"Wat is dan
eigenlijk uw
alternatief
Wim Kok en de arbeidstijdverkorting
Op het moment dat het
tussenkabinet in een
crisissfeertje de begroting voor
1983 poogt klaar te stomen,
schuiven we bij Wim Kok aan
tafel. Hij ontvangt in een kamer
die de economische crisis
nauwelijks beter kan
symboliseren: klein, sober en bij
het saaie af. Na twee uur praten
en een tot subtropische waarden
opgelopen temperatuur is er even
de twijfel over wat erger was: het
ontbreken van air-conditioning of
het gebrek aan oplossingen voor
de ellende van een economische
crisis?
Wie maakt zich over dat laatste
nog illusies? Werkgelegenheid en
sociale zekerheid staan onder
zware druk, maar in afwachting
van de dag van acht september
houdt politiek Den Haag het bij
een uitwisseling van
verkiezingsprogramma's en komt
het wederom hopeloos verdeelde
kabinet nog niet in de buurt van
een uitweg.
Aan goede raad ontbreekt het de
heren toch niet. Al bij aantreden
werd het kabinet Van Agt 2
bijkans bedolven onder de
adviezen en in zijn derde versie
kreeg het er nog eens twee bij. Zo
kwam de Tilburgse econoom prof.
Schouten met een plan voor
afschaffing van de
prijscompensatie in ruil voor
belastingverlaging (levert 400.000
nieuwe banen op) en suggereerde
de Commissie inzake de
Voortgang van het
Industriebeleid - kortweg de
commissie-Wagner, ter
aanvulling de bevriezing van
ambtenarensalarissen en de
"beleidsmatige"ontkoppeling
van lonen en uitkeringen.
Vanuit het Amsterdamse
FNV-gebouw schalde het
onaanvaardbaar weer door het
land. Net zoals ten tijde van de
ziektegeldvoorstellen, heeft de
grootste vakcentrale allerhande
bezwaren. Maar heeft de FNV ook
een alternatief of blijft dat,
eveneens net als toen,
achterwege?
Dat alternatief", zegt Wim Kok,
op de stoel wippend, "was er toen
wèl. Wij hebben rond de
verkiezingen van vorig jaar in
onze nota 'Aan de slag'
aangegeven wat voor ons de
hoofdlijnen van een
sociaal-economisch beleid zouden
moeten zijn. Voor de FNV begint
de discussie daarover niet op een
ogenblik waarop we de invulling
en omvang van bezuinigingen
moeten gaan bepalen, zoals toen
met het ziektegeld. Natuurlijk
zijn bezuinigingen in de
collectieve sector (overheid,
semi-overheid red.)
onvermijdelijk. Maar die moet je
wel plaatsen in een totaal-plan.
Kijk, de collectieve sector is met
name zo duur geworden doordat
een groter aantal mensen van de
sociale zekerheid gebruik is gaan
maken. Dat is een afgeleid gevolg
van de crisis."
Daarnaast kun je zeker niet
zeggen dat de mensen teveel
besteden. Wat dat betreft zaten ze
in 1981 en '82 op een absolute
min-positie. Het grote manco is
dus niet een te hoog
bestedingsniveau, maar een te
laag niveau van investeringen. En
dat wordt niet vanzelf beter als je
voor ombuigingen en matiging in
de Ionen zorgt. Je zult een aantal
dingen gelijktijdig moeten doen.
Dat hebben wij in "Aan de slag"
ook geprobeerd te laten zien:
werkgelegenheid in de
marktsector, werkgelegenheid in
de collectieve sector en op de
derde plaats herverdeling van
arbeid".
door
Wim Wirtz en
Ton van Brussel
'Prima, uitstekend. Ik zeg u
dat arbeidstijdverkorting
een centrale doelstelling
moet zijn om wat aan de
werkloosheid te doen. U
heeft daar twijfel over en
komt met allerlei maren
en mitsen. Maar ik blijf er
bij dat het de enige bena
dering is. Het aantal werk
lozen groeit en de mensen
met werk moeten dus
steeds meer premie beta
len om de uitkeringen te
financieren. Wat is er dan
op tegen dat wij zeggen:
laat de mensen maar wat
van hun loon inleveren
voor arbeidstijdverkor
ting, want achteruit gaan
ze toch? Inleveren voor
een herverdeling van
werk is de enige manier
om inleveren dooy een ho
gere werkloosheidspre
mie te voorkomen".
