk.
Goede Herderkerk 9 en 6.30 ds. Verheul.
De Bron 10.30 ds. Verheul; 6.30 ds.
Haakman, Zwammerdam.
Ashram 10 ds. Buikema.
Driehoorne 7 interk.dienst, dr. Van
Vliet.
Oudshoornsekerk (Lijsterlaan) 10 ds.
Oort.
Sionskerk 9.30 kand. Kammeraat, Urk;
6.30 ds. De Vreugd, Amersfoort.
Geref. K.: Maranathakerk 9.30 ds. Fem-
hout; 6.30 ds.Korteweg, Haarlem. Salva-
torikerk 9 ds. Stolk.
Geref. K. Vrijg.(Rynstroom): 9.30 ds. De
Graaff; 7 kand. Harmanny.
Bapt.gem. (Molenwerfstr. 1): 10 ev. Nie-
meijer, 6.30 ev. Lourens.
Bapt.gem. Noord (school Kalkovenw.
62): 10 hr. Van Dyk.
Volle-evang.gem. (techn. school Bos-
parkweg): 10 hr. Van Hoorn.
Pinkstergem. (school Batenstein 16): 10.
Leger des H. (Corn, de Vlamingstr.): 10
en 6.30.
Remonstr Kring (Van Mandersloostr.
36): geen dienst.
Rk Kerk: Bonifaciusk. zat. 7; zond. 9.45
en 11.30.
Piusk. zat. 7; zond. 9 en 10.30.
De Bron zat. 7; zond. 9.30 en 11.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 kand
De Man; 6 ds. Quist.
Geref. Gem. 9.30 en 6 ds. Vogelaar.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 9.30 ds. Van Laar, Reewijk; 6.30 ds.
Jonkers, Utrecht.
Salv.kerk 9.30 ds. Wieman; 6.30 ds. Van
Sliedregt, Katwijk Zee.
Bethl.kerk 9.30 ds. Richter; 6.30 ds. Van
Campen, Vlaardingen.
Geref. K.: 10 kand. Schneider, Kampen;
6.30 ds. Braam, Vlaardingen.
Geref. K. Vrijg 9.30 ds. Rouwen; 4.30
leesdienst.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
ds. v.d. Berg, Den Haag; 6.30 ds. Dijk
stra, Oosterwolde.
De Stek 9.30 ds. Van 't Hoff.
Geref. K.: 9.30 ds. Dijkstra, Oosterwol
de; 6.30 in herv. kerk ds. Dijkstra.
Chr. Geref. K.: 9.30 en 5 ds. De Jong,
Veenendaal.
Rk Kerk: zat. 5.30 (De Stek) en 7; zond.
9.30 en 11.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem 9.30
kand. Paul, Zoetermeer; 6.30 ds. Harte-
veld, Rotterdam.
Geref. K 9.30 ds. Welbedacht; 5 ds. Ba-
de, Koudekerk a.d. Rijn.
Rk Kerk: dorp zat. 7; zond. 9.3
la P. Groen-college): 9.30 kand. mevr.
Verdonk, Leiden.
Geref. K.: Vredeskerk 9.30 en 5 dr.
Schouten, Den Haag.
Triumfatork. 9.30 hr. Brouwer.
Geref. K. Vrijg.: 10.15 en 3.30 ds. Heida.
Ned. Geref. K.: 8.45 en 7 ds. Janse.
Chr. Geref. K.: 10 en 5 ds. Slagboom.
Vrije Chr. Geref. Gem. (Unizaal): 10 en 5
ds. v.d. Belt.
Geref. Gem. (Remisestr.): 10 en 5 lees
dienst.
Volle-evang.gem. (Voorstr. 100): 9.45.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. 10 ds. Haakman, Zwammerdam; 7
ds. Welbedacht, Hazerswoude (gez-
HILLEGOM: Herv. Gem. 10.15 ds. Oe- herv.kerk.
gema, Oegstgeest; 7 ds. Krispijn.
Geref. K.: zie herv. gem.
Chr. Geref. K.: 10 en 7 ds. Biesma.
Rk Kerk Mart. zat 7, zond. 8.30; 10
11.30
Jozefk. zat 7; zond. 10 en 11.30.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref
K. Dorpsk. 10 ds. Doesburg; 6.30 ds.
Van den Born.
