Tropische oceanen:
onuitputtelij ke
bronnen van energie
Lezers schrijven
DINSDAG 6 APRIL 1982
Varia
PAGINA 15
Door Bert Paauw
Het plaatsen van brieven van lezers betekent niet dat de
redactie de daarin weergegeven mening onderschrijft.
Brieven kunnen van redactiewege worden ingekort.
Beseda
Als ik later terugblik op mijn leven
dan weet ik zeker dat ik met gro
te voldoening BESEDA zal bij
schrijven op de lijst van dingen
die het leven de moeite waard
maakten. BESEDA is het Russi
sche woord voor gesprek, en de
naam van het Slavistische dis
puut dat vorige week donderdag
zijn 400e bijeenkomst hield.
VIERHONDERD keer sinds de
oprichting in 1946dat betekent
dat er ook 400 lezingen zijn ge
houden, in verreweg de meeste
gevallen door een van de leden
zelf, terwijl het gezelschap door
de jaren heen toch nooit veel gro
ter is geweest dan zo'n man en
vrouw of dertig. Volgens mij is
dit uniek in Nederland, ik wil
nog zien dat er een andere studie
richting is Waar men met déze
frequentie en met zóveel honde-
trouw eerst iedere veertien dagen
en later iedere drie weken (de
vakanties uitgezonderd) bij een
der leden thuis bijeengekomen is
om een lezing aan te horen over
iets dat met Rusland, de Sowjet-
Unie, het communisme, de Oost
bloklanden, de Russische of enige
andere Slavische taal of litera
tuur te maken heeft. Volgens mij
kennen die luidjes die Spaans, of
Grieks, of Engels studeren zoiets
niet.
Lehning
Vanwege de bijzondere gebeurtenis
was er een gastspreker uitgeno
digd: dr Arthur Lehning, 82 jaar
met de habitus van iemand van
62 jaar, zowat de enige overle
vende van het groepje anarchis
ten c.q. anarchosyndi kalisten
dat in de jaren twintig in Berlijn
en Parijs buiten de Russische re
volutie waren gestoten.
Toen Hitier aan de macht kwam,
had Arthur Lehning genoeg poli
tiek instinct om te beseffen dat de
Duitse legers niet bij onze grens
zouden haltmachen, en hij waar
schuwde al zijn joodse vrienden
dat ze moesten maken dat ze weg
kwamen. Als medewerker van
het Internationaal Instituut voor
Sociale Geschiedenis ried hij de
directeur ook aan bijtijds het
unieke Marx-Engels-archief dat
in het bezit van dat Amstedamse
instituut was (en is), bijtijds in
veiligheid te brengen. Aldus ge
schiedde. Met 200 kisten archief
materiaal scheepte Lehning zich
bijtijds in naar Engeland, kwam
eerst in Harrogate, en daarna in
Oxford terecht met zijn 200 kis
ten Marx en Engels.
Noors goud
Ik vertel dit mede hierom, omdat ik
de dag ervoor in Graham Gree
ne's memoires 'Vluchtwegen'
(Privé-Domein, Arbeiderspers)
een vergelijkbaar verhaal aan
trof over de Noorse dichter Nor-
dahl Grieg, met wie Graham
Greene bevriend was:
,J4ordahl was op een ochtend in Os
lo wakker geworden van kanon
gebulder, en naar het venster lo
pend had hij de Duitse oorlogs
schepen het fjord zien binnenva
ren. Hij had zich aangekleed en
was zonder ook maar iets als een
extra paar sokken mee te nemen
de bergen ingetrokken. Daar was
hij een militaire patrouille tegen
gekomen en zonder uniform of
wapen als gewoon soldaat bij het
leger ingelijfd. De patrouille had
het goud van de Bank van Noor
wegen in zakken bij zich en Nor-
dahl werd aangewezen om het
met een groepje soldaten onder
zijn bevel naar Narvik te bren
gen, ongeveer achthonderd kilo
meter over zee na een lange tocht
door de bergen.
