Documenta: boeiend beeldverhaal
c
c
c
c
D
D
Aardige chaos die niets dood verklaart
Kort geding moet bouw van Stopera verhinderen
Scheepvaart
J
ZATERDAG 3 JULI 1982
Kunst
KASSEL (GPD) - Zes Dokumen-
ta's schreven - zwak of sterk, dui
delijk of minder duidelijk - eigen
data in de kunst. Wie dit jaar
ab nach Kassei de zevende in
deze reeks van monstertentoon
stellingen bekijkt, doet er goed
aan een blanco dag-agenda mee
te nemen. Want, het verhaal van
deze zevende editie is uit zeer
veel momentopnamen opge
bouwd, oud en nieuw, met alle
mogelijke varianten, de extre
men uitgezonderd. Dat laatste is
meteen een van de eerst opval
lende elementen. Samensteller
Rudi Fuchs is er, de lawine van
voornamelijk Duitse kritiek ten
spijt, in geslaagd een „rustig"
beeldverhaal op te bouwen dat
dit Museum van de Honderd Da
gen nu eindelijk eens een echt
museaal karakter geeft.
Geen grootscheeps kabaal ditmaal,
geen rellerige atmosfeer maar
een aantrekkelijk kader voor de
dialoog tussen kunstenaar en pu
bliek, die Fuchs zo graag tot
stand wilde brengen. Dt lijkt
geen gek streven voor een mu
seumdirecteur en het doet bij
alle gepraat over de relatie kunst
en publiek - haast onverbeter
lijk optimistisch aan. Dokumen-
ta 7 geeft de ergste sceptici ten
minste een beetje ongelijk. Ze
vraagt aandacht voor zulke een
voudige begrippen als mooi en
lelijk, zwak en sterk, voor wat in
zicht en vooral voor de hart
stocht die met scheppen te ma
ken kan hebben. Dokumenta 7
geeft - op de beste momenten
van het Verhaal bovendien
zelfs nieuwe inhoud aan die be
grippen en dat is meer dan ver
wacht kon worden.
Chaos
In de voorkritiek is Fuchs vaak
verweten dat hij de totale chaos
zou nastreven: geen grote lijn.
Dat zou allemaal maar uitlopen
op een ratjetoe van stijltjes,na
men en stromingen, een soort ar-
tistieke staalkaart, naar wille
keur te leggen door de tweehon
derd gelukkigen die in Fuchs'
potje mochten piesen. En inder
daad, er is een aardige chaos ont
staan, een chaos van de volheid
evenwel die - geheel in strijd
met vorige Dokumenta's - niets
dood verklaart.
Kijk ik even terug op wat „Dat
Wunder" in de loop van veel be
wogen jaren aan indrukken heeft
achtergelaten, dan zie ik in 1955
de zeer afgewogen presentatie
van wat deze eeuw aan „grote
modernen" heeft opgeleverd,
vier jaar later - 1959 een ode aan
de ook al grote abstracten, in
1964 een omzichtige beschrijving
van wat dan nog het wonder van
de firma Op en Pop heet, weer
vier jaar later - 1968 - de afzwe
ring van alle verleden, in 1972
een reiken naar het hyperrealis-
me en - het dichtstbij, 1977 -
veel door de aanduiding „eigen
tijds" vergoeilijkte troep, wat in
teressante nieuwe middelen en
de geweldige kater die zowaar
naar de namen Stilstand en
Dood ging luisteren.
Nummer 7 - anno 1982 - haalt iets
van dat al terug: de elementen
die passe in het verhaal dat hier
verteld moet worden en dat zich
nogal weinig aantrekt van for
mules, themata en lijnen maar
dat een verhaal-in-de-tijd is. Wie
als Rudi Fuchs - spreekt over
„de waarde van de kunst" heeft
het over het ZIJN in de tijd en
het DUREN, de momentopna
men en de constante.
Wie zo'n verhaal boeiend wil hou
den moet zich wel bedienen van
wat men oud noemt en wat
nieuw is. Als dat een weinig
spectaculaire, maar mooie stille
chaos oplevert dan is (lijkt me)
het beeld van enkele tientallen
jaren werken, genieten en zuch
ten keurig gevangen. Kunst en
Houden Van zou een kernbegrip
kunnen zijn. Maar is dat niet te
veel droom en te weinig
werkelijkheid? En praten we
over OUD niet te veel als droom
en over wat nieuw en actueel
heet niet te veel als werkelijk
heid?