Hoofdstr. 10 ds. Knorth.
Scheppingsk. 9 ds. Van den Bom
HOOG MADE Herv. Gem. 10 ds. v.d.
Hoek.
Rk Kerk: zat. 7; zond. 10.
DE KAAG: Herv. Gem. 9.30 ds. Stegen-
ga. Den Haag.
Rk Kerk: zat 7; zond. 10.
KATWIJK AAN DEN RUN: Herv.
Gem. Dorpsk. 9.30 ds. Aarents; 6 ds. Ba
telaan. Voorschoten.
Ontm.kerk 10 kand. Middelkoop, Dor
drecht, 6.30 ds. Aarents.
Ver. ter voorbereiding van een herv.
deelgemeente 'De Rank' te Katwijk (au
la P. Groen-college): zie Katwijk aan
Zee (by geen vermelding geen dienst).
Geref. K.: 9.30 ds. Leeuwis, Hoom; 6.30
hr. Benschop.
Marine Kerkdienst kapel vliegveld Val
kenburg: 10.30 ds. Van Melle.
Rk Kerk zat 7; zond. 9.30 en 11.30.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N.
Kerk 10 ds. De Jong; 6 ds. Van Roon.
O. Kerk 10 dr. Bezemer, Scheveningen;
6 ds. Visser.
Ichthusk. 10 ds. Kielder, Zevenhoven; 5
ds. De Jong.
Pnièlk. 9.30 ds. Van Sliedregt; 6 ds.
Driebergen.
Gr. v. Pr.school 10 ds. Driebergen.
Overduin 2.15 ds. Baas.
Hoeksteen 10 pfarrer Pfotenhauer,
Stuttgart; 10 dovendienst, ds. Haring, 's
Gravenzande.
Ver. ter voorbereiding van een herv.
deelgemeente 'De Rank' te Katwijk (au
Elis.ziekenhuis 10 rector Vyftigschild.
Bapt.gem. (wijkgeb. Zijlkw.): 10.
Rk Kerk: zat 7; zond. 9 en 10.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9 30 ds. Eve-
leens, Ermelo.
Camping De Drecht 10.30 hr. Bos, Rijs-
enhout.
Geref. K.: 9.30 kand. Korneef, Amstel
veen; 7 dienst des w.
Rk Kerkzat. 7zond. 7.30; 9.30 en 1115.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 9 hr.v.d.
Berg, Berkel Rodenrijs
Pauluskerk 10.30 hr. v.d. Berg; 7 hr
Stam, Nieuwkoop.
Geref. K 10 dienst; 5 drs Jaspers
Focks, Oude Wetering.
Geref K. Vryg.: 8.45 en 4.30 da. Van Kal-
Ned Geref. K. (Salvaton): 10 en 4.30 ds.
Waagmeester (gez.dienst).
Chr. Geref. K.: 10 en 4.30 ds. Waagmees-
ter.(gez.dienst).
Geref. Gem.: 10 en 4 ds. Hakkenberg.
Rk Kerk Agathakerk zat 7; zo. 10 en
11 30
Poelpolder zat 7. zo 9 en 11 30
Manakerk zat. 7. zo. 8.30; 10 en 11.45.
Engelbew. zat. 7; zo. 8; 9.30; 11 en 5 45
NIEUWKOOP Herv Gem. 9.30 en 6.30
ds. Molenaar, Scheveningen.
Geref K.: 9.30 hr. Van der Mey, Amster
dam, 6.30 ds. De Mey. Harmeien.
Chr. Geref K. 9 30 en 6.30 ds. v.d. Mey.
Zaamslag.
Remonstr. Gem.: geen dienst.
Rk Kerk: zat. 7; zo. 9 en 10.45
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Mo
lenaar; 6.30 ds. Lefeber, Alphen.
Geref K.: 9.30 hr. Stam, Nieuwkoop; 7
kand. Van Wallinga, Ter Aar.
Rk Kerk: zat. 7; zo 9 en 11
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem 9.30 dr
Snijders, Haarlem; 7 ds. Goverts.
