Mangaan
voor het
oprapen
Lucratieve mijnbouw in diepzee wacht op expbitatie
PAGINA 10
MAANDAG 26 APRIL 1982
Bijna driekwart van het
aardoppervlak bestaat uit
oceaan. Niemandsland in
feite, waarover nog maar
weinig bekend is. Maar dat er
schatten op opgraving liggen
te w achten staat vast. De
industriële
ontdekkingsreizigers staan te
trappelen van ongeduld om te
mogen afdalen naar de
zeebodem, een trip van vijf
kilometer die zich laat
vergelijken met een reis naar
de maan. Doel: uitgestrekte
velden vol mangaanknollen,
rijk aan nikkel, kobalt, koper
en mangaan. Uiterst
belangrijk voor het
vervaardigen van
vliegtuigmotoren, medische
en elektronische apparatuur,
wapens, LPG-tankers en zelfs
vorken en messen.
Let wel: ijzer is zozeer het
probleem niet. Dat is altijd
nog terug te winnen uit
schroothopen. Maar voor de
vervaardiging van
hoogwaardig, roestvrij staal
is met name het steeds
schaarser w ordende nikkel
onontbeerlijk.
De bestaande nikkelbronnen
op land raken uitgeput,
vooral die in het
geïndustrialiseerde Westen.
En aan de bronnen die er nog
wel zijn kleven bezwaren. Of
ze zijn uiterst moeilijk
bereikbaar. Of ze vereisen
energieverslindende
technieken om het metaal uit
het erts te krijgen. Over
schaarste gesproken. Het
aantrekkelijke van de
poreuze, op aardappels
gelijkende mangaanknollen
zit 'm dan ook in de zuinige
scheidingsmogelijkheden.
Dat maakt rendabele winning
van nikkel en mangaan
mogelijk, ook al zijn er
miljarden aan investeringen
nodig voor het bereiken en
'oogsten' van de knollen.
De technische problemen zijn,
niet in de laatste plaats
dankzij de ruimtevaart,
oplosbaar. Het grote
vraagstuk op dit moment is
wie het maanlandschap op de
zeebodem mag betreden. De
Verenigde Naties hebben
bepaald dat de rijkdommen
der oceaan de
'gemeenschappelijke erfenis
van de mensheid' zijn. Om te
voorkomen dat de
mangaanvelden eenvoudig
moderne 'koloniën' worden
van de landen die van oudsher
een voorsprong hebben,
omdat ze toevallig over
kapitaalkracht en technisch
vernuft beschikken. De Derde
Wereld eist haar aandeel.
Resultaat: de zoveelste
patstelling tussen het arme
'Zuiden' en het rijke
'Noorden'. Na vijftien jaar
vergaderen is het zicht op
sluitende afspraken in een
internationaal erkend
zeerecht alleen maar
vertroebeld.
Er staan grote belangen op
het spel. Economische, maar
ook strategische en politieke.
Niet alleen de schaarste speelt
een rol.
Oceanografisch onderzoek met apparatuur die de zeebodem verkent.
Eén van het half dozijn
kapers op de Westerse
kust is Ocean Minerals
Company (OMCO), een
vijf jaar oude bunde
ling van Amerikaanse
en Nederlandse bedrij
ven: Lockheed, Shell,
Standard Oil, Bos Kalis
Westminster en Billi-
ton. Samen hebben zij
in de afgelopen zeven
tien jaar meer dan 100
miljoen dollar (250 mil
joen gulden) gestoken
in onderzoek.
Met een futuristisch voertuig,
bestuurd vanaf het zeeopper
vlak, zijn de knollenvclden in
de Stille Oceaan tussen Ha
waï en de Verenigde Staten
afgespeurd. De bevindingen
zijn positief. De knollen zijn
uitermate rijk aan metaal (2
tot 3 procent), komen in zeer
groten getale voor en zijn in
beginsel gemakkelijk te win
nen. Technisch gesproken
zijn er nog een hoop vraagte
kens. maar de eerste experi
menten zijn geslaagd. Exploi
tatie van de uitgestrekte /el-
den is binnen het gezichtveld
gekomen, althans vanuit eco
nomisch en technisch per
spectief.
Systemen
Volgens George M. W. Haug,
geoloog in dienst van Billi-
ton, is daarmee tevens een
fantasie van Jules Vernes in
het bereik van de werkelijk
heid gekomen. Hij vergelijkt
de eerste experimenten op
5000 meter onder de zeespie
gel met de eerste maanproef.
