Wie weet er nog hoe het hoort?
„Je hebt je hele leven
wat aan die kunstjes"
Nettie Bakkerschrijfster van „Moderne manieren
ZATERDAG 3 APRIL 1982
f Extra" y
PAG1NA 19
Standaardwerk
Wat Libelle deed -en wat ande
re damesbladen ongetwijfeld
ook niet zullen hebben nage
laten- was natuurlijk aardig.
Maar het was wèl kinderspel
vergeleken bij "Hoe hoort het
eigenlijk?" in boekvorm. Hét
standaardwerk over etiquette
verscheen nog vóór de oor
logsjaren van de hand van
Amy Groskamp-ten Have.
Een ruim 300 bladzijden tel-
lend boekwerk, waarvan de
geur alleen al een voltooid
verleden tijd aangeeft.
In het voorwoord schetste Amy
Groskamp -ze is helaas
overleden- al dat etiquette
'officieel gedoe' was. Plicht
plegingen, strijkages, maar
ook: simpele wellevendheid,
correcte vormen, goede ma
nieren. 'We kunnen nu een
maal in het maatschappelijk
leven de dingen niet altijd ge
heel en al naar onze hand zet
ten. Maar al te vaak handelt
men lukraak, in de hoop dat
het zoo wel kan'.
Het standaardwerk bergt een
ontelbaar aantal aardige ge
boden en regeltjes in zich
Wat te denken bijvoorbeeld
van Amy's stellingen over het
gastvrouwschap: 'De gast
vrouw zorgt, door ongemerkt
bellen, dat de dienstbode
zich tijdig in de buurt van de
kamerdeur bevindt om de be
zoeker uitgeleide te doen'
Tevreden met de inhoud
visite-avondjes uit die tijd
was Amy Groskamp aller
minst: 'De gezellige praat
avonden van vroeger, waarop
vrouwen hun breiwerk mee
brachten, bestaan niet meer
sedert de kunst van de con
versatie verdwijnt. Het me
rendeel van de huisvrouwen
neemt zijn toevlucht tot brid
ge of dans', zo merkt de
schrijfster wat bestraffend
op.
Nettie Bakker-Engelsman is één van
de weinige specialisten die ons kun
nen doceren hoe het hóórt. De regel
tjes, omgangsvormen, wellevend
heid en goede manieren, ze is ermee
gekneed. Nettie Bakker was 25 jaar
hoofdredactrice van de 'Baedeker
voor de vrouw', de langstlopende
boekenserie op huishoudelijk gebied.
Een soort encyclopedie voor alle mo
gelijke zaken die zich in het huis-
(houden) kunnen voordoen.
Ze debuteerde als werkende vrouw in
de naoorlogse jaren. Toentertijd was
Nettie Bakker op de radio te horen
met haar programma. 'Korte ge
sprekken van vrouw tot vrouw'. Ja
ren ook werkte ze bij het damesblad
Prinses, dat haar halverwege de ja
ren zestig verzocht een boekje te
schrijven over regeltjes, omgangs
vormen.
Dat werd 'Moderne manieren'. Het
boekje werd een succes. Nettie Bak
ker werd al snel bedolven onder aan
vragen voor lezingen van huisvrou
wenverenigingen: "Ik heb eindeloze
verhalen over goede manieren ge
houden. Terwijl ik in dat boekje ei
genlijk alleen maar dingen heb ge
schreven waarvan ik dacht: die zijn
zó volkomen logisch, zó simpel ook.."
i kind toch ook dat e
Moet de dame aan de heer wor
den voorgesteld of juist an
dersom? Hoort een mes links
van het bord te liggen of juist
rechts? Kun je ergens met
een sigaret in de hand bin
nenkomen, of is dat ordinair?