'Laat ik eens een vraag stellen:
wat is eigenlijk uw alterna
tief?" De vakbondsvoorzitter
doorbreekt de stilte zelf al
snel met een "Nee, da's kin
derachtig, oké". Zijn schier
eindeloze en met enerzijdsen-
anderzijdsen doorspekte be
toog over de vruchten van.
verkorting van de arbeids
tijd, wou maar geen indruk
maken. Hoe kan het ook an
ders? Arbeidstijdverkorting,
zo rekende econoom en kabi-
nettenlijmer De Galan nog
onlangs voor, kost de laagste
inkomens al gauw een pro
cent of drie van hun inkomen
en dat zo'n vijf jaar achter el
kaar. Nog los van de financië
le moeilijkheden waar de ge
zinnen van alleenverdieners
dan voor komen te staan, is er
de allesoverheersende vraag:
hoe legt de vakbeweging dat
uit, bijvoorbeeld in de Rotter
damse haven, om maar eens
een cynisch deel van de FNV-
achterban te noemen.
Mooi weer
"Arbeidstijdverkorting", zo
had Wim Kok ons voorge
houden, is de enige manier
om werklozen aan werk te
helpen en ook al die vrouwen
die nu aan de kant staan een
baan te geven".
Mooi weer verkopen als er
storm in de lucht zit, noem
den wij dat. Het aantal werk
lozen zal de komende jaren
immers nog dramatisch stij
gen. De uitstoot van arbeid in
alleen al de industrie gaat
nog volop door. Tot in de ja
ren negentig nog elke zomer
vijftigduizend schoolverla
ters op de stoep bij het ar
beidsbureau. En dan een
middel kiezen dat nieuw aan
bod op de arbeidsmarkt op
roept? In al die gezinnen
waar de man nu nog alleen
verdient, zal de vrouw straks
wel moeten gaan werken om
het huishoudboekje klop
pend te houden.
Kok geeft toe: "Ik ga met u mee
als u zegt dat het nog niet
gaat om de keus tussen öf
meer ww-premie betalen èf
inleveren voor herverdeling
van werk. Het zal waarschijn
lijk een èn-èn worden. Men
sen zullen dubbel inleveren.
Maar ik hou vol dat als dat nu
niet gebeurt, het straks zon
der arbeidstijdverkorting
ook moet, vanwege die
groeiende premielast. Ge
steld natuurlijk dat je de uit
keringstrekkers niet laat val
len. Datje solidair blijft".
'Zo gaan we het ook uitleggen.
We zeggen: mensen, kies niet
kortzichtig voor jezelf. Weet
dat als je vandaag een baan
hebt, dat je morgen werkloos
of arbeidsongeschikt kunt
zijn en dan nog meer pijn
voelt. Die keuze, die gaan we
duidelijk maken. Het zou ver
keerd zijn als we de mensen
voorhielden dat het één door
een druk op de knop wel ach
terwege kan blijven. Zo zit
het nigt meer in elkaar".
- U heeft xxtrig jaar uw nota
"Aan de slag" gepresenteerd.
Nu is de politieke realiteit dat
een meerderheid in de Twee
de Kamer zegt: er moet iets
met die sociale zekerheid ge
beuren, want er ligt een acuut
probleem van financiering en
dat wordt met de dag nijpen
der. Wat is in die positie dan
de rol van de vakbeweging?
'Ja, dat is natuurlijk het grote
dilemma. Kijk, als je de be
zuinigingen mee mag invul
len als het hoofdmoment van
besluitvorming al is gepas
seerd. dan werkt dat voor ons
niet. In het kabinet zitten ze
te kwartetten met dne of vier
plaatjes. Op een gegeven mo
ment wordt er een plaatje ge
kozen en daarin zit voor pak
weg anderhalf miljard aan
bezuinigingen in de sociale
zekerheid. Dan pas zeggen
ze: en nou halen we even de
vakbeweging erbij, dan mag
die meedenken hoe het moet.
Dat heeft bij ons veel teleur
stelling gewekt".
