"Amerika is
medeplichtig
aan massa
moord in
El Salvador"
„...die zekerheid hou je?
C.V.H
INSTAL
LATIES-
WOENSDAG 14 APRIL 1982
Laurens Janszoon Coster uit Haar
lem heeft de boekdrukkunst uit
gevonden! Twee reacties
zijds zijn nu denkbaar:
1. Oud nieuws,
2. Niet waar!
Laat ik beginnen met punt 2: dat
zit nog, is daarop mijn ant
woord. Ik weet ook wel dat nie
mand buiten Nederland Coster
als de dader aanwijst, dat is een
typisch Nederlandse gewoonte.
Iedereen houdt het op Johannes
Gutenberg, de Duitse goudsmid
die leefde van 1398 tot 1468, en
samen met zijn partner Johann
Fust in Mainz een drukkerij had
waar ze in augustus 1456 de zo
genaamde 42-regelige Guten-
berg-bijbel drukten. Maar er
zijn, vooral in Haarlem en om
streken, toch nog genoeg kenners
van de 15e eeuwse boekdruk
kunst die Laurens Jansz Coster
nog altijd niet afgeschreven heb
ben. Het is ook geen kleinigheid,
de boekdrukkunst uitgevonden te
hebben! Dat wil je toch wel graag
door een landgenoot gedaan heb
ben, die JOUW taal sprak, en zijn
experimenten derhalve in JOUW
taal uitvoerde! U kent de legen
de. Laurens Janszoon Coster
sneed wat letters uit een boom op
de Haarlemmerhout, die liet hij,
onhandig als hij was, op de
grond in het zand vallen, hij
raapte ze weer op, en wat zag
hij? In het zand9 Inderdaad!
„Eureka!" schijnt hij ook nog ge
roepen te hebben, maar daarna
spoedde hij zich toch naar huis,
want hij moest de boekdruk
kunst, die hij zojuist had uitge
vonden, nu ook nog even uitwer
ken voor het hele alfabet.
Zo ongeveer. Wij Nederlanders
eren Laurens Jansz Coster volop,
als ware er geen twijfel aan zijn
bestaan en uitvinding. Toch
houdt de Nieuwe Winkler Prins
Encyclopedie nog een voorzichti
ge slag om de arm: „Coster, Lau
rens Jansz. 1405-1484Neder
lands koopman en koster, wordt
in Nederland wel beschouwd als
uitvinder van de boekdruk
kunst".
Het buitenland houdt nochtans
nog altijd vast aan Gutenberg:
in „Who did what", het boek
waarin 5000 mannen en vrou
wen zijn opgenomen die 's we
relds lot hebben gevormd, wordt
Gutenberg wel genoemd en Cos-
ter niet. Dus toch: „niet waar!"
Dat zit nog, zei ik al...
En mijn antwoord op de tegenwer
ping „oud nieuws" is, dat het in
tegendeel het hottest news van de
world is! Gisteren stond het op de
voorpagina van The Times.
Ik zal het samenvattend voor u
vertalen, het is van de hand van
Bevis Hillier:
„Twaalf vlekkerige rode beginlet
ters gedrukt op een vijftiende-
eeuws getijdenboek dat op 21 ju
ni bij Sotheby's zal worden ge
veild, zouden er wel eens de oor
zaak van kunnen zijn dat de ge*
schiedenisboeken moeten worden
herschreven. Men heeft altijd
aangenomen dat de boekdruk
kunst in Europa was uitgevon
den door Johann Gutenberg in
Mainz, omstreeks 1450. Maar dr.
Christopher de Hamel, die als 31-
jarige belast is met de midde
leeuwse manuscripten bij Sothe
by's, gelooft dat de rode initialen
dateren van ongeveer 1430 en dat
zij in Haarlem gedrukt kunnen
zijn. Als hij gelijk heeft, komt de
glorie de boekdrukkunst te heb
ben uitgevonden aan een andere
uitvinder toe in een ander land,
en bovendien twintig jaar eer
der.