Immers, twintig jaar geleden
werd het werken op diepten
van meer dan 200 meter nog
tot de (voorlopige) onmoge
lijkheden gerekend. "Wat we
ten we eigenlijk over de bo
dem van de oceaan'' We staan
aan de grenzen van de huidi
ge techniek. De uitdaging.
Dat is vooral wat me fasci
neert. Tenslotte had de uit
vinder van de T-Ford ook
geen idee van de Jaguar"
Over hoe de mijnbouw in de
diepzee straks op grote
schaal realiteit moet worden
bestaat geen eenstemmig
heid. Voor een rendabele ex
ploitatie zal dagelijks tenmin
ste 5000 ton knollen naar de
oppervlakte gehaald moeten
worden. Tal van systemen
zijn op kleine schaal be
proefd, zoals blijkt uit meer
dan zestig patentaanvragen.
Het meest simpele systeem
lijkt de baggermethode: een
lange aaneenschakeling van
emmers, die de knollenvel-
den afschrapen. Maar een
voud is in dit geval nietje wa
re gebleken. "Niet effectief
zo verwijst Haug de baggcr-
of sleepideeën naar de prul
lenbak.
De OMCO gokt op een ander
systeem, zoals de proeven al
aangeven: een graafwerktuig
dat de bodem aficruipt, de be
geerde knollen 'plukt' om ze
vervolgens af te leveren bij
een 'bufferstation' dat boven
de zeebodem hangt aan een
met het moederschip verbon
den pijplijn. Met het schip
kan ook het bufferstation
zich verplaatsen. Heel lang
zaam. want de kilometers
lange pijp staat bloot aan gro
te krachten. Dat maakt met
een duidelijk waarom de pijp
niet rechtstreeks met het
mijnvoertuig verbonden kan
worden: om een produktie
van 5000 tot 10.000 ton per
dag te halen, moet de graver
zich sneller kunnen verplaat
sen dan de pijplijn kan ver
dragen.
"57
s tHA-v .-al
C F C
NEW ZEALAN0
de rijksie mangaanknollen-
velden bevinden zich in de Stil
le Oceaan ten zuidoosten van
de Hawaii Eilanden en ten
noorden van de equatoriale zo
ne.
Hawaii
Zowel het bufferstation als het
graaftoestel zullen niet wor
den bemand. Het moeten gi
gantische robotten worden,
te besturen vanuit het moe
derschip. Geholpen door
computers en televisiebeel
den zal een team van 'opera
tors' zich dag en nacht alleen
met die besturing bezig hou
den. Bij de experimenten is
het allemaal getest, maar wel
in 'modelvorm'. Volgens OM
CO zal het moederschip het
formaat krijgen van een su
pertanker, waarvan het con
trole centrum overeenkom
sten zal vertonen met het
ruimtevaart-centrum in
Houston. De graafmachine
op de zeebodem, dat in test-
vorm de afmetingen van een
huis heeft, krijgt de grootte
van een flat.
De plannen, die een investering
van 2.5 miljard gulden ver
gen. liggen klaar. Zelfs de
plaats voor een eerste fa
briek. voorlopig nog op het
vasteland, is al gekozen: Ha
waii. Op geringe afstand dus
van zowel de knollenvclden
in dit gebied als de belang
rijkste afnemer, de Verenig
de Staten.
Een vraagstuk is nog wel het
milieu op de zeebodem. In
welke mate zal er door mijn
bouw in de diepzee een ver
storing van planten en die-
rengroei plaatsvinden? Geor
ge Haug ziet geen reden tot
somberheid. "Wc hebben uit
voerige studies vcrrricht in
samenwerking met de VS.
Vier mensen zijn er continu
mee bezig geweest. Helemaal
zijn we er nog niet uit. maar
het ziet er gunstig uit. De
dichtheid van levende orga
nismen is zeer dun. Er leven
vrijwel alleen zeekomkom
mers en andere aaseters en
die zijn afhankelijk van voed
sel dat uit de zee neerdaalt.
Vissen vind je vrijwel niet
midden op zee. Die zitten al
lemaal langs de kusten. De
mangaanvelden zijn eigenlijk
dode plekken in de oceaan.
Hier en daar zijn wel wat vis
jes te vinden, maar die kun
nen eenvoudig wegzwem
men. De mijnbouw zal zich
immers afspelen op een spel
Door Wim Fortuyn
deprikje in een zeer groot ge
bied. Proeven hebben trou
wens uitgewezen dat het om
woelen van de zeebodem
heel gunstig kan zijn voor mi
cro-organismen. Het water
op de oceaanbodem is zeer
zuurstofrijk".