Hij kwam veilig in Narvik aan,
een als visserman gekleed ge
woon soldaat met zijn zakken
goud, en meldde zich bij een in de
puntjes uitgedost marineofficier
die onze gemeenschappelijke
vriend Nils Lie bleek te zijn, de
vertaler van 'The Man Within'
(Greene's eerste roman). Nordahl
kreeg te horen dat hij aan boord,
van een Engelse torpedojager
met het goud mee moest gaan
naar ons land, waar het bij de
Bank van Engeland afgeleverd
diende te worden. Hij wierp te
gen dat hij in Noorwegen wilde
blijven om te vechten.
Daarom gaven ze hem de een of an
dere rang - welke weet ik niet
meer - en vertrok hij naar Enge
land. Vanuit ik meen dat het
Harwich was nam hij de trein, en
toen kreeg zijn romantische aard
de overhand en stelde hij zich het
tafereel bij de Bank van Enge
land voor en hoe hij door de gou
verneur begroet zou worden,
maar daar leek zijn aankomst in
het geheel niet op. Slechts één re
chercheur in burger stond op het
perron op hem te wachten - van
welk station? - en zonder de
bankbediende die gestuurd was
om hem op te wachten konden ze
niet naar de Bank van Engeland
rijden. Die bediende was echter
op zoek gegaan naar de stations
chef omdat de kaartjescontroleur
hem zonder perronkaartje niet
door wilde laten en de bediende
van de Bank van Engeland perti
nent weigerde zich zo ver te ver
lagen dat hij er een kocht. En dus
stonden de rechercheur en de
dichter daar een eeuwigheid te
wachten met al die zakken Noors
goud, tot Nordahl er genoeg van
kreeg, de rechercheur met het
goud achterliet en een taxi nam
naar het Charing Cross Hotel".
Haex (1)
Dienstreizen hoogleraar in één jaar
zestig mille!
Als eenvoudig werknemer, ver
pleegkundige AZL, met verba
zing dit artikel op uw voorpagina
gelezen. Vooral verbazing over
de reactie van minister Garde
niers!! Geen discussie meer, de
"arme" hoogleraar gaat met pen-
Als mijn zoon, zittend op de mid
delbare school, twee uurtjes 's
avonds werkt om eens met vrien
den te kunnen uitgaan en ik geef
dat niet door aan de Raad van Ar
beid. omdat ik daar eenvoudig
niet bij stil sta, moet dat met de
Raad van Arbeid worden verre
kend en bij nader inzien terecht!
Heeft een hoogleraar dat dan
niet?
Ik weet wel, reisdeclaraties zijn
geen kinderbijslag. Maar op deze
manier reisjes declareren is toch
ook, op zijn zachtst gezegd, dief
stal van de gemeenschap! Of is
het ziekenhuis-inkomen inko
men particuliere praktijk van
een hoogleraar zo slecht dat hij
wel oneigenlijk gebruik móet
maken van gemeenschapsgeld
om rond te komen?
J.G.J. Wijnen
Bern. Zweersstraat 5
Leiden
Haex (2)
In de krant van 1 april 1982 las ik
dat het gebruik van taxi's en
dienstauto's door de Leidse
hoogleraar dr. A.J.Ch. Haex in
één jaar 60.000 heeft gekost. En
dat n.b. voor iemand die slechts
één dag in de week in dienst is
van de gezondheidsraad.
Nog ontstellender is het bericht als
ik lees dat mevr. Gardeniers van
mening is "dat het autogebruik
van Haex en hetgeen daarmee
kan samenhangen niet meer ter
discussie moet worden gesteld".
Door de dagelijkse confrontatie
met dergelijke berichten (geluk
kig dat de krant er is) en de non
chalance waarmee deze feiten
door bewindslieden of politici
van tafel worden geveegd, vrees
ik dat wij stap voor stap bezig
zijn onze democratie om zeep te
helpen.
Ik aarzel dan ook niet de volgende
vragen te stellen. Moet diefstal
niet worden gestraft en moeten
deze gelden niet worden terug
betaald? Durft mevr. Gardeniers
nog oprecht aan gezinnen met
modaal of minder inkomen te
vragen drastisch te bezuinigen?
