Je bent geen slechte
je het niet meteen goed
moed
Dat schuldgevoel van: was
ik maar eerder gaan kijken'
Een andere kijk op de relatie met het kind:
Wiegedood: een schokkende ervaring
ZATERDAG 26 JUNI 1982
Extra
Veelal wordt als vanzelfsprekend aangenomen dat
een pasgeboren kind de ouders en in het bijzonder de
moeder een gevoel van gelukzaligheid bezorgt.
Volgens de Amsterdamse kinderarts Arend Koers is
die vanzelfsprekendheid misplaatst: "Niet iedere
vrouw wordt onmiddellijk lyrisch van een kind aan
haar borst". Koers zegt dat bij het vellen van een
oordeel over de moeder-kind-relatie in de eerste
periode voorzichtigheid in acht moet worden
genomen. "Diverse vooroordelen spelen een rol die
een moeder makkelijk een onterecht schuldgevoel
kunnen bezorgen".
Opmerkelijke geluiden wa
ren dat onlangs in Am
sterdam tijdens een con
gres over de gevoelens
van pasgeboren baby's en
hun ouders. Terwijl via
films en inleidingen 'de
gelukzaligheid van het
pas verworven moeder
schap werd bezongen' en
allerlei gewenste wijzen
van bevallen - onder meer
verticale bevalling, beval
ling in knie-hurkhouding,
bevalling in hurkzit - aan
de orde werden gesteld,
kwam de Amsterdamse
kinderarts Arend Koers
met een afwijkende bood
schap. "Gun iedere vrouw
de door haar gewenste
manier van bevallen" en
"Een vrouw hoeft niet di
rect lyrisch te worden van
een kind aan haar borst"
waren enkele van de op
merkingen die Koers de
aanwezigen voorhield.
Koers, als kinderarts verbon
den aan het Amsterdamse
Burgerziekenhuis en tevens
werkzaam als vertrouwens
arts voor kindermishande
ling in de hoofdstad, nader
hand: "In wetenschappelijke
kring leeft de overtuiging dat
de basis voor een latere con
tactstoornis tussen moeder
en kind wordt gelegd in de
eerste uren na de geboorte.
Zo'n stoornis kan in het erg
ste geval uitlopen op mishan
deling. Op het congres heb ik
betoogd dat wanneer de moe
der-kind-relatie in de eerste
uren niet direct ideaal is, er
met veel geduld en een goede
behandeling of begeleiding
veel goed te maken valt".
Witte jas
"Er bestaan diverse vooroorde
len die tot een verkeerde kijk
op de moeder-kind-relatie
kunnen leiden. Een arts moet
bijvoorbeeld inzien dat zijn
mening over die relatie, vaak
gebaseerd op een individuele
ervaring, geen algemene gel
digheid hoeft te hebben. Zijn
witte jas geeft aan zijn me
ning een gewicht en geldig
heid die niets met de
werkelijkheid heeft te ma
ken. Verder kunnen mensen
lijden onder het culturele
vooroordeel van het beeld
van moeder Maria en het
kindje Jezus. De band tussen
moeder en kind wordt gei-
dealiseerd. maar een kind op
de arm hoeft voor een vrouw
niet het mooiste te zijn wat er
is. En een vrouw hoeft ook
niet gelijk een geweldige
moeder te zijn. Bij het vor
men van een oordeel over de
relatie moeder-kind komen
veel voorzichtigheid en een
kritische instelling te pas".
"Als je ongewenst of onge
pland zwanger wordt en na
veel overwegingen besluit
geen abortus te laten uitvoe
ren dan heb je als moeder on
geveer zes maanden de tijd
om te komen tot acceptatie
van het eigenlijk ongewenste
kind. Zo'n situatie geeft bij
de moeder, maar ook bij de
vader veel emoties. Door de
wetenschap is bekend dat in
tensieve, emotionele proces
sen waarmee wij in het reine
moeten komen, ongeveer één
tot anderhalf jaar vergen, de
zogenaamde rouwperiode.
Als je als ouders aanvanke
lijk hebt beslist: we willen
geen kinderen en er komt
toch een kind, dan is het pro
ces om te komen van niet-
willen tot acceptatie na zes
maanden nog niet afgelopen.