Het zijn misschien maar futili
teiten, maar wie zal zich bij
tijd en wijle niet opgelaten
voelen als hij de koningin een
hand moet geven en niet
weet hoe zij wordt aange
sproken. Als de hele tafel in
dat sterrenrestaurant vol ligt
met bestek en hij weet niet
met welke vork hij moet be
ginnen.
Om maar een paar simpele
voorbeelden te noemen.
Een mens kan, kortom, het
schaamrood naar de kaken
stijgen omdat hij de etiquette
niet beheerst. Omdat hij de
geheel door overlevering gere
gelde vormen met betrekking
tot de omgang (aldus Van Da-
Ie) altijd links heeft laten lig
gen. Omdat praktisch nie
mand anno 1982 het meer
kan schelen of de wellevend
heid, de goede omgangsvór-
men, in acht zijn genomen.
Of omdat die etiquette om
slachtig, ouderwets en ach
terhaald is.
Vroéger, ja, toen wist men wel
degelijk hoe het hoorde.
Maar de etiquette werd er
toen ook met de paplepel in
gegoten. Door ouders, maar
net zo goed door tijdschriften
en keurige boekjes die de eti
quette puntsgewijs behan
delden.
De Libelle bijvoorbeeld vroeg
haar lezeressen in 1940 elke
week of zij wisten hoe het
hoorde. Dat deed het dames
blad met het diner als voor
beeld. Maandenlang
werden twee pagina's van de
toen nog akelig dunne Libel
le besteed aan de 'zo belang
rijke functie van gastvrouw'
tijdens partijen, diners en lo
geerpartijen.
Blijkens de lyrische opsom
mingen was het gastvrouw
schap in die tijd een hele dag
taak. Want een diner was vol
gens de schrijfster van de ru
briek 'Weet u hoe het hoort?'
een evenement waarvoor de
vrouw toch verschillende da
gen moest uittrekken.
Een heer trekt bij het
binnenkomen altijd
zijn jas uit. Ook al blijft
hij maar eventjes. Be
gin uw brief nooit met
'ik'. Spreek nooit tegen
iemand met de handen
in uw zak. Kom nooit
ergens rokende binnen.
Een dame biedt een
heer geen vuur aan.
Omgekeerd moet dat
wèl. Men mag in pu
bliek nooit de haren
kammen, nagels
schoonmaken, make
up verzorgen. Als het
volkslied wordt ge
speeld of gezongen, ga
dan staan. Jij en jou
niet tegen personeel in
tram, bus en winkel.
Niet drinken of spre
ken met volle mond.
Vraag nooit naar het
toilet, vraag waar u uw
handen kunt wassen.
Zomaar een greep uit de onein
dige reeks van geboden en re
gels die samen de etiquette
vormen. De regels hierboven
zijn vijftien jaar oud, uit 1966
ongeveer. Dat lijkt zo kort ge
leden. Toch doceerde het
boekwerkje "Moderne ma
nieren", waaruit ze afkomstig
zijn, nog dat dames hand
schoenen en hoed bij zich
hoorden te dragen:'.. Waarom
dfagen zo weinig vrouwen
een hoed? Als u eens wist hoe
beeldig u er uit ziet met een
leuk hoedje'.
En wat die handschoenen aan
gaat: 'Als we uitgaan, bezoek
jes afleggen, gaan winkelen -
dan nemen we onze hand
schoenen mee. Aén hoeft niet
altijd, we mogen ze best in de
hand houden. We moeten ze
echter wel bii ons hebben'.
De tijden zijn snel veranderd.
In het vuur van het gesprek
betoogt Nettie Bakker-En-
gelsman (71), de schrijfster
van die opmerkingen over
hoed en handschoenen, dat
ze nu rustig zónder die attri
buten de deur uit loopt. Toen,
nee, toen zou ze er niet over
gepiekerd hebben. Maar als
geen ander weet ze hoe het
hoort, en tegenwoordig ho
ren hoed en handschoenen
dus niet meer. "Je moet na
tuurlijk wèl met je tijd mee
gaan" zegt de Voorburgse be
jaarde, maar opmerkelijk
kordate dame.
