vBB
ÏM\
XTRA
M
Elektroshock:
uitkomst of
"Boemtherapie" is nog niet afgeschreven
De elektroshock. In Engeland
doen ze er niet moeilijk over.
Recente statistieken wijzen uit
dat de shockmethode daar in een
jaar tijds niet minder dan 200.000
keer is gebruikt. In Nederland
daarentegen wordt de elektro
convulsieve therapie, zoals de
officiële benaming van de
elektroshock luidt, nog slechts op
zeer bescheiden schaal toegepast.
Desalniettemin ontmoet de
elektroshock nog immer veel
verzet. Vijf jaar na de
spraakmakende Nationale Anti
Shock Actie voeren (ex)-patiënten
of cliënten van de geestelijke
gezondheidszorg nog
onverminderd strijd tegen de
elektroshock en andere
dwangmiddelen in de psychiatrie.
Eén van de problemen met de
elektroshock is dat niemand
precies weet wat er gebeurt.
Vanuit de Tweede Kamerfracties
van PPR en PvdA kwam twee jaar
geleden al het voorstel om de
elektroshock in de ban te doen,
maar die motie werd verworpen.
Volgelingen van de alternatieve
psychiatrie zagen echter wèl
voldoende aanleiding om de
shockmethode te verwerpen. Zo
ver heeft de minister evenwel
nooit willen gaan.
Minister Gardeniers van
volksgezondheid meent dat het
niet tot haar bevoegdheden
behoort om toepassing van de
shockmethode in psychiatrische
inrichtingen te verbieden. Wèl
stelde zij onlangs als voorwaarde
dat de toepassing van deze
behandelingsmethode „tot het
uiterste" beperkt dient te blijven.
En gaf zij te kennen dat
uitsluitend instellingen met
„voldoende ervaring en
deskundigheid" elektroshocks
mogen toedienen.
Mevrouw Gardeniers deelde dit
mee in antwoord op schriftelijke
vragen van het PSP-kamerlid Van
Es naar aanleiding van de
plannen van het psychiatrisch
ziekenhuis Voorburg in Vught om
weer te beginnen met het
toepassen van elektroshocks.
Noordbrabantse ziekenhuis is
niet het enige met dergelijke
plannen. Voor steeds meer
psychiaters beginnen in een
toenemend aantal gevallen de
positieve kanten van de
shockmethode zwaarder te wegen
dan de negatieve. Niet langer
wensen zij toepassing van de
elektroshock bij voorbaat uit te
sluiten.
Of de minister eventueel alsnog
een algeheel verbod tegen de
elektroshock zal uitvaardigen,
hangt af van het advies dat de
Gezondheidsraad nog dit jaar zal
uitbrengen over de zogenaamde
„boemtherapie", die de
gemoederen in de psychiatrische
wereld weer volop bezighoudt.
Door
Sjak Jansen
De elektroshock wordt
nu al meer dan veertig
jaar toegepast. Maar
nog altijd zijn psychia
ters het er niet over
eens. Tegenstanders
zijn van mening dat de
elektroshock-therapie
de hersenen kan be
schadigen. Voorstan
ders beweren het te
gendeel. Volgens hen
kan de therapie voor
bepaalde patiënten
juist een uitkomst zijn.
Goed of slecht, de Haarlemse
psychiater Frank van Ree
vindt dat je de patiënt het
middel van de elektroshock
niet mag ontzeggen. Dat acht
hij een onrecht. Met andere
psychiaters is hij van mening
„dat in Nederlandse psychia
trische inrichtingen de afge
lopen jaren zelfmoorden zijn
gepleegd, die door toepas
sing van de elektroshock zeer
waarschijnlijk voorkomen
hadden kunnen worden."
Van Ree, werkzaam in het psy
chiatrisch ziekenhuis Voge
lenzang te Bennebroek, ver
wierf destijds landelijke be
kendheid als tegenstander
van de elektroshock. Maar in
middels heeft hy zijn mening
herzien. Onder zeer stringen
te voorwaarden is hij nu
voorstander van de elektro
convulsieve therapie.