De emoties zijn er nog vol
op"
Ontwijken
"Zo'n moeder is na de beval
ling gedeprimeerd. De term
post-natale depressie is in dat
opzicht wellicht bekend. De
gedeprimeerdheid uit zich in
verdrietige ogen. Kinderen
ervaren dergelijke ogen als
boosheid. Een verdrietige
moeder heeft op de baby het
effect van een slaande moe
der. Een baby zoekt de blik
ken van de moeder, maar een
gedeprimeerde moeder ont
wijkt die blikken. De baby
krijgt dan angst en wordt ge
spannen. Het blijft maar hui
len, ondanks een schone
luier, ondanks een schone
wieg, ondanks eten op tijd.
En een continu huilende ba
by werkt als een cirkelzaag
op de zenuwen. De moeder
wordt wanhopig, krijgt ge
dachten in de trant van: 'Zie
je wel, ik ben een slechte
moeder' en haalt tenslotte
uit".
"Tussen afwijzing van het kind
en mishandeling zit maar een
kleine stap. Maar begrijp me
goed, als de hechting tussen
moeder en kind niet onmid
dellijk goed is, hoeft dat niet
per se op mishandeling uit te
lopen. Wat ik heb willen be
klemtonen is dat die mooie
verhalen over bevallen en de
moeder-kind-relatie niet voor
iedereen opgaan. Je bent
geen slechte moeder als je
het niet direct goed doet. Als
je je niet het eerste uur geluk
kig voelt kan dat ook wel pas
na een paar uur of na een
paar dagen of na een paar we
ken. Sommige moeders heb
ben tijd nodig om de emoties
te verwerken. Het punt is al
leen dat wanneer de moeder
de emoties heeft verwerkt,
wanneer de rouwperiode
voorbij is, zij met een gespan
nen en angstig kind zit omdat
er in de omgang in de eerste
periode iets is misgegaan".
Intensief
"Daarom is de rol van de omge
ving belangrijk. De negatieve
houding van de moeder ten
opzichte van de baby kan
worden opgevangen door een
positieve houding van een
ander, de vader of kraamver
zorgster. Intensief individu
eel contact met het kind is
belangrijk. Er moeten om
standigheden worden ge
creëerd dat de baby kan la
chen, dat het zich niet ge
spannen voelt. Niet alleen
aan de lichamelijke behoef
ten, ook aan de emotionele
behoeften van de baby moet
worden tegemoetgekomen.
Daarbij moeten niet alle kaar
ten op de moeder worden ge
zet. Oma kan bijvoorbeeld
ook een heel positieve rol
spelen, even de zorg om het
kind overnemen. De directe
omgeving van het gezin kan
veel betekenen mits de hulp
gebeurt vanuit een goede in
tentie. De moeder moet niet
worden beschuldigd".
Op het bureau Vertrouwens
arts - er zijn er nu tien in Ne
derland - komen geen mel
dingen binnen over ouders of
moeders die hun baby afwij
zen. Koers:"Die afwijzing
door de ouders gebeurt
meestal onbewust. Pas na
langere tijd komen er duide
lijke signalen. Zo'n signaal
kan zijn een groeistoornis,
verwaarlozing of mishande
ling. Opname in een zieken
huis of een tehuis hoeft geen
oplossing te zijn. Kinderen
kunnen ook in dergelijke in
stituten emotioneel worden
verwaarloosd. Dat gevaar zit
er zeker in bij onderbezetting
van personeel. Voor contact
is er dan nauwelijks tijd en
ruimte. Op die manier stapel
je bij het kind verdriet op ver
driet".
Anoniem
Als vertrouwensman voor kin
dermishandeling wordt
Koers nogal eens met (kin
derverdriet geconfronteerd.
De tien bureaus krijgen op
het ogenblik jaarlijks bij el
kaar ongeveer 3000 meldin
gen over mishandelingen
binnen. Koers:"De meldin
gen komen van artsen, ver
pleegsters, familieleden van
het kind, kennissen, buren
maar ook van ouders zelf die
bang zijn dat zy hun kind iets
zullen aandoen De anonimi
teit van de melders blijft ge
waarborgd. Na een melding
gaan wij na met welke profes
sionele hulpverleners het be
wuste gezin al contacten
heeft gehad. Dat zijn er
meestal wel een stuk of tien
voordat ons bureau wordt in
geschakeld. Wij informeren
bij de hulpverleners welke
problemen zij hebben aange
troffen. De professionele
hulpverleners hebben alle
maal een stukje informatie.
Wy leggen die stukjes bij el
kaar Zonodig halen we alle
deskundigen naar ons bu
reau om al pratend te komen
tot de precieze oorzaak. Het
is dus zoeken naar het onder
liggende probleem want nie
mand mishandelt een kind
voor z'n lol".
