c
Lezen geen luxe, kopen wel
Spaanse regeringspartij trilt op grondvesten
Opstappen IKV in Moskou was onjuist
Vredescongres van wereldgodsdiensten
D
Crisis brengt boekhandelaren in moeilijkheden
DONDERDAG 27 MEI 1982
Op 14 mei jl. eindigde in Mos
kou het vredescongres van
de wereldgodsdiensten. Vijf
dagen lang hadden 457 af
gevaardigden uit 80 verschil
lende landen gesproken over
de mogelijkheden om een
kernwapenoorlog op wereld
schaal te voorkomen. Het
congres was voorbereid door
kerkelijke en andere religieu
ze leiders uit Oost en West en
uit de landen van de Derde
Wereld. Als gastvrouw trad
op de Russisch-Orthodoxe
Kerk.
De eerste twee dagen van het
congres werden gëvuld met
toespraken van geestelijke
leiders en deskundigen. Wat
in al deze toespraken door
klonk. was zorg over de ont
wikkelingen op het gebied
van de kernbewapening en
over de gevolgen van de
voortgaande bewapeningsin
spanning. Daarbij dacht men
vooral aan de dreiging van
een kernwapendorlog en aan
de hoge lasten verbonden
aan de instandhouding en
uitbreiding van met name de
veiligheidssystemen van
Oost en West. die een verant
woorde sociale en economi
sche ontwikkeling van een
groot deel van de wereldbe
volking onmogelijk blijken te
maken. In vaak uitstekende
voordrachten werd ook ge
wezen op de ingewikkeld
heid van de bewapeningspro-
blematiek.
Meningen
Ontwikkelingen op het gebied
van de bewapening voltrek
ken zich onder invloed van
tal van maatschappelijke
krachten: politieke, militaire,
economische, technologische
en ideologische. En verande
ringen in dit krachtenveld
werden nodig geacht om be
dreigende ontwikkelingen op
het gebied van de bewape
ning in een meer verantwoor
de richting te leiden.
Natuurlijk waren de sprekers
het niet in alle opzichten met
elkaar eens. Sommigen ver
oordeelden het Amerikaanse
veiligheidsbeleid. Anderen
hielden de Sowjet-Unie ver
antwoordelijk voor de toena
me van de spanning op inter
nationaal politiek en militair
gebied. Weer anderen verwe
ten beide grootmachten on
verantwoordelijk optreden.
Als het ging over ontwikke
lingen op het gebied van de
bewapening, was er dus
ruimte voor kritiek. Onder
werpen zoals de opstelling
van de Russische SS-20-ra-
ketten en het NAVO-besluit
tot modernisering van het
kernwapenpotentieel waren
bespreekbaar.
Een congres van wereldgods
diensten kan op internatio
naal politiek gebied heel wat
in beweging zetten. Kerken
en andere godsdienstige or
ganisaties hebben immers
nog steeds een belangrijke
invloed in de samenleving.
Zij zijn in staat veel mensen
te mobiliseren rond een be
paald politiek vraagstuk, zo
als de afschaffing of de ver
mindering van de kernbewa
pening. Dat het congres in
Moskou een dergelijke bewe
ging niet op gang heeft ge
bracht, heeft meerdere oorza
ken.
Een eerste is, dat o m. veel ker
ken zich terughoudend op
stellen als het gaat om deel
name aan politieke acties. Zij
beperken zich tot het geven
van regels voor het samenle
ven; het aanwijzen waar
grenzen zijn overschreden en
de oproep tot verandering.
De invulling van die oproep
wordt overgelaten aan ande
re maatschappelijke groepe
ringen als politieke partijen.
Een tweede oorzaak is dat
geestelijke leiders het vaak
onderling niet eens zijn over
de veranderingen die nodig
zijn om een meer verant
woorde veiligheidssituatie te
bereiken. En als laatste oor
zaak zou ik willen noemen
het ontbreken van een doel
matige structuur om geza
menlijk in actie te komen.