Geref. K.: 9.30 ds. De Lange, Kampen;
6.30 hr. Falenkamp, Nieuw-Vennep.
Chr. Geref. K.. 9.30 leesdienst; 2.45 hr.
De Boer, Huizen.
Rk Kerk zat. 7; zo. 10.
NOORDEN Herv. Gem 9.30 ds. Tals-
ma, Den Haag; 7 ds. Zoutendijk.
Geref. K.(W. Verlaat): 9.30 hr. WaUinga,
Ter Aar; 7 kand. Schneider, Zegveld.
Rk Kerk: zat 7.30; zo. 9 en 10.30
NOORDWIJK Herv. Gem Voorstr-
Binnen) 10 kand. Mos, Den Haag, 5 ds.
Van Eyk, Gouda.
Hoofdstr. (Zee) 10 kand. Verwaal, Lei
den; 7 ds. Hoekstra, Uithoorn
De Rank (Golfbaan) 10 ds. De Jong, 8
nam. pf. Pfotenhauer (Duitse Dienst)
Duitse Dienst: De Rank 8 nam. pf. Pfo
tenhauer, Stuttgart
Geref. K.: Hoofdstr. (Zee) 10 ds. Attema,
Leiderdorp; 7 gez. dienst in herv kerk,
ds. Hoekstra.
Vinkenl. (Binnen) 9 30 dienst, 7 kand
v.d. Boon, Leiden.
Stichtingskerk 11 ds. Oost, Voorscho-
Sole Mio 9 ds. Bouma
Ned. Prof Bond (aula O.Zeew.) 10.30 dr
Siemandsma, Voorburg.
Rk Kerk Zee zat 7zo. 9.30 en 11
Binnen zat 7; zo. 8; 10 en 11.30
NOORDWIJKERHOUT Dorpsk. 10 ds.
Kalkman.
De Zilk geen dienst
Rk Kerk Victork. zat 7; zo. 9.30 en 11
Jozefk. zat 7; zo. 8.30 en 10.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of
Will.kerk 11 ds. Stemnga.
Pauluskerk 9 30 prof De Jong
Gemeentecentrum (Lijtw10.30 ds
Geref. K. Vryg 10.30 en 4.30 dienst.
Ned. Geref K. (Gem.centrum) 8 45 ds
De Lange. 4 ds Biewenga. Zr»ctermeer
Van Wijckerslooth 4 ds. Visch-Tons-
beek
Endegeest 9 30 ds. Fnederich
Volle-evangeliegem (Gem centrum) 4
Rk Kerk: Will.kerk zat. 7, zo 9 en 10 30
8.30 en
OUDE EN NIEUWE WETERING
Herv. Gem. 9.30 hr. Van Vliet. Alphen
a.d. Ryn.
Geref K 9 30 en 6 30 dienst
Remonstr Gem geen dienst
Rk Kerk zat 7. zo 8. 9 30 en 11 30.
ROELOFARENDSVEEN Rk Kerk
Mar Pres zat 7. zo 8 9.30 en 11
Petrus-B. zat. 7; zo. 9.30 en 11.30
Chr. Geref K.: 9.30 en 2.15 dienst
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentius-
kerk 9.30 ds. De Jong, Giessenburg; 5
ds Wisse, Zeist.
Bethelkerk 9 30 hr Binnendijk
Geref K Petrak 9 30 ds Heule. Wasse
naar; 5 ds. Ravensbergen, Wyryewoude.
Imm.kerk 9 ds. Ravensbergen, Wijnje-
woude; 5 dr. Van Oeveren.
Mar.kerk 9 30 dr. Van Oeveren; 5 ds.
Heule, Wassenaar.
camping Koningshof 10 hr. Bergman
Geref. K. Vryg.: 10 ds. Van Egmond.
Chr. Geref K 9 30 en 5 dienst
Evang. Christengem. (aula mavo): 10 br
Vork, Alphen.
Rk Kerk zat. 7. zo 10.30.
SASSENHEIM Herv Gem 9 en 10 30
hr. HofTenaar, Voorhout, 7 ds Van Py-
pen, Wijhe.
Geref. K.: 9.30 ds. Ferwerda, 7 ds Jas
pers Focks, Oude Wetering
Ned. Prot. Bond (Jul.laan 17) 10.30 ds.