Welke die voorwaarden zijn,
heeft Van Ree onlangs in het
Tijdschrift voor de Psychia
trie uitvoerig uiteengezet. Te-
samen met collega dr. Willem
Nolen verklaart hij daarin de
elektroshock een effectieve
en veilige therapie te vinden,
mits de indicatie op juiste
wijze is gesteld door tenmin
ste twee psychiaters die ver
antwoording schuldig zijn
aan een landelijke indicatie-
Foltering
Andere voorwaarde is dat de
behandeling onder narcose
geschiedt met spierverslap-
ping en beademing. De
stroom dient zo kort mogelijk
te worden toegediend, liefst
in de vorm van korte stoten.
En wanneer het even kan,
dienen de draadjes niet aan
weerszijden van het hoofd te
worden geplaatst, maar aan
één kant ervan. De elektros
hock mag echter alleen dèn
worden toegediend, wanneer
de patiënt of diens directe fa
milie daarvoor toestemm-
ming verleent.
De Cliëntenbond heeft in dit
laatste niet veel vertrouwen.
Volgens deze belangenbehar
tiger van (ex)-patiënten uit de
geestelijke gezondheidszorg
is het sociale klimaat in de
doorsnee psychiatrische in
richting van dien aard „dat
het uiterst onwaarschijnlijk
is dat de elektroshock slechts
op uitdrukkelijk verzoek van
de cliënt wordt gegeven."
De Cliëntenbond koestert méér
bezwaren tegen de shockthe
rapie. Deze week bracht hij
die nog eens nadrukkelijk in
de publiciteit. Volgens één
van de woordvoerders, Rinke
Riemersma, lijkt de shock
therapie op foltering met uit
zondering van pijn, tenzij je
hoofd- en spierpijn, misse
lijkheid en dergelijke wel
meerekent.
Riemersma vindt dat de elek
troshock verboden zou moe
ten worden, omdat hij te veel
„cliënt-onvriendelijke" ei
genschappen heeft om voor
een therapeutisch alternatief
in aanmerking te komen.
„Bovendien is het therapeu
tisch effect omstreden en
nooit aangetoond."
Zelfvernietiging
Anno 1982 weten psychiaters
nog altijd niet het fijne van de
elektroshock. Ze weten dat er
na zo'n stroomstoot een heie
den gesmoord. „Wij willen de
nadruk leggen op zelfhulp en
we vinden dat opname in een
psychiatrische instelling zo
veel mogelyk moet worden
vermeden. In Noord-Italié
werkt dat uitstekend."
Frank van Ree kan dat beamen.
„In Noord-Italië, waar onder
invloed van de alternatieve
psychiatrie mensen wettelijk
niet zo maar worden opgeno
men, bestaat op twee plaat
sen een goede wijkopvang.
De vakbonden geven daar
veel steun aan. En dat sys
teem werkt prima."
Slaaponthouding
Tegenstanders stellen daaren
tegen Zuid-Italiè als voor
beeld. Daar is het systeem to
taal mislukt en zitten de men
sen vervuild op straat, zonder
dat iemand zich om hen be
kommert. Kortom: ook over
het systeem van de wyk-wel-
zynszorg woedt de discussie.
Er wordt volop getwijfeld. En
evenzeer over de gunstige ef
fecten van de shocktherapie
op de lange duur. Of die
stand houden, ook daarover
bestaat onder psychiaters
verdeeldheid. „Soms", zo
luidt een theorie van Hans
van der Wilk, „zijn de men
sen zo bang van de elektro
shock, dat ze zich er van af
sluiten. Zo ontstaat een anti-
therapeutische werking."
De Cliëntenbond is er alles aan
gelegen de elektroshock in
de ban te doen. Al was het
maar om by psychiaters de
prikkel niet weg te nemen
om te blijven zoeken naar
mildere behandelingsmetho
den. Frank van Ree erkent
dat gevaar. Maar over recent
ontdekte mildere methoden
is hij niet bepaald razend en
thousiast
Slaaponthouding is daar één
van. Patiënten worden één
keer per week een nacht wak
ker gehouden in de hoop dat
ze uit hun depressie komen.
Soms heeft dit resultaat,
soms ook niet; Van Ree vindt
het lang niet altyd een af
doende antwoord.