Door
generaal b.d.
M.H.vonMeijenfeldt
De organisatoren van het con
gres zijn zich van deze pro
blemen ongetwijfeld bewust
geweest en hebben het con
gres dan ook een meer be
perkte doelstelling gegeven.
Het ging in Moskou primair
om: de uitwisseling van in
formatie; de verbetering van
de onderlinge verhoudingen;
een verdieping van het in
zicht in eikaars situatie en
problemen en het geven van
nieuwe impulsen voor de
strijd tegen de kernbewape
ning. Deze doelen zijn mijns
inziens zeker bereikt.
Het congres had bepaald ook
vormende waarde. De ge
sprekken met r
in de wandelgangen - uit ver
schillende culturen en met
uiteenlopende opvattingen
was boeiend en leerzaam. De
visie van een hindoe op de
verantwoordelijkheid van de
mens voor de wereldvrede
maakte indruk. Een lutherse
pastor uit Riga keek heel an
ders aan tegen de bewape-
ningsproblematiek dan een
boeddhistische monnik uit
Laos. Ik vond het een bijzon
dere ervaring om een Arabier
en een vertegenwoordiger
van de joodse religie vlak na
elkaar te horen spreken over
wereldproblemen. Tijdens
een dergelijk congres wordt
er ook weer eens bij bepaald
dat de wereldgeschiedenis
niet in Nederland wordt ge
maakt en dat de Sowjet-Unie
en de Verenigde Staten van
Amerika ook binnen de ker
ken grootmachten zijn.
Het Interkerkelijk Vredesbe
raad (IKV), dat ook aan de
conferentie deelnam, heeft in
Moskou nogal wat stof doen
opwaaien. De vertegenwoor
diger van het beraad accep
teerde niet dat hij geen toe
stemming kreeg om in het
openbaar zijn visie te geven
op de veiligheidssituatie. Ik
laat in het midden wat vooral
over de bijdrage van het IKV
is afgesproken. De organisa
toren van het congres geven
daarover een andere lezing
dan het IKV
Bekend is dat het IKV wilde
spreken over o.a het pro
bleem van de mensenrechten
en zgn contacten met dissi
dentenbewegingen in Oost-
Europa en de Poolse vak
bond Solidariteit. Onderwer
pen die alles te maken heb
ben met het veiligheidsvraag
stuk. maar waarmee af
gevaardigden uit socialisti
sche landen het uiterst moei
lijk hebben. Immers, zg be
horen tot een samenleving
waarin het beginsel geldt dat
alleen het socialisme de ge
rechtigheid en vrede bevor
dert. In die samenleving is
geen plaats voor vredesbewe
gingen en vredesactiviteiten
los van staat en partij en wor
den dissidenten als afvalligen
beschouwd.
De vraag die zich hier opdringt,
is of je er verstandig aan doet
tijdens een congres in Mos
kou dergelijke problemen in
de openbaarheid aan de orde
te willen stellen. Je trapt op
de tenen van mensen die ge
loven in de waarde van het
socialisme en je brengt men
sen en kerken die in Oost-Eu
ropa op hun wijze werken
aan veranderingen gemakke
lijk in verlegenheid. Boven
dien ging het hier om een eer
ste ontmoeting met de Rus
sisch-Orthodoxe Kerk. Is het
niet beter die te gebruiken
om te luisteren, kennis te ne
men van mogelijke proble
men en een vertrouwensrela
tie op te bouwen dan om op
een zeer directe manier te
wijzen op tekortkomingen?
Van mensen die men langer
kent wordt dat gemakkelij
ker geaccepteerd Orguist
was het om aan het verzoek
in het openbaar te mogen
spreken de mededeling te
verbinden dat men het con
gres zal verlaten als niet posi
tief op het verzoek werd ge
reageerd. Dat kwam over als
een dreigement. En daarvoor
buigt men ten slotte niet in
de politiek en ook niet in de
Kerk.