Opnieuw legt Kok uit dat
snoeien in de sociale zeker
heid niet mag gebeuren zon
der dat dit is ingebed in een
totaalplan voor het aanwak
keren van investeringen, ver
deling van de lasten en her
verdeling van arbeid. Wij
houden hem voor dat de FNV
om die reden voorheen koos
voor een kabinet dat kan bo
gen op een breed maatschap
pelijk draagvlak. De vorige
coalitie van CDA-PvdA-D'66
heette zo'n kabinet te zijn,
maar die zakte al spoedig
door de knieën. Wat voor ka
binet moet er straks dan ko-
"De crisis zoals die zich nu ma
nifesteert is niet in de eerste
plaats terug te voeren tot de
vraag of er wel of niet een
maatschappelijk draagvlak is
voor een kabinet. Aan de an
dere kant: als een maatschap
pelijk draagvlak eruit moet
bestaan dat wij als vakbewe
ging alles moeten pikken wat
ons wordt voorgehouden,
dan zijn we daar dus niet
voor thuis".
"Dus ik zou zeggen, we moeten
een kabinet hebben dat een
anti-cnsisbeleid voert waar
bij een aantal kernpunten
centraal moet staan gelijke
behandeling van inkomens,
ongeacht tot welke categorie
ze behoren, en verder herver
deling van arbeid".
PvdA
- Politiek vertaald betekent dit
dat de PvdA straks weer ui
het kabinet moet zitten.
"Dat hangt natuurlijk van de
verkiezingsuitslag af en van
de onderhandelingen die op
basis daarvan moeten wor
den gevoerd met andere coa
litiepartners. Maar iets an
ders geformuleerd je kunt
zeggen dat de hoekstenen
voor een dergelijk beleid in
meerdere mate bij het pro
gramma van de PvdA zijn te
rug te vinden dan bg andere
gegadigden voor een coalitie,
bijvoorbeeld de WD".
- Als zo'n anti-crisiskabinet er
niet komt, zit de vakbeweging
weer met een probleem. Ten
tijde i'an het kabinet-Van
Agt 1 (CDA-WD) hebben we
dat ook gezien. Toen er een
loonmaatregel werd afgekon
digd kwam er een grote de
monstratie en wekte de vak
beweging de indruk dat die
hoe dan ook zou worden te
gengehouden. Toch is die
loonmaatregel er gekomen.
Dat is moeilijk uit te leggen
aan de achterban
"Het parlement heeft op dit
punt inderdaad de regering
het groene licht gegeven en
nadien is er binnen de bon
den van de FNV en ook in de
FNV als autoriteit heel wat
discussie en behoefte aan dis
cussie geweest over de lijn
die we in de toekomst zouden
moeten volgen".
"Daarbij komen twee elemen
ten met elkaar in conflict. Het
ene is dat je zegt: als we vin
den dat we gelijk hebben en
we staan voor een rechtvaar
dige zaak, dan moet je kun
nen doorgaan, ook al heeft
het parlement beslist. Het an
dere is dat je een parlemen
taire democratie hebt waarbij
aan een meerderheid het
recht moet zijn voorbehou
den om besluiten te nemen
en op basis daarvan de sa
menleving te laten functione
ren. Ik denk dat de overgrote
meerderheid van onze men
sen wel van mening is dat we
zuinig moeten zijn op onze
parlementaire democratie
- Toch schreef Groenevelt begin
dit jaar in een nota dat een
politieke staking tegen een
parlementsbesluit met langer
moet worden uitgesloten.
"Als FNV hebben we over dit
punt tot nu toe DM 1 M IIÜ
spraak gedaan, al is een ant
woord op zo'n vraag natuur
lijk wel nodig Maar ik moet
zeggen dat dit niet iets is
waar we de laatste tijd druk
mee bezig zijn. Het gaat ons
meer om de vraag: wat is je
eigen beleidsmatige ant
woord op wat er nu speelt en
wat zich de komende jaren
aandient en hoe kun je daar
bij een opstelling formuleren
die met de verschillende
groepen rekening houdt".
Antwoord
- Maar moet de vakbeweging
dan nu al niet anticiperen op
gevoelens die btj de achter
ban leven? Want er u natuur
lijk toch een tendens bij men
sen die zeggen toat de poli
tiek nu doet. dat kan niet,
daar moeten we iets tegen on
dernemen.
"Dat is natuurlijk moeilijk te
meten. Ik geloof dat de over
stelpende meerderheid van
onze leden zich meer zorgen
maakt over de vraag hoe ko
men we individueel en col
lectief door deze crisis heen
en hoe kunnen wc daar als
vakbeweging een antwoord
op geven".