Het getijdenboek, geschreven in
bruine inkt op kalfsperkament
en schitterend verlucht in kleur
en goud, wordt met 20 andere
verluchte manuscripten van de
vijfde tot de vijftiende eeuw te
koop aangeboden door Prins
Furstenberg uit Donaueschin-
gen. Het manuscript telt 12 mi
niaturen over de volle pagina's
van de Hollandse schilder de
Meester van Nicolaas Brouwer of
diens atelier".
The Times vertelt dan dat dr. De
Hamel is uitgegaan van een ver
haal dat al sinds het eind van de
15de eeuw in Holland de ronde
doet, dat de boekdrukkunst al in
1430 in Haarlem is uitgevonden:
„De man zou Laurens Coster ge
heten hebben". En ik citeer nu
even letterlijk èn knarsetandend:
,JIij is nu een soort van lokale
volksheld, en er staat een stand
beeld van hem op het plein in
Haarlem, maar niemand gelooft
het verhaal echt".
De lezers wordt daarna uitgelegd
dat volgens de Coster-legende
Laurens Coster de gedrukte let
ters wel uitvond, maar dat hij
onverwacht kwam te overlijden
voordat hij zijn uitvinding had
kunnen ontwikkelen. Een van
zijn medewerkers heeft het idee
toen meegenomen naar Guten
berg, die het geperfectioneerd
heeft. Het manuscript dat nu ge
veild zal worden, is in ieder ge
val zo'n 25 jaar ouder dan Gu-
tenbergs bijbel en daarom het
oudste voorbeeld van drukwerk
in Europa,- zo wordt gesteld. En
omdat het getijdenboek in Haar
lem is gemaakt, is dr. De Hamel
nu zo stoutmoediq geweest al
thans de MOGELIJKHEID te op
peren dat er toch wel iets waar
zou kunnen zijn van die legende
die eigenlijk niemand in Neder
land gelooft. Hij kent ons slecht,
dat merkt u wel. U en ik hebben
het altijd al geloofd, en nu gelo
ven we het zeker
Door Frénk
van de Linde
ïn zijn slobberende corduroy broek en wollen zeil-
trui met rits, waarachter een overhemd en stropdas
met rose olifantjes schuilgaan, is Bas de Gaay Fort
man niet het stoffige type wijze heer dat in gedach
ten opdoemt als het woord 'senator' valt.
Ook als voorzitter van de PPR-fractie in de Eerste
Kamer is hij een uitzondering. Dat was al zo toen
hij een klein decennium geleden de Politieke Partij
Radicalen deed opstoten in de verkiezingsvaart der
volkeren.
Terugkijkend mag hij een voor
loper van het Terlouw-effect
heten: de politicus met het
sympathieke gezicht die ook
nog een nieuw en inspirerend
geluid laat horen.
Nu zijn de wenkbrauwen en de
snor aan het vergrijzen, maar
het élan waarmee de bood
schap wordt gebracht is nog
aanwezig.
"Als ik de premier was die over
een paar weken een bezoek
zou brengen aan Reagan",
peinst hij hardop, "dan zou ik
beginnen hem te bedenken
voor alles wat de VS in de 200
jaar van hun betrekkingen
met Nederland voor ons heb
ben gedaan. Ik zou met name
verwijzen naar '45, toen vele
Amerikaanse soldaten hun
leven gaven voor de strijd te
gen het nazisme en het fascis
me. Nog altijd ben ik ont
roerd als ik op een oorlogs
kerkhof in Limburg de naam
van een 20-jarige jongen uit
Wisconsin zie staan.
Maar daarna zou ik nóg even
iets moeten zeggen. Ik zou
vragen of Amerika zich voor
taan ook in de verhouding
met andere volken zou willen
laten leiden door de eigen
grondwettelijke beginselen
van Life, Liberty and the Per-
suit of Happiness. In El Sal
vador zijn die uitgangspun
ten op de vuilnishoop ge
gooid.
Reagan draagt daarvoor een
grote verantwoordelijkheid.
Hij is een simpele man die
sterk rechts-ideologisch
denkt. Simpel, maar niet
naïef. Hij is een demagoog en
een populist".