De meningen over de redenen
voor dit optreden liepen uit
een. Sommige afgevaardig
den meenden dat het IKV
zich zo opstelde om zich in ei
gen land beter te kunnen ver
dedigen tegen verwijten van
een tè grote afhankelijkheid
van Moskou. Over de gevol
gen van het optreden voor de
relatie met name met de Rus
sisch-Orthodoxe Kerk valt
weinig te zeggen. Beide par
tijen hebben zich uitgespro
ken voor een voortzetting
van de contacten. De toe
komst moet leren of dat ern
stig is bedoeld.
UTRECHT - Laat, maar
plotseling, heeft de eco
nomische crisis ook de
Nederlandse boeken
wereld getroffen. De
omzetten die sinds het
midden van de jaren '70
op een vrijwel stabiel
niveau waren gebleven,
daalden vorig jaar, met
name in het laatste
kwartaal, waarin veel
uitgeverijen hun verko
pen met 15 tot 20 pro
cent zagen afnemen. In
de sector literaire verta
lingen is zelfs sprake
van een instorten van
de markt, waardoor De
Arbeiderspers zodanig
in de problemen is ge
komen dat er ontslagen
moeten vallen, terwijl
andere uitgeverijen
zeer voorzichtig wor
den met het uitbrengen
van nieuwe titels.
De verslechterde situatie op de
boekenmarkt beperkt zich
overigens niet tot moeilijkhe
den voor uitgevers van lite
raire vertalingen. Thomas
Rap. gespecialiseerd in Ne
derlandse belletrie, ging vo
rig jaar failliet. A. B. Bruna en
Zoons ontsnapte nog net aan
de ondergang doordat de
Friese Pers de uitgevers
maatschappij eind april over
nam, en bij Elsevier moeten
60 van de 270 personeelsle
den afvloeien.
Deze drastische maatregel is
onlangs genomen omdat, vol
gens een medewerkster van
Elsevier, de verkopen over de
héle linie 'gigantisch' teruglo
pen. Bovendien worden er bij
deze uitgeverij dit jaar 10 tot
20 procent minder nieuwe ti
tels uitgebracht op het ge
bied van literatuur, non-fictie
en naslagwerken, en komen
er meer herdrukken en goed
kopere edities in de sector
non-fictie, waaronder bij
voorbeeld kook- en groen
boeken vallen.
Kopersstaking
De reorganisatie bij Elsevier is
noodzakelijk geworden door
een combinatie van hoge be
drijfslasten en dalende om
zetten. De Arbeiderspers is
echter het slachtoffer worden
van de 'kopersstaking' die de
vertaalde literatuur heeft ge
troffen. Bij de uitgeverij, die
met Querido samenwerkt in
BV Singel 262, moeten tus
sen de 8 en 11 van de 46 me
dewerkers weg; een inkrim
ping die maar gedeeltelijk
kan worden opgevangen
door afvloeiing. Om de conti
nuïteit van De Arbeiderspers
te waarborgen, moet er ook
in het aantal titels van de uit
geverij worden gesnoeid, die
60 procent vertaalde litera
tuur in het fonds heeft.
„We geven nu 80 titels per jaar
uit, dat moeten er 60 worden.
Daarnaast willen we een om
buiging in de verhouding tus
sen vertaalde en Nederlandse
literatuur in ons fonds", zegt
directeur Theo Sontrop, die
in de Haagse Post aankondig
de naar 40 procent vertalin
gen en 60 procent Neder
lands werk te willen. „Die
percentages worden nu over
al genoemd, maar het kan
ook 45 procent vertalingen
worden, wat ons liever zou
zijn. Het is nu echter geen
kwestie meer van voorkeur,
maar van overleven".