- U kunt dat wel willen uitleg
gen, maar CDA en VVD en
ook de commissie Wagner wil
len lonen en uitkeringen ont
koppelen. De door u verfoeide
tweedeling tussen actieven en
niet-actieven wordt nu trou
wens in uw eigen kring ook al
gemaakt. Meneer Schelling
van de voedingsbonden heeft
al gezegd dat er een grens is
aan wat werkenden kunnen
opbrengen. Die solidariteit is
niet alleen schaars in de poli
tiek. maar ook in uw eigen
kring.
"Schelling is natuurlijk niet de
enige die om zich heen kijkt.
De achterban heeft hier en
daar wat moeite. Je moet die
opmerking van hem ook
weer niet dramatiseren. Voor
ons als FNV staat vast dat wij
de uitkeringstrekkers niet la
ten vallen. Kijk, zo'n commis
sie Wagner, dat is wat anders.
Die zeggen: werklozen heb
ben een prikkel nodig om te
werken, want met die 500.000
werklozen zijn er toch nog
steeds bedrijven die moeite
hebben met personeel te vin
den. Dat probleem is er, ik
wil het niet ontkennen, maar
het gaat mij wel erg ver
als je daaruit de conclusie
trekt dat werklozen geprik
keld moeten worden, neem
me nou niet kwalijk. Dat
staat niet zomaar even en
passant in dat rapport, het is
een essentieel element in hun
redenering".
Kloppend
- De prijscompensatie is de
laatste tijd weer veel bespro
ken, niet alleen door de com
missie Wagner, maar vooral
door de ruil met belastingver
laging zoals het plan Schou
ten voorstaat. De industrie
bond wil het principe hand
haven, maar eventueel toch
een stukje compensatie inle
veren voor werk.
"Ja daar is veel over te doen ge
weest. De industriebond wil
dat, ik heb dat ook in de
krant gelezen en we hebben
als federatieraad van de FNV
gezegd dat dat een mogelijk
heid moet zijn. Bijvoorbeeld
om die arbeidstijdverkorting
van zojuist te financieren.
Nogmaals: voor dat plan
Schouten voelen wij niets.
Dan krijg je de situatie dat de
politiek de prijscompensatie
afschaft. Vervolgens komt er
na maanden misschien eens
een debat in de kamer over
lastenverlichting en dan
moeten wij maar hopen dat
de zaak niet wordt geamen
deerd en er voor de werkne
mers nog wat overblijft. Zo
werkt dat voor ons niet. Die
volgorde is fout. Een eco
noom als Schouten zal het
wel goed bedoelen hoor,
maar ik ben benieuwd of hg
in zgn model ook het gedrag
van politici heeft meegewo
gen. Daar hebben we slechte
ervaringen mee. Voor ons
geldt: prijscompensatie, die
toch al geen volledige vergoe
ding voor gestegen prijzen
meer is, wel handhaven en
zelf eventueel wat inleveren
voor herverdeling van werk".
Van de comissie Wagner mag
dat. Die bepleit vrije onder
handelingen. Die legt niets
op. Geen loonmaatregelen
meer, eindelijk weer speel
ruimte voor de vakbeweging.
Dat moet u aanspreken.
'U weet net zo goed als ik dat
dat mooier klinkt dan het is.
Wij mogen straks aan de on
derhandelingstafel de reken
sommen kloppend maken.
maar de politiek heeft dan al
beleidskeuzes gemaakt Vrije
loonvorming in de bedrijven,
maar wel een daarvan onaf
hankelijke inkomensontwik
keling in de collectieve sec
tor. De ontkoppeling is dan al
een feit.
Aan de tafel met werkgevers
moet je niet over uitkeringen
beeinnen. Werkgevers zgn al
leen maar geïnteresseerd in
loontrekkers en niet in werk
lozen Ze zeggen hooguit dat
de beuk in de overheidsuitga
ven moet, door de sociale ze
kerheid te verlagen, maar dat
is voor hen gewoon een tech
nische operatie".
Begrip
De cynische ondertoon klinkt
af en toe door. Maar daar
blijft het bij. Van de strijd
baarheid en bevlogenheid die
Kok regelmatig op de buis
tentoonspreidt is weinig te
merken. Hg toont zich rede-
lgk, vriendelijk, begripvol.
Beantwoordt onze vragen
met wgdlopige vertogen en
blgkt nauwelijks gevoelig
voor provocaties, zelfs al be
wegen die zich op het gebied
van de sociale zekerheid.