Bidden en vasten
We praten op een kerkbank in
de schaduw van een enorme
preekstoel in de Mozes en
Aaronkerk te Amsterdam.
Daar werd vorige week een
gebeds- en vastenweek ge
houden voor onderhandelin
gen in El Salvador.
De actie was een ondersteu
ning van een initiatief van de
Argentijnse Nobelprijs-win
naar Adolfo Perez Esquivel.
Hij had in Washington een
groep van twaalf n
aanleg installaties
levering
bouwpakketten
levering en plaatsing
economisers
H.R. ketels
vloerverwarming
etc. etc.
INLICHTINGEN /r~'7^
nieuwveen 01723-9541
zameld om te vasten en te
bidden.
In Nederland deden onder an
deren oud-minister Marga
Klompé, directeur-televisie
Wim Koole van de IKON,
Joos Koster (een broer van de
omgekomen Koos) en me
vrouw I. van Lippe Biester-
feld (prinses Irene) aan de
manifestatie mee. Bas de
Gaay Fortman, getooid met
een "Stop VS-inmenging in
El Salvador"-button. was er
ook bij.
Aan de muren hingen, naast de
staties van de kruisweg ('Je^
zus reikt den zweetdoek aan
Maria", daarnaast: "Thee 50
cent") onder meer tekenin
gen van kinderen uit El Sal
vador. Soldaten in kleuren-
potlood die staan te klappen
naast het lijk van een vrouw.
Een helicopter in viltstift
waaruit een lichaam wordt
gegooid. Een straatgevecht in
zwart-wit, met uit de loop van
geweren kleine gele vlekjes
en uit de hoofden van men
sen rode druppels.
Verderop foto's uit Guatemala.
Rijen lijke die door militairen
met zwarte lakens worden
bedankt. Een in het Spaans
gestelde reclametekst voor
Philips-televisietoestellen.
Killers
Op een bord de drie eisen van
de actievoerders:, 1. dat de re
pressie in El Salvador onmid-
delijk wordt beëindigd, 2. dat
de strijdende partijen zonder
voorwaarden vooraf onmid
dellijk gaan onderhandelen,
opdat de gewapende strijd
kan ophouden, 3. dat er een
einde komt aan interventies
van buitenaf. Het zenden van
wapens en militaire advi
seurs moet onmiddellijk wor
den gestopt. De internationa
le gemeenschap moet inmen
ging van de VS in El Salva
dor en de rest van Midden-
Amerika energiek veroorde
len. Het recht op zelfbeheer
sing van de volkeren moet
worden gerespekteerd.
"Er is ontzettend veel leed",
zegt De Gaay Fortman. "Wij
hebben er één situatie uitge
haald. We dwongen onszelf
daar intensief bij stil te
staan". Dat betekende droge
boterhammen eten en thee
drinken. De Chateau Mar-
gaux bleef 's avonds in de
kast. "Alleen op de verjaar
dag van mijn schoonvader
hield ik die week toch naar
geen demonstratie", bekent
hy.
Als "werkvloer" is bewust voor
een kerk gekozen: "Er zijn
verschillende kerken, dat we
ten we. de zwijgende, de wa
pens-zegende, de met de on
derdrukten meestrijdende.
Ik identificeer mij met de
laatste, de kerk van Monseig
neur Romero. Van een aal
moezenier in El Salvador die
een dodend bataljon (een
groep soldaten die zijn opge
leid tot killers) durft te zege
nen. moet ik niets hebben. Ik
vind het al vreselijk dat ooit
in de geestelijke verzorging
van de Nederlandse strijd
krachten een gebed voor de
NAVO werd opgenomen"
Schrikbewind
De Gaay Fortman verwerpt het
verwijt dat men pas in actie
komt als vier Nederlandse
journalisten worden ver
moord.