Een vertaling is duurder dan
een Nederlandse uitgave,
doordat er vaak hoge rechten
aan de buitenlandse uitgever
moeten worden betaald, de
vertaler tegenwoordig een
behoorlijk honorarium krijgt
en de oplagen meestal maar
klein zijn. De hoge prijzen
van vertaalde boeken (tussen
25 en 50 gulden) schrikken de
lezer af, maar het vermoeden
van de uitgevers, dat de men
sen nu meer werk in de oor
spronkelijke taal zouden
gaan lezen, blijkt niet juist te
zijn. „Een Engelse of Ameri
kaanse pocket kost een gul
den of twaalf, terwijl hetzelf
de boek in vertaling driemaal
zo duur is. Ik dacht daarom
dat de import enorm geste
gen zou zijn, maar die is ruim
drie procent gedaald", aldus
Sontrop.
Risico's
„De consument is voorzichti
ger geworden en het eerste
dat men laat liggen, is een
vertaling van een minder be
kend auteur". Dat is de con
clusie van zowel boekhande
laren als uitgevers, die daar
entegen een stijgende lijn
zien in de belangstelling voor
Nederlandse literatuur, ook
wanneer het om debutanten
gaat. Deze tendens, die vol
gens sommigen gedeeltelijk
te danken is aan de veel gro
tere aandacht voor Neder
lands dan voor buitenlands
werk in de media, heeft er bij
diverse literaire uitgeverijen
toe geleid dat het aantal ver
talingen wordt verminderd.
De risico's van vertalingen van
onbekende of moeilijk lopen
de auteurs worden binnen de
uitgeverijen opgevangen
door 'interne subsidiëring',
zoals Rob van Gennep het
noemt. De winsten op goed
lopende boeken dekken de
verliezen van de rest. Bij Van
Gennep lukt dit nog, en bij
een concern als Het Spec
trum wordt het risico van de
vertalingen gedragen door de
enorme omzet van de woor
denboeken. zoals Lex Reu-
rings (hoofd publiciteit) toe
lichtte.
Bij De Arbeiderspers komen
op het ogenblik echter 23 van
de 40 boeken niet meer uit de
kosten, of leveren verlies op.
Daarom gaat men zich nu
concentreren op een beperkt
aantal auteurs, zoals Naipaul,
Cenetti en Capote, die tot de
moderne klassieken kunnen
worden gerekend. De nieuwe
Bainbridge of Burgess wordt
waarschijnlijk niet meer uit
gebracht en het staat vast dat
de SFem-reeks (science fic
tion van vrouwen) geheel ver
dwijnt. „Privé-domein wordt
echter niet aangetast, in te
genstelling tot geruchten
zegt Theo Sontrop. die de
produktievermindenng op
zichzelf met desastreus
noemt „Ik verwacht en hoop
dat er ook bij de andere uitge
vers minder titels komen,
omdat dit een sanerend effect
m de boekhandel kan heb
ben".
Een aantal uitgeverijen, waar
onder behalve Elsevier ook
de Bezige Bij, heeft inmid
dels 10 tot 15 procent van de
vertalingen voor dit jaar ge
schrapt. Anderen, zoals Meu-
lenhoff, Bert Bakker en Aga-
thon, zeggen wel door te gaan
met hun vaste auteurs of ge
vestigde reeksen, maar heel
voorzichtig te zullen zijn met
debuten.
Op de plank
De vertalers zullen, volgens Co-
ra Polet van de Vereniging
voor Letterkundigen, van de
ze ontwikkeling onvermijde
lijk de dupe worden. Wat de
gevolgen voor hen zijn zal
echter pas in het n<gaar dui
delijk worden. „De vertalers
hebben nu nog voldoende
werk, omdat de meeste con
tracten in de herfst worden
afgesloten, maar er komen
wel steeds meer verontrus
tende berichten dat vertaalde
boeken in manuscript op de
plank blijven liggen. Dit be
tekent dat de vertaler geen
royalties over de verkoop
krijgt en geen additioneel ho
norarium van het Fonds voor
voor de Letteren", zegt Cora
Polet. „Bovendien worden
die vertalingen in de toe
komst uitgegeven, waardoor
er nog minder opdrachten
komen".