Anti-depressiva zijn dat even
min. Deze tabletten geven by
slechts zestig zeventig pro
cent van de patiënten een
gunstig resultaat te zien. Dr
Willem Noien: „Altyd blyft
een paar procent over by wie
geen van de middelen helpt.
Resteert over de elektros
hock. Moet je hun die dan
zonder meer onthouden? Als
ze doodziek zijn van wan
hoop?"
Zelfmoorden
„Let wel: we praten over hele
diepe depressies Depressies
die mensen tot zelfmoord
kunnen brengen. Er staan
dus direct levens op het spel.
In dat geval deel ik de me
ning van Van Ree: je mag de
patiënt het middel van de
elektroshock niet ontzeggen,
dat is onrecht"
Voorstanders van de elektro
shock erkennen de hoge prys
die de patiënt in de vorm van
angst en onzekerheid over
zijn geheugen, voor de shock
moet betalen. Maar zy vinden
die nadelen ondergeschikt
aan het geneeskrachtige ef
fect dat de therapie op be
paalde mensen met ernstige
depressies kan hebben.
Rinke Riemersma van de
Cliëntenbond: .Als je na de
shock uit de narcose komt
weet je eerst niet wie je bent
of waar je bent"
En voorzitter Hans van der
Wilk: „Voorstanders leggen
verband tussen de afneming
van het aantal elektroshocks
en de toeneming van het aan
tal zelfmoorden Wy vinden
dat argument ronduit onzin
delijk. een stelling die op
geen enkele wyze houdbaar
is."
„Als iemand tegen my zegt de
elektroshock is onder behan
delingsmethodes een alterna
tief, dan zeg ik dan is ont
hoofding dat ook".
T-
Shocktherapie-oude-stijl: veel weerstanden.
boel dingen veranderen in de
hersenen, maar wat het pre
cieze effect is weet nog nie
mand.
Doorgaans omvat een kuur mi
nimaal zes tot maximaal
twaalf shocks, die gespreid
over meerdere weken wor
den toegediend. Nadat de pa
tiënt onder narcose is ge
bracht en een spierverslap
pend middel heeft gekregen,
worden twee elektrodes op
zijn schedel geplaatst en daar
gaat vervolgens een stroom
stoot doorheen.
Deze stroomstoot verstoort het
normale elektrische golfpa
troon in de hersenen en zorgt
voor elektrische ontlading in
het gebied van de midden
hersenen, waar vrijwel alle li
chamelijke functies worden
geregeld. Feitelijk brengt die
ontlading veranderingen te
weeg in de concentraties van
bepaalde stoffen, die nodig
zijn voor de overdracht van
prikkels in de zenuwen. In
het gunstigste geval helpt dit
de patiënt in een andere ge
moedstoestand te brengen.
Bij degenen aan wie de elek
troshock wordt toegediend is
dat ook het beoogde effect.
Vaak verkeren deze patiën
ten in zulke diepe depressies,
dat zij uit zijn op zelfvernieti
ging. Zij slikken deurknop
pen in, rennen met hun hoofd
tegen de muur; hun radeloos
heid is zó groot dat andere
middelen als anti-depressiva
(pillen) en slaaponthouding
niet meer helpen.
Dikwijls eten ze dan niet meer
en kunnen ze slechts in leven
worden gehouden door
dwangvoeding met een
maagslang, wat volgens Van
Ree een afschuwelijke me
thode is. Vaak ook slapen ze
niet meer en/of krijgen last
van hallucinaties. Heeft de
depressie een dergelijk ka
rakter, dan blijkt de elektro
shock-therapie volgens psy
chiater Nolen goed te helpen.
Nolen is verbonden aan het
psychiatrisch centrum Bloe-
mendaal in Den Haag. Jaar
lijks worden er gemiddeld
elfhonderd patiënten opge
nomen. „Maar daarvan zijn er
vorig jaar maar vijf met elek
troshocks behandeld. De
elektroshock komt bij ons
pas im Frage als alle andere
middelen niet blijken te hel
pen."
Nolen is het eens met Frank
van Ree die zegt dat de elek
troshock geen genezingen
oplevert, maar er slechts toe
kan bijdragen. „Met de shock
kun je mensen tijdelijk uit
hun depressie halen en in een
draaglijke toestand brengen,
waarin andere middelen wel
helpen."