Samengaan
Op deze zevende Dokumenta
krijgt het ene begrip auelijks
kans aan het andere te ontsnap
pen. De opstelling en de uitwer
king van Fuchs' idee zijn op sa-
menklinken, eenheid van geluid
gebaseerd. En zo is een reeks op
volgende-aansluitende-samen-
vallende beelden ontstaan die
voortdurend bezig lijken de
noodzaak van eikaars aanwezig
heid te onderstrepen. Zo komt
men aan kunst-ter-plekke en een
eenvoudige herwaardering van
vroeger geisoleerde begrippen
waar men o zo moeilijk over was
gaan doen. In spel en tegenspel
worden de jaren niet geteld, ook
al heeft elk nu-moment een voor
geschiedenis. De context waarin
zo'n moment wordt geplaatst
werkt zowel ontsluitend als aan
vullend.
Sterkste voorbeeld daarvan lijkt
me de aio gevreesde oververte
genwoordiging van Italiaanse
neo-renaissancisten, Duitse (en
anders opgevoede) Neue en Jun-
ge Wilden, kortom de vrees voor
de verfemmer. Die vrees zou dan
alles te maken hebben met
Fuch's in zijn Van Abbemuseum
getoonde voorkeuren, ook al
werd eveneens in Eindhoven aan
een vaak stille en dus wat weinig
opvallende synthese gewerkt.
Europa is de laatste jaren over
spoeld door de golf van wat men
„het nieuwe schilderen" noemt
en was bepaald niet overal even
gerust op de weerslag van dat
spectakelvol gebeuren op de Do
kumenta. Zou de vreugde om het
feit dat „er eindelijk weer eens
gewoon geschilderd mag wor
den" in Kassei niet tot een eu-
phorie voeren?
Inderdaad, er is heel wat Neue Wel
le. Het scheppingsmoment wint
het hier en daar op veel punten.
Van de overweging die het ron-
cept eigen zijn. Maar, de manier
waarop al die bewogen beweging
in het totaal is geintegreerd doet
je niet constant naar je zonnebril
grijpen.
Sonderschau
Ik zag, onmiddellijk na Kassei, een
treffend voorbeeld van het te
gendeel op de Kunstmesse van
Bazel. Op dit jaarlijks terugke
rend Festival van des Kunsthan
dels winkeldochters dat om -
begrijpelijke redenen van com
merciële zekerheid - altijd wat
jaartjes achter de ontwikkeling
aanholt, werd ditmaal als Son
derschau de kleine expositie
„Junge Kunst aus den Nieder-
landen" gepresenteerd. Alles erg
jong, een beetje te tam om in Eu
ropees verband nog wild ge
noemd te kunnen worden, kunst
die 8 als ik goed begrepen heb
od zoek is naar woordvoerders.
Het werd er zo geisoleerd, zo
Sonderschau-achtig bedompt
getoond dat het vragen bleef re
genen.
Is dat alles wat Nederland kan la
ten zien? Wordt er bij jullie niet
meer gedacht en uitsluitend ge
knoeid? Een vermoeiende verto
ning. Het aardige van de Doku
menta is dat de manier waarop
daar alles (althans veel) in sa
menhang met andere zaken
wordt getoond in elk geval een
kunstbeeld oplevert dat voor
zichzelf kan spreken en geen
woordvoerders nodig heeft. Die
zouden immers het verhaal maar
onderbreken.
In dat verhaal passen de vele hon
derden kunstwerken die in het
museum Fridericianum, de
Orangerie, de Neue Galerie en
omliggende pleinen en parken
de Dokumenta-7 tot een discus
siestuk per excellence maken.
Werken die met zulke uiteenlo
pende zaken als constructivisme,
expressionisme, computerkunst,
conceptual and landart en ze
ker - nieuwe zakelijkheden te
maken hebben. Het is en blijft
een keuze, een strikt persoonlij
ke die als selectie - door veel
andere, even aanvechtbare, te
vervangen zou zijn.
Het is vooral een boeiende keuze,
eentje waarover is nagedacht en
die „met inzicht en verve" wordt
gepresenteerd.
Tot 28 september.
(Artistieke leiding: Rudi Fuchs,
geaseisteerd door Coooje van
Bruggen, Germano Celant, Jo
hannes Gachnang en Gerhard
Storck. Catalogus - tweedelig
geredigeerd door Saskia Bos.
Boekhandel: f 150. Ontwerp:
Walter Nikkels).
ANDIE OOSTHOEK
A.R. Penck op de Docu menta.