Vertalers, auteurs en uitgevers
zijn het erover eens dat de si
tuatie uiterst dreigend is en
dat het de hoogste tijd wordt
dat CRM serieus aan het leen
recht gaat werken. De omzet
ten van de uitgeverijen zijn in
tien jaar ongeveer gelijk ge
bleven. maar in diezelfde tijd
is het aantal uitleningen bij
de openbare bibliotheken
verdertien voudigd. Vorig
jaar waren er in totaal 160
miljoen uitleningen, en als er
per uitlening een kwartje
leenrecht zou zijn geheven,
had dit 40 miljoen voor een
letterenbeleid opgeleverd
Deze cijfers gaf Ernst van Alte-
na onlangs in Nijmegen op
het symposium 'Literatuur in
vertaling', waarbij hg zich af
vroeg waarom de Nederland
se boekmakers wel net als ie
dereen belasting moeten be
talen voor sociale verworven
heden als het zeer goede
werk van de bibliotheken,
maar in feite dubbel worden
gepakt omdat zg door de bi
bliotheken inkomsten der-
Luxe
Een uitspraak waar de uitge
vers het van harte mee eens
zijn. Ook literaire uitgeverij
en zgn commerciële bedrg-
ven. maar zij hebben wel al
tijd het cultureel belang ge
diend, is de mening van Theo
Sontrop. Dat cultureel be
lang zou door CRM onder
kend moeten worden, nu de
tijden slecht zijn en de men
sen het kopen van boeken al
als een luxe zien. „Er wordt
in Nederland goed gelezen,
maar boeken behoren niet tot
de vitale consumptie-artike
len en men gaat snel naar de
bibliotheek", aldus Sontrop.
die met zgn collega's de op
vatting van de openbare bi
bliotheek afwijst dat het le
nen van boeken het kopen
zou stimuleren.
Directeur J. A. Nuiver van de
openbare bibliotheek in Gro
ningen. zegt dat de landelgke
bibliotheken geen algemeen
standpunt over het leenrecht
hebben. Hij vindt een vergoe
ding aan auteurs en vertalers
terecht, maar wil niets weten
van een dergelijke vergoe
ding aan uitgevergen. omdat
dit 'commerciële bedrijven'
zijn.
Een standpunt dat tot voor kort
ook door de Vereniging voor
Letterkundigen werd ge
deeld, maar inmiddels zijn de
schrijvers er genuanceerd
over gaan denken ..omdat zij
uiteraard gebaat zijn bg het
voortbestaan van de uitgeve
rgen". aldus Cora Polet.
Het instellen van het leenrecht
zou de lezer heel weinig kos
ten. maar wel zo'n 40 miljoen
opleveren, wat ten goede kan
komen aan de makers van li
teratuur. Een bedrag dat ook
schril afsteekt tegen de 6,7
miljoen die nu door CRM
voor de letteren wordt uitge
trokken op een begroting
voor de kunsten van ruim 224
miljoen.
(Van onze correspondent
Gerrit-Jan Hoek)
MADRID - Na de afgang van de
regeringspartij UCD bij de
regionale verkiezingen van
Andalusië afgelopen zondag
(een terugval van 31 naar 13
procent) trilt de Unie van het
Democratisch Centrum op
zijn grondvesten. Intern is de
jacht geopend op de zonde
bok, terwijl de komende da
gen het partijapparaat zich
gaat bezinnen op gemaakte
fouten en op een nieuwe stra
tegie om te voorkomen dat de
UCD bij de eerstkomende al
gemene verkiezingen niet net
zo het schip in gaat als nu in
Andalusië het geval is ge
weest. Met de interne rust
lijkt het voorlopig binnen de
UCD gedaan; de strijd'om de
controle over de partij is weer
helemaal open.