Werner, Wassenaar
Rk Kerk zat 7; zo 9 30 en 11
TER AAR Herv Gem. 9.30 ds. Baas,
Katwijk. 6.30 ds. De Leeuw. Maam
Geref K 9.30 kand Buikema. Zwam
merdam. 6.30 hr Karstens. Leiden.
Rk Kerk Aardam zo 9 en 12
kerk Langeraar zat. 7. zo 8 30, 9.30 en
11.30
VALKENBURG Herv Gem 10 hi
Bakker. Katwyk. 6.30 hr HofTenaar
Voorhout
Geref K 9 30 dienst 6 30 dr Van Oeve
ren. Rynsburg.
Geref K. Vryg 9 30 leesdienst; 5 ds
Heida
Marine Kerkdienst, (kapel vliegkam)
10 30 ds Van Melle
VOORHOUT Herv. Gem. 10 ds. Bro
kerhof
Rk Kerk: zat 7. zo 9. 10 30 en 11.45.
VOORSCHOTEN Herv Gem. Dorps
kerk 10 prof. Berkhof, Leiden, 7 ds.
Meyenng
De Ontmoeting (Noordhofland) 9.30 ds.
Van Everdingen. Leiden
Hulp en Heil (Schakenbosch) 10 ds.
Lentz.
Geref. K.: dorp 9.30 hr. Carlier, Den
Haag
Geref K Vryg 10 en 5 ds Zemel
Aulagemeenschap Noordhofland geen
Rk Kerk: Laur.kerk zat 7. zo. 10 en
11 30
M Godskerk zat 7. zo 10 30
WADDINXVEEN Herv Gem Brugk
(in Bethelkerk) 10.15 hr Van Gils. Wad
dinxveen
Hoeksteen 9.30 ds. Roetman; 6.30 drs.
Tigchelaar, Putten.
Bethelk. 8.45 hr Burger, Waddinxveen,
ds. Kraan.
Ontm.kerk 10 dienst
Gem geen dienst
WARMOND Herv Gem. 10 ds. Den
Tonkelaar
Rk Kerk zat 7. zo 8.30. 10 en 11 30
WASSENAAR Herv Gom Dorpsk 10
ds. Van Wyngen, Den Haag. 4 30 ds
Hoek. Veenendaal
Kievietk 10 dienst Bloemcamplaan-
kerk, prof. Schulte. Nordholt
Messiask. 10 mw Hoogenraad. Den
Haag
Dorpscentrum 9 30 ds. Blenk, Oudewa
ter
Geref. K.: Zy Haan 10 30 en 7 ds Ravens
bergen. Wyryewoude
Zuid (Bloemcamplaan) 10 prof Schulte.
Nordholt (gez.dicnst>
Ned. Prot Bond (Kerkdam) 10.30 ds.
Paardekooper, Baarn
Rk Kerk Will zat 7. zo 9 30 en 11
Jozefk zat 7, zo 9 30. 11 en 6 30
G. Herderk. zat 5, zo 9 en 11.30
WOUBRUGGE Herv Gem W30 en 6 30
ds Koelevkijn
Geref K 9 30 en 6 30 ds v d. Zwaan
Ned. Prot Bond (De Wyk) geen opga-
Rk Kerk zat 7. zo 10.
ZEVENHOVEN Herv Gem 9 30 ds
Verwey, Knmpen a d IJasel
Geref K 9.30 ds. Van Leeuwen, 7 hr.
Van Straalen, Oegstgeest
Rk Kerk zat 7; zo 9 en 10.45
ZOETERWOUDE Hetv Gem. 10 drs.
Baart. Oegstgeest
Rk Kerk St Jan zo 9.30. 11
Chr Dienaark zat 7, zo 10
H. Ryndyk zat 7. zo 9 30 en 11
ZWAMMERDAM Herv Gem 9 30 ds
Franken, Zeist, 6 30 kand Westnk.
Utrecht
Geref K 9.30 hr. Doddema, Bodegra
ven, 6 30 mevr v d Meeberg
Remonstr Gem. geen dienst.
Bisschop Zwartkruis: theologen niet te snel tot priester wijden.