Amerika
Vooral de Verenigde Staten,
koploper waar het gaat om
gebruik van hoogwaardige
metalen, heeft belangen bij
de ontwikkeling van nieuwe
mijnen. Doordat de eigen
bronnen uitgeput raken, zijn
de VS steeds meer afhanke
lijk van import.
Voor mangaan, onmisbaar bij
het zuiveren van staal in de
hoogovens, is de Amerikaan
se industrie vooral aangewe
zen op het omstreden Zuid-
Afrika, tweede producent na
de Amerika's aartsvijand de
Sowjet-Unie. De winning van
kobalt is goeddeels in han
den van Zaïre. Het wordt
der meer gebruikt in de
penindustrie. En de oude. be
rcikbare voorraden nikkel
ken eenvoudig op. In de VS
is nog maar één kleine nik
kelmijn in exploitatie, 's We
reld grootste producent is Ca
nada. een land dat - net als
Zaire - niet staat te wachten
op het ontwikkelen van nieu
we bronnen.
Het is niet toevallig dat de Ver
enigde Staten, samen met Ja
pan en Westeuropese landen,
bij het zoeken naar nieuwe
voorraden de blik hebben
verlegd van land naar zee.
Het alternatief ligt in landen
waarvan vooral Amerika niet
afhankelijk wil zijn of in lan
den die zich kenmerken door
politieke instabiliteit.
Machtswisselingen in landen
als Chili. Zaire, Iran en Libië
hebben mijnbouw- en olie-
ondernemingen in de afgelo
pen twintig jaar uiterst huive
rig gemaakt voor het doen
van investeringen. Zo had Li
bië, dat negen jaar geleden
twee Amerikaanse oliemaat
schappijen nationaliseerde,
geen boodschap aan de af
spraken die met het in 1969
door kolonel Ghaddafi om
vergeworpen bewind waren
gemaakt De grondwet werd
eenvoudig ongeldig ver
klaard. Er moest een interna
tionaal tribunaal aan te pas
komen om Libië te 'veroorde
len' tot het betalen van een
schadevergoeding.
Deze foto van een mangaanmassa werd op vijf kilometer onder
de zeespiegel gemaakt.
Resolutie
Schaarste is dus niet alleen be
palend voor de aantrekkings
kracht van de mangaanknol
len. Het feit dat ze zich buiten
elke landsgrens bevinden telt
evenzeer. Maar dat betekent
niet dat het geïndustrialiseer
de Westen (Amerika, maar
ook West-Europa en Japan)
zijn gang kan gaan. Sinds
1969 ligt er bij de Verenigde
Naties een door de Algemene
Vergadering aanvaarde reso
lutie, waarin is bepaald dat
staten noch ondernemingen
de zeebodem buiten het con
tinentaal plat mogen exploi
teren. Tenminste: zolang er
geen internationaal verdrag
zou zijn, dat voorziet in een
verdeling van de rijkdom
men der zee. De ontwikke
lingslanden, bang dat de
Westerse landen die beschik
ken over geld en kennis er
met de buit vandoor zouden
gaan, kregen de resolutie er
door ondanks het verzet van
de rijke landen die aanvoer
den dat hiermee een rem op
de technologische ontwikke
ling werd gezet. Rijke landen,
die zich wel schaarden achter
de opvatting dat de man
gaanknollen behoren tot de
'erfenis' van de totale mens
heid.
Sindsdien is de strijd om de
macht pas goed begonnen,
waarbij de rijke landen het al
thans in de Verenigde Naties
goeddeels hebben moeten af
leggen tegen de ontwikke
lingslanden. gesteund door
de Sowjet-Unie. Het Wester
se aanbod om het vrije-
markt-systeem in dienst te
stellen van gemeenschappe
lijke 'erfenis' op de zeebodem
("Wij hebben de middelen:
laat ons het werk voor jullie
doen") werd door de ontwik
kelingslanden van tafel ge
veegd. Zij vrezen dat handha
ven van de vrije markt gelijk
staat aan handhaven van de
ongelijke machtsverhoudin
gen en sturen aan op een
nieuwe economische orde:
internationale geleiding van
het handels- en grondstoffen-
verkeer op basis van mondia
le solidariteit.
Compromis
Een Cömpromis leek vervol
gens te worden bereikt in het
plan om een internationale
organisatie op te richten, de
Oceaanbodem-Autoriteit.
Prompt ontstond evenwel
onenigheid over de rol die de
ze autoriteit zou moeten spe
len. De arme landen willen
deze organisatie volledig
greep verschaffen op de ex
ploitatie van de zeebodem.