Lang zullen de partijleiders
overigens niet naar die oorza
ken hoeven te zoeken. De
eerste reactie van premier
Calvo Soteio (,,Dit resultaat
is geen weerspiegeling van de
inspanningen die we ons in
de campagne getroost heb
ben") gaat dan ook volledig
aan de diepere achtergron
den voorbij. In de afgelopen
jaren heeft de UCD in Anda
lusië blunder op blunder ge
stapeld.
Om te beginnen met het absur
de regeringsstandpunt rond
het referendum van 1980.
Vlak voor de uiteindelijke
stemming kondigde de rege
ring aan tegen het door haar
zelf georganiseerde referen
dum te zijn. Het geijkte pro
cédé van de UCD blijkt niet
meer te werken. Dat was aan
de vooravond van de verkie
zingen legio beloften lance
ren over fondsen voor werk
gelegenheid, landbouwher
vormingen of, zoals in dit ge
val, de afschaffing van de tol
gelden voor de brug die Ca
diz met de rest van Andalusië
verbindt. Bovendien heeft de
UCD zich lelijk verkeken op
het effect van de vaak dema
gogische campagne van de
Andalusische werkgeversor
ganisatie CEA tegen de socia
listen, die voor de UCD eer
der een boemerang-effect te
weeg heeft gebracht.
Maar waar de UCD beslist niet
omheen kan, is de geringe
electorale aantrekkings
kracht van premier Calvo So
teio. Het imago van de som
bere technocraat, bij wie net
zo vaak een glimlach op de
lippen verschijnt als het re
gent in Andalusië, spreekt
het bij het kiezersvolk hele
maal niet tot de verbeelding.
Met het oog op de komende
algemene verkiezingen zal de
UCD zich daarom ernstig
moeten beraden op eventuele
vervanging van Calvo Sotelo.
Voor één UCD'er is de afgang
in Andalusië echter koren op
de molen: ex-premier Adolfo
Suarez. Na zgn aftreden in ja
nuari vorig jaar en zijn terug
val binnen het partijapparaat
heeft Suarez zich vooral ge
stort op het vergaren van een
aardig bedrijfskapitaal via
zijn advocatenbureau, zonder
dat dat de ex-premier ervan
weerhield voeling met het in
terne partijgebeuren te be
houden en koortsachtig aan
zijn come-back te werken.
Het laatste was er ook de re
den van dat Suarez alle uitno
digingen om aan de campag
ne van Andalusië mee te
doen beleefd afwimpelde.
Want Suarez voorzag al. dat
die come back aanzienlijke
vertraging zou oplopen als
zijn figuur direct gekoppeld
zou worden aan een voorspel
bare verkiezingsnederlaag.
Nu ligt het politieke karakter
uiterst gunstig voor Suarez.
die zich als geen ander ervan
bewust is dat zijn portret op
de verkiezingsfolders en -affi
ches bgna onmisbaar is ge
worden. Een situatie waarin
Suarez bovendien eisen kan
stellen, zoals een sterke in
vloed op de samenstelling
van de kieslijsten. Suarez
naam wordt intussen ook al
genoemd als nieuwe secreta
ris-generaal van het partijap
paraat van de UCD Van een
triomfantelijke terugkeer van
Suarez binnen de UCD zal ze
ker voor de nodige twee
dracht zorgen, net zoals de
kwestie van de identiteit van
de partg: centrum-links, of
samenwerken met de conser
vatieve Allianza Popular.
Suarez heeft zich altijd sterk
gekant tegen verrechtsing
van de partij of tegen een coa
litie met de partg van Fraga
Iribame. die gisteren al weer
zgn regelmatig versmade
diensten aanbood aan Calvo
Sotelo voor de vorming van
een coalitie. Maar invloedrij
ke sectoren m de UCD zien
na Andalusië in de vorming
van een „natuurlijke meer
derheid" met Allianza Popu
lar (ook wel Groot-Rechts ge
noemd) de enige remedie om
de socialisten alsnog van een
overwinning bg de algemene
verkiezingen af te houden.
Hun dilemma is. of dat doel
ook te bereiken valt zonder
Adolfo Suarez.