Helaas, de opkomst bij de laatst ge
houden verkiezingen heeft aan
getoond dat steeds meer mensen
hun interesse in de politiek ver
liezen en menen dat het maar
"een schijnheilig gedoetje" is.
Jan Zeilstra
Kraaierstraat 19
Leiden
Plutonium
Ter verduidelijking van en in ant
woord op het artikel van dr. A.J.
van Loon (Kema, Arnhem) in de
ze krant van 16 maart het volgen
de.
Eén kg. van de alpha-straler pluto
nium is na 24.4000 jaar een halve
kg. plutonium geworden. Het is,
zoals de arts Helen Caldicott zegt
op haar kruistocht tegen deze
sluipmoordenaar door de we
reld, een half miljoen jaar gevaar
lijk.
Indien een alpha-deeltje ervan het
stuurgen in een lichaamscel
raakt, vernielt het dit gen maar
de cel zelf overleeft. Deze cel
houdt zich ongeveer 15 jaar rus
tig. Dan opeens produceert ze
niet normaal twee dochtercellen
maar miljoenen cellen en dat is
kanker.
In plaats van te betuttelen over een
komma, zou het dienstiger zijn
samen met ecologen, moeders en
de heer Van Loon tegen de kern
wapens en kerncentrales in het
belang van zijn en ons nage
slacht te vechten.
Het is onvoorstelbaar hoe de heer
Van Loon kan spreken over een
zgn. heilzame werking. Ver on
der de grond, d.w.z. in natuurlij
ke staat, is het ongevaarlijk,
maar boven de grond krijg je het
niet meer uit het milieu, zegt ook
dr. E. Bartels (ornitholoog) in
zijn boekje "Biopolis". Hij zegt:
"In de ecologie gelden ecologi
sche wetmatigheden: geen ei
genbelang of partijbelang voor
op!".
Waarom niet "Het Leven" in har
monie met plant en dier cen
traal? Prof. Fast stelt in zijn boek
"Energie uit atomen" vast dat
het de hoogste tijd is te zoeken
naar alternatieve vormen van
energie: water, wind. zonne-
energie. In Zweden ziet men de
toekomst "zonnig" tegemoet: in
het jaar 2015 zal alle energiebe
hoefte door zonne-energie ge
dekt zijn (volgens officiële rap
porten).
ADVERTENTIE
open op werkdagen van 9-17 uur
vrijdags tol 15 30 uur
Kan dat ook niet bij ons, bijvoor
beeld door onder toekomstige
huizen woonkelders (warm 's
winters) te bouwen en gebruik te
maken van wind-waterkracht
energie?
A. Kwaadgras-Van Nood
Diefsteeg 9
Leiden
Van der Pot: "De temperatuur
verschillen op de genoemde
plekken zijn constant, er zijn
nauwelijks seizoensinvloe
den. Bovendien zal naar ver
wachting juist in die gebie
den de groei van het elektrici
teitsverbruik groot zijn. Ze
liggen nu nog achier bij het
wereldgemiddelde, maar er
zal de komende jaren onge
twijfeld een inhaaleffect op
treden. Vandaar dat installa
ties in die gebieden met het
oog op de toekomst zinvol
zijn".
Ervaring
Tot op dit moment zijn er drie
OTEC-centrales gebouwd,
twee door Amerika en één
door Japan. Van der Pot:
"Het zijn nog vrij kleine cen
trales, meer bedoeld om erva
ring mee op te doen. In de ko
mende vijf jaar zal daar een
aantal bijkomen. Amerika is
bezig bij Hawaii, Zweden bij
Jamaica, Frankrijk bij Tahiti,
Japan bij Nauru en wij bij
Curacao. Iedereen heeft wel
één of meer projecten in han
den maar wij zijn op het
ogenblik in elk geval nog niet
zover dat we al iets helemaal
rond hebben".