AMSTERDAM (ANP) - Het Am
sterdamse wijkcentrum d'Oude
Stadt heeft, tezamen met de be
wonersraad Nieuwmarkt en een
tiental omwonenden die allen bij
de Kroon beroep hebben aange
tekend tegen het bestemmings
plan Waterlooplein, een kort ge
ding aangespannen tegen de ge
meente Amsterdam, en de aan
nemerscombinatie Stamuco.
De eisers willen dat het gemeente
en aannemer wordt verboden
met de bouw van de Stopera te
beginnen voordat de Kroon over
het bestemmingsplan een defini
tieve beslissing heeft genomen.
Die uitspraak van de Kroon
wordt over een maand of twee
verwacht.
Het kort geding dient op 19 juli a.s.
Dat is in elk geval te laat om het
slaan van de eerste paal te ver
hinderen, want die gaat maandag
al de grond in. Volgens een
woordvoerder van de gemeente
zal dat zonder enig officieel ver
toon in z'n werk gaan.
Het wijkcentrum heeft zijn toe
vlucht tot het kort geding geno
men in een laatste poging "de
voldongen-feiten-politiek van de
gemeente een halt toe te roe
pen". De eisers gaan er namelijk
vanuit dat er een reële kans is dat
het bestemmingsplan door de
Kroon zal worden afgekeurd.
In maart heeft de adviseur ten be
hoeve van de Raad van State een
negatief advies over het bestem
mingsplan uitgebracht, omdat
hy een aantal van de ingediende
bezwaren gegrond achtte.
Het advies kwam echter te laat om
alsnog schorsing van de intussen
afgegeven bouwvergunning mo
gelijk te maken. Volgens het
wijkcentrum probeert de ge
meente hiervan misbruik te ma
ken door snel met bouwen te be
ginnen.
"Hierdoor dreigt een situatie te
ontstaan, waarbij over enkele
maanden het bestemmingsplan
wordt afgekeurd, en dientenge
volge de bouwvergunning wordt
vernietigd, terwijl de bouw al
zover gevorderd is dat de zaak
niet meer kan worden terugge
draaid", aldus het wijkcentrum.
"De gemeente probeert welbewust
aan te sturen op zo'n situatie,
waarbij de rechtsbescherming
van de omwonenden wordt gef
rustreerd".
Vanmiddag wordt er in Amster
dam een protestdemonstratie ge
houden tegen de gang van zaken
rond het Stopera-project.
Bioscopen
Leidse bioscopen
t LUXOR (121239): "All that jazz", da.
14.30,19.00 en 21.15 uur. Zo. 14.15,16.30,
119.00 en 21.15 uur, al.
LIDO 1 (124130): "Sound of music", da.
14.30 en 20.00 uur, al.
LIDO 2: "Vice Squad", da. 14.30, 19.00
en 21.15 uur. Zo, 14.30, 16.45, 19.00 en
21.15 uur, 16 jr.
LIDO 3: "Missing", da. 14.30, 19.00 en
21.15 uur. Zo. 14.30, 16.45, 19.00 en 21.15
uur, 16 jr.
,LIDO 4: "Monty Python", da. 14.30,
19.00 en 21.15 uur, Zo. 14.30, 16.45,19.00
en 21.15 uur, al.
.STUDIO (133210): "Tales of ordinary
.madness", da. 19.00 en 21.15 uur. Do,
/vrij, ma en di ook: 14.30 uur, 16 jr.
Kindermatinee: "Tekenfilm arsenaal",
za en woe: 14.30 uur. Zo: 14.30 en 16.45
TRIANON (123875): "Les uns et les au-
tres", da. 14.00 en 20.00 uur, al.
REX (125414): "Sexy scjiatjes uit New
York", da. 14.30, 19.00 en 21.15 uur. Zo.
14.15. 16.30, 19.00 en 21.15 uur, 16 jr.
Nachtvoorstelling: "Hogeschool voor
j en za: 23.30 uur, 16 jr.
Bioscopen Alphen
(Voor reserveringen (01720-20800)
EURO 1: "Les uns et les autres", da.
20.00 uur. Zo: 15.45 en 20.00 uur, al.
"Sphinx": ma, di, do en vrij: 13.30 uur,
16 jr.
Nachtvoorstelling: "Sphinx", za: 24.00
uur, 16 jr.
Kinder matinee: "Donald Duck's zomer
feest", za, zo en woe: 13.45 uur.
EURO 2: "Onkruid vergaat niet", da.
13.30,18.45en 21.00 uur. Zo. 13.45,16.15,
18.45 en 21.00 uur, 12 jr.