"Toen bisschop Romero werd
doodgeschoten stond ik ook
al voor de Amerikaanse am
bassade. Ik voel me al een
tijd geëmotioneerd door wat
er in dat land gebeurt. Het
komt vooral doordat je zo
duidelijk ziet dat het wordt
verergerd door de activitei
ten van de Amerikanen. Mili
taire adviseurs, wapens. En je
weet dat de ellende zou op
houden als daar een eind aan
kwam. Ik kwalificeer de
Amerikaanse betrokkenheid
als medeplichtigheid aan on
derdrukking, schending van
de mensenrechten en massa
moord".
Wat opvalt in de eisen van de
actievoerders is dat alleen de
VS worden genoemd. Heeft
de Sowjet-Unie een blanco
strafblad?
"De Russen interveniëren daar
niet. De Amerikanen vormen
dé interveniërende macht.
De zaak ligt in dit geval nog
minder genuanceerd dan in
Vietnam. Daar kon je zeggen:
de Amerikanen zijn begon
nen en de Sowjet-Unie is zich
aan grootscheepse wapenle
veranties gaan schuldig ma
ken toen Noord-Vietnam
haar daar om vroeg. Vast
staat dat de Sowjet-Unie in El
Salvador niet is begonnen en
dus moet je je afvragen waar
de VS het recht vandaan ha
len dit schrikbewind te steu
nen. In El Salvador is het be
gonnen met 1000 families die
de helft van het nationale in
komen opstreken en U/2 mil
joen andere families die de
rest moesten verdelen. Die
schrijnende ongelijkheid
mondde uit in een boerenop
stand in de jaren dertig. Die
is beëindigd door een gruwe
lijke afslachting. De Sowjet-
Unie had daar niets mee te
maken. En zo is het nóg. Men
strijdt daar voor rechtvaar
digheid, meer niet"
Bent u nou gek?
"Het verzet", betoogt De Gaay
Fortman met felheid, "vraagt
helemaal niet. zoals de VS be
weren, om wapens aan de
Sowjet-Unie. En wel omdat
ze het conflict wil terugbren
gen tot een nationale strijd
om recht. Ik weet best dat
Moskou ze zou geven als er
zo'n verzoek kwam, want het
Kremlin speelt een kwalijke
rol in de internationale wa
penhandel. Maar nü is het zo
dat het verzet in koopt op
markten die onder andere
door de Amerikanen tot flo
reren worden gebracht".
De Sowjet-Unie die met de ar
men over elkaar geslagen toe
ziet? Een beeld dat van nale-
viteit getuigt, zou rechts zeg
gen. "Ach, kijk eens naar die
arme Haig. Wat heeft die nou
aan bewijzen op tafel gelegd?
Een getuige, een in El Salva
dor gearresterde Nicara
guaanse student, die tijdens
een persconferentie het te
gengestelde beweert van wat
Wanshington hem wilde la
ten vertellen! Die man zei dat
hy na zyn gevangenneming
was gemarteld door de beu
len"!
Ik kreeg die dag dat ik op de
stoep van de Amerikaanse
ambassade stond vanwege de
moord op Romero een brief
van een voorlichtingsambte
•r, u vergist zich.
het is een pure burgeroorlog.
Amerika is er niet bij betrok
ken. Militaire hulp. bent u
gek? Nou, ik had die brief
nog niet binnen of het werd
openlijk toegegeven!"
De senator bestrijdt de opmer
kingen van Haig, als zou de
kern van het verzet marxis-
tisch-leninistisch zijn "Ik
heb een jaar geleden in Costa
Rica verzetslieden ontmoet
die niet uit die hoek kwamen
De rector van de universiteit
in San Salvador bijvoor
beeld.
Die was, nadat al zijn voorgan
gers waren afgemaakt, net op
tijd vertrokken. En Ungo. de
voorzitter van het Democra
tisch Revolutionair Front,
komt uit het sociaal-demo
cratische kamp. Uit persoon
lijke waarneming weet ik dus
dat op invloedrijke posities
met-marxistische mensen zit
ten".
Seys-Inquart
Zijn blik glijdt over de bidstoe-
len. "De verkiezingen die zijn
gehouden zeggen mij niets.