Eerste en tevens grootste pro
bleem was natuurlijk het ver
krijgen van een dienstmeisje,
dat de boel geruisloos aan- en
afvoerde.
Stralend
Het personeel lag in die jaren al
niet meer voor het opschep
pen. Libelle gaf haar lezeres
sen dus de raad om het diner-
tje maar eenvoudig te hou
den, als er geen werkstuden
te, nichtje of zusje voor de be
diening beschikbaar zou zijn.
Te allen tijde moest mevrouw
ervoor zorgen er stralend uit
te zien. 'De gastvrouw doet
net of zij niet aan een keuken
denkt en of zij overtuigd is
dat alles naar wensch ver
loopt. Ook al houdt ze inwen
dig haar hart misschien vast'.
Natuurlijk heeft de gastvrouw
ervoor gezorgd dat alleen ge
lijkgestemde, qua leeftijd
met elkaar overeenstemmen
de karakters aanzitten. Ze let
er op dat iedereen aan elkaar
wordt voorgesteld -de heer
aan de dame en niet anders
om - en dat een gast niet té
lang dezelfde gesprekspart
ner heeft. Dat hoort niet.
Vervolgens komt het hoofd
stuk tafeldekken uitgebreid
aan de orde. 'Wanneer het di
ner niet te uitgebreid is, kun
nen we het zilver weer eens
dekken', meldt het blad.
Mocht mevrouw te weinig zil
veren bestek in huis hebben,
dan moest ze tussen de gan
gen door snel even aan de af
was.
Een glimlach waard is ook de
aflevering van 'Weet u hoe
het hoort?' over het officiële
aanzoek voor de verloving.
Een in die dagen noodzakelij
ke handeling, wilden de ge
lieven meer dan een schuch
tere blik op elkaar werpen.
'De ouders op een gegeven
moment voor een voldongen
feit stellen is nooit de juiste
weg'.
Was het aanzoek achter de rug,
dan werd de jongedame
(eventueel met haar moeder)
binnengeroepen en, indien
mogelijk, konden de verlo
vingsringen direct worden
gewisseld. Zo spoedig moge
lijk dienden de ouders van de
jongeman een bezoekje te
brengen aan de ouders van
het meisje. Een tegenbezoek
hoorde snel te volgen. Ou
ders van een kinderrijk gezin
zullen het in die tijd druk
hebben gehad met al die visi
tes.
Geëmancipeerd
Zij draagt dus geen hoed meer.
Maar haar man nog wel. Als
ze ergens afspreken en elkaar
buiten ontmoeten, dan zal hij
nooit nalaten om die hoed
eventjes voor haar op te lich
ten. En ook na 45 huwelijks
jaren houdt hij steevast nog
het portier van de auto voor
haar open om zijn vrouw
eerst te laten instappen.
"Ik ongeëmancipeerd?zal ze
briesen als ze met dat woord
om de oren wordt geslagen.
"Ik ben wel degelijk geëman
cipeerd, ik was het 40 jaar ge
leden al als werkende vrouw.
Maar ik ben toch geen man
wijf. Ik vind het leuk als mijn
man de deur voor me open
houdt. Want zo hoort het nog
wel", zegt ze gedecideerd.
De kleren zitten recht, het haar
is gekamd, een bloemetje in
de hand (ze leek zo vriende
lijk door de telefoon) zo moet
het toch goed gaan? Toch
blijft dat opgelaten gevoel
doe ik het wel goed? Heb ik
me correct voorgesteld? Ik
ben voor haar uit gelopen,
had ik achter haar moeten
blijven9 Had dat bloemetje al
uitgepakt moeten zijn? Nu is
ze misschien zenuwachtig be
zig in de keuken.
Ze schiet in de lach: "Ach ja, ik
merk het natuurlijk wel eens,
als ik een lezing geef bijvoor
beeld voor de één of andere
huisvrouwenvereniging.