Nachtvoorstelling: "Onkruid vergaat
niet", za: 24.00 uur, 16 jr.
EURO 3: "Pomolekkerland in Zwe
den", da. 13.30, 19.00 en 21.30 uur. Zo
14.00, 16.30. 19.00 en 21.30 uur. 18 jr.
Nachtvoorstelling: "Intiem dagboek",
EURO 4: "Jaws 1", da. 13.30, 18.30 en
21.15 uur. Zo, 13.30,16.00, 18.30 en 21.30
uur, 12 jr.
Nachtvoortselling: "Jaws 1", za 24.00,16
Bioscoop Voorschoten
(Voor reserveringen 01717-4354)
GREENWAY: "Southern comfort", vrij
en za 19.30 uur; zo 18.45 uur; ma t/m woe
20.00 uur. 16 jr.
i 21.30
"Clockwork Orange", vrij
uur; zo 21.00 uur, 16 jr.
Kindermatinee: "Popeye", za 16.00; zo
15.30; ma t/m woe 14.00 uur. "Billy Turf,
het dikste studentje ter wreld", za 14.00
uur; zo 13.30 uur
Bioscopen Katwijk
(Voor reserveringen 01718-74075)
CITY 1: "Wie dan weer leeft, wie
weer zorgt", da. 14.45,18.45 en 21.15 u
al.
Kindermatinee: "Gullivers
en woe 14.30 uur.
CITY 3: "History of the world part 1",
da. 14.45, 18.45 en 21.15 uur, 12 jr. "Once
upon a time in the west" da. 19.45 uur,
16 jr.
CITY 4: "Drie Tirolers in St. Tropez" da.
14.45 (beh za en woe), 18.45 en 21.15 uur,
16 jr
Exposities
Scheepvaartinformatie over
de grote en kleine vaart
kunt u van maandag tot en
met vrijdag telefonisch ver
krijgen via nummer
071-144941, toestel 218. Bel
len tussen 9 en 12 uur.
Bibliotheek - Nieuwstraat 4,
stelling "Droomwereld", tot 1/8, ope
ningstijden bibliotheek.
Pieterskerk: ruimtevaarttentoonstelling
"Tussen hemel en aarde" tot en met 4
juli, dagelijks van 11 tot 17 uur, donder
dag tot 22 uur.
Gemeentehuis Leiderdorp - t/m 28/7,
Bep Broekema-Van Dijk, etsen, litho's
tekeningen, ma t/m vr van 8-17 uur, do
van 19-21 uur.
Rijksmuseum voor Volkenkunde -
Steenstraat 1, t/m 3/10, 'Indianen van
Mexico, Azteken in 't verleden, Nahua's
van heden', ma t/m za van 10-17 uur,
zon- en feestdagen van 13-17 uur.
Burchtzaal - tot 11/7, "Tereukstelling",
Oegstgeest - Kunstcentrum Lange
Voort, expositie van Jan van den Bos,
Monica Elias, Kitty Langenberg, Ineke
Pijn, Leo Vogelenzang, tot 27/7, di t/m vr
13.30-17.30 uur, vr 19-21 uur, za 12-17
Art-tea-house De Oude Rijn - tot 12/7,
Nixje Straus, olieverfschilderijen -
aquarellen, di t/m za van 10-19 uur, do
tot 21 uur. zo 11-18 uur, ma van 12-18
Galerie Fenix - Botermarkt 26, t/m 18/7,
Han Rotteveel, schilderijen, di," wo, vr
10-19 uur, do 10-21.30 uur. za 7 30-18 uur.
zo 11-17 uur
Museum Boerhaave - Steenstraat la, t/m
5/9, tentoonstelling 'Het Kloppend
Hart', 10 jaar cardiologie in Nederland.,
Ziekenhuizen
Bezoekuren St. Elisabeth-Ziekenhuis: hoofdverpleegkundige hiervoor specia-
Ongevallendienst
ziekenhuizen Leiden
Ongevallendienst elke dag Academisch
Ziekenhuis behalve van dinsdag 13.00
uur tot woensdag 13.00 uur (Diacones-
senhuis) en van vrijdag 13.00 uur tot za
terdag 13.00 uur (Elisabeth-ziekenhuis).
•Bezoekuren
ziekenhuizen
Diaconessenhuis - doorlopende be
zoektijd van 16.00 uur tot 20.00 uur; met
uitzondering van:
- de kinder- en jongerenafdeling: dage
lijks van 14.00 uur tot 19.00 'uur.