"Daarna wordt een op het pro
bleem gerichte behandeling
op gang gebracht. De hulp
verlening kan worden toege
spitst op een ouder of op bei
de ouders of op het kind. Be
grijp wel, er zijn heel lastige
kinderen die ouders tot wan
hoop kunnen brengen. By de
hulpverlening geldt wel dat
eerst in een aantal minimum
behoeften moet worden voor
zien. Het heeft geen zin om
vanachter een bureau over
een therapie te praten met ie
mand die geen dak boven z'n
hoofd heeft of niet weet hoe
hij de volgende dag aan eten
moet komen. Als vertrou
wensarts vervullen wij te
vens een brugfunctie tussen
de vraag naar en de mogelijk
heden van de hulpverlening.
We laten ook de bcperkingm
van de hulpverlening zien.
Hulpverlening is geen Haar
lemmerolie die je kunt op
smeren waarna het probleem
verdwijnt. Een mens moet
uiteindelijk zelf z'n proble
men oplossen".
Kraambed
Om de problemen rond een
post natale depressie zo klein
mogelijk te doen zyn pleit
Koers ervoor al in het kraam
bed een diagnose te stellen.
"Dat is beter dan ouders met
een kind naar huis te laten
gaan in de hoop dat ze hulp
zullen zoeken als het misgaat,
want dergelijke ouders ko
men vaak juist niet uit zich
zelf. Overigens kun je geen
enkel kind negatieve ervarin
gen besparen. Geen mens
loopt in het leven een portie
teleurstellingen en verdriet
mis. Maar er is een grens aan
ieders incasseringsvermo
gen. Sommige ouders die
met problemen kampen kun
nen er gewoon geen onge
wenst kind meer by hebben.
Dat geeft gevoelens van
schuld en verdriet. Dergelij
ke ouders hebben dan hulp
nodig om hun schuldgevoel
te leren relativeren en om
door te jammeren met ia
mand die je over de verdrieti
ge periode heen helpt. Nega
tieve ervaringen kun je niet
meer ongedaan maken, je
kunt ze wel inpakken in posi
tieve ervaringen".
Een goed verzorgde, mollige baby van
ongeveer twee maanden oud wordt naar bed
gebracht. De baby lijkt volkomen gezond.
Wanneer de moeder of degene die het kind
verzorgt een paar minuten of enkele uren later
naar hem komt kijken is de baby dood.
Dit volkomen onverwachte en uitermate
trieste gebeuren speelt zich jaarlijks in veel
Nederlandse gezinnen af. Ongeveer 1 op de
1000 levend geboren baby's sterft de
wiegedood, een verschijnsel dat nog altijd met
veel vraagtekens is omgeven. Naar mogelijke
oorzaken wordt gegist, zekerheid in dat
opzicht bestaat niet.
Onderzoek heeft tot nu toe
enkele feiten aan het licht
gebracht die nauw ver
bonden lijken te zijn met
wiegedood. Het komt va
ker voor bij jongetjes dan
bij meisjes. In de winter
maanden vallen de mees
te slachtoffers. Baby's
met een laag geboortege
wicht lopen een iets gro
ter risico. Hoewel veel
kinderen volkomen ge
zond zijn op het moment
dat wiegedood voorkomt,
schijnt het dat sommigen
een heel lichte virusinfec
tie hadden of er net van
genezen waren. Wiege
dood overkomt vrijwel al
leen baby's die slapen. De
leeftijd ligt tussen de 3
weken en 12 maanden
met een piek tussen de 2
en 3 maanden. Wiegedood
komt in alle delen van de
wereld voor en is niet iets
van de laatste jaren. Zelfs
in de bijbel worden ge
beurtenissen omschreven
die duiden op wiegedood.
Volgens deskundigen
speelt de factor erfelijk
heid geen rol bij wiege
dood.
Schokkend
Voor ouders is de confrontatie
met de wiegedood een schok
kende ervaring. Schuldge
voelens komen naar boven
("Heb ik iets fout gedaan?")
en de angst voor een herha
ling is groot. Om ouders te
helpen hun verdriet en angst
te overwinnen is ruim een
jaar geleden de zogenaamde
Vereniging van ouders van
SIDS kinderen opgericht.
SIDS is de Engelse aandui
ding voor Siidden Infant
Death Syndrome en betekent
ongeveer: plotselinge zuige
lingensterfte bij een herken
baar patroon van omstandig
heden.