Zij vinden dat de rijke landen
moeten worden verplicht de
technologische kennis te le
veren. opdat de Autoriteit
eventueel zelf die exploitatie
ter hand kan nemen. De
meeste geïndustrialiseerde
landen willen niet veel verder
gaan dan een controlerende
rol.
Ongeduld bij Verenigde Sta
ten. gepaard aan militair-stra
tegische belangen, leken uit
eindelijk toch een doorbraak
te bewerkstelligen. Vorig
jaar. nog onder het bewind
van Carter, toonde Amerika
zich bereid tot het doen van
ruil
het
veiligstellen van doorvaar-
trechten in strategisch be
langrijke wateren. De 150 lan
den die sinds 1973 deelnemen
aan de Zeerechtconferentie
kwamen tot een ontwerp-ver-
drag, waarbij zowel de (77) ar
me als de rijke landen iets in
leverden. Een uiterst com
plex verdrag trouwens, want
wie over zeerecht praat,
spreekt niet alleen over mijn
bouw maar ook over afspra
ken omtrent de visserij, mi
lieuvervuiling en vrije door
vaart door zeestraten. Dit
jaar, tijdens de elfde zitting
van de conferentie in New
York. zouden de partijen het
definitief eens moeten wor
den. De ondertekening van
het verdrag zou in september
moeten geschieden in Cara
cas, waar de Zeerechtconfe
rentie acht jaar geleden be
gon.
Roet
De komst van Reagan heeft
echter drastisch roet in het
eten gegooid. Washington
oordeelde plotsklaps dat er
teveel concessies waren ge
daan en trok zich terug voor
beraad. De uitkomst: volgens
Reagan moet de verplichte
overdracht van kennis uit het
ontwerp verdrag en moeten
de machtsverhoudingen in
de vergadering worden ge
wijzigd. De VS willen af van
het één land-één stem sys
teem. dat de groep van 77
ontwikkelingslanden de
meerderheid bezorgt. Reagan
- en verschillende landen uit
de verdeelde Europese Ge
meenschap delen die'opvat
ting wenst het recht van ve
to over beslissingen van de
Oceaanbodem Autoriteit. Als
reactie daarop heeft de
"groep van 77" laten weten
zonodig niet terug te deinzen
voor ondertekening van het
verdrag zonder deelneming
van de VS.
Dat dreigement klinkt zwaar,
maar steunt vooral op de mo
gelijkheid om Amerikaanse
(oorlogs)schepen de toegang
tot strategische zeestraten te
ontzeggen. En voor die sanc
tie is Reagan, anders dan Car-,
ter, niet zo bevreesd. In zijn
opvatting is vrije doorvaart
sinds jaar en dag een onge
schreven \^et. Het tegenhou
den van een Amerikaans
schip is, volgens die opvat
ting. niet veel minder dan een
daad van oorlog tegen de su
permacht van Reagan. Drei
gement tegenover dreige
ment.
En de mijnbouw in de diepzee?
Al geruime tijd gaan in het
Westen stemmen op om dit
hete hangijzer los te koppe
len van de zeerechtconferen
tie. een voorstel waar de ont
wikkelingslanden niets van
willen weten. Ook daar ligt
het gevaar van een scherpere
verhouding tussen Arm en
Rijk.
1990
Samen met de Verenigde Sta-)
ten overwegen zeker vier EG-
landen, West-Duitsland, Bel
gië. Groot-Brittannië en Ita
lië. om niet langer te wachten
op een mondiale overeen
komst. Zij willen de Westerse
mijnbouw-ondernemingen
als de OMCO. die al fors in de
mangaanknollen hebben
geïnvesteerd, verder laten
gaan onder de beschermende
vleugels van een gemeen
schappelijk akkoord. Dat ak
koord zou ingetrokken kun
nen worden op het moment
dat (alsnog) internationale
overeenstemming zal zijn be
reikt.
Nederland, dat zich redelijk
kan vinden in het ontwerp
verdrag. houdt zich nog op de
vlakte. Maar als niet alsnog
een compromis wordt be
reikt tussen 'Noord' en Zuid'
is de vraag hoe lang nog, ge
zien de belangen voor Shell,
Bos Kalis en Billiton.
Een ding staat vast. Zeker tot
1990 zullen de mangaanknol
len, onschuldig onderwerp
van een wereldwijd conclict,
ongemoeid blijven. "En dan
hebben we het over de meest
optimistische base line", om
George M W Haug namens
Billiton en OMCO te citeren.