Onmacht
Van Ree noemt zichzelf on
machtig en de elektroshock
een antwoord daarvan. Niet
shocken kan naar zijn over
tuiging mensenlevens kos
ten. Mensen die anders zelf
moord zouden plegen. En
ernstig depressieve mensen
aan zelfmoord overlaten, zo
vindt Van Ree. betekent dat
je ze verwaarloost.
Dan maar de elektroshock?
„Nee", zegt psychiater Jan
van der Lande, verbonden
aan het psychiatrisch zieken
huis St. Bavo in Noordwij-
kerhout. „Alle hulpmiddelen
zijn voor ons toereikend."
De nadelen die aan de elektro
shock kleven wegen voor hem
zwaarder dan de voordelen.
Ex-patiënten klagen over
blijvend geheugenverlies,
maar voorstanders van de
elektroshock houden hard
nekkig vol dat, zolang het
maximum aantal shocks niet
wordt overschreden, hij
slechts tijdelijk geheugenver
lies kan veroorzaken.
„Zolang de deskundigen het
over de precieze gevolgen
van de elektroshock niet eens
zijn", benadrukt Hans van
der Wilk, voorzitter van de
Cliëntenbond, „mag je van
een patiënt niet verlangen
Angst
De angst van de patiënt voor de
elektroshock is groot. Films
als Kind van de Zon en One
flew over the cuckoo's nest,
waarin de hoofdrolspelers
onder krachtige dwang en
zonder narcose werden ge
shockt, hebben het imago van
de elektroshock geen goed
gedaan, stelt Willem Nolen.
„Die films hebben de mensen
onnodig angst ingeboe
zemd."
En de shock stond al in zo'n
kwaad daglicht. Schuldig
daaraan zyn de psychiaters,
die in het verleden de shocks
veel te onverschillig hebben
toegepast. Dat gebeurde dan
ook nog zonder narcose,
waardoor de shocks voor de
patiënt extra angstaanjagend
werden. Spierverslappende
middelen waren er nog niet.
Gevolg: hevige spiersamen-
trekkingen, die niet zelden
botbreuken veroorzaakten.
Erger was de nonchalance
waarmee sommige psychia
ters de elektroshocks voor
schreven. Patiënten die elek
troshocks kregen, terwyl ze
daar helemaal niet mee ge
diend waren omdat ze aan
heel andere ziektes leden,
waren geen uitzondering.
Evenmin was het een zeld
zaamheid dat patiënten bij
wyze van straf aan het shock-
apparaat werden gelegd.
Inmiddels staat het er met de
elektroshock wat beter voor,
is hij verbeterd en verfijnd.
Vooral in Scandinavië heeft
de elektroshock progressie
gemaakt. Volgens Frank van
Ree is de shock in Zweden en
Noorwegen minder agressief
en heeft hij minder by-efTec-
ten.
Isoleercellen
Mede onder invloed van die
ontwikkelingen heeft de
Haarlemmer zich „bekeerd".
Niettemin zegt hij. „Elke
keer dat je nu shockt, shock
je omdat de geestelijke ge
zondheidszorg tekort schiet.
Het roept alleen maar ellende
op."
Van Ree zegt het eens te zijn
met de Cliëntenbond die zegt
dat je het met de problemen
van mensen niet zo ver moet
laten komen dat ze zelf-
moordneigingen krijgen.
Hans van der Wilk: „De geeste
lijke gezondheidszorg moet
de problemen aanpakken by
de bron en niet voortdurend
achter de feiten aanhollen."
Naar zijn stellige overtuiging
komt de hulp telkens pas in
een fase, waarin het moment
dat die hulp effectief zou zijn,
al lang voorbij is. „Hulpverle
ners weten dan vaak niet
meer zo goed wat te doen. Te
langen leste zoekt men dan
zijn heil in allerlei extreme
middelen als isoleercellen,
spanlakens, platspuiten, en
zovoort."
Van der Wilk is dan ook een
groot voorstander van wyk-
welzynszorg, waar proble
men in een vroeg stadium
kunnen worden gesignaleerd
en in de kiem kunnen wor