Zo'n bestuur, dat me moet
ontvangen, weet zich dan
even niet zo goed raad en
vraagt zich zichtbaar af of het
allemaal wel goed is. Ik maak
er dan maar meteen een grap
je overheen.
Ik zeg altijd maar: mensen die
vriendelijk zijn. die een goed
hart hebben, die hebben zel
den slechte manieren, die
kunnen eigenlijk niets fout
doen. Maar het is zo spijtig
dat deze tijd keihard is. Dat
mensen het vaak niet erg vin
den om een ander te kwetsen.
Want de etiquette, het nale
ven van die strikte regels, is
natuurlijk achterhaald. Be
halve misschien in de hoog
ste Haagse kringen".
Spreekwoord
"Jammer? Nee, of eigenlijk: in
beperkte mate. Ik geloof dat
we die etiquette wel kunnen
missen, want het gaat niet
meer om die regeltjes". Dat
beladen woord, ze heeft er ei
genlijk een hekel aan "Het
gaat namelijk veel meer om
wellevendheid. Dót woord
wil ik hoog in het vaandel
houden. Om plezierige, goe
de manieren. Om zulke een
voudige dingen gaat het.
Denk alleen maar aan het
spreekwoord: wat gij niet
wilt dat u geschiedt, doe dat
ook een ander niet. Als je dat
spreekwoord in de gaten
houdt, dacht ik niet datje het
fout kan doen".
Een voorbeeld van hoe zich
wellevend te gedragen9
"Door zich qua kleding aan te
passen aan de gelegenheid.
Het is voor iemand die op het
toneel staat te zingen of te
spelen niet leuk om tegen ra
felige spijkerbroeken aan te
kijken. Een feestelijk aanzien
verhoogt de sfeer. En geluk
kig zie je steeds meer mensen
die er moeite voor doen om er
leuk uit te zien. Zelfs popar
tiesten doen dat tegenwoor
dig. Maar een feit is en blijft
dat de mentaliteit nog steeds
heerst van: je moet me maar
nemen zoals ik ben, nog
steeds heerst. Kijk", ze richt
zich tot de gesprekspartner,
"u hebt nou een leuk vlot
pakje aan, maar ik heb hier
ook juffrouwen gehad die
duidelijk lók aan me hadden,
die slordig en onverzorgd
kwamen aanzetten Dat vind
ik ongemanierd. Het lykt er
soms op alsof jonge mensen
niet meer in de spiegel kij
ken".
Nettie Bakker-Engeisman ziet
af en toe dingen "die je de hó
ren te berge doen rijzen. En
nou moet ik zeggen dat de tv
bepaald niet meehelpt om de
wellevendheid in ere te hou
den Ik zag laatst een spotje,
nota bene van de PTT, waar
in een kind onbeschoft, onge
manierd zat te telefoneren.
Hij snauwde, gooide tenslot
te de hoorn er op. wat een
slecht voorbeeld was dat"
Meestal kan ze zich inhouden
en corrigeert ze haar directe
omgeving niet. "Ik hoef de
mensen toch niet meer op te
voeden? Maar ik moet wel
zeggen dat ongemanierdheid
en onattendheid dingen zgn
die mij direct in het oog
springen. Dat wel, ja-".
Opvoeding
De ouders zijn volgens Nettie
Bakker degenen die wél me
deverantwoordelijk moeten
worden gesteld voor ongema
nierdheid bij kinderen. Het
bezit van goede manieren
heeft volgens de Voorburgse
niets te maken met stand,
maar wel degelijk met opvoe
ding. "Het gaat niet echt om
perfecte tafelmanieren, maar
Wéar wel om die attentie.
Kijk, mijn kleinkinderen zeg
gen óók je en jij tegen mijn
man en mij, maar dat stoort
niet Nee. echt niet. Want we
hebben een hele prettige,
ons-kent-ons verhouding
Maar ze moeten weten dat ze
tegen de juffrouw op school
wél u zeggen".