"Hoe de installaties er in de toe
komst gaan uitzien valt moei
lijk te voorspellen. Je kunt
denken aan drijvende instal
laties waarbij de opgewekte
electriciteit via een kabel
naar land wordt gevoerd. Je
kunt ook denken aan installa-
ties op het land waarbij via
een zuigbuis het koude water
wordt aangevoerd. Amerika
is op het ogenblik bezig met
drijvende installaties, bak
ken tot 70 meter lengte, onge
veer de grootte van transport
pontons die bij het oliever-
voer worden gebruikt. Japan
is bezig met een op het land
gebouwde installatie. Ik ver-
wacht dat in de toekomst de
projecten merendeels op het
Een groot probleem, was tot
voor kort de afstand tussen
het warme en koude oceaan
water, die 500 tot 1000 meter
bedraagt. Het koude water
moet dus van grote diepte
worden gehaald terwijl er bo
vendien flinke hoeveelheden
nodig zijn. Eind vorige eeuw
en in de jaren dertig zijn ook
al eens pogingen gedaan het
temperatuurverschil van het
oceaanwater te benutten
maar geconstrueerde aan-
voerpijpen voor het koude
water gingen altijd snel ka
pot, konden stromingen en
zuigkrachten niet overleven.
Dat lukt met de huidige con
structies wel.
Voordelen
Van der Pot:"Men is blijven
zoeken naar een geschikte
pijp omdat elektriciteitswin
ning via een OTEC-centrale
duidelijke voordelen heeft
boven de huidige r
Er komt geen verbranding
van olie of een fossiele brand
stof bij kijken. Je maakt ge
bruik van iets, in dit geval
van door de zon verwarmd
oceaanwater, dat niet op
raakt. Hier is sprake van een
zogenaamde hernieuwbare
energiebron. De zon ver
warmt het water en herstelt
steeds het evenwicht. In de
huidige installaties waar
elektriciteit wordt opgewekt
worden dure fossiele brand
stoffen gebruikt en is er spra
ke van een temperatuurver
schil van enkele honderden
graden.
- Er vormen zich geen afvalstof
fen. Je verbrandt niets dus je
hoeft ook niets kwijt.
- Er zijn geen aanvoerstagna-
ties. Het oceaanwater is on
uitputtelijk. Voor olie e.d.
ben je soms afhankelijk van
aanvoer- of politieke facto-
- De OTEC-centrale kan de hele
dag doorwerken. Het oceaan
water kost niks. Een diesel
centrale is vaak maar een
paar uur per dag werkzaam.
- Dan zijn er bijkomende effec
ten als het omhooghalen van
voedselrijk water wat gunstig
is voor de visstand ter plekke
en het maken van zoet wa
ter".
Ondanks al deze voordelen ver
lopen de onderhandelingen
over OTEC-centrales moei
zaam. Van der Pot: "De voor
naamste kostenpost bij elke
hernieuwbare energiebron is
de investering. Energiewin
ning via de zee is op den duur
goedkoper maar het pro
bleem is dat er bij het begin
financieringsmoeilijkheden
zijn omdat de investering en
kele malen groter is dan bij
een conventionele centrale.
Bij ontwikkelingslanden, die
met grote geldproblemen
kampen, is de financiering
een bijna onoverkomenlijke
hindernis".
Niet zaligmakend
Toch zullen die OTEC-centra
les er wel komen al remt Van
der Pot het in zijn ogen hier
en daar overdreven enthou
siasme af. "Bij energieop
wekking via OTEC-centrales
spreken we alleen over elek
triciteit. En daar kun je na
tuurlijk geen auto op laten
rijden. Energie via de OTEC-
centrales moet dus ook niet
als zaligmakend worden be
schouwd. Zoals geen enkel
alternatief zaligmakend is.
Met het nieuwe systeem kun
nen landen wel de te importe
ren hoeveelheid fossiele
brandstof terugdringen".
Tot die landen behoort Neder
land in elk geval niet. Het kli
maat hier is er oorzaak van
dat deze vorm van zee-ener
gie niet haalbaar is.
Van der Pot: "Voor het Neder
landse bedrijfsleven zijn er
wel kansen, met name voor
werven en voor bedrijven in
de sector van de apparaten
bouw. Maar veel definitiefs
valt er nog niet te zeggen. Het
hangt er van af hoe bedrijven
er in slagen zich de komende
jaren te manifesteren".