In een land waar mensen
bang en angstig zijn vallen
geen zinvolle verkiezingen te
houden. Zelfs niet als ieder
een vrij is zich als partij aan
te melden. Wanneer Seys-In-
quart hier in de oorlog ver
kiezingen had georganiseerd
zou niemand een cent voor
het resultaat hebben gege
ven. zelfs als er allerlei waar
borgen waren.
Dat de guenllo's hebben gepro
beerd de verkiezingen te
blokkeren kan ik mc goed
voorstellen. Ze willen duide
lijk maken dat er in dat land
gewoonweg niet gestemd
kón worden".
Verzetsleider Ungo is behoor
lijk geschrokken van de re
sultaten. Hij merkte op:
"vroeger sprak ik over het
verzet van de bevolking te
gen een corrupt en repressief
regime. Vanaf nu zal ik de
term burgeroorlog gebrui
ken, omdat duidelijk is ge
worden dat extreem-rechts
wordt gesteund door een ge
deelte van de bevolking. We
vechten dus niet alleen tegen
een geïsoleerd elitair be
wind". De Gaay Fortman,
niet uit het veld geslagen "Je
kon daar oud-rechts, vrolijk-
rechts. nieuw rechts, super-
rechts of gewoon-rechts
stemmen. Dan moet u my
dus niet vragen is het niet
verontrustend dat ze allemaal
rechts hebben gestemd?"
Verliezer Duarte belóofde in
elk geval nog hervormingen.
De anderen, zoals d Aubuis-
son. verwierpen die bij voor
baat En toch kregen zy de
gunst van het volk.
'Mensen wilden simpelweg dat
de oorlog zou ophouden. In
elk instabiel land stemmen
angstige mensen op een sterk
figuur van wie ze denken: die
maakt er een eind aan. Duar
te was het duidelijk niet ge
lukt. We hebben inderdaad in
de geschiedenis wel vaker ge
zien dat de roep om de alle
soverheersende figuur ont
stond Dat had niet zulke
prettige gevolgen".
Aap
"De opstelling van Van der
Stoel weet De Gaay Fort
man, "is voortreffelijk. Hij
gelooft in de démarches van
het BZ (Buitenlandse Za
ken )-gebeuren; de diploma
tieke manoeuvres verdienen
de voorkeur Binnen dat ka
der doet hij het maximale.
Daarbij komt dat Van der
Stoel keer op keer duidelyk
laat merken waar zyn sympa
thie ligt. Hij heelt op het ge
bied van de mensenrechten
een indrukwekkende per
soonlijke geschiedenis. Van
Van Agt kan ik dat niet zeg
gen. Hij doet wat moet, en dat
is het dan ook. In Washington
met de vuist op tafel slaan
nee. Het bezoek zou een aar
dige gelegenheid zijn om dui
delijk te maken dat de VS
iets goeds doen als ze in Mid-
den-Amenka nalaten, name
lijk de hulpverlening aan een
weerzinwekkend regime.
Westerse bondgenoten moe
ten dat blijven herhalen.
Maar Van Agt ziet dit soort
bezoeken als "aap-wat-heb-
je-mooie-jongen-spelen".
Verder weet ik dat de zich
christen-democraat noemen
de Duarte verkeert aan de zij
de van het CDA in het inter
nationale clubje chnstelyke
partyen. Van enige actie je
gens "broeder" in El Salva
dor heb ik niets gemerkt".
"Wanneer Seys-Inquart
hier in de oorlog de
verkiezingen had geor
ganiseerd zou nie
mand een cent voor
het resultaat hebben
gegeven".
PPR-Eerste Kamerlid
Bas de Gaay Fortman
bad en vastte vorige
week in een kerk aan
het Amsterdamse Wa-
terlooplein voor on
derhandelingen in El
Salvador, waar de be
volking onlangs in een
sfeer van moord en
doodslag naar de stem
bus ging.
"Ik kwalificeer de Ame
rikaanse betrokken
heid als medeplichtig
heid aan onderdruk
king, schending van de
mensenrechten en
massamoord".
De Gaay Fortman: geëmotioneerd.
Douwc Egberts koffie, lekkere koffie.