Jan en Marieke van Slooten uit
Lisse zijn lid geworden van
de vereniging. Zij kregen vo
rig jaar ook te maken met de
wiegedood. Marieke van
Slooten:"Er was geen enkele
aanwijzing voor. Het gebeur
de gewoon. Ik had een nor
male bevalling gehad, geen
complicaties. Het was ons
tweede kind. Na zéveneneen-
halve week vond ik hem
dood in z'n bedje. Een uur
daarvoor had ik hem nog
naar beneden gehaald omdat
hij huilde. Na een half uurtje
legde ik hem terug. Even la
ter was hij dood. Mijn man
heeft nog mond-op-mond-
beademing geprobeerd en de
dokter is met de hand op de
toeter naar het ziekenhuis ge
reden, maar het had allemaal
geen zin".
"Je krijgt schuldgevoelens. Je
denkt: ik heb vast iets ver
keerd gedaan. Wiegedood, ik
had er toevallig iets over gele
zen in de Li belle toen ik ze
ven maanden zwanger was.
Ik dacht nog: wat eng en wat
verschrikkelijk om zoiets
mee te maken, maar verder
heb ik er niét bij stilgestaan.
Het is nooit eerder in mijn fa
milie voorgekomen. Mijn
moeder en mijn man hadden
er nog nooit van gehoord. Na
de wiegedood ben ik ook een
tijdje erg bang geweest voor
andere dingen, verkeerson
gelukken en zo. Daar denk je
ook altijd van: het zal mij wel
niet overkomen".
Praten
"Men weet niet wat wiegedood
is. Er wordt gedacht dat het
iets met de luchtwegen heeft
te maken. Of acute longont
steking. Ook wordt wel ge
zegd dat het alleen bij flesse-
kinderen voorkomt, wat in
mijn geval dan niet klopt
want ik heb borstvoeding ge
geven. Er zijn ook bijna-wie-
gedood kinderen. Die wor
den net op tijd gevonden. Na
enig schudden wordt de
ademhaling van het kind dan
weer op gang gebracht. Als je
zoiets hoort ga je ook alweer
lopen denken: was ik maar
een minuut eerder gaan kij
ken dan had het kind mis
schien nog geleefd".
"Een paar maanden nadat het
was gebeurd had ik behoefte
om met iemand te praten die
hetzelfde had meegemaakt.
Ik kreeg een artikel over de
SIDS-vereniging onder ogen
met een telefoonnummer
daarin. Ik heb toen gebeld en
gepraat met een vrouw die
ook een wiegedood-kindje
heeft gehad. Mijn man en ik
zijn daarna nog een dag naar
Ede geweest. Die dag was
georganiseerd door de SIDS-
vereniging. Er waren deskun
digen aan wie je vragen kon
stellen en je kon met andere
echtparen spreken die dezelf
de ervaring hebben gehad.
Dat was fijn, ook voor m'n
man. Want meestal is alles
erg gericht op de ervaringen
van de vrouw, terwijl de man
toch ook veel verdriet voelt
en behoefte heeft om erover
te praten".
"Het is wel een hele leegte, op
eens is de baby weg. En dan
de reacties van andere men
sen. Vrouwelijke kennissen
nemen hun baby niet meer
mee als ze op visite komen.
Dat vinden ze zielig voor mij.
En als ik nu een baby van ie
mand in m'n armen heb hoor
ik anderen denken: wat zielig
voor haar. Dat soort reacties,
daar heb ik moeite mee al be
doelt men het misschien wel
goed".
Alles weg
"Ik heb geen verwijten van de
buitenwereld gehoord, al was
ik best een beetje bang hoe
;r me zouden
gaan denken. De periode van
onze overleden baby, die
moffel ik niet weg. Je hebt
mensen, die gooien alles weg
van de baby, willen de herin
nering helemaal wegdruk
ken. Je hebt ook mensen die
juist de babykamer in stand
houden, precies zoals het ge
weest is. Dat hoeft voor mij
ook niet".
"Ik ben nu opnieuw zwanger.
Dat was best een moeilijk be
sluit, maar de vorige zwan
gerschappen zijn goed verlo
pen. Aanvankelijk wilde ik
helemaal geen kinderen
meer, maar daar groei je over
heen. Je kunt daarbij steun
hebben door te praten met
mensen wie hetzelfde is over
komen. Daarom vind ik die
SIDS-vereniging een zinvolle
zaak".