Tenslotte de ideale gast. gezien
door de ogen van Amy Gros
kamp: 'Hij zorgt voor een on
verwoestbaar goed humeur,
een groot aanpassingsvermo
gen, een mild oordeel, vro-
lukheid en een flinke dosis
tact' Bestaón zulke mensen
vandaag de dag nog?
Gearmd
Wat Amy alleen niet wist. en
ook niet kón weten, was dat
de etiquette van haar tgd
weer hemelsbreed zou ver
schillen met die uit pakweg
1960. ruim dertig jaar later
Om maar een voorbeeld te noe
men: volgens Amy Gros
kamp mocht men in hot
openbaar nimmer gearmd lo
pen, noch met een lid der ei
gen. noch met een lid der an
dere sexe. Om over de ge
woonte om behalve arm in
arm ook nog hand in hand te
loopen kan beter worden ge
zwegen'
In het werkje van mevrouw mr.
A M.J van Deinse uit 1965.
simpelweg 'Etiquette' gehe
ten. is er geen sprake meer
van dat verbod. Sterker nog:
in dit boekje wordt de moge
lijkheid niet uitgesloten dat
één man met twee vrouwen
loopt. Keurig wordt aangege
ven hoe hy in zo'n geval moet
handelen 'Hij zal in het mid
den gaan lopen met de oud
ste vrouw aan zijn rechter
hand'
Eerder had Amy al aangegeven
wie waar loopt. Voor wie het
niet wist: een heer zal de da
me aan zijn rechterkant laten
lopen. Echter, een gehuwde
vrouw laat haar man rechts
van zich gaan.
Kortom de etiquette zal altyd
wel blijven bestaan, maar an
ders dan Van Dale beweert
kan ze niet 'door overleve
ring' worden getoetst aan de
ze tijd Wat van Amy Gros
kamp niet mocht, kon vol
gens mr Van Deinse wèl. En
weer een andere etiquette-
grootheid. Nettie Bakker-En-
gelsman, laat merken dat ze
ook een produkt van haar
tijd is
Haar etiquette-werkje is hal
verwege ae jaren zestig ge
schreven Maar de menselij
ke geest blijkt soepeler dan
de starre regeltjes Ook Net
tie Bakker paste haar eigen
normen weer even gemakke
lijk aan die van anno 1982
aan. zo blijkt uit bijgaand in
terview.
Het is volgens Nettie Bakker
een kwestie van dressuur om
kinderen sommige van die
manieren aan te leren.
Kunstjes, ja. maar je leert
een kind toch ook dat een ka
chel heet is? Je hebt je hele
leven wat aan die kunstjes
En andersom is het van de
ouders kortzichtig om hun
kinderen bijvoorbeeld geen
goede tafelmanieren aan te
leren. Meer dan vroeger krij
gen kinderen de kans een
trapje hoger op de maat-
schappelijker ladder te be
landen dan hun ouders. Daar
zitten ze dan, met hun slechte
tafelmanieren. Gênant hoor"
Ze vraagt zich even af waarom
niet meer mensen zo'n dege
lijk etiquette-boekje kopen
("nee, niet die van Amy, dat
is net een soort bybel"j. maar
beseft dan dat zulke boekjes
in een aangepaste versie niet
meer te krijgen zijn. Er is
geen uitgeverij te vinden die
met de etiquette een gat in de
markt zien "Maar als Mar
gnet of Libelle zo'n boekje
zou uitbrengen met die re
gels. maar dan in een modern
jasje, dan zou dat er in gaan
als koek Want een zekere
hang om iets van het oude te
rug te vinden is er wel En dat
zou fyn zijn", bekent ze aan
het einde van het gesprek
Want per slot van rekening
waren ze vroeger natuurlijk
niet gék".
Door
Miep Hoenson