- de afdeling intensieve zorg: uitslui
tend na overleg met het hoofd van de
afdeling.
Sportmedisch Advies Cfentrum:
Volwassenen: dagelijks van 14.00-14.45
en van 18.30-19.30 uur. Klasse afd dage
lijks van 11.15-12.00 uur, van 14.00-14.45
uur en van 18.30-19.30 uur
Kraamafdeling: dagelijks van 11.15-
12.00 uur (alleen voor echtgenoot) en
van 15.00-16.00 uur en van 18.30-19.30
'Kinderafdeling: dagelijks van 15.00-
18.30 uur.
Afdeling C.C.U. (hartbewaking) dage
lijks van 14.00 14.30 uur en van 19.00-
19.30 uur.
Intensieve verpleging: dagelijks van
14.00-14.30 uur en van 19.00-19.30 uur
Academisch Ziekenhuis
Elke dag: 14.15-15.00 uur en 18.30-19.30
Avondbezoekuur afdeling Verloskunde
18.00-19 00 uur.
Praematurenafdeling dagelijks van
14.30-14.45 uur en van 18.30-18.45 uur
Bezoek aan ernstige patiënten
le kaarten verstrekken.
Bezoektijden Kinderkliniek:
Dagelijks 15.00-15.45 uur en 18.30-19.00
Bezoektijden kinderafdelingen
Elke dag: 14.15-15.00 uur en 18.30-19.00
uur. (Alleen voor ouders van kinderen
kan er een afwijkende tijd afgesproken
worden met de hoofdverpleegkundige).
Alphen aan den Rijn
Rijnoord:
Bezoektijden 's middags 14.30-15.15
uur, 's avonds 18.30-19.30 uur. Extra be
zoek voor de hartbewaking: 's ochtends
11.00-11.30 uur. Extra bezoek voor va
ders op de kraamafdeling: 's avonds
19.30-20.30 uur. Kinderafdeling 's mid
dags 14.30-15.30 uur, 's middags alleen
voor ouders 14.30-18.30 uur.
Geluidshinder
Schiphol
Klachten over geluidshinder van vlieg
verkeer van en naar Schiphol kunnen
dag en nacht worden gemeld bij het in
formatiecentrum Geluidshinder Schip
hol (tel: 020-175000).
TUINBONEN
<(0adc] Lieuius
3 juli 1982
Honderd jaar geleden stond in
de krant:
- Tot de merkwaardigheden
van Parijs behoort een schilde
rijenverzamelaar, de heer De la
R., wel bekend op kunstveilin
gen en bezitter van een groot
vermogen, waarvan hij een be
langrijk gedeelte besteedt tot
het aankoopen van moderne
schilderijen van bekende mees
ters. Hij bezit dan ook een groot
aantal doeken van Corot, Mil
let, Diaz, Daubigny en vele an
deren, en toch heeft zijne gehee-
le verzameling geen cent waar
de. Ziehier de reden. Zoodra de
man een stuk heeft gekocht,
gaat hij bestudeeren wat er vol
gens zijne meening aan ont
breekt en begint dan terstond
met dat er bij te kladden: op het
eene stuk een molen, op het an
dere een kudde, op het derde
een huisje met vermiljoenkleu-
rige dakpannen, of een herder,
een hond enz. Men begrijpt, hoe
potsierlijk de galerij van dien
afschuwelijken verzamelaar er
uitziet.
Het pbservatorium te Pulko-
wa in Rusland verkrijgt eer
lang een nieuwen telescoop van
tot dusver ongehoorde afmetin
gen. Dat observatorium is na
melijk in 1839 door keizer Nico-
laas opgericht, met de bepaling
dat het altijd de beste instru
menten moet bezitten. Die, wel
ke het nu bezit, zijn ook zeer
goed, maar werden den laat-
slen tijd overtroffen door de
nieuwe in observatoria in
Frankrijk en Engeland en voor
al tn Amerika De nieuwe tele
scoop zal 45 voet lang zijn met
een diameter van 32 duim
Vu/Hfl J°ar Qcleden
ln het district Nimptsch in Sile-
zie heeft gisteren een onweer ge
woed, dat in enkele oogenblik-
ken over een groot gebied den
geheelen oogst vernielde. De te
lefoondraden werden grooten-
deels verwoest Op sommige
plaatsen vielen hagelsteenen
zoo groot als eieren, Geruimen
tijd na het onweer lagen de ha-
gelsteenen in het geteisterd ge
bied nog 15 C M hoog