Ademhaling
De vereniging die inmiddels
enige honderden leden, telt
houdt zich niet alleen bezig
met het opvangen en begelei
den van mensen met een wie-
gedoodervaring: ook het sti
muleren van onderzoek naar
oorzaken en het voorkomen
van acute wiegedood beho
ren tot de doelstellingen van
de vereniging. Prof. dr. G A.
de Jonge, lid van het medisch
adviescollege van de vereni
ging en in het dagelijks leven
hoofd van de afdeling kinder
geneeskunde van het Acade
misch Ziekenhuis in Amster
dam, is op het ogenblik met
een onderzoek bezig. Aller
eerst gaat het om een inven
tarisatie van wiegedood-erva
ringen maar daarop aanslui
tend komt de allesoverheer
sende vraag aan de orde: wat
is de oorzaak van wiege
dood?
Voorlopig gaat men er in medi
sche kringen van uit dat de
oorzaak gezocht moet wor
den in stoornissen in het
ademhalingsmechanisme.
Baby's hebben in hun eerste
half jaar een labiele ademha
lingsregulatie. Zes seconden
stilstand van de ademhaling
is in die periode geen onge
wone zaak. Duurt de stil
stand langer dan tien secon
den, dan is onderzoek naar
eventuele afwijkingen ge
wenst terwijl bij een stilstand
van meer dan vijftien secon
den een gevaarlijke situatie
kan intreden omdat de baby
als gevolg van een tekort aan
zuurstof in het bloed niet
meer spontaan gaat ademen.
Dergelijke risico-kinderen
worden wel aan de monitor
gelegd. Hartslag en ademha
ling worden dan geregi
streerd. Bij het overschrijden
van een bepaalde grens gaat
er een alarm Wordt wiegt-
dood misschien veroorzaakt
door kooldioxydevergifti
ging, die bij gebrek aan venti
latie in het wiegje kan ont
staan? Die vraag werd on
langs opgeworpen door de
arts A.J.P.Borstlap uit Heiloo
in Medisch Contact, het
weekblad van de Koninklijke
Maatschappy tot Bevorde
nng der Geneeskunst.
Borstlap schryft:"Als oud-be
dryfsarts is mij uit de prak
tijk bekend dat koolzuurgas-
vergiftiging veel vaker voor
komt dan men denkt, gevaar
lijk is door zijn sluipend ka
rakter en makkelijk gewoon
thuis kan gebeuren". Kool-
dioxyde (of in scheikundige
termen C02) is kleurloos,
reukloos en smaakloos. Het
is evenals bijvoorbeeld zuur
stof altyd om ons heen in de
lucht. C02 zakt in stilstaande
lucht naar de bodem.
Indien in een leefruimte het
C02-gehalte boven de 0,1
procent komt, spreken we
van slechte lucht en wordt
het werken daann verboden
Levensgevaar ontstaat indien
men langer dan een half uur
verblijft in een lucht met drie
vier procent C02, bij negen
procent raakt men apathisch
en snel bewusteloos en men
sterft na enige tyd. Bij een ge
halte van tien procent is men
onmiddellijk bewusteloos en
sterft binnen enkele minu-
ten.
Ventilatie
Borstlap:"De zorgzame moeder
waakt tegen tocht door het
wiegje te bekleden of ge
bruikt een moderne wieg of
bedje met dichte zykanten
In de wieg is dan vrywel geen
ventilatie. Alleen door het be
wegen van het kind. het
langslopen van personen en
dergelyke wordt de lucht in
b- W.ving gehouden Maar s
nachts is er in een tochtvrye
wieg nog maar nauwelijks
enifa tucbttwwtging HM
kindje ligt stil, haalt rustig
adem en blaast zyn C02 uit.
Het is aannemelyk dat in zo'n
tochtvrye wieg de atmosfeer
gevaarlyk is en niet ondenk
baar dat het C02-percentage
uiteindelyk dodelyk kan
worden".
Is dit misschien de oorzaak van
de wiegedood vraagt Borst
lap zich af. Hy ondersteunt
zijn verhaal met berekenin
gen over C02-produktics by
de ademhaling onder bepaal
de omstandigheden en doet
tevens een oproep aan weten
schappers om een onderzoek
in die richting te gaan doen
"Stel nu toch dat dit waar zou
zyn, dan kan met wat voor
lichting veel onnodig leed
worden voorkomen Soms is
de oorzaak van iets zo voor de
hand liggend dat men er heel
gemakkelyk overheen ziet".