"Er is relatief weinig concur
rentie of misschien moet ik
zeggen: de markt is enorm
groot, er is voor iedereen
ruimte. Het gaat er maar om
hoe je je organiseert, of je de
technische ontwikkelingen
bij kunt houden en of je er in
slaagt te helpen bij financie
ringsproblemen. Amerika is
het verst, maar is gericht op
dekking van de eigen ener
giebehoefte. Frankrijk en Ne
derland concentreren zich op
gebieden waar ze een formele
binding mee hebben, huidige
of vroegere koloniën. Deson
danks is voorzichtigheid op
dit moment geboden. De ont
wikkelingen zijn nog hele
maal open".
Elektriciteit opwekken door gebruikmaking van
temperatuurverschillen in zee. Deze nieuwe vorm
van energiewinning lijkt een grote toekomst tege
moet te gaan. Al enkele jaren wordt er, met name
door Amerika en Japan, druk geëxperimenteerd
in die richting en niet zonder succes. Langzaam
maar zeker lijkt de tijd rijp voor het nemen van
uitgebreidere en meer definitieve stappen.
In het 'spel' rond de ontginning van deze aanlokkelijk ogende ener
giebron is ook een rol weggelegd voor het Nederlandse bedrijfsle
ven, meer in het bijzonder voor de Hollandse Beton Groep (HBG).
Bij de HBG heeft men de afgelopen jaren de Amerikaanse en
Japanse inspanningen op dit gebied met meer dan oppervlakki
ge interesse gevolgd.
Ir. B.J.G. v.d. Pot, project manager bij het in Gouda gevestigde
waterbouwkundige ingenieursbureau Delta Consultants bv (een
dochtermaatschappij van de HBG), vertelt daarover: "Het is ons
niet ontgaan dat ongeveer zes jaar geleden in Amerika een bud
get werd gespendeerd aan het zoeken naar energiewinning via
de zee. Wij hebben dat in de gaten gehouden, zelf sommetjes
gemaakt, gekeken of het voor ons ook een interessante zaak
was".
"HBG is in Europees verband bezig geweest. In samenwerking
met andere bedrijven zijn constructies uitgewerkt en doorgere
kend. Alle werkzaamheden die aan het eigenlijke bouwen van
installaties voorafgaan zijn verricht. Het ontwikkelingswerk is
nu gebeurd. We zitten momenteel in de fase van onderhandelin
gen, het proberen te komen tot een bouwcontract".
De bereiding van electriciteit uit de zee is gebaseerd op het vrij
constante temperatuurverschil van 20 graden Celsius dat op
sommige plekker. van de aardbol heerst tussen het oppervlakte
water van oceanen (ca. 25 graden Celsius) en het water op diepe
re lagen (ca. 5 graden Celsius). Dat verschil kan worden omgezet
in bruikbare energie.
De installaties waar op het ogenblik mee wordt geexperimenteerd
heten OTEC-centrales. OTEC betekent Ocean Thermal Energy
Conversion (het omzetten van de in de oceanen aanwezige ther
male energie). In de OTEC-centrale wordt aan één zijde een
vloeistof - bijvoorbeeld ammonia, propaan, isobutaan - via de
aanvoer van warm oceaanwater tot verdamping gebracht. De
damp zet een turbine in werking die een generator aandrijft
waardoor elektriciteit wordt opgewekt. De damp wordt vervol
gens gevoerd langs het koude oceaanwater waardoor er conden
satie optreedt. De gecondenseerde vloeistof wordt weer langs
het warme oceaanwater gevoerd waardoor er verdamping op
treedt enz.
Plaatsen die vooral in de belangstelling staan vanwege de moge
lijkheden van energiewinning zijn:
- het Caribisch gebied (de golf van Mexico, Florida);
- een stukje oceaan bij Brazilië;
- de westkust van Afrika;
- de Pacific (Hawaii en andere groepen eilandjes);
- de Indonesische archipel;
- de kusten bij India.
Ir. Van der Pot: "Geen enkel alternatief is zaligmakend".
